Auteur(s): H. Faber Titel: De polyarticulaire buikspieren Jaargang: 16 Jaartal: 1996 Nummer: 3 Oorspronkelijke paginanummers:

Transcriptie

1 Auteur(s): H. Faber Titel: De polyarticulaire buikspieren Jaargang: 16 Jaartal: 1996 Nummer: 3 Oorspronkelijke paginanummers: Deze online uitgave mag, onder duidelijke bronvermelding, vrij gebruikt worden voor (para-) medische, informatieve en educatieve doeleinden en ander niet-commercieel gebruik. Zonder kosten te downloaden van:

2 DE POLYARTICULAIRE BUIKSPIEREN H. Faber H. Faber, Bewegingstechnoloog, Den Haag Inleiding n dit tijdschrift is verscheidene keren aandacht besteed aan de problemen die optreden bij het stabiliseren van polyarticulaire bewegingsketens (1,2). Hiermee wordt bedoeld: het kunnen handhaven van I de bestaande hoekstanden in de gewrichten van een bewegingsketen na het aanbrengen van een externe kracht. De gewrichten worden hierbij geacht normaal te functioneren. Het gaat in dit verband dus niet om stabilisatie van gewrichten waarvan kapsel of banden bijvoorbeeld geruptureerd of anderszins beschadigd zijn. Sommige ketens van gewrichten worden niet door monoarticulaire, maar uitsluitend door polyarticulaire spieren overspannen. De vingerboog is hier een voorbeeld van. Indien de vingergewrichten alleen overspannen zouden worden door monoarticulaire flexoren, zoals in figuur 1 wordt voorgesteld, is de vraag of deze keten gestabiliseerd kan worden tamelijk eenvoudig te beantwoorden. Als ook maar één van de spieren in figuur 1 niet aanwezig zou zijn, zou deze stand, nadat een uitwendige kracht (F) wordt aangebracht, nooit gehandhaafd kunnen worden. Hieruit volgt een eenvoudige vuistregel: het aantal monoarticulaire spieren moet gelijk zijn aan het aantal vrijheidsgraden om stabilisatie bij een bepaalde belastingsituatie te garanderen. Figuur 1. Een polyarticulaire keten zoals de vinger waar een verstorende kracht (F) op wordt uitgeoefend, kan in evenwicht worden gehouden als ieder gewricht wordt overspannen door een monoarticulaire spier. Het aantal vrijheidsgraden is gelijk aan het het aantal principieel mogelijke, onderling loodrechte, rotatieassen van een gewrichtsketen. De interphalangeale gewrichten in figuur 1 bezitten beide één vrijheidsgraad: flexie/extensie (let wel: de heen èn teruggaande beweging -flexie/extensie - vormen dus slechts één vrijheidsgraad). Het metacarpophalangeale gewricht bezit 2 vrijheidsgraden: flexie/extensie en ulnair/radiaal abductie. De totale keten bezit (volgens Grübler) dus 1+1+2=4 vrijheidsgraden. Er moeten daarom minstens 4 monoarticulaire spieren actief zijn om deze keten te wapenen tegen een bepaalde belastingsituatie, bijvoorbeeld naar strekking. Met nadruk wordt hier één bepaalde belastingsituatie genoemd. Het besturen en stabiliseren van een keten naar alle (door het aantal vrijheidsgraden bepaalde), "heen en teruggaande" bewegingsrichtingen vereist meer spieren. Een nadere analyse hiervan valt echter buiten het bestek van dit artikel. De vraag van stabiliteit wordt ingewikkelder als gewrichten in plaats van door monoarticulaire uitsluitend door polyarticulaire spieren worden overspannen. Geldt dan nog steeds de regel dat het aantal spieren minstens gelijk moet zijn aan het aantal vrijheidsgraden en wat zijn de consequenties als stabilisatie niet mogelijk is? Dit zal nader geanalyseerd worden aan

3 de hand van een voorbeeld: de stabilisatie van de lumbale wervelkolom tijdens de zogenaamde "situp" oefening. De sit-up De "sit-up" wordt, als oefening, uitgevoerd met het doel de buikspieren te versterken. Er wordt begonnen in ruglig, waarna tot zit wordt gekomen, zonder hulp van de armen en terwijl de rug wordt "recht gehouden". (Indien vanuit lig eerst in de wevelkolom wordt gebogen en vervolgens tot zit wordt gekomen spreekt men van een "curl-up"). In dit artikel wordt de houding halverwege de sit-up in het sagittale vlak beschouwd. Allereerst wordt de wervelkolom, denkbeeldig, opgevat als één star lichaam dat uitsluitend kan scharnieren rond het wervelgewricht L5-S1 (figuur 2). Figuur 2. Een versimpeld model van de lumbale wervelkolom. De lumbale wervelkolom is gereduceerd tot één gewricht (L5-S1). In deze situatie kunnen de buikspieren evenwicht maken over de lumbale wervelkolom. Fra = kracht van de m.rectus abdominis Fz = zwaartekracht. De zwaartekracht "wil" de romp achterover kantelen ten opzichte van L5-S1. Dit kan gecompenseerd worden door de buikspieren aan te spannen (Fra). Omdat een wervelgewricht in het sagittale vlak één vrijheidsgraad heeft (flexie/extensie) is één monoarticulaire spier voldoende voor stabilisatie. De buikspieren voldoen in dit, denkbeeldige, voorbeeld aan die eis. De situatie wordt wat realistischer als niet alleen L5-S1, maar tegelijk L4-L5 wordt beschouwd (figuur 3). De buikspieren overspannen beide gewrichten tegelijk. Stelt u zich een situatie voor waarbij iemand alleen de m. rectus abdominis tot zijn beschikking heeft. Is het dan mogelijk de wervelkolom te stabiliseren met alleen deze spier? Het antwoord luidt: NEE! Voor het stabiliseren van L4-L5 moet de massa craniaal van L5 met de m. rectus abdominis in evenwicht worden gehouden. De kracht die deze spier moet genereren is dus afhankelijk van de massa craniaal van L5, maar ook van de momentsarm van de zwaartekracht die op deze massa werkt ten opzichte van L4-L5. Ook de momentsarm van de m. rectus abdominis bepaalt welke kracht de m. rectus abdominis moet genereren om evenwicht te maken. Figuur 3. De lumbale wervelkolom gereduceerd tot twee gewrichten. Met één buikspier is het onmogelijk beide gewrichten tegelijk in evenwicht te houden. Fra stelt de kracht van de m. rectus abdominis voor. De inwerkende zwaarte kracht is niet getekend. Er moet echter niet alleen evenwicht zijn rond L4-L5, maar ook rond L5-S1. De kracht die de m. rectus abdominis daarvoor moet leveren is afhankelijk van de massa craniaal van S1, de momentsarm van de zwaartekracht op deze massa en de momentsarm van de m. rectus abdominis over L5-S1. De momentsarmen van de m. rectus abdominis over de beide gewrichten zijn niet precies gelijk. De massa craniaal van L5 is niet gelijk aan de massa craniaal van S1. Ook de momentsarm van de zwaartekracht op de massa craniaal van L5 is niet gelijk aan de momentsarm van de zwaartekracht op de massa craniaal van S1. De te leveren spierkracht zal daarom (hoogstwaarschijnlijk) niet gelijk zijn voor beide gewrichten. ("Hoogstwaarschijnlijk" omdat alleen bij een zeer specifieke verhouding van de momentsarmen "toevallig" in één bepaalde positie evenwicht mogelijk kan zijn. We laten dit uitzonderlijke geval hier verder buiten beschouwing). Dat betekent dat de m. rectus abdominis over L4-L5 een andere kracht moet leveren dan over L5-S1. Dit is echter geheel onmogelijk: een spier (en ook de m.rectus abdominis, ondanks de intersectiones tendiniae) kan over zijn volle lengte - en dus over elk overspannen gewricht -

4 maar één kracht "tegelijk" leveren. Een vergelijkbare situatie, in de vorm van een simpel model, is geschetst in figuur 4. Figuur 4. De spankracht in het touwtje is in doorsnede A precies even groot als in doorsnede B. Bij spieren geldt deze regel ook. De kracht die een spiervezel levert is over zijn gehele lengte gelijk. Een gewicht hangt in rust aan een touwtje. De span kracht in het touwtje zorgt ervoor dat het gewicht niet valt. De vraag is of de spankracht in doorsnede A verschillend kan zijn van de spankracht in doorsnede B. Het antwoord daarop luidt ontkennend. Afgezien van het eigen (verwaarloosbare) gewicht van het touwtje moet de span kracht overal gelijk zijn. Als dit niet het geval zou zijn, zou er beweging op moeten treden, wat niet het geval is. Zo is het ook bij spieren. De spierkracht is over de gehele lengte van een spiervezel en dus over de gehele lengte van de spier - inclusief de pezen constant. De conclusie is dat: één polyarticulaire spier niet in staat is een keten van meer dan één gewricht te stabiliseren. In het geval dat er, zoals eerder gezegd geheel toevalligerwijs, wel evenwicht is, bestaat er een labiel evenwicht dat bij de geringste verandering van de uitwendige kracht en/of een beweging, verstoord wordt. Wellicht dat twee polyarticulaire spieren, die beide zowel L5-S1 als L4-L5 overspannen, evenwicht over beide gewrichten tegelijk zouden kunnen maken. In het huidige voorbeeld zou de tweede spier dan de m. obliquus externus abdominis kunnen zijn. De richting waarmee de m. rectus abdominis (Fra) en de m. obliquus externus abdominis (Fea) in het sagittale vlak aan de romp trekken is duidelijk verschillend (figuur 5). Figuur 5. Met twee polyarticulaire spieren is het mogelijk twee gewrichten tegelijk in evenwicht te houden. Deze twee spieren zijn de m. rectus abdominis (Fra) en de m. obliquus externus abdominis (Fea). De inwerkende zwaartekracht is niet getekend. Beide krachten grijpen aan op hetzelfde lichaamsdeel (de romp) en daarom mogen zij opgeteld worden. Optellen van twee krachten wordt gedaan door vanuit het snijpunt van de twee krachten de "kopstaart methode" toe te passen (figuur 6). Het resultaat is een resulterende kracht (Ft1) die precies hetzelfde effect heeft als de twee vorige krachten samen, wat betekent dat hij deze twee krachten kan vervangen. Deze resulterende kracht heeft de eigenschap dat hij altijd verloopt door het snijpunt van de twee krachten waaruit hij is samengesteld. Het variëren van de grootte van de krachten Fra en Fea heeft tot gevolg dat de richting van Ft1 verandert. Hiermee kan de verhouding waarmee Ft1 momenten levert over L4-L5 en L5-S1 naar believen worden veranderd (figuur 7). Het blijkt zo mogelijk om met twee polyarticulaire spieren iedere willekeurige verhouding van momentsarmen (d1 en d2 in figuur 7) te maken rond de twee beschouwde gewrichten, zodat er altijd evenwicht gemaakt kan worden rond

5 beide gewrichten tegelijkertijd. Figuur 6. Het optellen van twee krachten tot één resultante. In het snijpunt van beide krachten wordt de kop-staart methode gebruikt. De kracht Fea wordt met zijn staart tegen de kop van kracht Fra gelegd. Het eindpunt van Fea is ook het eindpunt van de resultante kracht Ft1. Het startpunt van Ft1 is het snijpunt van Fra en Fea. De inwerkende zwaartekracht is niet getekend. Hiermee lijkt het alsof er voor polyarticulaire spieren eenzelfde regel bestaat als voor monoarticulaire spieren, namelijk dat het aantal spieren minstens gelijk moet zijn aan het aantal vrijheidsgraden. Figuur 7. Twee situaties met dezelfde richtingen voor de krachten Fra en Fea. De groottes van de krachten zijn in A en B verschillend. Hierdoor zijn de momentsarmen van de resultante kracht Ft1 over de twee wervelgewrichten in A bijna gelijk, maar is in B de momentsarm over L5-S1 groter dan over L4-L5. Het is dus mogelijk de verhouding tussen de momentsarmen te variëren door de groottes van de krachten Fra en Fea te variëren. Zou deze regel ook waar zijn voor een keten met drie gewrichten en drie polyarticulaire spieren die alle drie de gewrichten tegelijk overspannen? In het voorbeeld van de wervelkolom zou de derde spier de m. obliquus internus abdominis (Fia) kunnen zijn (figuur 8). Hiervoor werd duidelijk dat door variatie van de grootte van de twee individuele spierkrachten Fra en Fea de resultante kracht Ft1 in principe alle richtingen kan aannemen en dat zo de verhouding waarin de resulterende kracht momenten levert over de twee gewrichten vrij gekozen kan worden. De positie van deze resulterende kracht ligt vast. Deze gaat immers altijd door het snijpunt van de krachten waaruit hij is samengesteld en het snijpunt ligt vast omdat de origo en insertie van beide spieren vast liggen. Het introduceren van een derde kracht levert nog een vrijheid op in het manipuleren van de resulterende kracht. Niet alleen de richting maar ook de positie kan nu gekozen worden door variatie van de drie krachten waaruit de resultante is samengesteld. Dit werkt als volgt. Figuur 8a laat drie krachten (Fra, Fea en Fia) zien. Fra en Fea snijden elkaar in het punt s1 en kunnen net als in figuur 6 en 7 opgeteld worden met de kop-staart methode (figuur 8b). De resultante (Ft1) kan nu Fra en Fea vervangen. Daarom worden deze in figuur 8c niet meer getekend. De twee overgebleven krachten Ft1 en Fia snijden elkaar in s2 en worden opgeteld voor het verkrijgen van de resultante Ft2 (figuur 8d). De richting van Ft1 kan gevarieerd worden door het variëren van Fra en Fea. De positie van s2 kan dus ook vrijelijk gevarieerd worden. De resultante Ft2 moet altijd s2 snijden. Omdat de positie van s2 gevarieerd kan worden, kan dus ook de positie van Ft2 gevarieerd worden.

6 De resultante van drie krachten kan door het variëren van de grootte van die drie krachten alle richtingen en posities innemen die mogelijk zijn in het vlak van analyse. Figuur 8. Het optellen van drie krachten. Fea: kracht in m. obliquus externus abdominis Fra: kracht in m. rectus abdominis Fia: kracht in m. obliquus internus abdominis A: Beginsituatie, Fra en Fea snijden elkaar in het punt s1 B: Fra en Fea worden opgeteld met behulp van de kop-staart methode. De resultante kracht Ft1 is het resultaat. C: Omdat Ft1 de vervanging is van Fra en Fea worden de laatste twee weggelaten. Ft1 en Fia kunnen nu worden opgeteld met de kop-staart methode. D: Optellen van Ft1 en Fia levert de uiteindelijke resultante kracht Ft2 op. De vraag is of met een dergelijke kracht die elke gewenste grootte, positie en richting in kan nemen, evenwicht gemaakt kan worden over drie gewrichten tegelijk. Met andere woorden: kan met deze kracht een willekeurige combinatie van momentsarmen over de betrokken gewrichten gerealiseerd worden. In figuur 9 zijn drie gewrichten (G1, G2 en G3) getekend en de opdracht is dat de momentsarmen d1, d2 en d3 van de willekeurig te positioneren en te richten kracht F verhoudingen hebben ten opzichte van elkaar van respectievelijk 1:2:1. Voor d1 en d2 is dat geen probleem. Er bestaan zelfs veel krachten die voor d1:d2 een verhouding van 1:2 opleveren. Twee daarvan zijn weergegeven in figuur 9. Van al die denkbare krachten is er echter geen enkele die voor G1, G2 en G3 ook de goede verhouding van 1:2:1 oplevert. Het is dus niet voor alle situaties mogelijk een keten van drie gewrichten te stabiliseren met drie polyarticulaire spieren die over alle drie de gewrichten tegelijk lopen. Het introduceren van een vierde polyarticulaire spier zal niets uitmaken. De resultante van drie krachten kan immers al alle richtingen, groottes en posities innemen. Een extra kracht voegt hier niets aan toe. Meer dan drie gewrichten zullen dus onmogelijk gestabiliseerd kunnen worden met alleen maar polyarticulaire spieren die de gehele keten overspannen. Figuur 9. Gegeven: om evenwicht te maken rond de gewrichten G1, G2 en G3 moeten de momentsarmen d1, d2 en d3 een verhouding hebben van 1:2:1. De krachten F en F voldoen wel aan de eis dat d2 twee keer zo groot is als d1, maar niet aan de eis dat d3 even groot is als d1. Er is geen kracht te bedenken die voldoet aan de gevraagde verhouding. Deze drie gewrichten kunnen dus niet in evenwicht worden gehouden met één vrij te kiezen kracht. Discussie Na deze theoretische overwegingen lijkt het interessant te bezien wat de practische consequenties zijn voor de bij de sit-up betrokken spieren. De keten die beschouwd wordt, is Th10 t/m S1 en bestaat uit acht gewrichten. De keuze voor deze keten wordt gemaakt omdat de zwevende ribben niet geacht worden een rol van betekenis te spelen bij het overbrengen van spierkrachten. De eerste die dat wel

7 kan, is de tiende rib, zodat de keten vanaf Th10 wordt beschouwd. Spieren die een flecterend moment over deze keten leveren en dus een rol kunnen spelen bij de sit-up zijn de: m. rectus abdominis, m. obliquus externus, m. obliquus internus en m. psoas major. De m. psoas major overspant niet de gehele keten, maar bestaat in feite uit afzonderlijke spierbuiken welke aanhechten van Th12 tot en met L4. Van deze spier wordt nog wel eens gezegd dat hij de lumbale wervelkolom kan lordoseren. Uit recent onderzoek (3) blijkt dat de momentsarm van deze spier over de niveaus L1-L2, L2-L3, L3-L4 en L4-L5 verwaarloosbaar klein is. Slechts over het niveau L5-S1 levert deze spier een kyfoserend moment. Dit is weliswaar in tegenspraak met de eerder genoemde lordoserende functie, maar wel gebaseerd op nauwkeurig onderzoek met behulp van magnetic resonance imaging (MRI) (3). Met de m. psoas major kan L5-S1 dus gestabiliseerd worden. Dan blijven er zeven gewrichten over, terwijl er maar drie buikspieren zijn om deze keten te stabiliseren. Uit de theoretische beschouwing bleek al dat een keten van meer dan drie gewrichten überhaupt niet gestabiliseerd kan worden met slechts polyarticulaire spieren. Als het aantal spieren dan ook nog kleiner is dan het aantal gewrichten is het helemaal een onmogelijke opgave. Wat er bij de sit-up dan ook onvermijdelijk gebeurt, is dat een aantal gewrichten niet musculair wordt gestabiliseerd en in een eindstand terecht komt, zodat deze gewrichten door kapsel en banden gestabiliseerd worden. De meest plausibele volgorde van gebeurtenissen is nu als volgt. De buikspieren spannen precies hard genoeg aan om L5-S1 en L4-L5 te stabiliseren. De benodigde momenten voor de meer craniaal gelegen gewrichten nemen af, omdat de massa van de romp naar craniaal toe afneemt. De kracht in de buikspieren ligt vast vanwege de eis dat L5-S1 en L4-L5 worden gestabiliseerd. De momentsarm van de buikspieren over de meer craniaal gelegen gewrichten neemt waarschijnlijk niet noemenswaardig af. Er ontstaat zo een overschot aan moment over de craniaal gelegen wervelgewrichten. Deze zullen automatisch in een flexiestand terecht komen totdat de eindstanden van deze gewrichten een voldoende groot tegenwerkend (extenderend) moment leveren om evenwicht te maken. Een gedeelte van de weerstand die men bij een sit-up ondervindt wordt veroorzaakt doordat de wervelgewrichten door de buikspieren in een eindstand worden getrokken. Dit is enigszins vergelijkbaar met het trainen van de m. quadriceps door de knie proberen te strekken "door de eindstand heen". In principe is het ook mogelijk dat de rugspieren het overschot aan flecterend moment compenseren. Dit kost echter veel meer moeite, omdat een eindstand een "gratis" moment levert, terwijl een spiercontractie energie kost. Bij een andere buikspieroefening, de leg-raise, ziet men vaak dat de rug hol getrokken wordt. Bij de leg-raise ligt men op de rug en worden de benen gestrekt opgetild. De buikspieren vergrendelen hierbij het bekken aan de romp zodat de (relatief) zware benen ten opzichte van het (relatief) lichte bekken geheven kunnen worden, in plaats van dat de heupbuigers het bekken voorover kantelen ten opzichte van de benen. Het wordt meestal afgeraden om de rug daarbij hol te trekken, omdat dat slecht zou zijn. Maar waarom trekken mensen hun rug dan hol bij de leg-raise? Figuur 10. Een model van de lumbale wervelkolom. De kracht van de m. rectus abdominis (Fra) heeft over alle wervelgewrichten dezelfde momentsarm. Indien Fra precies hard genoeg trekt om L1-L2 in evenwicht te houden, zal de rest van de lumbale wervelkolom automatisch in een lordose gaan staan. De inwerkende zwaartekracht is niet getekend. Een mogelijke verklaring hiervoor kan opgesteld worden op basis van het voorgaande deel van dit artikel. Figuur 10 laat een versimpeld model zien van de lumbale wervelkolom met vijf wervels en één spier, de m. rectus abdominis. De m. rectus abdominis heeft in dit model over alle wervelgewrichten dezelfde momentsarm. De vraag is welke mogelijkheden er zijn om evenwicht te maken. Mogelijkheid één: Stelt u zich voor dat de m. rectus abdominis over L1-L2 precies hard genoeg trekt om dit gewricht in evenwicht te houden. Over L2-L3 is een groter flecterend moment nodig dan over L1-L2 vanwege de grotere massa craniaal van dit gewricht. Dat is echter niet beschikbaar, omdat al is voldaan aan de eis dat L1-L2 precies in evenwicht was. L2-L3 zal dus in extensie bewegen totdat de eindstand van dit gewricht een voldoende groot flecterend moment biedt. Dezelfde redenering kan doorgetrokken worden

8 voor de rest van de gewrichten. Alle gewrichten caudaal van L1-L2 zullen dus automatisch in extensie bewegen. Mogelijkheid twee: Bij mogelijkheid één werd aangenomen dat de m. rectus abdominis precies hard genoeg aanspande om evenwicht te maken rond L1-L2. Maar hij zou net zo goed precies hard genoeg kunnen aanspannen om evenwicht te maken over L5-S1. De benodigde kracht is dan aanzienlijk groter vanwege de grotere massa craniaal van L5-S1. In dat geval zijn de flecterende momenten die deze spier dan automatisch over de meer craniaal gelegen gewrichten levert groter dan nodig. Deze gewrichten zullen dan ook automatisch in flexie bewegen totdat hun eindstanden een voldoende groot tegenwerkend extenderend moment leveren (figuur 11). Figuur 11. Indien de m. rectus abdominis (Fra) precies hard genoeg trekt om L5-S1 in evenwicht te houden, zal de rest van de wervelkolom automatisch in een kyfose gaan staan. De inwerkende zwaartekracht is niet getekend. Evenwicht maken door middel van mogelijkheid één vraagt minder kracht van de m. rectus abdominis dan mogelijkheid twee. De massa craniaal van L1-L2 is immers een stuk kleiner en dus makkelijker in evenwicht te houden dan de massa craniaal van L5-S1. Het is dan ook niet gek dat voor mogelijkheid één gekozen wordt. Mogelijkheid één leverde een gelordoseerde wervelkolom op en dat is precies wat bij de leg-raise gebeurt. Tijdens de leg-raise met gelordoseerde wervelkolom is het niet mogelijk de rugspieren te gebruiken om een eindstand te vermijden. Er is immers sprake van een overschot aan extenderende momenten. Het aanspannen van de rugspieren zou dat alleen maar erger maken. Vaak wordt het hol trekken van de rug bij de leg-raise als "fout" bestempeld en afgeraden. Deze uitvoering van de oefening is echter noch "goed" noch "fout". Het is gewoon het slimst om het zo te doen. Een wielrenner zit ook voorover op zijn fiets omdat hij dan minder wind vangt. Een hardloper loopt vooruit en niet achteruit omdat dat makkelijker is. Dit is niet goed of fout, maar gewoon de optimale manier om de beweging uit te voeren. Bij de sit-up, uitgevoerd door iemand met zwakke buikspieren, kan een soortgelijk fenomeen optreden. Indien de buikspieren net sterk genoeg zijn om bijvoorbeeld L1-L2 te stabiliseren, doch te zwak om de steeds grotere massa daaronder (L2-L3...L5-S1) in evenwicht te houden, zullen de lagere delen van de wervelkolom eveneens onvermijdelijk in extensie (lordose) worden getrokken. (Het optrekken van de benen wordt vaak gebruikt als manier om het lordoseren tegen te gaan. Dat werkt op zich goed. Het vaak gehoorde idee hierbij is dat dit komt doordat het optrekken van de benen de m.iliopsoas "uitschakelt". Dit is echter een geheel onjuiste gedachtengang. In een latere aflevering van Theoretisch Bezien komen we hierop terug). Het voorgaande is wellicht de verklaring dat mensen met problemen in de lage rug klagen over pijn bij de uitvoering van buikspieroefeningen. De buikspieroefening op zich is echter niet verantwoordelijk voor het ontstaan van de klachten. De klachten worden opgewekt omdat al bestaande, doch in het dagelijks leven nog niet opgemerkte bewegingsproblemen (functiestoringen), door de oefening manifest worden. De klacht en worden slechts opgewekt, omdat het onmogelijk is de (functiegestoorde) wervelgewrichten te beschermen met een défense musculaire: de patiënt kan niet compenseren. De gewrichten worden in hun pijnlijke eindstand gedwongen omdat de patiënt geen mono-articulaire "buikspieren" heeft om deze pijnlijke eindstand te vermijden.

9 LITERATUUR 1. Faber, H. Efficiënte besturing van vrijheidsgraden. Versus, tijdschrift voor fysiotherapie, 1996, Vol. 14, No. 5: Riezebos, C., Lagerberg, A., Faber, H. Polyarticulaire spieren: stabilisatie van vingers en schouder. Versus, tijdschrift voor fysiotherapie, 1994, Vol. 12, No. 4: Santaguida, P.L., McGill, S.M. The psoas major muscle: a three-dimensional geometric study. J. Biomechanics, 1995, Vol. 28, No. 3: