UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar ZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG: HUIDIGE PRAKTIJKVOERING IN VLAANDEREN COMPETENTIES BIJ THUISVERPLEEGKUNDIGEN Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde Door Ingrid Redant Promotor: Prof. Dr. Ann Van Hecke Co-promotor: Veerle Duprez

2

3 UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar ZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG: HUIDIGE PRAKTIJKVOERING IN VLAANDEREN COMPETENTIES BIJ THUISVERPLEEGKUNDIGEN Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde Door Ingrid Redant Promotor: Prof. Dr. Ann Van Hecke Co-promotor: Veerle Duprez

4 Inhoudstafel Inhoudstafel... 3 Woord vooraf... 5 Abstract Inleiding Methode Doelstelling Design Steekproef en setting Participanten Datacollectie Ethische beschouwingen Data analyse Resultaten Karakteristieken en persoonsgebonden factoren van de steekproef Eigen-effectiviteit, vaardigheden en stijl in ZMO Voorspellers voor gedrag bij ZMO Voorspellers voor stijl bij ZMO Discussie Gedrag bij ZMO Stijl bij ZMO Aanbevelingen Beperkingen van het onderzoek Conclusie Referentielijst... 39

5 Woord vooraf Graag wil ik een aantal mensen bedanken die me geholpen hebben om deze masterproef te verwezenlijken. In de eerste plaats wil ik mijn promotor Prof. dr. Ann Van Hecke en co-promotor Veerle Duprez bedanken voor hun begeleiding, ondersteuning en bijsturing. Verder wil ik hen bedanken voor hun begrip en flexibiliteit in hun begeleiding om de combinatie werk en het maken van een masterproef mogelijk te maken. Daarnaast wil ik graag de thuiszorgorganisaties bedanken die bereid waren deel te nemen aan het onderzoek en de thuisverpleegkundigen die de vragenlijsten invulden. Verder wil ik Anke, Freddy en Luc bedanken voor het nalezen en de taalcorrecties. Ten slotte wil ik mijn familie en vrienden bedanken voor hun morele steun en mijn collega s voor hun begrip en flexibiliteit waardoor de combinatie werken en studeren mogelijk was. Hartelijk bedankt! Aantal woorden masterproef: 7562 (exclusief woord vooraf, abstract, inhoudstafel, bijlagen en bibliografie) 5

6 Abstract ACHTERGROND: Het stijgend aantal personen met een chronische aandoening vraagt een hervorming van het gezondheidszorgsysteem. Zelfmanagement krijgt steeds meer aandacht in de chronische zorg, daarbij is een centrale rol weggelegd voor de eerstelijnsgezondheidszorg. Chronische zieken kunnen hun aandoening in de thuisomgeving managen met de ondersteuning van thuisverpleegkundigen die de nodige competenties bezitten. Kennis/evidentie over de aanwezige zelfmanagementondersteunende competenties is beperkt. DOEL: Het in kaart brengen van de huidige competenties en praktijkvoering met betrekking tot zelfmanagementondersteuning bij verpleegkundigen in de eerstelijnsgezondheidszorg in Vlaanderen. METHODE: Aan de hand van het Self-efficacy and Performance in Self-management (SEPPS)- instrument en de Nurses Orientation in Chronic care Self-management Support (NOCSS) vragenlijst werd het gedrag en de stijl bij zelfmanagementondersteuning bepaald bij thuisverpleegkundigen. De voorspellende waarde van demografische factoren, patiëntgebonden contingente zelfwaarde, werkgerelateerde behoeftebevrediging en eigen-effectiviteit werden nagegaan. RESULTATEN: Thuisverpleegkundigen scoorden gemiddeld hoger op eigeneffectiviteit (GEM 14.44; SD 5.40) dan op het uitvoeren van zelfmanagementondersteuning (GEM 10.44; SD 5.20). Voorspellers voor het uitvoeren van zelfmanagementondersteuning zijn eigen-effectiviteit voor zelfmanagementondersteuning, de mate waarin de werkgerelateerde basisbehoefte competentie bevredigd is en het belang dat verpleegkundigen hechten aan zelfmangementondersteuning. Thuisverpleegkundigen scoorden het hoogst op een autonomie-ondersteunende en structuurbiedende stijl van zelfmanagementondersteuning. Eigen-effectiviteit voor zelfmanagementondersteuning en de drie werkgerelateerde basisbehoeften waren de sterkste positieve voorspellers 6

7 voor de autonomie-ondersteunende en de structuurbiedende stijl bij zelfmanagementondersteuning. CONCLUSIE: Thuisverpleegkundigen gebruiken bij zelfmanagementondersteuning een autonomie-ondersteunende en structuurbiedende stijl. Thuisverpleegkundigen die in hun werkomgeving een gevoel van competentie, autonomie en ondersteuning ervaren, zullen op een autonomie-ondersteunende en structuurbiedende wijze zelfmanagementondersteuning bieden. Belangrijk opdat thuisverpleegkundigen effectief aan zelfmanagementondersteuning gaan doen, is het ondersteunen van het gevoel van eigen-effectiviteit en competentie door scholing. 7

8 1. Inleiding De stijgende incidentie en prevalentie van chronische aandoeningen legt wereldwijd druk op de gezondheidszorg. Het traditionele gezondheidszorgsysteem, gericht op de zorg voor acute en infectieuze gezondheidsproblemen, strookt niet met de noden van patiënten met een chronische aandoening (Wagner et al. 2005, Kosmala-Anderson et al. 2010b, Kennedy et al. 2013). De Wereldgezondheidsorganisatie pleit voor een hervorming van de gezondheidszorg (WHO, 2008). Een belangrijk framework in de hervorming van chronische zorg is het Chronic Care Model (CCM). Het doel is patiëntegerichte, effectieve, duurzame, betaalbare, continue, toegankelijke en kwaliteitsvolle chronische zorg te leveren (Wagner et al. 2001, Wagner et al. 2005, Wilson et al. 2006, Elissen et al. 2013). Patiënten willen steeds vaker en langer thuis verzorgd worden. Die wens past in het subsidariteitsprincipe van het CCM, met een groeiende rol voor de eerstelijnsgezondheidszorg en thuiszorg. De eerstelijn zal een centrale rol spelen in chronische zorg als brug tussen de actoren in het gezondheidszorgsysteem en als link naar gespecialiseerde zorg volgens de noden van de patiënt (Paulus et al. 2012). Zelfmanagementondersteuning (ZMO) is één van de kerncomponenten van het CCM om tegemoet te komen aan de noden van chronische zieken (Wagner et al. 2001, Wagner et al. 2005, Leroy et al. 2014, Bos-Touwen et al. 2015). Een overzichtsstudie uit dertien Europese landen toont aan dat ZMO in Europa relatief onderontwikkeld blijft en dat er een gebrek is aan beleidsvorming (Elissen et al. 2013). Zelfmanagementondersteuning blijkt de minst geïmplementeerde en meest uitdagende component in het managen van chronische zorg (Glasgow et al. 2003). Zelfmanagementondersteuning is meer dan patiënteneducatie. Het is het geheel van aanpassingen aan het gezondheidszorgsysteem en de collaboratieve samenwerking tussen hulpverleners, de patiënt en zijn familie. Het doel van ZMO is een gemotiveerde en geïnformeerde patiënt, die door zijn vaardigheden, kennis en geloof in het eigen kunnen, een (pro)actieve rol speelt in het managen van zijn symptomen, behandeling en de (psycho)sociale gevolgen van zijn chronische aandoening (Barlow et al. 2002, Bodenheimer et al. 2002, Glasgow et al. 2003, Lawn et al. 2009, FOD Volkgezondheid 2013, LeRoy et al. 2014). Lorig & Holman (2003) maken een 8

9 onderscheid tussen medisch, rol en emotioneel zelfmanagement. Zelfmanagementondersteuning impliceert een verschuiving in de patiëntzorgverlenersrelatie (Bodenheimer et al. 2005), waarbij een partnerschap aangegaan wordt tussen de patiënt, zijn familie en de verpleegkundige (Battersby et al. 2010). Er is een shift naar gedeelde besluitvorming (Wagner et al. 2005, van Hooft et al. 2015). Zelfmanagementondersteuning vereist dat hulpverleners een nieuwe rol aannemen en competenties aanleren (Wilson et al. 2006, Thille et al. 2014, Dwarswaard & van de Bovenkamp 2015). Verpleegkundigen spelen een sleutelrol in de zorg voor chronische zieken (Wilson et al. 2006, ICN 2010, Alleyne et al. 2011, Elissen et al. 2013, van Hooft et al. 2015). In de literatuur is weinig geweten over hoe en in welke mate verpleegkundigen aan ZMO doen en wat hun visie hierover is (MacDonald et al. 2008, Been-Dahmen et al. 2015). Verpleegkundigen hebben verschillende perspectieven ten opzichte van ZMO. De belangrijkste verschillen hierin zijn het doel van ZMO en de rol die verpleegkundigen aan zichzelf en aan de patiënt toekennen (van Hooft et al. 2015). Deze perspectieven beïnvloeden de manier waarop verpleegkundigen aan ZMO doen (Bos-Touwe et al. 2015), de waarschijnlijkheid dat patiënten aan zelfmanagement zullen doen (Lukewich et al. 2015) en de mate waarin patiënten succesvol zijn in hun zelfmanagement (Disler et al. 2012). Bij ZMO bestaat de rol van de hulpverlener eruit te proberen begrijpen voor welke uitdagingen een patiënt met een chronische aandoening staat en hem de gepaste ondersteuning te bieden (Hibbard et al. 2009). Er bestaan een aantal modellen die verpleegkundigen ondersteunen om op een effectieve wijze aan ZMO te doen (Wilson et al. 2012, Leroy et al. 2014). Het 5-A model is toonaangevend in ZMO. Het model omschrijft vijf hoofdactiviteiten in ZMO en vormt een leidraad voor de rol en vereiste competenties van verpleegkundigen (Glasgow et al. 2003, Glasgow et al. 2006). In de (1) fase Achterhalen (Assess) moeten verpleegkundigen een beeld vormen van het gedrag, de motivatie, de waarden, de noden, de context en de capaciteit tot zelfmanagement van de patiënt. Te hoge of valse verwachtingen over zelfmanagement van de patiënt vormen een struikelblok in ZMO (Jansink et al. 2010). Verpleegkundigen moeten inzicht hebben in de modellen voor gedragsverandering, 9

10 zoals het Health Belief Model, het ASE-model (Attitude, Sociale invloed, Eigeneffectiviteit) en het Transtheoretical Model of behaviour change (Lawn et al. 2009). Daarnaast hebben verpleegkundigen nood aan gesprekstechnieken zoals motivationeel interviewen, het benoemen van tegenstrijdigheden en actief luisteren (Abramowitz et al. 2010, Verbrugge et al. 2013). Verpleegkundigen zijn momenteel nog onvoldoende competent in motivationeel interviewen (Östlund et al. 2015). In de (2) fase Adviseren (Advise) geeft de verpleegkundige advies volgens de persoonlijke gezondheidsrisico s van het individu (Glasgow et al. 2003). De verpleegkundige past haar advies aan de noden en karakteristieken van de patiënt aan en erkent hierbij zijn expertise (Lawn et al. 2009, ICN 2010). Een struikelblok in deze fase is de veronderstelling dat educatie leidt tot actie (LeRoy et al. 2014). In de (3) fase Afspreken (Agree) worden persoonlijke doelen gesteld. Deze fase veronderstelt communicatievaardigheden, zoals empathisch luisteren en gezamenlijk doelen stellen (Glasgow et al. 2003, Lawn et al. 2009). Verpleegkundigen zijn weinig vertrouwd met doelbepaling en actieplanning (Young et al. 2015). De rol die patiënten en verpleegkundigen in deze fase opnemen is afhankelijk van het stadium en het ziekteproces (Lorig & Holman 2003), de patiënt zijn geloof in eigen kunnen (Marks & Allegrante 2005) en het perspectief van de verpleegkundige over ZMO (van Hooft et al. 2015). Verpleegkundigen moeten kunnen reflecteren over en sensitief zijn voor de noden van de patiënt en hun eigen perspectief over ZMO, om de gepaste ondersteuning te bieden. In de (4) fase Assisteren (Assist) wordt een actieplan opgesteld en geanticipeerd op barrières, wat van de verpleegkundigen gestructureerde probleemoplossing veronderstelt (Glasgow et al. 2003). De sterkten van de patiënt en peer support worden geïdentificeerd (Glasgow et al. 2003, Lawn et al. 2009). Verpleegkundigen geven aan dat ze onvoldoende competent zijn in het opstellen van een actieplan (Jansink et al. 2010). In de (5) fase Arrangeren (Arrange) doet de verpleegkundige een beroep op organisatorische vaardigheden en kennis van het gezondheidszorgsysteem om follow-up te coördineren. Het is de taak van verpleegkundigen om patiënten wegwijs te maken in het gezondheidszorgsysteem om efficiënt gebruik te verzekeren. Daarnaast heeft de patiënt nood aan steun en monitoring van de verpleegkundige bij het behalen van de doelstellingen (Glasgow et al. 2003, Wagner et al. 2005, Lawn et al. 2009, Leroy et al. 2014). 10

11 Zelfmanagementondersteuning vraagt inter- en multidisciplinaire samenwerking. Een effectieve samenwerking met andere zorgdisciplines veronderstelt van de verpleegkundige communicatieve vaardigheden en efficiënte informatie uitwisseling (Lawn et al. 2009). Een gebrek aan deze competenties vormt een barrière om aan ZMO te doen. De huidige praktijkvoering van verpleegkundigen in ZMO lijkt niet overeen te stemmen met de rol die professioneel van hen verwacht wordt in ZMO (Hibbard et al. 2009). Onderzoek wijst uit dat bij verpleegkundigen weerstand kan optreden wanneer patiënten actief aan zelfmanagement doen (Thorne et al. 2001, Wilson et al. 2006, Elissen et al. 2013). Verpleegkundigen geven aan dat ze de patiënt centraal stellen en holistisch benaderen, maar in de praktijk is dit regelmatig afwezig (Kennedy et al. 2014). Uit onderzoek blijkt dat verpleegkundigen de focus bij ZMO voornamelijk leggen op het medisch management en minder op rol en emotioneel management, terwijl dit laatste een belangrijk aspect is bij ZMO (Kennedy et al. 2014, Been-Dahmen et al. 2015, Lembrechts & Ackermans 2015, Zuidema et al. 2015). Zelfmanagementondersteuning focust op patiëntenautonomie en actieve patiëntenbetrokkenheid, wat leidt tot een rolverschuiving binnen de patiënt-hulpverlenersrelatie. Zelfmanagementondersteuning vraagt van verpleegkundigen een minder dominante rol, terwijl zij opgeleid zijn om controle en verantwoordelijkheid op te nemen voor hun patiënten. Dit leidt tot een dilemma met negatieve gevolgen voor de zorgrelatie en de effectiviteit van ZMO (Dwarswaard & Bovenkamp 2015). Discussies over leefstijlveranderingen worden uit de weg gegaan als verpleegkundigen het gevoel hebben dat dit hun relatie met de patiënt op het spel zet (Jansink et al. 2010). De patiënt informeren voelen verpleegkundigen aan als hun professionele verantwoordelijkheid, eerder dan de patiënten zelf te laten beslissen over hun gezondheid (Karhila et al. 2003, Been-Dahmen et al. 2015). Momenteel is de praktijkvoering van thuisverpleegkundigen in Vlaanderen rond ZMO nog niet in kaart gebracht. De werkomgeving beïnvloedt het functioneren van werknemers. De werkomgeving beïnvloedt de prioriteit die verpleegkundigen geven aan ZMO en de wijze waarop zij aan ZMO doen (Zakrisson & Hägglund 2010). Volgens de Zelfdeterminantietheorie 11

12 dient de werkomgeving een cultuur te creëren die de psychologische basisnoden bevredigd, om bij te dragen tot zelfdeterminatie, autonome motivatie en het optimaal functioneren van verpleegkundigen. Verpleegkundigen hebben behoefte aan (1) autonomie in hun beroepsuitoefening, in het doen aan ZMO (Kennedy et al. 2014, Lukewish et al ). Het biedt hen de ruimte de patiënt centraal te stellen en geeft hen een gevoel van respect en erkenning (Kennedy et al. 2014). De behoefte aan (2) verbondenheid wordt bevredigd door het gevoel deel uit te maken van het zorgteam, steun en samenwerking te ervaren van en met andere hulpverleners en het management (Zakrisson & Hägglund 2010, Lukewish et al. 2015) en voldoening te halen uit de samenwerking met de patiënt (Leroy et al. 2014). Onvoldoende steun van de werkomgeving leidt ertoe dat verpleegkundigen zich onzeker voelen met betrekking tot ZMO (Zakrisson & Hägglund 2010 ). Ten derde, hebben verpleegkundigen nood aan een gevoel van competentie (Van den Broeck et al. 2010). Verpleegkundigen beschikken over onvoldoende kennis, vaardigheden en zelfvertrouwen om aan ZMO te doen (Astin & Closs 2007, MacDonald et al. 2008). Scholing en training kan hieraan tegemoet komen (Harris et al. 2008, Coster & Norman 2009, Kosmala-Anderson et al. 2010b, Cheffins et al. 2011, Kennedy et al. 2013). Scholing leidt tot een grotere betrokkenheid van verpleegkundigen in ZMO, een patiëntgerichtere aanpak, een significant positieve invloed op het gevoel van autonomie en het zelfvertrouwen van verpleegkundigen om aan ZMO te doen. Het is belangrijk dat verpleegkundigen hun vaardigheden kunnen ontwikkelen en oefenen om hun gevoel van competentie te verhogen (Kosmala-Anderson et al. 2010b, Lukewich et al. 2015). Positieve patiënten feedback (Lukewish et al. 2015) bevat een beloning en kan daarmee tegemoet komen aan de behoefte van competentie. Het verhoogt de autonome motivatie die deel uitmaakt van behoeftebevrediging en die bijdraagt tot optimaal functioneren (Deci et al. 1999, Deci & Ryan 2000). De bevrediging van of de mate waarin de nood aan autonomie (β-coëfficiënt= 0.15; P<0.0001) en de nood aan competentie (βcoëfficiënt= 0.21; P<0.001) ingevuld zijn, zijn de sterkste voorspellers voor het doen aan ZMO (Kosmala-Anderson et al. 2010b). In aansluiting met de Zelfdeterminatietheorie kan men verwachten dat de mate waarin het verpleegkundig jobdesign de drie basisbehoeften kan vervullen, de mate waarin aan ZMO gedaan wordt zal bepalen. 12

13 Zelfwaarde verwijst naar de positieve en negatieve evaluaties die personen over zichzelf maken (Brown 2014). Het is een persoonlijke evaluatie van hoe iemand in het algemeen over zichzelf denkt (Pierce & Gardner 2004, Brown & Marshall 2006). Naast de mate van zelfwaarde, zijn ook andere aspecten van zelfwaarde van belang zoals contingentie. Contingente zelfwaarde is de mate waarin iemand zijn/haar zelfwaardering ontleent aan presaties uit een bepaald domein (Crocker & Wolfe 2001, Jansen & Vonk 2005). De globale benadering van contingentie sluit aan bij de Zelfdeterminatietheorie. Gedrag wordt in dit geval gemotiveerd door extrinsieke factoren, zoals de behoefte dat de patiënt zijn chronische aandoening adequaat managet (Deci & Ryan 2000, Jansen & Vonk 2005). Patiëntgebonden contingente zelfwaarde kan omschreven worden als de mate waarin hulpverleners hun zelfwaarde toeschrijven aan het succes/falen van het zelfmanagement van de patiënt. Een sterke patiëntgebonden contingente zelfwaarde is een risicofactor voor controlerend gedrag (Ng et al. 2014). Verpleegkundigen met een sterke patiëntgebonden contingente zelfwaarde zullen op een meer controlerende manier aan ZMO doen waarbij de verpleegkundige centraal staat in het succes van de patiënt (Grolnick 2014). De verpleegkundige zet de patiënt onder druk om op een bepaalde manier te handelen, voelen en denken (Haerens et al. 2015). Een controlerende stijl bij ZMO wordt bijvoorbeeld gekenmerkt door: (1) kritiek geven, (2) nadruk leggen op resultaten, (3) het aanreiken van oplossingen, (4) schuldinducerende taal, (5) het ontbreken van dialoog, keuzevrijheid en het motiveren van de patiënt (Vansteenkiste et al. 2007, Haerens et al. 2015). Hiertegenover staat een autonomie-ondersteunende stijl waarbij volgende componenten belangrijk zijn: (1) het bieden van inspraak, (2) het aanbieden van keuze, (3) het identificeren van, (4) voeden/ondersteunen van en (5) ruimte voor persoonlijke interesses en waarden van de patiënt (Reeve & Jang 2006, Vansteenkiste et al. 2007, Verstuyf & Vansteenkiste 2008). Een structuurbiedende stijl wordt gekenmerkt door (1) consequent te zijn, (2) duidelijke instructies te geven en (3) aan te geven wat de verwachtingen zijn. De verpleegkundige geeft tijdens het proces van ZMO positieve constructieve feedback, biedt uitdagingen aan de patiënt en bewaakt de vooruitgang/werkpunten van de patiënt opdat die zich competent en bekwaam voelt om aan zelfmanagement te doen. Hiertegenover staat een chaotische stijl in ZMO, gekenmerkt door een gebrek aan informatie, verwachtingen, feedback en het uitdrukken van vertrouwen (Vansteenkiste et al. 2007, Haerens et al. 2015). Vanuit de 13

14 Zelfderterminantietheorie kan gesteld worden dat autonomie-ondersteunend en structuurbiedend de ideale manier is om ZMO te bieden (Vansteenkiste et al. 2007), waarbij het te verwachten is dat patiënten beter hun chronische aandoening zullen managen (Deci & Ryan 2000). Dit onderzoek brengt de huidige competenties en praktijkvoering met betrekking tot ZMO van verpleegkundigen in de eerstelijnsgezondheidszorg in Vlaanderen in kaart. Hierbij wordt onderzocht welk gedrag en welke stijl thuisverpleegkundigen hanteren bij het bieden van ZMO. De invloed van demografische variabelen, eigen-effectiviteit, patiëntgebonden contingente zelfwaarde en werkgerelateerde behoeftebevrediging op het gedrag en de stijl bij het bieden van ZMO worden onderzocht. 14

15 2. Methode 2.1 Doelstelling Het doel van het onderzoek is het in kaart brengen van de huidige competenties en praktijkvoering met betrekking tot ZMO van verpleegkundigen in de eerstelijnsgezondheidszorg in Vlaanderen. Onderzoeksvragen die hieruit volgen: Wat zijn de vaardigheden en eigen-effectiviteit van verpleegkundigen bij het bieden van ZMO aan chronische zieken? Welke stijl (autonomie-ondersteunend, structurerend, chaotisch, controlerend) hanteren verpleegkundigen wanneer ze aan ZMO doen? Welke persoonsgebonden factoren (demografische variabelen, patiëntgebondencontingente zelfwaarde, werkgerelateerde behoeftebevrediging) hebben een voorspellende waarde voor de praktijkvoering van ZMO? 2.2 Design Dit onderzoek maakt deel uit van een grotere studie van het Universitair Centrum voor Verpleegkunde en Vroedkunde (UCVV) van de Universiteit Gent naar de competenties van verpleegkundigen voor de zelfmanagementondersteuning bij chronisch zieken. Het onderzoek werd gevoerd volgens een cross-sectioneel design. 2.3 Steekproef en setting Er werd gebruik gemaakt van een gelegenheidssteekproef van Vlaamse thuisverplegingsorganisaties, thuisverplegingspraktijken en zelfstandige thuisverpleegkundigen. Erkende zelfstandige thuisverpleegkundigen, thuisverplegingsorganisaties en -praktijken werden via hun contactgegevens uit het repertorium thuisverpleging van het Agentschap Zorg en Gezondheid gecontacteerd. Daarnaast werd contact opgenomen met zelfstandige thuisverpleegkundigen en groepspraktijken via regionale kringen voor zelfstandige thuisverpleegkundigen. Contactgegevens van zelfstandige thuisverpleegkundigen en thuisverplegingspraktijken werden via het internet verzameld. Het criterium voor een uitnodiging tot deelname aan het onderzoek was de regio waarin de thuisverpleegkundigen werkzaam zijn, dit in 15

16 functie van de bereikbaarheid voor de onderzoeker (Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen en Antwerpen). 2.4 Participanten De deelnemende thuisverpleegkundigen moesten voldoen aan volgende inclusiecriteria: (1) minstens 50% in directe patiëntenzorg werken en (2) werken in een werkregime van minstens 50% binnen de thuisverpleging. 2.5 Datacollectie De datacollectie gebeurde door middel van bestaande gevalideerde zelf-rapportage vragenlijsten. In overleg met de deelnemende organisaties en zelfstandige thuisverpleegkundigen gebeurde de bevraging met papieren vragenlijsten of via online bevraging door middel van LimeSurvey. Door de uitgebreidheid van de bevraging werd de vragenlijst gespreid over twee meetmomenten met een interval van een maand. Op deze manier werd de tijdsbelasting voor het beantwoorden van beide vragenlijsten beperkt tot 20 minuten. Deze opsplitsing had tot doel de response rate zo hoog mogelijk te maken. Het gedrag en de eigen-effectiviteit met betrekking tot competenties die essentieel zijn voor ZMO werden gemeten door middel van het gevalideerde Nederlandstalige Selfefficacy and Performance in Self-management (SEPPS)- instrument (Duprez et al. 2016). De SEPPS gebruikt het 5A-model en bestaat uit 36 items verdeeld over zes subschalen (Achterhalen, Adviseren, Afspreken, Assisteren, Arrangeren en specifieke competenties) te scoren via een 5-puntlikertschaal. De resultaten van de factoranalyse bevestigen de 6-factorstructuur. De interne consistentie (Cronbach s Alpha) van het instrument en de sub-schalen ligt tussen De SEPPS is een stabiel instrument (eigen-effectiviteit 0.95, 95% CI = en gedrag 0.94, 95% CI = ). Er werden geen vloer- en plafondeffecten gevonden behalve voor de algemene competenties bij eigen-effectiviteit. De construct validiteit werd bevestigd via de knowgroups techniek (Duprez et al. 2016). De stijl die verpleegkundigen hanteren in ZMO werd bepaald door middel van de Nederlandstalige Nurses Orientation in Chronic care Self-management Support (NOCSS) vragenlijst. Die vragenlijst brengt in beeld of de verpleegkundige een 16

17 autonomie-ondersteunende, structurerende, chaotische of controlerende stijl hanteert in de zorgrelatie met chronisch zieken. De NOCSS bestaat uit 10 situaties met verschillende antwoordmogelijkheden die staan voor de vier gedragsoriëntaties. Op een schaal van 0 ( Beschrijft me helemaal niet ) tot 5 ( Beschrijft me helemaal ) geeft de verpleegkundige bij elke reactie aan in welke mate die beschrijft wat hij/zij gedaan heeft in vergelijkbare recente gesprekken met patiënten. Deze vragenlijst wordt momenteel gevalideerd. De eerste validatieronde toonde een goede construct validiteit en consistentie. De Chronbach s Alpha voor autonomie-ondersteunend, structurend, controlerend en chaotisch bedraagt respectievelijk De Omega Coëfficiënt voor autonomie-ondersteunend, structurend, controlerend en chaotisch bedraagt respectievelijk (Duprez et al. In Progress). De werkgerelateerde behoeftebevrediging werd gemeten met behulp van de gevalideerde Nederlandstalige Workrelated Basic Need Satisfaction (W-BNS) schaal (Van den Broeck et al. 2010). De W-BNS-schaal bestaat uit 18 items die gelijkmatig verdeeld zijn over drie subschalen (Autonomie, Competentie, Relationele verbondenheid), te scoren via een 5-puntlikertschaal. De Cronbach s Alpha voor de subschalen autonomie, competentie en relationele verbondenheid bedraagt respectievelijk De factoranalyse toonde een goed constructvaliditeit. Over vier steekproeven werd een goede fit gevonden voor het drie factormodel (CFI: , RMSEA: , SRMR: ) (Van den Broeck et al. 2010). De Patiëntgebonden-Contingente Zelfwaarde (Pa-CSE) werd gemeten met een aangepaste versie van de Kindgebonden-Contingente Zelfwaarde vragenlijst (Wuyts et al. 2015). De schaal meet via een 5-puntlikertschaal van 1 (helemaal niet akkoord) tot 5 (helemaal akkoord) in welke mate de zelfwaarde van verpleegkundigen afhankelijk is van de prestaties van de patiënt, in deze studie het succes/falen van de patiënt op vlak van zelfmanagement. De factoranalyse toont aan dat op één na alle items een factorlading > 0.60 behaalden. Het 12-item instrument heeft een 1-factoroplossing dat 42.84% van de variantie in antwoorden verklaarde. De item-totaal correlaties, gelegen tussen 0.45 en 0.64, toonden homogeniteit aan van de items in de 1-factoroplossing. De interne consistentie bedroeg De intraclass correlatie coëfficiënt tussen de test en hertest bedroeg 0.88 (95% CI= , P < 0.001) (Duprez, et al. Submitted). Bijkomend werden demografische variabelen verzameld. 17

18 2.6 Ethische beschouwingen Deelnemende thuisverplegingsorganisaties en -praktijken gaven aan dat ze bereid waren tot deelname aan het onderzoek door het tekenen van een toestemmingsformulier. Op die manier engageerden zij zich om de vragenlijsten te verspreiden en de thuisverpleegkundigen te motiveren deel te nemen aan het onderzoek. De thuisverpleegkundigen waren vrij in hun individuele beslissing om al dan niet deel te nemen aan het onderzoek. Zij gaven hun toestemming tot deelname door het tekenen van een formulier voor geïnformeerde toestemming of door het aanvinken van hun akkoord tot deelname bij de digitale bevraging. De deelname aan het onderzoek gebeurde anoniem. Om de gegevens van de twee meetmomenten te kunnen koppelen werd gebruik gemaakt van een anonieme unieke code die enkel beschikbaar is voor de onderzoekers. Het onderzoek werd goedgekeurd door het ethisch comité van het Universitair Ziekenhuis Gent (Belgisch registratienummer: B ). 2.7 Data analyse De data werden geanalyseerd met behulp van het statistisch softwareprogramma SPSS Statistic 23. Er werd een significantie-niveau van α= 0.05 vooropgesteld. Het SEPSSinstrument, de Pa-CSE schaal, de W-BNS schaal maken gebruik van een 5- puntlikertschaal en het NOCSS-instrument van een 6-puntlikertschaal. De variabelen van die meetinstrumenten werden daarom als continue variabelen beschouwd. Aan de hand van de QQ-plot, de Shapiro-Wilk-test, de scheefheid en de kurtosis werd bepaald of de afhankelijke continue variabelen normaal verdeeld waren. Gemiddelden en standaarddeviaties werden berekend voor de totaalscores en sub-schalen van het gedrag en eigen-effectiviteit bij ZMO, de stijl bij ZMO, de mate van patiëntgebonden contingente zelfwaarde en de mate van werkgerelateerde behoeftebevrediging. Voor de afhankelijke variabelen gedrag en stijl bij ZMO werd met behulp van de Pearson correlatiecoëfficiënt het verband bepaald met de onafhankelijke variabelen eigeneffectiviteit bij ZMO, patiëntgebonden contingente zelfwaarde en werkgerelateerde behoeftebevrediging. De voorspellende waarde van de onafhankelijke variabelen voor gedrag en stijl bij ZMO werd voor elke variabele individueel bepaald door enkelvoudige 18

19 lineaire regressie. De voorspellende waarde van alle onafhankelijke variabelen voor gedrag en stijl bij ZMO werd bepaald door meervoudige lineaire regressie. Als uit de enkelvoudige lineaire regressie bleek dat P<0.05, werd de betreffende onafhankelijke variabele meegenomen in de meervoudige lineaire regressie. Hiertoe werd eerst de multicollineariteit nagegaan. Als multicollineariteit zich voordeed, werd enkel de onafhankelijke variabele meegenomen die het sterkst correleerde met de afhankelijke variabele. Met behulp van de onafhankelijke t-test werd voor de afhankelijke continue variabelen gedrag en stijl bij ZMO verschillen in de categorische onafhankelijke variabelen geslacht, leeftijd, werkervaring, het hebben van familie die lijdt of het zelf lijden aan een chronische aandoening en het uitoefenen van een specifieke functie bepaald. 19

20 3. Resultaten Met de medewerking van negen thuiszorgorganisaties werden 2647 thuisverpleegkundigen uitgenodigd om de vragenlijsten te beantwoorden. Vragenlijst 1 en/of 2 werd door 502 thuisverpleegkundigen beantwoord. Omwille van zeer onvolledige of analoge antwoordpatronen werden voor de twee meetmomenten 124 vragenlijsten geëxcludeerd. Op basis van de vooropgestelde exclusiecriteria werden nog eens 34 vragenlijsten geëxcludeerd. Gegevens over de exclusiecriteria ontbraken bij 141 vragenlijsten, die vragenlijsten werden geëxcludeerd. Uiteindelijk werden 156 vragenlijsten meegenomen in het onderzoek. 3.1 Karakteristieken en persoonsgebonden factoren van de steekproef De meerderheid (87.8%) van de thuisverpleegkundigen heeft dagelijks contact met chronisch zieken. Ongeveer de helft (49.4%) van de thuisverpleegkundigen heeft iemand in zijn nabije omgeving met een chronische aandoening. In de thuiszorg komen verpleegkundigen voornamelijk in contact met patiënten die lijden aan diabetes mellitus (89.7%), oncologische aandoeningen (42.3%) en hart- en vaataandoeningen (40.4% en 41.0%). Een vijfde (20.4%) van de thuisverpleegkundigen voert een specifieke functie uit als referentieverpleegkundige (10.6%), diabeteseducator (5.6%), of verpleegkundig consulent (2.8%). Van de thuisverpleegkundigen die een specifieke functie uitvoeren is slechts 2.6% voltijds, 2.6% voor 3/4 en 26.3% tussen de 25% en 50% tewerkgesteld in deze functie. De overige thuisverpleegkundigen (29%) zijn voor minder dan 25% tewerkgesteld in deze functie en 39.5% van de thuisverpleegkundigen zijn niet tewerkgesteld in deze functie. De meerderheid van de thuisverpleegkundigen voert nooit consultaties uit (70.5%). Meer dan de helft (68.4%) van de thuisverpleegkundigen volgden ooit een opleiding over aspecten van ZMO, zoals therapeutische patiënteneducatie (2.6%), gezondheidsvoorlichting en -opvoeding (7.9%), zelfmanagementondersteuning (2.6%), maar geen enkele thuisverpleegkundige volgde een opleiding over motivationeel interviewen. Verdere details zie tabel 1. 20

21 Tabel 1: Demografische karakteristieken thuisverpleegkundigen Karakteristieken (N=156) N (%) Geslacht Man 15 (9.6) Vrouw 141 (90.4) Leeftijd (jaren) 23 5 (3.2) (12.8) (23.7) (26.9) (30.8) 60 4 (2.6) Lijdt zelf aan chronische ziekte Ja 14 (9.0) Neen 142 (91.0) Familielid met chronische ziekte Ja 77 (49.4) Neen 79 (50.6) Werkervaring (jaren) (17.3) (11.5) (14.8) (56.4) Opleidingsniveau HBO5 diploma 84 (53.8) Bachelor diploma 70 (44.9) Master diploma 2 (1.3) Frequentie contact chronische zieken 1 keer per week 5 (3.2) Wekelijks 5 (3.2) 2 tot 3 maal per week 9 (5.8) Dagelijks 137 (87.8) Frequentie voeren consultaties Nooit 110 (70.5) 1 keer per week 12 (7.7) ½ dag per week 5 (3.2) 1 dag per week 5 (3.2) 2 tot 3 dagen per week 2 (1.3) Dagelijks 22 (14.1) Volgde opleiding over aspecten van ZMO Ja 26 (16.7) Therapeutische patiënteneducatie 1 (2.6) Motivationele gespreksvoering 0 (0.0) Gezondheidsvoorlichting en - opvoeding 3 (7.9) Zelfmanagementondersteuning 1 (2.6) Neen 12 (7.7) Missing 118 (75.6) N= aantal; % = percentage 21

22 3.2 Eigen-effectiviteit, vaardigheden en stijl in ZMO De thuisverpleegkundigen behaalden een gemiddelde totaalscore van (SD 5.4) voor eigen-effectiviteit en (SD 5.2) voor gedrag. De gemiddelde score voor de subschalen voor eigen-effectiviteit varieert tussen (SD ), voor de subschalen voor gedrag varieert dit tussen (SD ). De thuisverpleegkundigen behaalden een gemiddelde score van 3.95 (SD 0.68) voor de autonomie-ondersteunende stijl, 1.78 (SD 0.84) voor de controlerende stijl, 1.35 (SD 0.83) voor de chaotische stijl en 3.72 (SD 0.81) voor de structurerende stijl. Verdere details zie tabel 2. Tabel 2 Eigen-effectiviteit, gedrag, stijl in ZMO en persoonsgebonden factoren Schaal N GEM SD Eigen-effectiviteit in ZMO Achterhalen* Adviseren Afspreken Assisteren Arrangeren Algemene competenties in ZMO Totaal score** Gedrag in ZMO Achterhalen* Adviseren Afspreken Assisteren Arrangeren Algemene competenties in ZMO Totaal score** Patiëntgebonden contingente zelfwaarde Werkgerelateerde behoeftebevrediging Autonomie Competentie Relationele verbondenheid Stijl in ZMO Autonomie-ondersteunend Structurerend Chaotisch Controlerend Belang ZMO*** Prioriteit ZMO *** N= aantal; GEM= gemiddelde; SD= standaarddeviatie; *Subschaal score varieert van 0-4; **Totaalscore varieert van 0-24; Gemiddelde score varieert van 0-3; Subschaal score varieert van 0-30; Subschaal score varieert van 0-5; *** Gemiddelde score varieert van

23 3.3 Voorspellers voor gedrag bij ZMO De ongepaarde Student s t-testen toonden aan dat er geen significant verschil is in gedrag bij ZMO bij thuisverpleegkundigen voor persoonsgebonden factoren zoals geslacht, leeftijd, het uitvoeren van een specifieke functie, zelf lijden aan een chronische aandoening, personen uit de nabije omgeving die lijden aan een chronische aandoening, de frequentie van het contact met chronische zieken, werkervaring en het volgen van een opleiding over ZMO. Verdere details zie tabel 3. De enkelvoudige lineaire regressie toonde aan dat het belang dat thuisverpleegkundigen hechten aan ZMO een positieve voorspeller is voor gedrag bij ZMO (β= 0.43; P= 0.01). De prioriteit die thuisverpleegkundigen geven aan ZMO in hun zorgverlening is geen significante voorspeller voor gedrag bij ZMO (P= 0.56). De enkelvoudige lineaire regressie toonde aan dat patiëntgebonden contingente zelfwaarde met randsignificantie een positieve voorspeller is voor gedrag bij ZMO (β= 0.29; P= 0.10). De enkelvoudige lineaire regressie toonde aan dat de werk gerelateerde basisbehoefte competentie een positieve randsignificante voorspeller is voor gedrag (β= 0.32; P= 0.07). De basisbehoeften autonomie (P= 0.68) en verbondenheid (P= 0.73) zijn geen voorspellers voor gedrag bij ZMO. Eigen-effectiviteit is een positief significante voorspeller voor gedrag bij ZMO (β= 0.70; P<0.001). Daarbij wordt 47% van de variantie van het gedrag verklaard door het gevoel van eigen-effectiviteit dat thuisverpleegkundigen ervaren bij ZMO. Hoe meer thuisverpleegkundigen geloven in hun eigen kunnen, hoe beter zij zullen scoren op gedrag bij ZMO. Verdere details zie tabel 4. Uit de meervoudige lineaire regressie bleek dat de variantie in gedrag bij ZMO voor 53% voorspeld kan worden door eigen-effectiviteit bij ZMO (β= 0.55; P<0.001) en het belang dat gehecht wordt aan ZMO (β= 0.28; P= 0.03). 3.4 Voorspellers voor stijl bij ZMO De ongepaarde Student s t-testen toonden aan dat thuisverpleegkundigen met 11 jaar werkervaring en meer significant hoger scoorden voor de autonomie-ondersteunende stijl dan thuisverpleegkundigen met maximaal 10 jaar werkervaring (4.03 (SD 0.65) vs (SD 0.72), P= 0.02). Thuisverpleegkundigen die een specifieke functie uitoefenen 23

24 zoals bijvoorbeeld diabeteseducator scoorden eveneens significant hoger voor de autonomie-ondersteunende stijl (4.25 (SD 0.48) vs. 3.8 (SD 0.70), P<0.001). Leeftijd toonde randsignificante (P= 0.07) verschillen bij de autonomie-ondersteunende stijl. Thuisverpleegkundigen van 40 jaar en ouder scoorden gemiddeld hoger dan thuisverpleegkundigen jonger dan 40 jaar (4.03 (SD 0.65) vs (SD 0.72)). Voor de overige persoonsgebonden factoren werden geen significante verschillen gevonden voor de autonomie-ondersteunende stijl. Verdere details zie tabel 3. Er werden geen significante verschillen gevonden in persoonsgebonden factoren voor de controlerende stijl bij ZMO. Verdere details zie tabel 3. Thuisverpleegkundigen die personen kennen in hun nabije omgeving die lijden aan een chronische aandoening scoorden randsignificant hoger voor een chaotische stijl bij ZMO (1.45 (SD 0.80) vs (SD 0.82), P= 0.13). Voor de overige persoonsgebonden factoren werden geen significante verschillen gevonden voor de chaotische stijl bij ZMO. Verdere details zie tabel 3. Thuisverpleegkundigen met 11 jaar werkervaring en meer scoorden randsignificant hoger voor de structurerende stijl dan thuisverpleegkundigen met minder werkervaring (3.79 (SD 0.83) vs (SD 0.75), P= 0.13). Thuisverpleegkundigen die een specifieke functie uitvoeren zoals bijvoorbeeld diabeteseducator scoorden significant hoger voor de structurerende stijl bij ZMO (4.13 (SD 0.58) vs (SD 0.82), P<0.001). Voor de overige persoonsgebonden factoren werden geen significante verschillen gevonden. Verdere details zie tabel 3. De enkelvoudige lineaire regressie toonde aan dat de drie werkgerelateerde basisbehoeften positieve voorspellers (P<0.001) zijn voor de autonomie-ondersteunende stijl bij ZMO. Daarnaast zijn het belang dat gehecht wordt aan ZMO (β= 0.39; P= 0.02), patiëntgebonden contingente zelfwaarde en een gevoel van eigen-effectiviteit bij ZMO voorspellers (β= 0.51; P= 0.002). Een gevoel van eigen-effectiviteit (23%) heeft de grootste predictieve waarde, gevolgd door een gevoel van competentie (19%), verbondenheid (17%), autonomie (14%), belang van ZMO (13%) en patiëntgebonden contingente zelfwaarde (6%). Verdere details zie tabel 4. Uit de meervoudige lineaire regressie bleek dat 56% van de variantie uit de autonomie-ondersteunende stijl te verklaren is door een gevoel van competentie (β= 0.28; P= 0.02), een gevoel van 24

25 autonomie (β= 0.34; P= 0.01), patiëntgebonden contingente zelfwaarde (β= 0.28; P= 0.04), eigen-effectiviteit bij ZMO (β= 0.28; P= 0.04) en het belang van ZMO (β= 0.41; P= 0.002). Hoe hoger thuisverpleegkundigen scoren op de predictoren, hoe meer autonomie-ondersteunend zij zullen zijn tijdens ZMO. Verdere details zie tabel 5. Voor de controlerende stijl bij ZMO toonde de enkelvoudige lineaire regressie aan dat een gevoel van autonomie (β= ; P= 0.04), patiëntgebonden contingente zelfwaarde (β= 3.93 ; P<0.001) en het belang van ZMO (β= -0.31; P= 0.06) voorspellers zijn. Hoe minder het gevoel van autonomie bij thuisverpleegkundigen bevredigd is en hoe minder belang gehecht wordt aan ZMO, hoe meer controlerend zij zullen zijn tijdens ZMO. Daarnaast zullen thuisverpleegkundigen meer controlerend zijn tijdens ZMO, als zij hoger scoren voor patiëntgebonden contingente zelfwaarde. Verdere details zie tabel 4. De meervoudige lineaire regressie toonde aan dat patiëntgebonden contingente zelfwaarde (β= 0.47; P= 0.002) en het belang van ZMO (β= -0.42; P= 0.01) predictoren zijn voor de controlerende stijl bij ZMO. Deze predictoren verklaren 28% van de variantie in de controlerende stijl. Hoe meer de zelfwaarde van thuisverpleegkundigen afhankelijk is van het zelfmanagement van hun patiënten, hoe meer controlerend zij zullen optreden tijdens ZMO. Als thuisverpleegkundigen minder belang hechten aan ZMO zullen zij meer controlerend optreden bij ZMO. Verdere details zie tabel 5. Voor de chaotische stijl bij ZMO toonde de enkelvoudige lineaire regressie aan dat enkel de drie werkgerelateerde basisbehoeften, autonomie (β= -0.30; P<0.001), competentie (β= -0.31; P<0.001) en verbondenheid (β= -0.28; P<0.001) voorspellers zijn. Dus hoe minder deze basisbehoeften bevredigd zijn, hoe chaotischer thuisverpleegkundigen zullen zijn tijdens ZMO. Verdere details zie tabel 4. De meervoudige lineaire regressie toonde aan dat de werkgerelateerde basisbehoeften autonomie (β= -0.16; P=0.09) en competentie (β= -0.17; P=0.06) 11% van de variantie in de chaotische stijl verklaren. Verdere details zie tabel 5. Uit de enkelvoudige lineaire regressie bleek dat de drie werk gerelateerde basisbehoeften, autonomie (β= 0.26; P<0.001), competentie (β= 0.41; p<0.001) en een gevoel van verbondenheid (β= 0.40; P<0.001) voorspellers zijn voor de structuurbiedende stijl bij ZMO. Dus hoe meer de werkgerelateerde basisbehoeften van de thuisverpleegkundigen bevredigd zijn, hoe meer zij structuur zullen bieden bij ZMO. Patiëntgebonden contingente zelfwaarde (β= 0.328; P<0.001) en het gevoel van eigen- 25

26 effectiviteit bij ZMO (β= 0.40; P= 0.02) zijn eveneens voorspellers voor de structuurbiedende stijl bij ZMO. Daarnaast bleek het belang dat verpleegkundigen hechten aan ZMO eveneens een voorspeller te zijn voor deze stijl (β= 0.44; P= 0.005). Het belang dat gehecht wordt aan ZMO (17%), het gevoel van competentie (16%) en verbondenheid (15%) hadden de grootste predictieve waarde, gevolgd door eigeneffectiviteit (13%), patiëntgebonden contingente zelfwaarde (10%) en een gevoel van autonomie in de jobuitoefening (6%). Verdere details zie tabel 4. De meervoudige lineaire regressie toonde aan dat 29% van de variantie in de structuurbiedende stijl verklaard wordt door patiëntgebonden contingente zelfwaarde (β= 0.26; P=0.12) en het belang van ZMO (β=0.39; P=0.02). Verdere details zie tabel 5. 26

27 Tabel 3 Demografische verschillen in gedrag en stijl Gedrag ZMO N GEM SD t df Autonomie-Ondersteunend p- SD waarde N GEM t df p- waarde Geslacht Man Vrouw Leeftijd (jaar) 23 tot tot Werkervaring (jaren) Specifieke functie Ja <0.001 Neen Lijdt zelf aan chronische ziekte Ja Neen Persoon uit omgeving met chronische ziekte Ja Neen Frequentie contact chronische zieken Dagelijks Minder dan dagelijks Volgde opleiding rond aspecten ZMO Ja Neen

28 Tabel 3 (deel 2) Demografische verschillen in gedrag en stijl N GEM Controlerend Chaotisch Structurerend p- p- SD SD SD t df waarde N GEM t df waarde N GEM t df p- waarde < N= aantal; GEM= gemiddelde; SD= standaarddeviatie; t= t-test; df= aantal vrijheidsgraden 28

29 Tabel 4 Enkelvoudige lineaire regressie: voorspellende waarde persoonsgebonden factoren B SE B β Gedrag Autonomie-ondersteunend Controlerend p- p- B SE B β B SE B β waarde waarde Werkgerelateerde behoeften Autonomie < Competentie < Relationele verbondenheid < Patiëntgebonden p- waarde <0.001 contingente zelfwaarde Eigen-effectiviteit ZMO Belang ZMO Prioriteit ZMO B SE B β Structurerend p- waarde Chaotisch B SE B β B= regressiecoëfficiënt B; SE= standaardfout; β= beta-coefficient p- waarde Werkgerelateerde behoeften Autonomie < <0.001 Competentie < <0.001 Relationele verbondenheid < <0.001 Patiëntgebonden < contingente zelfwaarde Eigen-effectiviteit ZMO Belang ZMO Prioriteit ZMO

30 Tabel 5 Meervoudige lineaire regressie: voorspellende waarde persoonsgebonden factoren Adjusted R square Gedrag Autonomie-ondersteunend Controlerend p- Adjusted Adjusted ANOVA waarde β R square ANOVA β R square ANOVA F p- waarde Werkgerelateerde behoeften < < Autonomie Competentie Relationele verbondenheid Patiëntgebonden contingente zelfwaarde Eigen-effectiviteit ZMO < Belang ZMO Prioriteit ZMO F p- waarde p- waarde F p- waarde p- waarde β Adjusted R square F ANOVA Structurerend p- waarde p- waarde β Adjusted R square F ANOVA Chaotisch p- waarde p- waarde 0.29 Werkgerelateerde behoeften <0.001 Autonomie Competentie Relationele verbondenheid Patiëntgebonden contingente zelfwaarde Eigen-effectiviteit ZMO Belang ZMO Prioriteit ZMO β 30

31 4. Discussie Zelfmanagement krijgt steeds meer aandacht in de chronische zorg, daarbij is een centrale rol weggelegd voor de eerstelijnsgezondheidszorg (Paulus et al. 2012). Chronische zieken kunnen hun aandoening in de thuisomgeving managen met de ondersteuning van thuisverpleegkundigen die de nodige competenties bezitten. Deze studie had tot doel de vaardigheden en stijl van Vlaamse thuisverpleegkundigen bij ZMO en de voorspellende persoonsgebonden factoren hierop in kaart te brengen. 4.1 Gedrag bij ZMO Er zijn verschillende instrumenten die de vaardigheden voor ZMO van hulpverleners in kaart brengen. Het SEPSS-instrument brengt naast de vaardigheden ook de eigeneffectiviteit voor ZMO in kaart. Het is van belang de relatie tussen beide variabelen te onderzoeken. Het kan immers zijn dat thuisverpleegkundigen wel over de nodige vaardigheden beschikken, maar onvoldoende over eigen-effectiviteit om deze vaardigheden effectief toe te passen (Kosmala-Anderson et al. 2010b, Duprez et al. 2016). Eigen-effectiviteit is een voorspeller voor gedrag (Bandura 1991). De resultaten van dit onderzoek bevestigden dit ook voor het stellen van ZMO. Thuisverpleegkundigen beschikken over een beperkte mate van eigen-effectiviteit en stellen in beperkte mate zelfmanagementondersteunende vaardigheden. Voor eigeneffectiviteit scoorden thuisverpleegkundigen hoger dan voor het stellen van zelfmanagementondersteunende vaardigheden. In overeenstemming met eerdere studies tonen deze resultaten aan dat er een discrepantie is tussen wat professioneel verwacht wordt van thuisverpleegkundigen en wat er effectief gepresteerd wordt (Hibbard et al. 2009, Elissen et al. 2013, Yank et al. 2013). Daarnaast bevestigen deze resultaten eerdere studies die aantoonden dat zorgverleners, thuisverpleegkundigen, over onvoldoende vaardigheden en competenties beschikken om effectief aan ZMO te doen (Astin & Closs 2007, MacDonald et al. 2008). Thuisverpleegkundigen geven zelf ook aan dat ze over onvoldoende zelfmangementondersteunende vaardigheden beschikken (Jallinoja et al. 2007). Dit onderzoek sluit aan bij eerdere studies die aantonen dat er nood is aan scholing en training in zelfmanagementondersteunende vaardigheden en 31