BEGINKENMERKEN EN SPEEL / LEERSTOFLUNEN Werkwijze en materialen in de basisschool. Dr. T. Mooij, KU/ITS, Toernooiveld 5, 6525 ED Nijmegen oktober 1996

Transcriptie

1 BEGINKENMERKEN EN SPEEL / LEERSTOFLUNEN Werkwijze en materialen in de basisschool Dr. T. Mooij, KU/ITS, Toernooiveld 5, 6525 ED Nijmegen oktober Orientatie van ouders of verzorgers V(5<5r de aanmeldmg van een kind vindt er vaak een orienterend gesprek plaats tussen ouders ofverzorgers en de school. Dit leidt veelal tot aanmelding van het kind. Na aanmelding is er rond de intrede van het kind meestal sprake van een intrede-gesprek. 2. Intrede-gesprek en informatie van ouders (v66r of bij intrede van de leerling) De school heeft bepaalde gegevens over het kind en de thuissituatie nodig. Ook het bijgevoegde formulier 'Kenmerken kind bij intake' kan direct v6(5r ofbij de intrede door de ouders of verzorgers ingevuld worden. Belangrijk zijn: de spreektaal thuis, tot welke groep de ouders behoren, en bijzonderheden van het kind. Vervolgens warden steeds enkele vragen gesteld over de inschatting van het kind in vergelijking met leeftijdgenoten wat betrefit:. het algemeen cognitief niveau;. het taalniveau;. het (voorbereidend) rekenniveau;. het omgaan met leeftijdgenoten (sociaal-communicatief niveau);. het (senso-)motorisch niveau;. het emotioneel-expressief niveau;. het verwachte onderwijsgedrag en de onderwijsmotivatie. Overige informatie kan warden toegevoegd beneden aan pagina 2 van dit formulier. De informatie uit het intrede-gesprek kan aanleiding zijn om bij een leerling direct nd de intrede te starten met een bepaald speel/leeraanbod. Bijvoorbeeld: wanneer de ouders niet-nederlander zijn en er thuis meestal geen Nederlands gesproken wordt, is het erg belangrijk direct na intrede te starten met een extra taalprogramma voor het kind. 3. Inschatting door leerkracht na e6n schoolmaand Aan het einde van de eerste schoolmaand van het kind heeft de groepsleerkracht een eerste indruk van het kind verkregen. De leerkracht dient de eigen indruk te vergelijken met de mening van de ouders over het kind op het formulier 'Kemnerken kind bij intake'. Eventueel vult de leerkracht zelf zo'n formulier in over het kind. Als er op 66n of meer belangrijke onderdelen een verschil van inschatting is tussen ouders en groepsleerkracht, is hetbelangrijk dat de leerkrachthierover met deouders praat. School

2 en ouders dienen het kind op ongeveer dezelfde wijze waar te nemen. Soms ligt hier een probleem bij de ouders, soms bij de school. Uitgezocht dient te worden hoe het werkelijk met het kmd is. Dit kan ook door het benutten van de volgende informatie. In de schoolmaanden 2 tot en met 6 warden per leerling op meer exacte wijze verschillende beginkenmerken vastgesteld. Deze betreffen ontwikkelingsgebieden die relatiefonafliankelijk van elkaar zijn. Eerder onderzoek bij vierjarige leerimgen heeft geleid tot het onderscheiden van vier ontwikkelingsgebieden. De beginkenmerken warden per ontwikkelingsgebied apart vastgesteld: zie paragraaf VaststeIIing beginkenmerken per ontwikkelingsgebied (schoolmaanden 1-6) Er warden vier ontwikkelingsgebieden onderscheiden. Een scoringsformulier per leerling is bijgevoegd: zie het formulier: 'Vaststelling beginkenmerken per ontwikkelingsgebied'. a. Thuiskenmerken: taalgebruik en taalniveau Bij de intrede of op het intrede-formulier 'Kenmerken kind bij intake' blijkt of de ouders niet-nederlander zijn, of ook dat er thuis meestal geen Nederlands gesproken wordt. Dit houdt meestal in dat het kind een extra taalprogramma voor allochtonen aangeboden moet krijgen. Vanafhet begin in groep 1. b. Cognitief of intellectueel gebied (algemeen, taal-ruimtelijk-rekenkundig) algemeen cognitief niveau. Meting via het Gross-Vormbord in schoolmaand 2 of 3 van het kind. Bekend warden de decielscores totale tijd en fouten (zie de handleiding, p ). Een leerling met een decielscore 1 of 2, of 9 of 10, kan een risico-kind zijn of warden. taalniveau. Gemeten via bijv. CITO Taal voor kleuters / Remediaal progranuna / Drie-Minuten-Toets. Een kind met een taalscore E of A kan een risico-kind zijn of warden. (voorbereidend) rekenniveau. Meting via bijv. CITO Ordenen jongste kleuters / Remediaal programma / Rekenen-wiskunde. Een kind met een score voorbereidend rekenen (aantal goed 'Ordenenjongste kleuters') 0-19, of 33-42, kan een risico-kind zijn of warden. c. Sociaal-communicatief niveau schalen werkhouding en aangenaam gedrag versus extraversie op de SCHOBL-R. Een leeriing met een normscore 1-5, of 16-20, kan een risico-kind zijn of warden. d. Niveau van emotionele stabiliteit. schaal emotionele stdbiliteit op de SCHOBL-R. Een leerling met een normscore 1-5, of 16-20, kan een risico-kind zijn of warden. Elk risico-kind met een (te) lage of (te) hoge score op een ontwikkelingsgebied verdient extra aandacht. Via aparte speel/ieerstoflijnen is deze extra aandacht en/ofondersteuning te realiseren.

3 5. Koppeling aan speel/leerstoflijnen In eerdere notities is uitvoerig ingegaan op verschillende typen en fiincties van speel/leerstoflijnen. Ookzijnveelvoorbeeldenverstrekt. Indekernis eenspeel/leerstoflijn een ordening van speel/leennaterialen volgens moeilijkheidsgraad. Het gaat om de speel/leerstofinhoud, in combinade met didactisch-orgamsatorisch verschillende werkvormen (individueel, in subgroepen, klassikaal). 'Vrij spelen' gebeurtveelal niet inhetkadervan eenspeel/- leerstoflijn. Eerste uitwerkingen van speel/leerstoflijnen zijn beschikbaar. Deze sluiten aan op de registratie volgens beguikenmerken en ontwikkelingsgebieden. Een overzicht van debeschikbare en nog te ontwikkelen speel/leerstoflijnen is opgenomen in de bijgaande notitie 'Beschikbare en te ontwerpen speel/leerstoflijnen (vanaf begin groep 1)'. Scores van een leerling op de beginkenmerken volgens de vier ontwikkelingsgebieden warden vergeleken met de moeilijkheidsgraad en -niveaus in de verschillende speel/ieerstoflijnen. In een aantal basisscholen wordt gewerkt aan het ontwerpen of ook verbeterenvaneersteversiesvanspeel/leerstoflijnen.inpassingvanbeginkenmerkenwordt in dit verband ook uitgevoerd. 6. Varianten van speel/ieerstohijnen Per speel/leerstoflijn warden verschillende varianten ontworpen, bijvoorbeeld: a. eenvoudige variant: bestemd voor zich relatieflangzaam ontwikkelende leeriingen. Deze bevat de elementaire speel/leerstof plus instructie. Op het juiste niveau van moeilijkheid zijn dwarsverbindingen naar zelfgekozen onderwerpen of andere activiteiten (met andere leeriingen) aangebracht. Hier is relatiefveel ondersteuning door de leerkracht nodig. b. gemiddelde variant: een speel/leerstoflijn die overeenkomt met hetgeen qua niveau in het algemeen door kinderen van de betreffende leeftijd gedaan of geleerd wordt. c. moeilijke variant: bestemd voor zich relatief snel ontwikkelende leeriingen. Deze variant bevat de moeilijkste speel/leerstof plus (zelf)instructie. Tegelijkertijd zijn op het juiste niveau van moeilijkheid dwarsverbindmgen naar zelfgekozen onderwerpen of andere activiteiten (met andere leeriingen) aangebracht. E6n en ander dient organisatorisch vooral gericht te zijn op zelfwerkzaamheid en de eigen invullingen van een subgroepje leerlingen. De leerkracht en school geven beperkt ondersteuning, met bijv. ouders. Leerkracht of school mogen hier niet remmend optreden. Het onderscheiden van cognitieve, sociale en emotionele speel/leerstoflijnen leidt tot doelgerichte pedagogisch-didactische leerprocessen en -effectea. Vooral combinaties van cognitief-sociale en sociaal-emotionele onderdelen van leerstoflijnen lijken attractief. Bijvoorbeeld: individueel cognitiefwerkafwisselenmet subgroep-opgaven; co-operatieve subgroep-opgaven afwisselen met werk of bespreken in de gehele groep; viering in de gehele groep nader uitwerken in subgroepen van verschillend ofjuist gelijk niveau.

4 7. Verdere ontwikkeling en praktijk van speel/leerstoflijnen Eerste ordeningen van het 'cognitieve' speel/leermateriaal van groep 1 tot en met 8 zijn in grote lijnen rond en bij wijze van illustratie uitgedeeld binnen de scholen. Met de eerste ontwikkeling van 'sociale' en 'emotionele' speel/leerstoflijnen is, in samenwerking met de scholen, een begin gemaakt. Enerzijds biedt het werken met beginkenmerken en speel/leerstoflijnen een grotere ondersteuning van de ontwikkelingsprocessen bij elk kind. Anderzijds kan de leerkracht praktisch voorbereid bq)aalde 'alledaagse' problemen eerder en beter ondervangen, hetgeen uiteindelijk resulteert in minder cognitieve, sociale en emotionele problemen in de school. De ontwikkeling dient zich in de school, op de werkvloer, met inzet van leerkrachten en schoolleiding, te voltrekken. De verandering wordt fysiek zichtbaar in andere werkwijzen, speel/leennaterialen engebruik van de ruimten in de school. Psychologisch gezien ontstaan er minder (onnodige) problemea en wordt er door zowel leerlingen als leerkrachten doelgerichter, meer ontspannen en gemotiveerder gewerkt. Kernpunten in deze ontwikkeling zija: orden inhouden (kemdoel, begrippen, vaardigheden) tegelijk mst materialen / werfcwijzen; varieer instructie en oefening, binnen de lijnen, en geefleeriingen keuze-mogelijkheden); varieer organisatorische werkwijzen (individueel, subgroep, klassikaal); individualiseerbeoordeling (inhoudelijk: vorderingen enniveau, motivationeel: inzet); vergroot leerlingactiviteit (ophalen, werken, registratie vordermgen, toetsing, opbergen); creeer overstap naar andere speel/leerstoflijnen (remediaal, extra, vakkenintegratie); vergroot eenvoud in bereikbaarheid, opslag, vorderingenregistratie in lokaal en school; werk vanaf begin groep 1 in kleine stapjes (maak, beproef, stel bij, breid uit); let op taakverdelingen tussen docenten en schoolleiding; demonstreer leerlingen, leerkrachten en ouders wat de verbeteringen zijn.

5 KENMERKEN KIND BIJ INTAKE (September 1996) Copy-right: dr. T. Mooij, Katholieke Universiteit Nijmegen, Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen, Toemooiveld 5, 6525 ED Nijmegen. Invullen s.v.p. Datum vandaag: Datum eerste schooldag van het kind: Naam van het kind: Geboorte-datum: Jongen of meisje? Wilt u het goede antwoord omcirkelen svp? Spreektaal thuis: Nederlands / meestal anders, nl. Tot welke groep behoren de ouders? Nederlands / een niet-nederlands / Bij'zonderheden van het kind: beiden niet-nederlands Wilt U kenmerken van het kind beschrijven? Het gaat om een vergelijking met leeftijdgenoten. U kunt per regel steeds een cijfer omcirkelen. In vergelijking met leeftijdgenoten, is een kenmerk van het kind: minder even veel meer de omgeving precies willen kennen -..} kunnen begrijpen -I- -^- -^zelfstandig iets uitzoeken.:1».^ diepgang in interessen..1. *2-.3- naar betekenis van woorden vragen moeilijke woorden willen begrijpen in goede zinnen praten interesse in letters/lezen indien ' meer': leest het? nee (0) / ja (1) interesse in letters/schrijven indien ' meer': schrijft het? nee (0) / ja (1) I omdraaien s.v.p.

6 In vergelijking met leeftijdgenoten, is een kenmerk van het kind: minder even veel meer tellen (een, twee, drie, enzovoorts) vergelijken (grootte, lengte) optellen -I interesse in getallen/cijfers indien 'meer': rekent het? nee (0) / ja (1) aspelen met leeftijdgenoten -I- -t- -gomgaan met leeftijdgenoten puzzelen -I- -3- tekenen knutselen -] nauwkeurig werken -I. -2- interesse in versjes/liedjes.,! interesse in muziek gtoneel spelen -1- -^ -3- open, spontaan zijn Bplotselinge ideeen uitvoeren -2. -ahoe zal uw kind het in school doen? -1- -Bhoe snel zal uw kind zich ontwikkelen? -] hoe goed zal uw kind spelen/werken? -I ^hoeveel zal het zich voor school inspannen? ^- Overige informatie over het kind:

7 Vaststelling beginkenmerken per ontwikkelingsgebied Dr. T. Mooij, KU/ITS, Toernooiveld 5, 6525 ED Nymegen, oktober Thuiskenmerken: taalgebruik en taalniveau Belang van etnische groep en taal tfiuis: Taaltoets of ook taalprogramma. 2. Cognitief of intellectueel gebied (algemeen, taal-ruimtelijk-rekenkundig) decielscore tijd Gross-Vormbord. decielscore fouten Gross-Vormbord. taalniveau (CITO). Taal voor kleuters.. Remediaal programma.. Drie-Minuten-Toets. (voorbereidend) rekenniveau (CFTO). Ordenen jongste kleuters kleur:. vorm:, classificeren:. grootte:. serieren:, vergelijken:, tellen:. totaal aantal goed op deze toets "Ordenen":, bijbehorende vaardigheidsscore:. bijbehorende indeling naar globaal niveau: (A-E): Remediaal programma indien E 6n gekozen voor: "Observatie- en Hulpprogramma Ordenen": scores in "Observatie- en hulpprogramma Ordenen": kleur:, vorm:, classificeren:, grootte:. seneren:. vergelijken:. tellen:. getallen:, ander remediaal programma. Rekenen-wiskunde. 3. Sociaal-communicatief niveau (SCHOBL-R) score schaal werkhouding. score schaal aangenaam gedrag. score schaal extraversie. 4. Niveau van emotionele stabiliteit (schaal SCHOBL-R).

8 Beschikbare en te ontwerpen speel/leerstoflijnen (vanaf begin groep 1) Dr. T. Mooij, KU/ITS, Toernooiveld 5, 6525 ED Nijmegen, oktober 1996 beschikbaar: 1. Spedfiek taalniveau Belang etnische groep/taal thuis te ontwerpen: taalprogramma (allochtonen) 2. Cognitief of intellectueel gebied (algemeen, taal-ruimtelijk-rekenkundig) senso-motorisch grove fijne schrijfvoorbereiding uitloop in: schrijven / handvaardigheid / drama / dans wereldorientatie verkennen van jezelf verkennen van naaste omgeving uitbreiding omgeving waarnemen/ordenen/weergeven uitloop in: natuur / aardrijkskunde / geschiedenis taal-denkontwikkeling auditief startfase geluiden / geheugen relatie taal - tekst woordenschat taal-vaardigheid auditieve discriminatie tweede fase geluiden / geheugen relatie taal - tekst woordenschat taal-vaardigheid uitloop in: lezen / taal / spelling

9 beschikbaar: te ontwerpen: Vervolg cognitief of intellectueel gebied (algemeen, taal-ruimtelijk-rekenkundig) taal-denkontwikkeling visueel startfase sorteren kleur sorteren vorm vervolg startfase hoeveelheden volgorde tellen symbolen taal auditief taal verhaaltjes weergeven samengestelde zinnen woordenschat CTaalkabaal) opbouw vlgs. CFTO opbouw vlgs. CITO opbouw vlgs. CFTO lezen (Leeslijn) zelfstandige lijn (VLL, oud) zelfstandige lijn (VLL, nieuw) taal-auditief-visueel spelling denkontwikkeling hoeveelheden samenvoegen/splitsen getallenlijn tot 20 optellen/aftrekken vermenigvuldigen ruimte 3. Sociaal-communicatief niveau (SCHOBL-R) werkhouding aangenaam gedrag extraversie sociale speel/leerstoflijn 4. Niveau van emotionele stabiliteit mate van emotionele stabiliteit emotionele speel/leerstoflijn