De STIS Architectuur Scheepvaart en Transport Informatie Services STIS

Transcriptie

1 De STIS Architectuur Scheepvaart en Transport Informatie Services STIS Inhoud Voorwoord... 2 Projectteam Inleiding... 5 Inleiding - versie 1.0 1

2 Voorwoord In Europees verband wordt al enige jaren het concept van River Information Services uitgewerkt. Velen onder u kennen nog de demonstraties op verschillende vaarwegen in Europa, uitgevoerd binnen het Vijfde Kader project INDRIS (Inland Demonstrators for River Information Services ). Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft, bij monde van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer het initiatief genomen het RIS-concept te vertalen naar de Nederlandse situatie. Dit initiatief heeft de naam Scheepvaart Transport Informatie Services (STIS) meegekregen. Het afgelopen jaar is door een grote groep experts, allen direct betrokken bij de scheepvaart, gewerkt aan deze vertaling van RIS naar de Nederlandse situatie. Dat heeft geleid tot een veelheid aan discussies, uitwisselen van standpunten en kennis en uiteindelijk toegroeien naar een gezamenlijke visie op de wijze waarop het vervoer en verkeer over de binnenwateren verder kan worden verbeterd door gerichte informatie-uitwisseling. Al deze bevindingen zijn vastgelegd in de zogeheten Architectuur voor STIS. Deze architectuur heeft twee doelen. Enerzijds beoogt de architectuur de neerslag te zijn van een doorlopende discussie. Vanuit dat oogpunt moet de architectuur levend zijn en moeten nieuwe inzichten en visies worden verwerkt op het moment dat ze voldoende zijn uitgekristalliseerd. Anderzijds beoogt de architectuur een hulpmiddel te zijn om de ideeën over informatiediensten rond de binnenwateren te toetsen aan de ideeën over soortgelijke diensten rond de weg, het spoor, de luchtvaart of bij de zeevaart. In die zin is architectuur een communicatiemiddel. De toets aan de Europese ITS Raamwerk Architectuur (waarbij ITS staat voor intelligente transportsystemen) is reeds uitgevoerd en heeft zondermeer aanvullende ideeën voor de scheepvaart opgeleverd (en natuurlijk andersom). Deze doelen brengen met zich mee dat de architectuur nog in ontwikkeling is. Hebben we nu daadwerkelijk de inzichten en visies goed vastgelegd? Strookt de architectuur voor STIS nog steeds met het RIS-concept? Zijn weg en binnenwateren nu goed en volledig met elkaar verbonden? Ook is het goed de hele architectuur nog eens op consistentie en volledigheid na te lopen. Veel van deze vragen en aandachtspunten worden meegenomen in de volgende fase voor STIS en in Europese projecten rond RIS en de architecturen voor de overige vervoerwijzen. Op zo n manier wordt de architectuur voor STIS de kans gegeven naar volledigheid en consistentie te groeien én naar samenhang met de omgeving van de scheepvaart op de binnenwateren. De STIS architectuur is het gemeenschappelijk resultaat van velen. Om u een beeld te geven, noemen we de direct betrokkenen. De projectleiding heeft in handen gelegen van: L. Kuiters (projectleider) J. van Splunder J.D. de Goederen Het proces om te komen tot deze architectuur is begeleidt door TNO Inro. De rapportage zelf is opgesteld door de volgende TNO-medewerkers: P. van Koningsbruggen R. Demkes A. van der Ham R. van Katwijk Inleiding - versie 1.0 2

3 De inbreng van de kennis over de scheepvaart op de binnenwateren en de vertaling van het RIS-concept naar de Nederlandse situatie is verzorgd door de volgende experts: Werkgroep Verkeersmanagement: H.L. Anker Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam K. Annema Rijkswaterstaat Directie Noord-Nederland J, van Dijke Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland H. Groenewegen Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland K.J.J.M. van Dijk CBRB A.J.L. Kursten Rijkswaterstaat Directie Limburg J. Maes - Rijkswaterstaat Directie Zeeland P.C.G. Merkx - Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland L.J.T.M. Penners Rijkswaterstaat Directie Limburg G. Piepenbroek Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam P. Uittenbogaard Rijkswaterstaat Directie Utrecht C.J. de Vries KSV Schuttevaer C. van de Weerd- Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam A. de With Adviesdienst Verkeer en Vervoer W. Wouters Rijkswaterstaat Directie Utrecht A. van Zanten Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland Werkgroep Handhavende Taken: P.C.B.M. de Bot Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland G. Dekker Douane K.J.J.M. van Dijk - CBRB G. Flobbe KLPD N. van Haag Bureau Telematica Binnenvaart W. van Haveren IVW P.J.C. van Houwelingen IVW N.E. Kraaij Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam W. van de Kooi Groningen Seaports H. de Kroon KLPD H.A. van Laar Openbaar Ministerie A. Nooteboom Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam A.J. Roke Douane G.J. Reinders Groningen Seaports A. Roosemalen - KLPD A.P. Schouwenaar Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland P.M. Stuurman Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland J. van den Tempel Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam H.J. van der Velde Kantoor Binnenvaart A.J.A. Westrik Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland R. Zeeman - IVW Werkgroep Afhandeling Calamiteiten STIS K.H. Annema Rijkswaterstaat Directie Noord-Nederland K.J.J.M. van Dijk CBRB G. Flobbe KLPD B.J. Hakvoort Groningen Seaports J. van de Heijden Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland L. Kool Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam C.J.M. van der Kraaij Adviesdienst Verkeer en Vervoer H. de Kroon KLPD A.A.F. van der Markt Gemeente Zaanstad T.L.C. Molkenboer IVW W. Spoelstra Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam Inleiding - versie 1.0 3

4 A. de With Adviesdienst Verkeer en Vervoer A. van Zanten Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland Werkgroep Vervoersmanagement E. van den Berg Zeeland Seaports M.H. Daniels Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam N. van Haag Bureau Telematica Binnenvaart D.S. Heijkoop PCR/RIL M. van Helvoirt CBRB P. Hoekstra Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam S. Kats Adviesdienst Verkeer en Vervoer M. Kuipers VoF P. Kuipers H. de Kroon KLPD H. Luijendijk Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam M.A.C. Melis PCR/RIL P.E.M. Nefkens Bureau telematica Binnenvaart A. Roosemalen KLPD M.K. Struijk NPRC R. Versloot VoF Commander R.A. Visser Adviesdienst Verkeer en Vervoer C. van de Weerd Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam K. Wieringa RIZA M.J. Willemstein Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam Werkgroep Statistiek A.M.S. Alewijn Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland B. Barsingerhorn Rijkswaterstaat Directie Noord-Nederland G. van Dam CBS K.J.J.M. van Dijk - CBRB K. Fijn Rijkswaterstaat Directie Utrecht B.J. Hakvoort Groningen Seaports P. Hengst Rijkswaterstaat Directie Zeeland J.P. Kors Adviesdienst Verkeer en Vervoer J. Steinschuld CBS M. Verkiel Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam R.A. Visser Adviesdienst Verkeer en Vervoer F.H. Wetzels CBS Deelnemers aan workshops: De werkgroepleden M. van Dijk namens KSV Schuttevaer B. van den Elshout V.O.F. Epsilon N. Evens ms Romani F. van der Horst Hoofdkantoor Rijkswaterstaat J.R. Kruisinga Scheepvaartbedrijf Kruisinga en zoon W. van der Molen ms JANWILLEM H. Opsteegh Hoofdkantoor Rijkswaterstaat H. Pikaart v/h ms Factotum C.J. de Vries KSV Schuttevaer Inleiding - versie 1.0 4

5 1. Inleiding STIS als gezamenlijke werkwijze gestoeld op informatie- en communicatietechnologie STIS staat voor een gezamenlijke werkwijze van overheden en bedrijfsleven, die gezamenlijk proberen de veiligheid en flexibiliteit te versterken van de scheepvaart op de binnenwateren en gelijktijdig willen komen tot een betere benutting van de beschikbare infrastructuur. Daarbij zal optimaal gebruik worden gemaakt van de realistische mogelijkheden die informatie- en communicatietechnologie (ICT) biedt. Een vergaande inbedding van ICT in de scheepvaart lukt alleen wanneer de betrokken partijen ook daadwerkelijk partner zijn in de beoogde innovatie. Om tot een dergelijke samenwerking te komen moet bij de ontwikkeling van STIS een inhoudelijke en een procesmatige ontwikkeling worden doorlopen. De inhoudelijke ontwikkeling is er vooral op gespitst de opzet, karakteristieken en inhoud van STIS te definiëren en specificeren. De procesmatige ontwikkeling is gespitst op enerzijds het creëren en uitbouwen van draagvlak bij alle betrokkenen binnen de scheepvaart. Anderzijds is de procesmatige ontwikkeling gespitst op het inzichtelijk maken van de nut en noodzaak van STIS en de consequenties van STIS voor het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (V&W) en uiteindelijk alle betrokken partijen. De inhoudelijk ontwikkeling is ingezet met het vormgeven van een architectuur voor STIS. STIS is niet zozeer één systeem, als wel een gemeenschappelijke omgeving voor systemen De werkwijze volgens de STIS-gedachte komt neer op het steeds weer afstemmen van de taken tussen de betrokken partijen bij het vervoer over en het verkeer op de binnenwateren. Afstemmen van taken vraagt om gerichte informatie-uitwisseling. Dat betekent weer dat de ondersteunende systemen aan boord van de schepen en aan wal met elkaar moeten kunnen communiceren. Teneinde een beeld te krijgen van de samenhang in taken, de bijbehorende informatie-uitwisseling en deze te vertalen in de benodigde set van systemen, wordt een STIS-architectuur ontwikkeld. Het nut van een architectuur is dat STIS niet zozeer één systeem wordt, als wel een gemeenschappelijke omgeving waarbinnen door verschillende partijen meerdere systemen worden ontwikkeld, die onderling informatie kunnen uitwisselen. Opbouw STIS architectuur Binnen een architectuur lopen drie trajecten door elkaar heen (figuur 1.1), namelijk: de doelen en motivaties welke de aanzet vormen om de scheepvaart zich verder te laten ontwikkelen; de afstemming van taken tussen de betrokkenen binnen de scheepvaart, welke nodig is om scheepvaart zich ook daadwerkelijk verder te laten ontwikkelen en, de informatie en communicatie systemen, welke de uitvoering en afstemming van/tussen taken ondersteunen. Inleiding - versie 1.0 5

6 Afstemming van taken in de scheepvaart Doelen en motivaties Ondersteunende informatie & communicatie systemen Figuur 1.1: Vervlechting van discussies bij het versterken van de scheepvaart met ICT. Binnen de architectuur moeten deze trajecten uit elkaar worden gehaald en in onderlinge samenhang worden ingevuld. Dat kan door achtereenvolgens vast te stellen: 1. de (beleids)doelen en motivaties 2. de gemeenschappelijke taken die moeten worden uitgevoerd om deze doelen te bereiken; 3. de rollen (die de betrokkenen uitbeelden) die de taken moeten uitvoeren, de eigen taken van deze rollen en de benodigde afstemming tussen deze rollen en hun taken. Deze afstemming is nodig om invulling te geven aan de gemeenschappelijke taken; 4. de functies die de ondersteunende informatie en communicatie systemen moeten bieden, teneinde de rollen te ondersteunen bij het uitoefenen en onderling afstemmen van hun taken; 5. de topologie van deze functies (d.i. de wijze waarop de functies zijn verdeeld over de objecten in de scheepvaart als het schip, de verkeerspost, de sluis, etcetera); 6. de definities van de gegevens, welke tussen de rollen worden uitgewisseld, teneinde vorm te geven aan de benodigde informatie-uitwisseling; 7. de wijze waarop de gedefinieerde functies concreet worden ingevuld met informatie en communicatie systemen en, 8. De wijze waarop de betrokken partijen de gedefinieerde rollen invullen en samen min of meer een coöperatie gaan vormen. In deze fase van STIS zijn de eerste vier stappen uitgewerkt en is een doorkijkje gegeven naar de stappen 5 en 6. De resultaten daarvan zijn vastgelegd in achtereenvolgens de volgende deelrapporten. De complete architectuur voor STIS bestaat uit de zeven onderdelen, namelijk (zie figuur 1.2): Referentiemodel Geeft een beschrijving van het overkoepelende werkveld (stap 1 en 2) scheepvaart, de doelen en motivaties met/achter de verdere ontwikkeling van de scheepvaart, de gemeenschappelijke taken binnen scheepvaart en de positie (toegevoegde waarde) van STIS bij het invullen van de gemeenschappelijke taken. De gemeenschappelijke taken waarop STIS zich richt zijn: (i) verkeersmanagement, (ii) reisplanning en vervoermanagement, (iii) haven- en terminalplanning, (iv) incident- en calamiteitenafhandeling, (v) handhavende taken en (vi) statistiek. Inleiding - versie 1.0 6

7 Informatie Architectuur (stap 3) Functionele Architectuur (stap 4 en 5) Fysieke Architectuur (stap 7) Communicatie Architectuur (stap 7) Data Architectuur (stap 6) Organisatie Architectuur (stap 8) Geeft een beschrijving van: de rollen (actoren); de eigen taken van deze rollen; de informatie-uitwisseling tussen de rollen, benodigd om invulling te geven aan de gemeenschappelijke taken. Geeft een overzicht van de functionaliteit van STIS in de vorm van: de functies die nodig zijn om de interactie en bijbehorende informatie-uitwisseling bij het invullen van de gemeenschappelijke taken te ondersteunen; de wijze waarop deze functies verdeeld kunnen worden over modules, die vervolgens toegekend worden aan de objecten in de scheepvaart (zoals het schip, de verkeerspost, de sluis, etcetera); de informatie-uitwisseling tussen de modules, welke een verdere detaillering is van de informatie-uitwisseling tussen de rollen (zoals vastgelegd in de informatie-architectuur). Geeft aan op welke wijze de modules met systemen worden ingevuld en de eisen die aan deze systemen worden gesteld in termen van openheid (met oog op de gestelde informatieuitwisseling) en kwaliteit. Geeft een overzicht van de aard en interoperabiliteit van de telecommunicatiesystemen, die nodig zijn om de informatie te kunnen uitwisselen tussen modules en daarmee de rollen. De aard van de telecommunicatiesystemen moet aansluiten bij de gedefinieerde kwaliteit van de informatie-uitwisseling, waarvan de eerste aanzet is gegeven in de Informatie Architectuur. Geeft een overzicht van de berichten behorende bij de informatiestromen en de bijbehorende datadefinities (de onthologie). Geeft een overzicht van de partijen binnen de wereld van de Scheepvaart, die actief informatie uitwisselen en daarvoor (mogelijk) gebruik gaan maken van STIS. Voor iedere partij worden de rollen beschreven die zij in de praktijk invult. Inleiding - versie 1.0 7

8 Railtransport Wegtransport Short Sea Deep Sea Scheepvaart op de binnenwateren STIS Referentiemodel voor de scheepvaart Functionele Architectuur Fysieke Architectuur Informatie Architectuur Communicatie Architectuur Organisatie Architectuur Data Architectuur Figuur 1.2: Opzet van de architectuur voor STIS. Opbouw document In deze fase van het ontwerp van de STIS architectuur is de eerste versie neergezet van het referentiemodel, de informatie architectuur, de functionele architectuur én is een doorkijkje gemaakt naar de data architectuur. De resultaten zijn vastgelegd een zestal delen, te weten: Deel 1 Het STIS Referentiemodel voor de Scheepvaart Deel 2 Van doelen naar afstemming van taken in de scheepvaart Deel 3 Van Referentiemodel naar gebruikerswensen Deel 4 Informatie Architectuur Deel 5 Functionele Architectuur Deel 6 Aanzet tot de Data-architectuur Inleiding - versie 1.0 8