Evaluatie Huiselijk Geweld 2009

Transcriptie

1 GGD Den Haag Evaluatie Huiselijk Geweld

2 Opgesteld door P.J.M. Uitewaal Datum 10 november

3 Inhoudsopgave Pagina 1 Inleiding 5 2 Samenvatting 2.1 Aanbevelingen 2.2 Deel Deel Deel Epidemiologie van huiselijk geweld Definitie huiselijk geweld 3.2 Het meten van de omvang van huiselijk geweld 3.3 De prevalentie van huiselijk geweld in Den Haag 3.4 De G4-enquête 3.5 De Verdiepingsenquête huiselijk geweld Huiselijk geweld bij de jeugd Huiselijk geweld na het 16 e jaar Ervaringen met huiselijk geweld: ooit geconfronteerd met huiselijk geweld 3.6 Bespreking en conclusies Bijlage 1 Bijlage De Haagse Stadsenquête: resultaten over de periode Bekendheid Steunpunt Huiselijk Geweld 4.2 Hoe komen de verschillende groepen aan informatie over het ASHG? 4.3 Confrontatie met huiselijk geweld 4.4 Meldingsbereidheid 4.5 Bespreking 5 Advies en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG): registratie 5.1 Inleiding Haaglandse Aanpak Registratie Onderzoeksvragen 5.2 Resultaten Aantal contacten ASHG Wie legde contact Achtergronden bellers specifieke geweldssituaties Aard van het geweld Aard en uitkomst van het gesprek 5.3 Bespreking en conclusies

4 4

5 1. Inleiding Voor u ligt het laatste evaluatierapport huiselijk geweld, geschreven naar aanleiding van het convenant huiselijk geweld, dat op 25 november 2004 werd ondertekend door de gemeente Den Haag en elf betrokken partijen 1. In mei 2005 werd het convenant mede ondertekend door de vier gemeenten Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Wassenaar en Zoetermeer en werd daarmee voor de hele regio Haaglanden van kracht. Het Advies-en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG), dat tegelijk met de ondertekening van het convenant van start ging, kreeg een centrale plaats in de aanpak van het huiselijk geweld in Den Haag, en vanaf mei 2005 dus in de hele regio. In de afgelopen vijf jaar zijn er in de aanpak van huiselijk geweld veel dingen veranderd. In 2008 is men van start gegaan met de Haaglandse Aanpak, waarbij er tussen politie en hulpverlenende instanties vergaande samenwerkingsafspraken werden gemaakt over de aanpak van huiselijk geweld. In 2009 is daar het Tijdelijk Huisverbod bijgekomen. Bij al deze ontwikkelingen behield het ASHG zijn centrale plaats. Dit jaar is besloten de naam van het ASHG te veranderen in Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag. In het stuk in dit rapport over het ASHG is deze naamsverandering doorgevoerd. In het stuk over de Stadsenquête is de oude naam aangehouden. Dit laatste omdat ook in de Stadsenquête van 2009 de naam ASHG nog gebruikt werd en de enquête ook nog gaat over de bekendheid van het ASHG. De genoemde ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat het convenant uit 2004 op een aantal punten is achterhaald. Het beleidsoverleg en het uitvoeringsoverleg zijn opgeheven en vervangen door overleggen in het kader van de Haaglandse Aanpak. De andere uitgangspunten van het convenant - structureel beleid, op elkaar afstemmen van hulpverleningsaanbod en processen, efficiënte verwijsmogelijkheden - zijn ook in de vernieuwde aanpak gehandhaafd en verder aangescherpt. Het rapport bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over de prevalentie van huiselijk geweld. Hierbij worden de gegevens van de G4-gezondheidsenquête gebruikt. Daarnaast worden de resultaten gepresenteerd van een Verdiepingsenquête over huiselijk geweld, afgenomen onder respondenten van de G4-gezondheidsenquête. Beide enquêtes worden met elkaar vergeleken. Het tweede deel behandelt de resultaten van antwoorden op vragen in de Haagse Stadsenquête over de bekendheid van het ASHG en over de beslissingen die men neemt wanneer men geconfronteerd wordt met huiselijk geweld bij anderen. Daarbij worden de resultaten van de laatste drie jaar nader geanalyseerd Het derde deel analyseert de gegevens uit de registratie uitgevoerd door de front office 2 van het Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag. 1 De elf Partijen die het convenant hebben ondertekend: 1) Regiopolitie Haaglanden, 2)afdelingen Algemeen Maatschappelijk Werk van de Welzijnsorganisaties Schilderswijk, Segbroek/Loosduinen, WOC (centrum), Scheveningen, Haagse Hout, Escamp en Laak, 3)Parnassia, psycho-medisch centrum, 4) Stichting de Jutters, centrum voor jeugd GGZ Haaglanden, 5) Bureau Jeugdzorg Haaglanden, 6) De Waag, 7) Stichting Vrouwenomvang Pepita van Rijn, 8) het Goodwillwerk Leger des Heils regio Den Haag, 9) Raad voor de Kinderbescherming, 10) Mee Zuid-Holland Noord, 11) Meavita Thuiszorg Den Haag. 2 Sinds 2009 zijn de taken van het SHG verdeeld in een front office en een back office. De front office heeft direct contact met de cliënten en heeft een hulpverlenende en adviesfunctie. De back office heeft geen direct contact met de cliënt en heeft een regulerende en administratieve functie. 5

6 6

7 2. Samenvatting Op 25 november 2004 werd een convenant huiselijk geweld ondertekend door de gemeente Den Haag en elf betrokken partijen. In mei 2005 ondertekenden ook de gemeenten Leidschendam- Voorburg, Rijswijk, Wassenaar en Zoetermeer en werd het convenant in de hele regio van kracht. Het Advies-en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG), dat tegelijk met de ondertekening van het convenant van start ging, kreeg daarbij een centrale plaats in de aanpak van het huiselijk geweld en werkt vanaf mei 2005 dus in de hele regio. Voorliggend rapport is het laatste evaluatierapport over de aanpak huiselijk geweld die op basis van dit convenant gestart en gegroeid is in de afgelopen vijf jaar. Het rapport bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over de prevalentie van huiselijk geweld. Hierbij worden de gegevens van de G4-gezondheidsenquête gebruikt. Daarnaast worden de resultaten gepresenteerd van een Verdiepingsenquête over huiselijk geweld, afgenomen onder respondenten van deze G4-gezondheidsenquête. Beide enquêtes worden met elkaar vergeleken. Het tweede deel behandelt de resultaten van de antwoorden op vragen in de Haagse Stadsenquête over de bekendheid van het ASHG en de beslissingen die men neemt als men geconfronteerd wordt met huiselijk geweld bij derden. Daarbij worden de resultaten van de laatste drie jaar nader geanalyseerd Het derde deel analyseert de gegevens uit de registratie van het Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag (Steunpunt). Allereerst volgen hieronder de op grond van de evaluatie geformuleerde aanbevelingen. 2.1 Aanbevelingen Het hele gezinssysteem moet worden betrokken, vooral de kinderen. Een groot deel van de slachtoffers van huiselijk geweld is als kind getuige of slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Kinderen die geconfronteerd zijn met ernstig huiselijk geweld, lopen een hoog risico als volwassene opnieuw slachtoffer te worden van huiselijk geweld. Het is dan ook van belang dat bij huiselijk geweld het hele gezinssysteem betrokken wordt bij de hulpverlening, en dat vooral de kinderen veel aandacht krijgen. Juist de dader moet hulp worden verleend. De meeste meldingen van huiselijk geweld bij het Steunpunt Huiselijk Geweld betreffen het slachtoffer. De eerste aandacht en hulp is dan ook gericht op het slachtoffer. Kinderen zijn vaak medeslachtoffers van huiselijk geweld. Naast het feit dat kinderen als gevolg van deze situatie zowel psychische (emotionele) als lichamelijke klachten kunnen krijgen, lopen ze een hoog risico in het latere leven opnieuw slachtoffer te worden van huiselijk geweld. Vanuit zowel therapeutisch als preventief oogpunt ligt het daarom voor de hand dat de eerste aandacht uitgaat naar de betrokken kinderen. Daders van huiselijk geweld blijven veelal uit zicht van de hulpverlening. Dit hangt samen met de onwil van de dader hulp te accepteren. Voor het effectief tegengaan van huiselijk geweld is het echter van evident belang dat juist de dader hulp wordt verleend.. Nagedacht moet worden over mogelijkheden van drang en dwang om de dader te betrekken in het proces van de hulpverlening. Ouderen mishandeling moet eerder worden gemeld. Uit de registratie van het Steunpunt blijkt dat de meeste meldingen van ouderenmishandeling gaan over al langer bestaande situaties van huiselijk geweld. Ouderenmishandeling verdient in die zin dan ook meer aandacht, waarbij gezocht moet worden naar methodes waardoor ouderenmishandeling eerder gemeld wordt. De bekendheid van het Steunpunt Huiselijk Geweld moet verder worden vergroot. 7

8 De bekendheid van het Steunpunt is in 2009 gegroeid naar 52%. Omdat nog steeds een grote groep niet op de hoogte is van het bestaan van het Steunpunt, blijft het noodzakelijk door te gaan met de publiekscampagnes en de promotie van het Steunpunt Huiselijk Geweld. Hierbij moet opgemerkt worden dat niet iedere methode van informatieverspreiding alle doelroepen in gelijk mate bereikt. Extra aandacht kan worden besteed aan het bevorderen van het melden van huiselijk geweld door mensen die wel op de hoogte zijn van het bestaan van het Steunpunt. Het is daarom van belang dat er niet alleen gewerkt wordt aan het vergroten van de naamsbekendheid van het Steunpunt Huiselijk Geweld, maar ook aan het verduidelijken van diens werkwijze, en hun samenwerking met politie en andere hulpverlenende instanties. De registratie van het Steunpunt Huiselijk Geweld verdient aandacht. Het bijhouden van een zorgvuldige registratie door het Steunpunt van de contacten over specifieke huiseljk geweld situaties is van groot belang voor het leveren van kwalitatief goede zorg, maar ook voor het inzichtelijk maken van de geleverde zorg en de beoordeling van de eigen effectiviteit. Verbetering van deze registratie verdient aandacht. meer inzicht in alle aspecten van het huiselijk geweld, in de geboden hulp voor het hele systeem (slachtoffer, pleger en eventueel kinderen) en een meer gestructureerde en beter gedocumenteerde evaluatie van de geboden hulp na één en drie maanden. 2.2 Deel 1 Epidemiologie van huiselijk geweld Het is voor beleidsmakers en voor de evaluatie van programma s gericht op het terugdringen van huiselijk geweld van groot belang om een indruk te hebben van de omvang van het probleem. De meest gebruikte definitie van huiselijk geweld is een brede, veel omvattende definitie, die ook gebruikt werd in het in 2004 afgesloten Haagse convenant over huiselijk geweld (zie kader). Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer gepleegd is. Onder geweld wordt verstaan: aantasting van de persoonlijke integriteit. Deze wordt onderscheiden in geestelijk en lichamelijk geweld. Alle vormen van relationeel geweld, dus ook seksueel geweld en kindermishandeling vallen hieronder. De huiselijke kring (of gezin) is de kring die bestaat uit partners, gezinsleden familieleden en huisvrienden. Deze definitie werd eveneens gebruikt in de in 2008 gehouden G4-enquete. Uit een analyse van de resultaten van deze enquête blijkt dat 8,5% van de Haagse bevolking ooit slachtoffer werd van huiselijk geweld en dat 1,4% recent nog te maken heeft gehad met huiselijk geweld. Deze prevalentiecijfers zijn laag in vergelijking met getallen uit eerdere onderzoeken naar de prevalentie van huiselijk geweld. In een aanvullend onderzoek op de G4-enquête werd zowel gekeken naar de reproduceerbaarheid 3 van de antwoorden na 1 jaar als naar de relatie tussen zelf gerapporteerd huiselijk geweld en zelf gerapporteerde voorvallen die aan huiselijk geweld kunnen worden gerelateerd. Dit gebeurde met behulp van de Verdiepingsenquête Huiselijk Geweld. Deze Verdiepingsenquête toonde aan dat de reproduceerbaarheid van vragen uit de G4-enquête over huiselijk geweld slecht was bij mannelijke respondenten die in de G4-enquête aan hadden gegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Van hen ontkende 5 dit een jaar later (44% gaf in beide enquêtes aan slachtoffer te zijn geweest). Wij konden geen goede 3 De reproduceerbaarheid wordt getest door de antwoorden van respondenten op de vraag uit de G4- enquête of iemand ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld te vergelijken met dezelfde vraag uit de Verdiepingsenquête 1 jaar later (zie rapport blz. 21 tabel 3.3 ) 8

9 verklaring vinden voor deze slechte reproduceerbaarheid. Voor de vrouwelijke respondenten was deze reproduceerbaarheid veel beter: 88% van de vrouwen die de vraag over slachtofferschap positief had beantwoord in de G4-enqête deed dit ook in de Verdiepingsenquête. Met behulp van de Verdiepingsenquête wordt de vraag beantwoord welke relatie er bestaat tussen zelf gerapporteerd geweld (positief beantwoorden van de vraag bent u ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld ) en zelf gerapporteerde aan huiselijk geweld gerelateerde specifieke incidenten (een voorbeeld van een specifiek incident is de vraag gebeurde het wel eens dat u door uw vader of moeder met de vuist werd geslagen of werd geschopt ). Slachtoffer huiselijk geweld: volgens eigen rapportage en volgens score op de vragenlijst 4. Getallen zijn absolute aantallen en percentage tussen haakjes Slachtoffer huiselijk geweld volgens respondent Wel slachtoffer Niet slachtoffer Aantal respondenten 84 (100%) 144 (100%) Geen vragen positief beantwoord 5 () 94 (65%) Een of meer vragen positief beantwoord 79 (94%) 50 (35%) Indien positief beantwoord: betrof dit een voorval Alleen voor het 16 e jaar 22 (28%) 35 (70%) Voor en na het 16 e jaar 39 (49%) 7 (14%) Alleen na het 16 e jaar 18 (23%) 8 (1) Totaal 79 (100%) 50 (100%) Deze relatie doet zich voor bij mensen die zelf rapporteren ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (HG+ groep). Van deze groep kan 94% geïdentificeerd worden aan de hand van een of meerdere vragen over huiselijk geweld. Echter, van de groep die zelf aangeeft nooit met huiselijk geweld in aanraking te zijn gekomen (HG- groep) blijkt 42% toch een of meerdere vragen over huiselijk geweld positief te beantwoorden. De twee groepen onderscheiden zich wel van elkaar. In de HG+ groep gaat het vaak om meer uitgesproken (ernstiger) huiselijk geweld en ook om meerdere vormen van huiselijk geweld tegelijk. In de HG- groep gaat het vaker om huiselijk geweld voor het 16 e jaar, waarbij de respondent in de HG- groep alleen getuige was van huiselijk geweld. Ook gaat het in de HG- groep vaak om één vorm van huiselijk geweld, meestal psychisch geweld. Een opvallende en ook verontrustende bevinding is, dat wanneer mensen in hun jeugd eenmaal geconfronteerd zijn geweest met huiselijk geweld dit bij een vijfde tot een kwart van de mensen in hun verdere leven blijft voortbestaan. Dit bevestigt opnieuw het grote belang van de zogenaamde systeembenadering: het hele gezinssysteem wordt bij de hulpverlening betrokken. De kinderen dienen hierbij veel aandacht te krijgen. Een schatting op basis van de cijfers uit de Verdiepingsenquête van het aantal mensen dat ooit slachtoffer van huiselijk geweld is geweest komt uit op 39%. Afgaande op de antwoorden in deze Verdiepingsenquête kan geschat worden dat ongeveer een kwart hiervan slachtoffer was van meer uitgesproken vormen van huiselijk geweld (ongeveer het percentage dat dit zelf in de G4-enquête aangeeft). 4 Vragenlijst Verdiepingsenquête zie rapport bijlage blz

10 Deel 2 De Haagse Stadsenquête Om de ontwikkeling van de bekendheid van het ASHG en de meldbereidheid van het publiek te kunnen volgen, is het onderwerp huiselijk geweld een jaarlijks terugkerend thema van de Haagse Stadsenquête. In hoofdstuk 2 worden de cijfers over gepresenteerd, waarbij de laatste drie jaar nader zijn geanalyseerd. Bekendheid Advies en Steunpunt Huiselijk Geweld; cijfers uit vijf jaar Haagse Stadsenquête Alle respondenten 35% 45% 4 50% 52% Na vijf jaar ASHG is 52% van de Haagse populatie op de hoogte van het bestaan van het ASHG. Sinds de start in november 2004 is de bekendheid van het ASHG toegenomen onder alle subgroepen. Echter in de afgelopen drie jaar is de bekendheid van het ASHG alleen onder mannen verder toegenomen, niet onder vrouwen. Een bekendheid van 52% betekent een onbekendheid van 48% bij de Haagse burger. Bekendheid met het ASHG veronderstelt ook bekendheid met de problematiek van huiselijk geweld, weten dat hier publieke aandacht voor is en dat er mogelijkheden voor hulp bestaan. Daarom is het noodzakelijk blijvend aandacht te besteden aan huiselijk geweld en door te gaan met de publiekscampagnes en de promotie van het ASHG. Het Haagse publiek ontvangt de informatie over het ASHG vooral via tv (42% in 2009), op afstand gevolgd door folders in zorginstellingen (22%) en posters in bus of tram (20%). Een nadere analyse laat zien dat niet alle groepen de informatie op dezelfde manier verkrijgen. Zo verkregen mannen hun informatie vaker via het internet en vrouwen via het werk. In vergelijking met autochtone Hagenaars verkregen allochtone Hagenaars hun informatie vaker via posters in tram of bus, of via familie of vrienden en minder vaak via de krant. Deze informatie kan relevant zijn wanneer men bij publiekscampagnes specifieke doelgroepen wil bereiken. In 2009 kent van alle Hagenaars één of meer personen in hun buurt die te maken hebben met huiselijk geweld. Dit percentage is lager dan de 9% in 2005 en 2006 (p=0.01). Vrouwen kennen vaker iemand die met huiselijk geweld wordt geconfronteerd dan mannen, mensen met lagere inkomens vaker dan mensen met hoger inkomens en mensen jonger dan 65 jaar vaker dan 65- plussers. 10

11 Percentage van de ondervraagden dat aangeeft mensen te kennen die met huiselijk geweld geconfronteerd worden Alle respondenten 9% 9% 8% 7% Stadsdeel Loosduinen Escamp Segbroek Scheveningen Centrum Laak Haagse Hout Leid./Ypenburg 8% 9% 8% 7% 12% 10% 7% 5% 8% 9% 12% 8% 10% 14% 8% 10% 12% 12% 3% 12% 7% 8% 7% 7% 2% 7% 4% 8% 5% 3% In 2009 waren er geen significante verschillen tussen de wijken wat betreft het aantal mensen dat iemand kent die geconfronteerd wordt met huiselijk geweld. Over de afgelopen drie jaar tekenen zich wel significante verschillen tussen de wijken af. Respondenten uit Laak (9%), Escamp (8%) en Segbroek 8%) worden het vaakst geconfronteerd met iemand die te maken heeft met huiselijk geweld, respondenten uit Haagse Hout (4%) en Leidseveen/Ypenburg (3%) het minst vaak. Het is niet na te gaan of deze verschillen betekenen dat huiselijk geweld in bepaalde wijken en bij bepaalde groepen vaker voorkomt, of dat men in die groepen en/of wijken minder goed van elkaars wel en wee op de hoogte is. Uit een analyse van de gegevens over de periode blijkt dat er wat betreft confrontatie met huiselijk geweld geen significante verschillen bestaan tussen autochtone en allochtone Hagenaars. Dit is in tegenstelling tot wat eerder op basis van de gepresenteerde percentages in de Stadsenquête vermoed werd. De aantallen respondenten met een niet-nederlandse achtergrond zijn te klein om betrouwbare uitspraken te doen. Deze analyse maakt duidelijk dat het rapporteren op basis van percentages kan leiden tot het trekken van verkeerde conclusies. Meldbereidheid: percentage mensen dat iemand kent die geconfronteerd wordt met huiselijk geweld en geadviseerd heeft dit te melden, of dit zelf gemeld heeft Ja; geadviseerd of zelf gemeld Nee, niet geadviseerd of zelf gemeld 48% 52% 49% 51% 55% 45% De meldingsbereidheid bij het Haagse publiek is in de afgelopen jaren niet duidelijk veranderd. Men meldt huiselijk geweld het vaakst bij de politie en veel minder vaak bij het ASHG, de huisarts of het algemeen maatschappelijk werk. Nog steeds geeft men aan te weinig over het Steunpunt te weten en andere instanties meer vertrouwd te vinden. 11

12 2.4 Deel 3 Evaluatie (Advies en) Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag Het aantal meldingen van specifieke geweldssituaties bij het Steunpunt is in 2009 vrijwel gelijk gebleven aan het aantal in Tegelijk is het aantal meldingen dat via de politie en de Haaglandse Aanpak bij het Steunpunt binnengekomen is in 2009 flink gestegen. Opgeteld (dus meldingen via de Haaglandse Aanpak en meldingen van geweldssituaties die direct bij de front office van het Steunpunt binnenkomen) werden er in nieuwe geweldssituaties bij het Steunpunt geregistreerd; een stijging van 21% ten opzichte van Via het Steunpunt en de Haaglandse Aanpak worden blijkbaar steeds meer gevallen van huiselijk geweld zichtbaar voor de hulpverlening, hetgeen een eerste en belangrijke stap is om het probleem huiselijk geweld te kunnen beheersen en te doen afnemen. Het aantal contacten in de periode opgesplitst naar soort contact Totaal: ASHG + H. Aanpak Specifieke geweldsituaties. ASHG+ H.Aanpak Specifieke geweldsituaties ASHG. Haaglandse Aanpak In 2009 is het aantal telefoontjes bij de zogenaamde front office van het Steunpunt gedaald ten opzichte van Deze daling wordt vooral veroorzaakt door een flinke afname van het aantal vervolgcontacten 5. Het is niet duidelijk waarom het aantal vervolgcontacten zo sterk is afgenomen. Een reden zou de reorganisatie van het Steunpunt kunnen zijn waarbij er naast de front office een back office kwam. Het is mogelijk dat een aantal zaken die voorheen geregistreerd werden als vervolgcontacten, nu worden afgehandeld door de back office en niet langer in de registratie zijn terug te vinden (de inspanningen van de back office zijn niet terug te vinden in de registratie van het Steunpunt). De back office heeft echter geen cliëntcontacten, dus helemaal sluitend is deze verklaring niet. Er is in 2009 een afname geweest van het aantal door het Steunpunt geregistreerde evaluatiegesprekken (gesprekken een en drie maanden na de melding bij het Steunpunt). Deze gesprekken zouden een goed licht kunnen werpen op het effect van de geboden hulp en tevens de mogelijkheid bieden het functioneren van de hulpverleningsketen rond huiselijk geweld te beoordelen. Mogelijk vinden er meer evaluatiegesprekken plaats, maar worden deze niet geregistreerd. 5 Vervolgcontacten zijn contacten die het SHG met de cliënt heeft na het eerste contact 12

13 Verschil in aantal bellers Steunpunt in 2008 en in 2009 naar soort contact (getallen zijn absolute aantallen) Verschil Specifieke geweldssituaties (-2%) Verzoek om informatie (-1%) Vervolg contact (-42%) Herhaalde melding huiselijk geweld (20%) Evaluatiegesprek (-53%) Totaal aantal contacten (-31%) Een andere manier om de effectiviteit van de aanpak van huiselijk geweld te beoordelen vormt een analyse van de herhaalde meldingen. Een herhaalde melding van huiselijk geweld betekent immers dat de aanpak onvoldoende succesvol is geweest. De front office van het Steunpunt staat aan het begin van deze aanpak. Zij zijn daarom bij uitstek geschikt om een dergelijke evaluatie uit te voeren. Helaas is door de huidige manier van registreren het veelal niet mogelijk te zien of er bij een casus sprake is van een herhaalde melding. Dit kan alleen wanneer er gebruik gemaakt wordt van unieke persoonsgegevens. Om anonimiteit en privacy is hier niet voor gekozen. Omwille van de kwaliteit van de zorg is het echter aan te bevelen de manier van registreren nogmaals tegen het licht te houden en te zoeken naar een manier waarop herhaalde meldingen als zodanig herkend worden, zodat er plaats is voor een gestructureerde evaluatie die kan gelden als maat voor de kwaliteit en effectiviteit van de geboden hulp. Er was een toename van het aantal meldingen door de ziekenhuizen en huisartspraktijken. Het toegenomen aantal meldingen vanuit ziekenhuizen is zonder twijfel te danken aan een actiever beleid binnen de ziekenhuizen en in het bijzonder op de spoedeisende hulp zodat voorheen niet (of nog niet) opgemerkte huiselijk geweld situaties aan het licht kunnen komen. Kennelijk is er bij artsen een ontwikkeling gaande in de richting van meer aandacht voor huiselijk geweld. De groeiende maatschappelijke aandacht voor huiselijk geweld, maar ook de cursussen voor huisartsen spelen hierbij waarschijnlijk een rol. Een ruime meerderheid van de slachtoffers woont in Den Haag. Dit percentage lijkt iets toe te nemen van 57% in 2007 naar 62% in In 2007 belden er in vergelijking met 2008 en 2009 relatief veel mensen uit Leidschendam-Voorburg (12,5% versus 6,7%). De getallen zijn echter zo klein dat uit de verschillen geen duidelijke trend te halen is. Gemeente waar het slachtoffer woont Gemeente slachtoffer Totaal % Totaal % Totaal % Den Haag ,8% ,0% ,1% Zoetermeer 59 8,9% 46 8, 45 8, Leidschendam-Voorburg 83 12,5% 36 6,7% 35 6,7% Rijswijk 14 2,1% 21 3,9% 16 3,1% Wassenaar 2 0,3% 6 1,1% 2 0,4% Delft * 3 0,5% 18 3,4% 10 1,9% Overig 56 8,5% 71 13,3% 51 9,7% Onbekend 69 10,4% 32 6,0% 40 7, Totaal ,0% % % * Delft valt niet onder de regio Den Haag en heeft een eigen Steunpunt 13

14 Achtergrond slachtoffers specifieke geweldssituaties De culturele achtergrond van de bellers verschilt in 2009 niet opvallend van de voorgaande jaren met uitzondering van de Marokkaanse groep. Bij deze groep verdubbelde het percentage vrijwel van 5% naar 9,9%. Het lijkt erop dat er door alle grote etnische groepen binnen Den Haag in gelijke mate een beroep op het Steunpunt wordt gedaan 6. Het aantal slachtoffers dat geen Nederlands spreekt is in de afgelopen jaren gestegen van 8% in 2007 naar 12% in Als dat nodig is, maakt het Steunpunt gebruik van de tolkentelefoon. In een meerderheid van de meldingen is er sprake van een geweldsituatie waarbij kinderen betrokken zijn. Huiselijk geweld kan een grote impact op kinderen hebben die hierdoor zowel psychische (emotionele) als lichamelijke klachten kunnen krijgen. Geweldssituaties waarbij kinderen betrokken zijn verdienen dan ook extra aandacht. Aard van de mishandeling Partnergeweld is, net als in voorgaande jaren, met 7 in 2009 veruit de meest voorkomende vorm van huiselijk geweld, op grote afstand gevolgd door ouderenmishandeling (8%). Deze verdeling is over de afgelopen jaren vrij constant. Het aantal meldingen oudermishandeling in 2009 is vrij gering. Op basis van deze kleine getallen is het moeilijk om uitspraken te doen over trends. In 2009 is een casemanager ouderenmishandeling aan het Steunpunt toegevoegd. Het is mogelijk dat een aantal gevallen van ouderenmishandeling direct is doorgegeven aan deze casemanager en niet in de registratie van de front office is terecht gekomen. Overigens lijken de bovengenoemde getallen niet erg af te wijken van de getallen in Het enige dat opvalt, is dat de mishandeling bijna altijd gaat om ouderen die vaker dan drie keer per jaar worden mishandeld. Dit duidt erop dat mishandeling bij ouderen pas gemeld wordt als het langdurig (en mogelijk ernstig) is. Op zich een alarmerend gegeven is. Aard van de mishandeling bij telefonische contacten over specifieke geweldssituaties in Komt dit type geweld voor? Lichamelijk geweld Financiële uitbuiting Geestelijke mishandeling Seksueel misbruik Aantal (%) Aantal (%) Aantal (%) Aantal (%) Ja 326 (62) 74 (14) 315 (60) 28 (5) Nee 145 (28) 281 (54) 108 (21) 295 (56) Onbekend 54 (10) 170 (32) 102 (20) 202 (39) Totaal 525 (100) 525 (100) 525 (100) ) Net als in voorgaande jaren komen lichamelijk en psychisch geweld het vaakst voor. Hierbij moet wel aangetekend worden dat het in ruim 30% van de meldingen niet bekend is of er sprake is van financiële uitbuiting en in bijna 40% of er sprake is van seksueel geweld. De reden dat dit niet bekend is, kan in de helft van de gevallen toegeschreven worden aan de hulpverlener, omdat deze er niet naar vraagt. Voor een goede inventarisatie van de problematiek is het noodzakelijk om bij iedere melding na te gaan of er sprake is van meerdere vormen van huiselijk geweld. Het blijkt dat er frequent (bij ongeveer 40% van de meldingen) sprake is van een combinatie van de verschillende vormen van huiselijk geweld. In 2009 blijkt zich dit vaker voor te doen dan in 2008 en Het percentage van 40% komt redelijk overeen met cijfers uit andere studies naar huiselijk geweld. Om de ernst van de situatie goed te kunnen beoordelen is het belangrijk om bij iedere geweldsituatie, waarover het Steunpunt gebeld wordt, te vragen naar de vier verschillende 6 Zie rapport blz. 54 tabel

15 vormen van huiselijk geweld. Gebleken is dat hulpverleners de meeste moeite hebben met het vragen naar seksueel geweld. Aard en uitkomsten van het gesprek In 2009 vroeg tweederde van de bellers om informatie, advies of een luisterend oor. Ruim dertig procent van de hulpvragen betrof hulp bij doorverwijzen. Het aantal dat hulp bij doorverwijzing vraagt lijkt daarmee iets hoger dan in 2008 (25%). Uiteindelijk worden in mensen (47%) verwezen naar een andere instantie: in 116 (22%) gevallen gebeurt dit door de patiënt te adviseren zelf contact te zoeken en in 129 (25%) gevallen legt de trajectbegeleider contact met de hulpverlenende instantie. Er wordt vooral doorverwezen naar algemeen maatschappelijk werk. In absolute aantallen is dit de afgelopen jaren onveranderd. Het doorverwijspatroon is over de afgelopen drie jaar redelijk constant. Het aantal verwijzingen naar het bureau jeugdzorg of AMK blijft opvallend laag (7%), gezien het feit dat in ruim 50% van de geweldssituaties kinderen betrokken zijn. Mogelijk dat er op een later moment in het traject of door andere hulpverleners contact wordt opgenomen met BJZ. Hier zijn echter geen gegevens over bijgehouden. Het Steunpunt heeft na vijf jaar een centrale plaats ingenomen in de aanpak van huiselijk geweld. Oorspronkelijk startte het Steunpunt als telefonische hulpdienst met als doel een laagdrempelige voorziening te bieden voor alle aan huiselijk geweld gerelateerde vragen. Hierbij was het vooral de bedoeling dat meer slachtoffers van huiselijk geweld bereikt zouden worden. Onderdeel van het convenant huiselijk geweld was een regelmatig overleg op uitvoerend niveau, waarbij de verschillende organisaties bespraken hoe zij hun hulpverlening bij huiselijk geweld beter op elkaar konden afstemmen. Dit, samen met het rapport Diekstra en ontwikkelingen elders in het land zoals de Groningse aanpak, heeft geleid tot een nieuw initiatief: De Haaglandse Aanpak. Het Steunpunt kreeg bij deze aanpak een coördinerende taak. Het oorspronkelijke Steunpunt is de front office van het Steunpunt geworden en de Haaglandse Aanpak wordt in de back office van het Steunpunt afgehandeld. Het aantal situaties van huiselijk geweld dat bij de hulpverlening in beeld is gekomen, is in de afgelopen vijf jaar gegroeid. Dit betekent echter niet dat de hulpverlening op dit moment optimaal is. Veel mensen en vooral plegers van huiselijk geweld onttrekken zich nog aan de hulpverlening, en het is onduidelijk hoe vaak men er in slaagt het huiselijk geweld daadwerkelijk te doen stoppen. Een nieuw instrument hierbij is het tijdelijk huisverbod, waarbij de pleger tien dagen uit huis geplaatst wordt en de hulpverlening kan worden opgestart. Vaststaat dat alleen het signaleren van het probleem niet volstaat om het huiselijk geweld terug te dringen. Er moet gezocht worden naar mogelijkheden om dat te voorkomen. Een goede opvang van kinderen die slachtoffer of getuige zijn van huiselijk geweld kan een mogelijkheid zijn om geweld van generatie op generatie te doen afnemen. Plegers van huiselijk geweld zouden zich minder gemakkelijk aan de hulpverlening moeten kunnen onttrekken en, al dan niet gedwongen, samen met het slachtoffer moeten zoeken naar alternatieve, geweldloze, oplossingen voor hun conflicten. 15

16 16

17 3. Epidemiologie van huiselijk geweld Huiselijk geweld komt vaak voor. Wereldwijd wordt aangenomen dat ongeveer 25% van de vrouwen met huiselijk geweld geconfronteerd is geweest. In sommige Nederlandse rapporten wordt er gesproken van prevalenties (ooit te maken gehad met huiselijk geweld) van 48% tot 53% in andere van 10% tot 20%. Deze grote verschillen hebben te maken met de definitie van huiselijk geweld, hoe deze definitie vervolgens wordt geoperationaliseerd en hoe het onderzoek hierna wordt uitgevoerd. De definitie van huiselijk geweld zoals die door van Van Dijk gebruikt werd (zie hieronder) is erg breed, terwijl in de maatschappelijke discussie over het vóórkomen van huiselijk geweld (impliciet) een meestal engere definitie gebruikt wordt. Met huiselijk geweld wordt vaak alleen lichamelijk geweld bedoeld. Daarbij is men vaker geïnteresseerd in recent huiselijk geweld dan in huiselijk geweld uit het verleden. Ook bedoelt men vaak structureel geweld en niet een enkel voorval. In deze discussies wordt wel vaak verwezen naar de hoge prevalentiecijfers uit onderzoeken die een heel brede definitie hanteren. Hierdoor kan een vertekening optreden van de omvang van het probleem (het op zich ernstige probleem wordt groter gemaakt 7 ). Voor de aanpak van huiselijk geweld is vooral het aantal mensen dat recent geconfronteerd is met huiselijk geweld van belang. Cijfers hierover worden vaak afgeleid van het aantal mensen dat naar aanleiding van een huiselijkgeweldsvoorval een beroep doet op de politie of een hulpverlenende instantie. Bekend is echter dat veel gevallen van huiselijk geweld onzichtbaar blijven voor de buitenwereld. Geschat wordt dat tussen de 2,5 en 15% van de gevallen van huiselijk geweld wordt gerapporteerd. Het aantal bekende gevallen van huiselijk geweld is dus slechts een topje van de ijsberg. Dit betekent overigens niet dat niet-gerapporteerde gevallen van huiselijk geweld ook onbekend zouden zijn bij de omgeving. Uit de Haagse Stadsenquête blijkt dat tussen de 7% en 9% van de Hagenaars iemand kent die te maken heeft met huiselijk geweld. Dit percentage is redelijk constant over de afgelopen vijf jaar, maar is in vergelijking met rapporten uit andere Europese landen aan de lage kant. Het niet accepteren van huiselijk geweld door de omgeving, het meer alert zijn op en het eerder signaleren van huiselijk geweld door hulpverleners (huisartsen, eerste hulp van ziekenhuizen et cetera) kan leiden tot het zichtbaar worden van een groter deel van de genoemde ijsberg Definitie huiselijk geweld De definitie van huiselijk geweld, zoals die in het convenant integrale aanpak huiselijk geweld Den Haag gebruikt wordt, is ontleend aan de definitie geformuleerd door van Dijk : huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer gepleegd is. Onder geweld wordt verstaan: aantasting van de persoonlijke integriteit. Deze wordt onderscheiden in geestelijk en lichamelijk geweld. Alle vormen van relationeel geweld, dus ook seksueel geweld en kindermishandeling vallen hieronder. De huiselijke kring (of gezin) is de kring die bestaat uit partners, gezinsleden en familieleden. Aan deze oorspronkelijke definitie van de huiselijke kring voegt Van Dijk later ook huisvrienden toe: personen die een vriendschappelijke band onderhouden met het slachtoffer of met iemand uit de onmiddellijke omgeving van het slachtoffer en die het slachtoffer in huiselijke sfeer ontmoeten. 7 Schnabel P. Cijfers over huiselijk geweld in: Financieel Dagblad Enrica G. Unreported cases of domestic violence against women: towards an epidemiology of social silence tolerance and inhibition J Epidemiol Community Health 2004; 58: Van Dijk T, Flight S, Oppenhuis E, Duesman. Huiselijk geweld. Aard, omvang n hulpverlening. Intomart SWO 1997 (onderzoek in opdracht van het ministerie van justitie) 17

18 De term integriteit in de definitie wordt niet nader omschreven. Integriteit is bij uitstek een historisch en cultureel bepaalde ethische notie. In het beroep op integriteit wordt verwezen naar de eigen standaarden die dienen te worden gerespecteerd en die veelal verbonden zijn met de identiteit of levensbeschouwing van bepaalde groepen. Met integriteit worden waarden aangeduid zoals heelheid, gaafheid, natuurlijkheid, eerlijkheid, etc. 10 Integriteit is geen universele waarde en het is dus niet eenduidig te bepalen of er in een situatie sprake is van aantasting van de persoonlijke integriteit (dus van huiselijk geweld). Of er sprake is van huiselijk geweld, is dus afhankelijk van de normen en waarden die een persoon hanteert. Misschien is dit niet wenselijk, maar bij vergelijkende epidemiologische studies blijken er wel degelijk verschillen te bestaan in hoe mensen huiselijk geweld rapporteren. Sociaaleconomische en etnische achtergrond spelen hierbij een rol. Zo blijken mensen met een lage opleiding minder vaak huiselijk geweld te rapporteren dan hoog opgeleiden, terwijl juist de laag opgeleide vrouwen vaker ernstig lichamelijk letsel rapporteren dan de hoog opgeleide vrouwen. 11 Voor beleidsmakers is het van belang de omvang van het probleem te kennen. Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk een definitie van huiselijk geweld te geven. De verborgenheid van de problematiek evenals perceptieverschillen van de ondervraagden met betrekking tot huiselijk geweld, kunnen leiden tot zowel onderschatting als overschatting van de problematiek bij verschillende subpopulaties. 3.2 Het meten van de omvang van huiselijk geweld Wanneer een schatting wordt gemaakt van de omvang van het probleem huiselijk geweld is het ten eerste van belang te weten op welk moment het geweld plaatsvond. Onduidelijkheid hierover kan tot verwarring en verkeerde beeldvorming leiden en dit is in het verleden ook gebeurd. Zo schrijft de Volkskrant naar aanleiding van het Intomart-rapport uit 97: Miljoenen zijn slachtoffer van geweld thuis (de Volkskrant ). In 2004 werd dit aantal na het verschijnen van het politierapport (Ferwerda 2004) naar beneden bijgesteld tot een half miljoen. De cijfers van het Intomart-rapport gaan over huiselijk geweld ooit door autochtone Nederlanders ondergaan, terwijl het politierapport is gebaseerd op het aantal meldingen van huiselijk geweld bij de politie over een periode van vier maanden. Hoewel beide cijfers iets zeggen over de prevalentie van huiselijk geweld zijn deze cijfers niet goed vergelijkbaar. Een tweede zaak van belang bij het maken van een schatting van de prevalentie van huiselijk geweld is de ernst van het geweld. Niet voor alle gebeurtenissen binnenshuis die binnen de definitie van huiselijk geweld vallen is ingrijpen van hulpverleners of politie en justitie mogelijk of noodzakelijk. Ten derde is het van belang te kijken naar de aard van het huiselijk geweld. De meest voorkomende vormen van huiselijk geweld zijn psychisch en lichamelijk geweld. Hoewel psychisch geweld door de slachtoffers vaak als meer traumatisch wordt ervaren dan lichamelijk geweld, is deze vorm van geweld vaak niet zichtbaar voor de omgeving. Omdat het lastig is een causaal verband te leggen tussen het psychisch geweld en de gevolgen voor het slachtoffer, worden daders van psychisch geweld vrijwel nooit vervolgd of veroordeeld (uitspraak van een commissaris van politie te Den Haag). Psychisch geweld is dus niet terug te vinden in de politierapporten. Hulpverleners die worden geconfronteerd met slachtoffers van deze vorm van huiselijk geweld, houden hiervan ook geen systematische rapportage bij. 10 Definitie zoals gebruikt door de commissie COGEM 11 Wiitebrood K, Veldheer V. Partnergeweld in Nederland. Een secundaire analyse van de Intomartonderzoeken naar huiselijk geweld. Tijdschrift voor criminologie 2005 (47)

19 Zoals gezegd hangt de prevalentie van huiselijk geweld sterk samen met hoe huiselijk geweld gedefinieerd wordt en hoe dit vervolgens gemeten wordt. De prevalentie is hoog wanneer een brede definitie gehanteerd wordt en men deze definitie uitgewerkt heeft in een groot aantal nauwkeurige vragen. De prevalentie is veel kleiner wanneer men alleen afgaat op het aantal door de politie gerapporteerde gevallen van huiselijk geweld over een bepaalde tijd. In dit laatste geval wordt geen nauwkeurige definitie gebruikt, maar spelen ernst, locatie van het voorval en het gebruik van lichamelijk geweld een belangrijke rol. 3.3 De prevalentie van huiselijk geweld in Den Haag GGD en hebben de wettelijke taak om eens in de vier jaar, voorafgaande aan de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid, gegevens over de gezondheidssituatie te verzamelen en te analyseren. Om onderling goed vergelijkbare gegevens over de gezondheid van de inwoners van de vier grote steden (G4) te verkrijgen, hebben de GGD en van de G4-steden (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag) in 2008 voor het eerst op uniforme wijze een gezondheidsenquête uitgevoerd: de G4-enquête 12. Huiselijk geweld is een onderdeel van deze enquête. De data van deze G4-enquête (het Haagse deel hiervan) zijn in dit rapport verder uitgewerkt. Omdat de G4-enquête een algemene vragenlijst over de gezondheid van de respondent is, is het aantal vragen dat alleen over huiselijk geweld gaat, beperkt. Er wordt niet gevraagd naar de ernst van de problematiek en alleen wanneer er sprake is van recent huiselijk geweld wordt er naar de frequentie gevraagd. Om meer informatie te krijgen over de achterliggende problematiek werd besloten om een deel van de respondenten van de G4-enquête een tweede vragenlijst te sturen, die uitsluitend over huiselijk geweld ging. Deze zogenaamde Verdiepingsenquête huiselijk geweld (kort: de Verdiepingsenquête) werd in de periode augustus - september 2009 uitgevoerd. Met behulp van deze enquête kon de reproduceerbaarheid van de cijfers uit de G4-enquête worden getoetst. Tegelijk kon met behulp van een aantal aanvullende vragen over huiselijk geweld situaties een beeld gevormd worden van de aard van het door de respondenten genoemde huiselijk geweld. Onderstaand worden eerst de resultaten van de G4-enquête besproken en vervolgens van de Verdiepingsenquête. Tenslotte wordt op basis van de cijfers uit de Verdiepingsenquête een schatting gedaan van de prevalentie van huiselijk geweld De G4-enquête In de G4-enquête wordt aandacht besteed aan het onderwerp huiselijk geweld. Er werden aan de respondenten 5 vragen gesteld: 1) Bent u ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld? Zo ja; 2) om welke vorm van huiselijk geweld ging het, 3) wie was of waren de daders, 4) hoe lang is het geleden dat u slachtoffer was van huiselijk geweld: 1 jaar geleden of korter, tussen 1 en 5 jaar geleden, langer dan 5 jaar geleden Indien het geweld korter dan een jaar geleden is: 5) hoe vaak bent u in de afgelopen 12 maanden slachtoffer geweest van huiselijk geweld? 12 Veelen van JJ et al. G4 op gezondheid uitgemeten. Den Haag november

20 (Voor een uitgebreide beschrijving van de methode wordt verwezen naar de G4-enquête 6 en het artikel van G. Ariëns in het Epidemiologisch Bulletin 13.) Resultaten G4- enquête Uit de oorspronkelijk data van deze G4-enquête blijkt dat 8,5% van de Haagse respondenten ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld, waarbij vrouwen en mensen jonger dan 65 jaar vaker geconfronteerd zijn met huiselijk geweld dan mannen en mensen boven 65 jaar (zie figuur 1). Figuur 1. Percentage respondenten dat slachtoffer is van huiselijk geweld, opgesplitst naar geslacht en leeftijd percentage geconfonteerd met huiselijk geweld Allen 8,5 Vrouwen 11,2 Mannen 5 jonger dan 65 9, ,7 Gescheiden vrouwen zijn het vaakst ooit slachtoffer van huiselijk geweld geweest (28%) en gehuwde mensen het minst vaak (). Recent huiselijk geweld (huiselijk geweld in de afgelopen vijf jaar) komt bij gemiddeld 3% van de respondenten voor. Van alle vormen van huiselijk geweld komt psychisch geweld het vaakst voor. Van de respondenten die ooit slachtoffer waren van huiselijk geweld was 74% slachtoffer van psychisch geweld, gevolgd door lichamelijk geweld (5), seksuele intimidatie (17%) en seksueel misbruik (13%). Bij ruim de helft (54%) is er sprake van één vorm van huiselijk geweld, bij 38% van twee en bij 9% van drie of vier vormen van huiselijk geweld. De gevonden percentages bij de G4-enquête verschillen opmerkelijk van de cijfers over huiselijk geweld zoals deze in eerder onderzoek gevonden werden. Het Intomart-onderzoek uit 1997 laat zien dat 48% van de ondervraagden ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld. Het in de G4-enquête gevonden percentage van 8,5% is daarmee vergeleken erg laag. Uit Haarlems onderzoek bleek dat op jaarbasis 2% van de volwassen bevolking te maken heeft met huiselijk geweld. 14 In de Haagse G4-enquête is dit percentage 1,4%. Als we ervan uitgaan dat de prevalentie van huislijk geweld in de vier grote steden niet erg afwijkt van de cijfers uit Haarlem, dan is 1,4% in Den Haag aan de lage kant. De lage uitkomst van de prevalentie van huiselijk geweld in de G4-enquête in vergelijking met het Intomart-onderzoek is te verklaren vanuit een verschillende methodologie. Bij het Intomart- 13 Ariëns G. De gezondheid van de Haagse burger opnieuw in kaart gebracht. Epidemiologisch bulletin 2010; 45: Oosterlee A, Vink RM. De omvang van huiselijk geweld in Haalem. GGD Kennermerlaand

21 onderzoek werd de respondenten een groot aantal vragen over huiselijk geweld voorgelegd en besloten de onderzoekers op basis van de antwoorden of er sprake was van huiselijk geweld. Bij de G4-enquête werd de definitie huiselijk geweld aan de respondenten voorgelegd en vervolgens moesten zij bij zichzelf nagaan of zij, gelet op de definitie, slachtoffer waren (geweest) van huiselijk geweld. Het oordeel van de respondent is in hoge mate subjectief en ervaringen die volgens de definitie huiselijk geweld als huiselijk geweld beschouwd moeten worden, hoeven door de respondenten zelf niet als zodanig worden ervaren. Dit geldt mogelijk in sterkere mate voor ouderen dan voor jongeren. Dat zou tenminste verklaren waarom ouderen minder vaak dan jongeren laten weten geconfronteerd te zijn geweest met huiselijk geweld. Terwijl toch een optelsom van ervaringen verwacht mag worden, en dus dat ouderen altijd vaker met huiselijk geweld geconfronteerd zouden zijn dan jongeren ervan uitgaande dat huiselijk geweld vroeger niet minder vaak voorkwam dan nu. 3.5 De Verdiepingsenquête huiselijk geweld Het schatten van de prevalentie van huiselijk geweld is niet eenvoudig en hangt zowel af van de gebruikte definitie van huiselijk geweld als de methode waarop dit wordt gemeten. De prevalentie cijfers van huiselijk geweld afkomstig uit de G4-enquête zijn lager dan verwacht mag worden op grond van gegevens uit eerdere prevalentiestudies. In de G4-enquête moesten mensen zelf beslissen of er ooit sprake was (of nog steeds is) van huiselijk geweld, terwijl in het rapport van Van Dijk 3 er werd gekeken naar voorvallen die men had meegemaakt en die geassocieerd werden met huiselijk geweld. Wanneer iemand het slachtoffer is geweest van een of meerdere voorvallen die onder huiselijk geweld vallen, kan zo iemand zelf van oordeel zijn dat er (nog) geen sprake is van huiselijk geweld. Dat dit waarschijnlijk zo is blijkt uit het enorme verschil in prevalentie gevonden door Van Dijk (45% ooit slachtoffer van huiselijk geweld) en de cijfers uit de G4-enquête (8,5% ooit slachtoffer van huiselijk geweld). Om meer inzicht te krijgen in de betekenis van de cijfers uit de G4-enquête is een aanvullende vragenlijst over huiselijk geweld gemaakt. Enkele vragen over huiselijk geweld uit de G4-enquête zijn in de Verdiepingsvragenlijst herhaald. Hierdoor kan ook de reproduceerbaarheid van de vragen uit de G4-enquête over huiselijk geweld worden getoetst. Aan de hand van vragen die betrekking hebben op huiselijk geweld situaties werd gevraagd of bepaalde situaties of voorvallen zich in het verleden hebben voorgedaan of zich nog steeds voordoen. Op deze manier kunnen we inzicht krijgen in de prevalentie van afzonderlijke gebeurtenissen die vallen onder de definitie huiselijk geweld en de relatie vaststellen tussen deze gerapporteerde voorvallen en of er al dan niet volgens de respondent sprake is (geweest) van huiselijk geweld. De volgende twee vragen werden hierbij onderzocht: 1. Zijn er verschillen tussen de beantwoording van de vragen in de G4-enquête in het voorjaar 2008 en dezelfde vragen bij de verdieping van deze vragenlijst ruim 1 jaar later in augustus 2009? 2. Wat is de relatie tussen zelfgerapporteerd huiselijk geweld en de gerapporteerde voorvallen die aan huiselijk geweld kunnen worden gerelateerd. Methode Uit de namenlijst van mensen die meegedaan hadden aan de G4-enquête werden die mensen geselecteerd die hadden aangegeven geen bewaar te hebben tegen het toesturen van een vervolgvragenlijst. Uit deze groep werden alle mensen geselecteerd die geantwoord hadden ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (groep A), in totaal 253 mensen. Voorts werden 347 namen geselecteerd uit de groep die geantwoord had nooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (groep B). Deze beide groepen (600 mensen) werd een vragenlijst over huiselijk geweld toegestuurd. De vragenlijst was volstrekt anoniem. Er kon dus niet worden nagegaan of 21

22 iemand wel of niet een vragenlijst geretourneerd had. Wel waren de vragenlijsten geoormerkt met A of B, zodat bekend was of een respondent bij groep A of B hoorde. Na twee weken werd naar al deze 600 mensen een herinneringsbrief gestuurd. De vragenlijst bestond uit een algemeen deel met vragen over achtergrondkenmerken van de respondent gelijk aan de vragen uit de G4-enquête. Omdat een koppeling aan de gegevens van de G4-enquête niet mogelijk was, moesten deze vragen opnieuw gesteld worden. Er waren twee vragen over huiselijk geweld overgenomen uit de G4-enquête: 1. bent u ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld en (zo ja) 2. hoe lang is dit geleden. Door deze vragen een tweede keer te stellen kon, omdat we de vragenlijsten hadden gemerkt met een A of een B (zie boven), kon de reproduceerbaarheid van de antwoorden uit de G4-enquête worden getest. De vragen over voorvallen gerelateerd aan huiselijk geweld zijn globaal te verdelen in twee onderdelen: vragen over jeugdervaringen (vóór het 16 e jaar) en vragen over de situatie vanaf het 16 e jaar. Er waren 22 vragen opgesteld over jeugdervaringen. Drie vragen werden gesteld over de aanwezigheid van een positieve stimulerende houding thuis, zes vragen over negatieve gevoelens in de jeugd als angstig thuis of angst voor ouders en verwaarlozing. Vier vragen gingen over het als kind getuige zijn van huiselijk geweld, vijf vragen over het zelf te maken hebben gehad met lichamelijk geweld door de ouders, drie over het zelf ervaren psychisch geweld en twee over het zelf ervaren seksueel geweld als kind. Deze vragen zijn afgeleid uit een aantal bestaande vragenlijsten: het rapport van Van Dijk 3, The conflict tactics scale 15, scholieren over mishandeling 16. De vragen konden beantwoord worden op een 5-punts Likert-schaal (nooit, heel soms, soms, vaak, vrijwel altijd) of door weet niet in te vullen. Het tweede deel van de vragenlijst bestond uit vragen over situaties die zich vanaf het 16 e jaar hadden voorgedaan. Bij iedere vraag kon men, net als bij de vragen over de jeugdjaren, antwoorden op een 5-punts Likert-schaal. Bovendien kon men aangeven of deze situatie zich recent (korter dan 1 jaar geleden), 1-5 jaar geleden of langer dan 5 jaar gelden heeft voorgedaan. Voor het opstellen van deze vragen is gebruik gemaakt van het rapport van Van Dijk 3 en The conflict tactics scale 8. De vragenlijsten zijn met behulp van SPSS data entry ingevoerd in SPSS. De data zijn geanalyseerd met behulp van SPPS (versie 17.0). Voor het berekenen van significanties is gebruik gemaakt van de Chi-square test. Resultaten Van de 253 vragenlijsten A werden er 99 (39%) ingevuld teruggestuurd, van de vragenlijsten B (347) kwamen er 135 (39%) ingevuld terug. Na het invoeren van de data zijn ter controle de antwoorden van 23 vragenlijsten (10%) door een tweede onderzoeker opnieuw ingevoerd en vergeleken met de eerste invoer. Bij 1,9% van de antwoorden bleken er verschillen te bestaan tussen de eerste en tweede invoer. Besloten werd dit verschil te accepteren. De mensen die de Verdiepingsenquête ingevuld terugstuurden waren, in vergelijking met de respondenten uit de G4-enquête, gemiddeld wat ouder (G4-enquête 47 jaar en Verdiepingsenquête 51 jaar), vaker vrouw (G4-enquête 5 vrouwen, Verdiepingsenquête 6), hadden vaker een beter inkomen (G4-enquête 3 heeft een inkomens hoger dan 1700 versus 53% in de Verdiepingsenquête) en het aandeel respondenten uit de grootste etnische 15 Enrica G. Unreported cases of domestic violence against women: towards an epidemiology of social silence tolerance and inhibition. J Epidemiol Community Health 2004; 58: GGD Hart voor Brabant. 22