Artikel 12-rapport. Ten Boer 2016

Transcriptie

1 Artikel 12-rapport Ten Boer 2016

2 MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES DIRECTORAAT-GENERAAL BESTUUR EN WONEN DIRECTIE BESTUUR EN FINANCIËN AFDELING FINANCIËLE REGELGEVING EN TOEZICHT Rapport naar aanleiding van het verzoek van de gemeente Ten Boer voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds over het begrotingsjaar 2016 Den Haag, 22 december

3 Inhoudsopgave Pagina Samenvatting 4 1 Inleiding De aanvraag Kerngegevens Ten Boer Achtergrondinformatie Artikel 12-rapport Reactie gemeente Ten Boer Advies provincie Groningen Advies Raad voor de financiële verhoudingen Besluit beheerders van het gemeentefonds Verslag provincie Groningen De aanpak 11 2 Algemene en bijzondere voorschriften Inleiding Algemene voorschriften Bijzondere voorschriften Conclusie 14 3 Financiële resultaten Uitkomsten jaarrekening Conclusie 16 4 Weerstandsvermogen Inleiding Mogelijke risico s Weerstandscapaciteit Conclusie 22 5 Eigen inkomsten Inleiding Belastingpakket Woonlasten Overige heffingen Kwijtschelding Conclusie De nettolasten vergeleken Inleiding Referentiekader De vergelijking met zichzelf Conclusie 34 2

4 7 Aanvullende steun Inleiding Bepaling aanvullende steun Conclusie 37 8 Conclusie en advies 38 3

5 Bestuurlijke samenvatting Inleiding De gemeente Ten Boer heeft voor het jaar 2016 voor de derde en laatste keer een artikel 12-aanvraag ingediend. In 2015 kon het artikel 12-traject niet worden afgerond omdat er teveel onzekerheden waren over de afdekking van incidentele financiële tegenvallers in relatie tot de beperkte weerstandscapaciteit van Ten Boer. Jaarrekening 2015 De jaarrekening 2015 had een positief resultaat van Onderdeel van dit resultaat was de actualisatie van de grondexploitatie Dijkshorn. Het verwachte negatieve eindresultaat nam toe met tot ; de voorziening verliesgevende exploitatieplannen werd met ditzelfde bedrag opgehoogd. Het in omvang grootste financiële risico werd daarmee opgelost. Daarnaast bood de jaarrekening zicht op mogelijke mee- en tegenvallers in de begroting 2016 en meerjarenraming, wat relevant was voor het inzicht in de weerstandscapaciteit van de gemeente. Weerstandsvermogen Een oordeel moet worden geveld of Ten Boer na oplevering van dit laatste rapport, met daarin vervat het voorstel voor de aanvullende uitkering 2016, in staat zou zijn als zelfstandige gemeente door te gaan. Naar verwachting zal Ten Boer in 2019 samengaan met de gemeenten Groningen en Haren. De schone oplevering, die de praktijk is bij herindeling, betekent in dit geval (oorzaak tekort ligt bij grondexploitatie) dat Ten Boer achterblijft met een negatieve reserve die in 10 jaar tijd kan worden weggewerkt. Geïnventariseerd is welke financiële risico s Ten Boer mogelijk boven het hoofd hingen en over welke buffers de gemeente beschikte anders dan de algemene reserve die na oplevering van dit laatste rapport nog negatief is. Het grootste risico in de vorm van de grondexploitatie Dijkshorn was getackeld; voor wat betreft de overige risico s werd geconcludeerd dat de gemeente beschikte over voldoende weerstandscapaciteit om ze op te vangen. Weerstand in de vorm van eenmalige meevallende inkomsten (aflossing lening Enexis, concernbuffer, verkoop stille reserve) maar ook de ruimte in de meerjarenraming die voor het belangrijkste deel het gevolg is van de positieve ontwikkeling van de algemene uitkering. Eigen inkomsten De gemeente voldoet aan het redelijk peil voor Zowel de afvalstoffenheffing als de rioolheffing is lastendekkend. Bij de OZB voldoet normaliter een percentage van 0,1889 (120% van het landelijk gemiddelde), maar voor artikel 12-gemeenten die door grondexploitatie in de problemen zijn gekomen wordt een percentage van 140% van het landelijke gemiddelde aangehouden. Het gewogen gemiddelde percentage voor 2016 komt in Ten Boer uit op 0,2251, wat neerkomt op 143% van dat gemiddelde. De nettolasten vergeleken De gemeente Ten Boer geeft meer uit dan het gemeentefonds veronderstelt op de clusters bestuur en algemene ondersteuning en cultuur en ontspanning. Dit beeld wijkt niet af van de begrotingsscan 2013 en het rapport 2014, zij het dat de nettolasten binnen deze clusters wel in enige mate zijn teruggedrongen met het uitvoeren van de saneringsbegroting. Dit geldt vooral voor het cluster cultuur en ontspanning waarvan de nettolasten door de oplopende bezuiningstaakstelling in 2017 nog verder zullen afnemen. De samenwerking met Groningen zorgt voor hogere lasten op het cluster bestuur en algemene ondersteuning, maar drukt de 4

6 kosten op het cluster infrastructuur en gebiedsontwikkeling. Als de herindeling met ingang van 2019 een feit zal zijn zullen ook de relatief hoge kosten voor de bestuurlijke ondersteuning tot het verleden behoren. Voorstel voor aanvullende uitkering 2016 Met Ten Boer is een passende bijdrage afgesproken van 0,4 miljoen per jaar gedurende 10 jaar. Rekening houdende met de bijdrage van 4 miljoen van de gemeente aan het saneren van de negatieve algemene reserve kan het artikel 12- traject van Ten Boer worden afgesloten met de verstrekking van een laatste bijdrage van Conclusie en advies Met dit bedrag aan aanvullende steun 2016 is Ten Boer in staat als zelfstandige gemeente verder te gaan. Het zal Ten Boer - op basis van de huidige inzichten die zijn verwerkt in de begroting gaan lukken om vanaf 2018 een positief begrotingssaldo te hebben van minimaal 0,4 miljoen en daarmee de verlangde, passende bijdrage te leveren aan het afbouwen van de negatieve algemene reserve. Financiële tegenvallers moeten gelet op het oordeel over het weerstandsvermogen binnen de begroting kunnen worden opgevangen. Mocht dit onverhoopt toch niet het geval zijn dan wordt het voorstel gedaan de volgende gedragslijn te volgen: de financiële tegenvaller wordt ten laste gebracht van de negatieve algemene reserve onder de voorwaarde dat de dekking in het volgende jaar wordt gerealiseerd. De provincie Groningen kan hier als financieel toezichthouder op toezien. De nieuwe fusiegemeente wordt hierdoor niet geconfronteerd met de oude tekorten van Ten Boer. Dit neemt niet weg dat Ten Boer in aanloop naar de herindeling per 1 januari 2019 met de fusiepartners kan overeenkomen dat het tekort mag oplopen. Dit zal het geval zijn bij besluiten met financiële consequenties die de nieuwe gemeente aangaan. Een in dit rapport genoemd voorbeeld betreft de beslissing om te investeren in de bouw van een nieuwe school annex kindcentrum. 5

7 1 Inleiding 1.1 De aanvraag De gemeente Ten Boer heeft bij brief van 26 november 2015 voor het jaar 2016 voor het derde achtereenvolgende jaar een beroep gedaan op artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet (Fvw). De raad van Ten Boer heeft op 11 november 2015 de begroting 2016 vastgesteld. De begroting en de meerjarenraming zijn sluitend, maar hierbij dient de kanttekening te worden gemaakt dat dit een gevolg is van de afspraken die in het artikel12-proces zijn gemaakt over het wegwerken van de negatieve reserve van 10 miljoen. Het aandeel van Ten Boer hierin ( gedurende 10 jaar) is pas vanaf 2018 in de meerjarenbegroting verwerkt omdat de voorgeschreven bezuinigingstaakstelling met ingang van dat jaar moest worden gerealiseerd. Ten Boer motiveert de aanvraag als volgt: door de opgelegde saneringsopdracht zijn er nog veel onzekerheden over incidentele lasten en baten. Ten Boer is door het hebben van een negatieve reserve niet in staat financiële tegenvallers op te vangen en ziet zich daarom genoodzaakt ook voor 2016 een beroep te doen op artikel 12 steun. De aanvraag is in overleg met de artikel 12-inspecteur en de ambtelijk toezichthouder van de provincie Groningen gedaan. In het rapport 2015 van de inspecteur werd opgemerkt dat de gemeente over onvoldoende weerstandsvermogen beschikte om financiële tegenvallers op te vangen. Omdat onzekere tegenvallers (gaan ze zich voordoen en in welke omvang) niet voor vergoeding in aanmerking komen, werd het raadzaam geacht de artikel 12 status met een jaar te verlengen. Aangezien het onderzoek naar de oorzaken van de slechte financiële situatie van Ten Boer was afgerond, kon de frequentie van de tripartiete overleggen (TPO s) tussen gemeente, provincie en BZK worden terug gebracht naar 4 keer per jaar. 1.2 Kerngegevens Ten Boer De gemeente Ten Boer ligt op circa tien kilometer ten noordoosten van de stad Groningen aan de N360, de wegverbinding Groningen-Delfzijl. In de loop van de twintigste eeuw is het steeds meer een forensenplaats geworden. Ten Boer heeft inwoners (per februari 2015) en bestaat uit de volgende dorpen: Garmerwolde, Lellens, Sint Annen, Thesinge, Ten Boer, Ten Post, Winneweer, Wittewierum en Woltersum. 1.3 Achtergrondinformatie Aardbevingsgebied De gemeente Ten Boer ligt samen met de gemeenten Slochteren, Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Bedum, Winsum. Eemsmond en De Marne in het gaswinningsgebied, dat bekend is als het Groningenveld. In het bestuursakkoord Vertrouwen op herstel en herstel van vertrouwen is door de minister van Economische Zaken, de provincie Groningen en deze negen gemeenten uitgesproken dat de leefbaarheid van het aardbevingsgebied een forse impuls moet krijgen. Daarvoor is in totaal 60 miljoen beschikbaar gesteld. Hiervan is 15 miljoen bestemd voor gemeentelijke 6

8 herstructureringsprogramma s, waarvan 6 miljoen voor de jaren 2014 en Dit bedrag werd verdeeld over de negen gemeenten op basis van een vast bedrag (60%) en een bedrag per inwoner (40%). Voor de gemeente Ten Boer was op deze wijze bepaald dat voor totaal aan projecten kon worden ingediend. Ten Boer heeft via drie aanvragen een beroep op deze middelen gedaan. Aanvragen worden beoordeeld door een toetsingscommissie die vervolgens een advies voorlegt aan de stuurgroep Leefbaarheid. Finale besluitvorming vindt plaats door de Nationaal Coördinator Groningen (na opheffing Dialoogtafel). In 2015 is een bedrag ad beschikbaar gesteld voor de aanleg van een kunstgrasveld bij VV Omlandia in Ten Boer en het uitvoeren van een toekomstverkenning naar de versterking van het Koopmansplein in de kern Ten Boer. Begin 2016 is een beroep gedaan op de herstructureringsgelden voor de uitvoering van een onderzoek naar de toekomst van zwembad de Blinkerd. De aanvraag van werd gehonoreerd. Tenslotte heeft Ten Boer nog een aanvraag gedaan van voor een aantal maatregelen voor de verzelfstandiging van het zwembad in combinatie met het dorpshuis en de sporthal. Ook deze aanvraag is inmiddels gehonoreerd. Voor de komende jaren is via de NCG nog 9 miljoen beschikbaar voor gemeentelijke projecten die de leefbaarheid en herstructurering bevorderen. Er volgt nog een besluit van de NCG over de criteria voor toewijzing van de middelen en de verdeling van de middelen over de gemeenten in het aardbevingsgebied. De provincie Groningen heeft voor de komende vier jaar een uitvoeringsprogramma Leefbaarheid opgesteld. Ten Boer gaat bezien of er mogelijkheden zijn een beroep te doen op deze middelen voor het toekomstbestendig maken van voorzieningen, bijvoorbeeld voor de uitvoering van het scholenprogramma. Scholenprogramma Het scholenprogramma richt zich op het aardbevingsbestendig maken van 101 schoolgebouwen in 9 gemeenten in Groningen die te kampen hebben met de gevolgen van door gaswinning veroorzaakte aardbevingen. In combinatie met dit aardbevingsbestendig maken worden tevens maatregelen meegenomen die bijdragen aan de toekomstbestendigheid van de onderwijshuisvesting in de regio. Daarbij wordt rekening gehouden met de toekomstige leerlingendaling, met ontwikkelingen op onderwijskundig gebied en is het bevorderen van duurzaamheid een belangrijk aandachtpunt. Voor het aardbevingsbestendig maken van de schoolgebouwen stelt de NAM middelen ter beschikking. Het Rijk brengt 73,5 miljoen in voor de toekomstbestendigheid; 23, 5 miljoen à fonds perdu (in 2016 en 2019) en vanaf miljoen per jaar over een periode van 19 jaar. Van de gemeenten wordt ook een eigen inspanning verwacht. Niet alle kosten worden met deze bijdragen gedekt. Onder andere is dit is het geval voor de restwaarden van de af te stoten schoolgebouwen. Ten Boer gaat in het dorp Ten Boer een nieuwe twee onder één dak school bouwen met daarin een kindcentrum. Scholen die niet worden ondergebracht in deze nieuwe school worden bouwkundig versterkt. Met de betrokken besturen heeft de gemeente in de zogenoemde transitietafel overlegd over het programma voor Ten Boer. In oktober 2016 werd het scholenprogramma gepresenteerd. Met het saneren en afboeken van de boekwaarden van de betreffende scholen is een bedrag gemoeid van 2,9 miljoen. Ten Boer vroeg hiervoor de aandacht van de artikel 12-inspecteur (zie hoofdstuk 4) Herindeling De provincie Groningen en de Groninger gemeenten startten begin 2013 een traject richting een gemeentelijke herindeling in de hele provincie. Het doel was de 7

9 bestaande 23 gemeenten per 1 januari 2018 op te laten gaan in 5 of 6 nieuwe gemeenten. In dit voorstel zou Ten Boer met Haren en Groningen worden samengevoegd. De raad van Ten Boer wilde geen besluiten over herindeling nemen zo lang niet duidelijk was hoe de financiële problematiek van Ten Boer werd opgelost. Het artikel 12-proces bracht die gewenste duidelijkheid, waardoor de raad van Ten Boer zich in oktober naar aanleiding van een voorstel van B&W waarin drie varianten werden geschetst- uitsprak voor een fusie met de stad Groningen (al dan niet met Haren). Groningen heeft aangegeven dat Ten Boer welkom is. Het streven van beide gemeenten is gericht op een zogenaamde lichte samenvoeging per 1 januari 2019, waarbij Ten Boer wordt opgeheven en Groningen blijft bestaan. De opstelling van de gemeenteraad van Haren, die niet voelde voor herindeling met Groningen en Ten Boer maar in eerste instantie meer zag in samengaan met de Drentse gemeente Tynaarlo en in tweede instantie zelfstandig wilde blijven vormde een bedreiging voor dit tijdpad. Op 30 maart 2016 besloot GS daarom het zogenoemde open overleg te starten op grond van artikel 8 van de Wet algemene regels herindeling. Dit overleg is erop gericht om samen met de gemeenten te verkennen of in het belang van de inwoners van deze gemeenten gekomen kan worden tot een duurzame en bestuurskrachtige oplossing in regionaal perspectief, die op zoveel mogelijk draagvlak kan rekenen. 8

10 Dit heeft geleid tot het rapport 'Verkenning gemeentelijke herindeling Groningen, Haren en Ten Boer' (2 juni 2016) dat aan de raden van de gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer ter besluitvorming is aangeboden. De raden van Groningen en Ten Boer onderschreven de hoofdconclusie van het rapport dat herindeling van de gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer een duurzame, robuuste en bestuurskrachtige gemeente in regionaal perspectief oplevert, die in staat is "een verrijkte, dynamische agenda te realiseren voor Stad en Ommeland" en dat de nieuwe gemeente "financieel robuust is en beschikt over de organisatiekracht om burgerkracht te organiseren, sociale cohesie te stimuleren en maatwerk te leveren op diverse schaalniveaus". De gemeenteraad van Haren besloot op 15 juni 2016 echter dat ze door wilde als zelfstandige gemeente. Hierop volgend nam GS het besluit een herindelingsontwerp op te stellen tot samenvoeging van de gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer per 1 januari Dit in het belang van de inwoners, van versterking van de regionale bestuurskracht en gelet op het draagvlak bij twee van de drie betrokken gemeenten. Het voorstel van de provincie heeft tot en met 16 november 2016 bij de drie gemeenten ter inzage gelegen. Na verwerking van de ingebrachte zienswijzen zal het college van GS van Groningen begin 2017 het herindelingsadvies indienen bij de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 1.4 Artikel 12-rapport 2015 In 2015 werd het artikel 12-onderzoek afgerond. In de Voorjaarsnota 2015 kon het resultaat van het onderzoek naar de actualiteit van de beheer- en onderhoudsplannen worden verwerkt. In de raadsvergadering van 27 mei 2015 werd de saneringbegroting vastgesteld, waarmee invulling werd gegeven aan het voorschrift om een passende bijdrage te leveren aan het wegwerken van de negatieve reserve van 9,6 miljoen (afgerond 10 miljoen). Dit voorschrift was verbonden aan de aanvullende steun Ten Boer moest een saneringsbegroting opstellen die de gemeente in staat stelt in 2018 te beginnen met het leveren van een passende bijdrage aan het wegwerken van de negatieve reserve in een periode van 10 jaar. Welke omvang die passende bijdrage moest hebben werd in het rapport 2015 geconcretiseerd. De begroting 2015 liet in 2018 een structureel tekort zien van De op te stellen saneringsbegroting moest er toe leiden dat dit tekort werd omgebogen in een overschot van een zodanige omvang dat gesproken kon worden van een passende bijdrage. Voorgesteld werd de passende bijdrage gelijk te stellen aan het bedrag dat overeenkomt met het verschil in opbrengst OZB bij een artikel 12-tarief van 140% en een gemiddeld tarief van 100%. Dit mondde uit in de opdracht miv het jaar 2018 een positief begrotingssaldo te hebben van minimaal 0,4 miljoen gedurende een periode van 10 jaar. Het aandeel van ten Boer in het saneren van de negatieve reserve werd daarmee bepaald op 4 miljoen. De gemeente kon zich vinden in deze benadering en ook in de uitkomst hiervan: Het werd realistisch geacht dat een dergelijke bezuinigingstaakstelling kon worden gehaald; dit op basis van saneringsonderwerpen die eerst ambtelijk en door het college waren geïnventariseerd en later - in januari met de raad in werkbijeenkomsten werden gedeeld. Groot pluspunt van de benadering voor alle betrokken partijen was dat de keuze voor de saneringsonderwerpen bij de gemeente Ten Boer werd gelaten. De toezichthouders (provincie en inspecteur BZK) hoefden zich niet te mengen in inhoudelijke discussies over de wenselijkheid en haalbaarheid van de afzonderlijke bezuinigingsvoorstellen. Dit omdat de hoogte van de passende bijdrage vooraf was bepaald. Hierdoor hoefden de toezichthouders niet hun goedkeuring te geven aan de afzonderlijke saneringsonderwerpen, die door Ten Boer waren geïnventariseerd. 9

11 Met het actualiseren van de beheer- en onderhoudsplannen en het vaststellen van de saneringsbegroting lag het in de rede dat het artikel12-traject reeds in 2015 kon worden beëindigd. Toch werd de artikel 12-status in 2016 gecontinueerd. Dit kwam voort uit onzekerheid rondom toekomstige financiële tegenvallers. Vanwege de afwezigheid van weerstandscapaciteit wilde Ten Boer zich er van vergewissen dat eenmalige kosten die een uitvloeisel waren van de bezuinigingen of van andere ontwikkelingen voor vergoeding in aanmerking kwamen. De inspecteur wilde deze mogelijke tegenvallers niet als onontkoombare en onuitstelbare uitgaven kwalificeren en geen onderdeel laten zijn van het relevante tekort De gemeente, provincie en BZK kwamen daarop overeen dat het verstandig was de artikel 12-status nog met één jaar te verlengen. In het rapport werd het voorstel gedaan voor een aanvullende steun van Reactie gemeente Ten Boer Op 27 januari 2016 nam de raad van Ten Boer het besluit geen bedenkingen in te dienen tegen de inhoud van het artikel 12-rapport 2015 van de inspecteur. 1.6 Advies provincie Groningen Op 5 februari 2016 heeft de provincie Groningen geadviseerd over het rapport van de inspecteur. De provincie heeft te kennen gegeven te kunnen instemmen met het rapport over 2015, en het handhaven van het opgelegde bijzondere voorschrift. 1.7 Advies Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) Op 5 april 2016 adviseerde de Rfv als laatste over de toepassing van art 12 Fvw voor Ten Boer zoals voorgesteld in het rapport 2015 van de inspecteur, met in achtneming van de reacties van gemeente en provincie. Het rapport over het jaar 2015 is volgens de Rfv een tussenstap in het afronden van de artikel 12-status van de gemeente Ten Boer. Gezien de geringe weerstandscapaciteit en de financiële onzekerheden acht de Raad het reëel de artikel-12 procedure in 2016 voort te zetten en op basis van een nadere inventarisatie van de te verwachten kosten en baten te komen tot een afronding. In dat licht stemt de Raad in met het voorstel van de inspecteur om aan de gemeente Ten Boer voor het jaar 2015 een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds te verstrekken van De kosten en baten van de aanstaande herindeling dienen te worden meegewogen, waarbij de Raad aantekent dat de kosten voortvloeiend uit de herindeling moeten worden gedekt uit de herindelingsbijdrage. 1.8 Besluit beheerders van het gemeentefonds Het advies van de Rfv om bij de afronding van het artikel 12 onderzoek scherp te letten op kosten en baten die samenhangen met de aanstaande herindeling wordt door de fondsbeheerders onderschreven. De aanvullende uitkering 2015 ex. artikel 12 voor de gemeente Ten Boer wordt vastgesteld op Daarbij wordt de bijzondere voorwaarde die de fondsbeheerders bij het verstrekken van de aanvullende uitkering 2014 hebben opgelegd, gehandhaafd. De inmiddels 10

12 vastgestelde saneringsbegroting moet worden uitgevoerd opdat Ten Boer 4 miljoen kan bijdragen aan het saneren van de negatieve reserve van 10 miljoen. 1.9 Verslag provincie Groningen 2016 Naar aanleiding van de aanvraag voor de aanvullende uitkering voor het jaar 2016 hebben Gedeputeerde Staten van Groningen vanuit hun toezichthoudende verantwoordelijkheid een provinciaal verslag opgesteld. Het provinciaal verslag is op 27 juli 2016 verzonden aan de beheerders van het gemeentefonds, de Raad voor de financiële verhoudingen en de gemeente Ten Boer. Doel van het provinciaal verslag is het bieden van inzicht in de financiële positie van de gemeente, de ontstaansgeschiedenis van de financiële problematiek en de maatregelen die de provincie heeft genomen om het tij te keren. Deze informatie hoeft een verslag bij een laatste aanvraag niet te bieden. De provincie volstaat met het beschrijven van de achtergrond van de aanvraag, de daarover met de gemeente en BZK gemaakte afspraken en het advies om de financiële ontwikkelingen in 2016 (genoemd in het bijzonder de decentralisaties in het sociale domein) af te wachten en te betrekken bij de bepaling van het relevante tekort voor De aanpak De gemeente Ten Boer doet met de aanvraag voor de derde en laatste maal een beroep op de toepassing van artikel 12 (zie bij 1.1). Het onderzoek naar de oorzaken van de slechte financiële situatie van Ten Boer is in 2014 en 2015 uitgevoerd en de conclusies zijn in de begroting en meerjarenraming verwerkt. Dat geldt ook voor de bezuinigingsmaatregelen die naar aanleiding van het opgelegde saneringsvoorschrift werden genomen. Deze maatregelen stellen de gemeente in staat de verlangde bijdrage van 4 miljoen te leveren aan het wegwerken van de negatieve reserve. In het rapport 2015 werd door de inspecteur voorgesteld deze taakstelling aan de gemeente op te leggen. De gemeente, de provincie Groningen en ook de Rfv en de fondsbeheerders ondersteunden nadien (zie hiervoor 1.5 t/m 1.8) dit voorstel. In 2016 stond de taakstelling van 4 miljoen niet meer ter discussie. Waar het om ging, was het krijgen van inzicht in het weerstandsvermogen van Ten Boer. Onzekerheid daarover vormde een blokkade voor afronding van het artikel 12- traject in In hoofdstuk 4 wordt daarom uitgebreid stilgestaan bij de financiële risico s waarmee Ten Boer na beëindiging van het artikel12-traject kan worden geconfronteerd. Deze worden afgezet tegen de financiële buffers waarover de gemeente beschikt anders dan de algemene reserve. De algemene reserve is immers nog enige tijd negatief; de taakstelling van 4 miljoen is gebaseerd op een reductie van negatieve reserve met 0,4 miljoen per jaar. In dit verband is ook onderzocht wat de flexibiliteit van de begroting van Ten Boer is. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de begrotingsanalyse waarmee kan worden beoordeeld of Ten Boer in staat is indien dat nodig is - door verdere bezuinigingen financiële tegenvallers op te vangen als de gemeente na beëindiging van het artikel 12-traject weer op eigen benen staat. De begrotingsanalyse heeft niet tot doel het aandeel van Ten Boer in de sanering van de negatieve reserve ter discussie te stellen. Hierover is op basis van het rapport 2015 een besluit gevallen. In een begrotingsanalyse worden de nettolasten van de gemeentelijke taakgebieden vergeleken met de opbrengsten van de verdeelmaatstaven van het 11

13 gemeentefonds op deze clusters. Ook vindt een vergelijking plaats met referentiegemeenten. In de begrotingsscan 2013 en in het rapport 2014 waren dit drie gemeenten met dezelfde sociale structuur (goed) en centrumfunctie (zonder) als Ten Boer aangevuld met de gemeenten Bedum, Loppersum en Marum. Omdat twee van de drie gemeenten als gevolg van herindeling niet meer bestaan, bestaat de referentiegroep nu volledig uit Groningse gemeenten. Het gaat om gemeenten die relatief dichtbij de stad Groningen liggen en qua structuur niet al te zeer verschillen. De begroting van Ten Boer als ook van de referentiegemeenten worden vergeleken met wat volgens de normen van het gemeentefonds het lastenniveau per inwoner zou moeten zijn. Het is geen rechtstreekse onderlinge vergelijking, waardoor het voor de analyse geen groot nadeel is dat de referentiegemeenten in enige mate verschillen. 12

14 2 Algemene en bijzondere voorschriften 2.1 Inleiding Om in aanmerking te kunnen komen voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds moet een gemeente aan een aantal algemene voorschriften voldoen. Bovendien moet de gemeente voldoen aan eventuele bijzondere voorschriften. Hierna wordt nagegaan of, en in hoeverre, de gemeente Ten Boer aan deze algemene (paragraaf 2.2) en bijzondere (paragraaf 2.3) voorschriften voldoet. Paragraaf 2.4 bevat de conclusie op dit onderdeel. 2.2 Algemene voorschriften De algemene voorschriften betreffen een drietal voorwaarden voor toelating tot de artikel 12-procedure. Deze hebben betrekking op de termijnen, het aanmerkelijk én structureel tekort en het redelijk peil van de eigen inkomsten. Termijnen In artikel 19 van het Besluit financiële verhouding 2001 (hierna: het Besluit) is bepaald dat een aanvraag voor een aanvullende uitkering moet worden ingediend vóór 1 december van het jaar voorafgaande aan het jaar waarvoor zij wordt aangevraagd. Tevens moet de begroting zijn vastgesteld uiterlijk op de datum dat het verzoek om toepassing van artikel 12 wordt gedaan. De jaarrekening moet op grond van artikel 200 van de Gemeentewet, binnen twee weken na vaststelling, doch in ieder geval vóór 15 juli van het jaar volgend op het begrotingsjaar, aan GS zijn toegezonden. Begroting Het raadsbesluit met het verzoek om toepassing van artikel 12 van de Financiëleverhoudingswet (Fvw) voor het jaar 2016 is genomen op 11 november De begroting 2016 is gelijktijdig vastgesteld. Bij brief van 26 november 2015 aan de minister van BZK is het verzoek om een aanvullende uitkeringgedaan. Rekening De jaarrekening 2015 van de gemeente Ten Boer is op 13 juli 2015 door de gemeenteraad vastgesteld en daarna aangeleverd bij de provincie en bij het CBS in het kader van de regeling Informatie voor derden. Het aanmerkelijk én structureel tekort In het artikel 12-rapport 2014 is geconcludeerd dat bij de gemeente Ten Boer sprake is van een aanmerkelijk en structureel tekort. Omdat de beantwoording van die vraag altijd in het eerste artikel 12-jaar plaatsvindt, wordt daaraan in volgende rapporten geen aandacht meer besteed. Het redelijk peil van de eigen inkomsten Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds op grond van artikel 12 van de Fvw, moeten de eigen inkomsten van de gemeente tenminste op het redelijk peil liggen. Dit redelijk peil wordt jaarlijks door de beheerders van het gemeentefonds in de zogenaamde meicirculaire medegedeeld. Zowel de afvalstoffenheffing/reinigingsrechten als de rioolheffing moeten lastendekkend zijn. Bij het onderdeel OZB van het redelijk peil voor 2016 geldt een percentage van 0,1889% van de WOZ-waarde. Een gemeente hoeft, met uitzondering van het onderdeel OZB, niet per onderdeel aan de norm te voldoen. 13

15 Een gemeente voldoet ook aan het belastingpakket als een tekort bij de reiniging en/of de riolering wordt gecompenseerd door een hoger percentage bij de OZB. In Ten Boer is zowel de afvalstoffenheffing als de rioolheffing lastendekkend. Bij de OZB kan dan ook worden volstaan met een percentage van 0,1889%. Het gewogen gemiddelde percentage voor 2016 komt in Ten Boer uit op 0,2251 %. De gemeente voldoet daarmee aan het redelijk peil voor Voor de berekening van het redelijk peil wordt verwezen naar hoofdstuk 5. Op basis van het vorenstaande wordt geconcludeerd dat de gemeente Ten Boer aan de algemene voorschriften met betrekking tot de termijnen heeft voldaan. 2.3 Bijzondere voorschriften Eventuele aan de aanvullende uitkering verbonden bijzondere voorschriften gelden voor de tijd dat een gemeente is aangewezen op aanvullende steun uit het gemeentefonds. Bijzondere voorschriften blijven van kracht, zo nodig ook bij terugkeer na een afgeronde aanvullende uitkeringsperiode. Aan de verlening van de artikel 12-uitkering in het jaar 2014 is aan Ten Boer door de gemeentefondsbeheerders het bijzondere voorschrift opgelegd dat tot een saneringsbegroting moet worden opgesteld, die de gemeente in staat stelt in 2018 te beginnen met het leveren van een passende bijdrage aan het wegwerken van de negatieve reserve in een periode van 10 jaar. In het rapport 2015 is bepaald dat Ten Boer via een positief saldo van 0,4 miljoen gedurende 10 jaar 4 miljoen kan bijdragen aan het saneren van de negatieve reserve van afgerond 10 miljoen. In de raadsvergadering van 27 mei 2015 werd de saneringsbegroting vastgesteld. Uitvoering van de bezuinigingsmaatregelen wordt gemonitord om te bewaken dat de taakstelling daadwerkelijk wordt gerealiseerd. 2.4 Conclusie Geconstateerd kan worden dat de aanvraag tijdig is ingediend, de eigen inkomsten behorende tot het belastingpakket boven het niveau van het redelijk peil liggen en dat er sprake is van een aanmerkelijk én structureel tekort. Daarnaast is getoetst aan het bijzondere voorschrift dat er een saneringsbegroting moet worden opgesteld die de gemeente in staat stelt vanaf 2018 een passende bijdrage te leveren aan het wegwerken van de negatieve reserve. Uit het vorenstaande blijkt dat Ten Boer voor 2016 voldoet aan de vereisten voor toelating tot artikel

16 3 Financiële resultaten 3.1 Uitkomsten jaarrekening 2015 Onderstaande tabel 3.2 brengt de ontwikkeling van de saldi 2015 voor en na bestemming van de reserves in beeld. De laatste kolom geeft het verschil aan tussen de begroting na wijziging (stand Najaarsnota) en de jaarrekening Tabel 3.2 Ontwikkeling saldo begroting en rekening 2015 in Ten Boer (x ) Realisatie 2015 Begroting 2015 Afwijking Primitief Na wijziging Baten Lasten Saldo Saldo Saldo Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Mutaties in de reserves Gerealiseerde resultaat Begrotingsbeeld 2015 De raad van de Ten Boer stelde op 6 november 2014 een begroting vast met een tekort van De begroting 2015 was de eerstvolgende jaarschijf van de gecorrigeerde begroting 2014 wat betekende dat de vastgestelde begroting als basis kon dienen voor de bepaling van het relevante tekort. Hoofdstuk 6 van het rapport 2015 licht toe hoe het tekort van na mutaties uiteindelijk resulteerde in een relevant tekort van , het bedrag dat als aanvullende uitkering voor 2015 in 2016 door de fondsbeheerders ter beschikking werd gesteld. Het verschil tussen het relevante tekort en het positieve saldo na wijziging van wordt in hoofdzaak veroorzaakt door de verwerking in de Najaarsnota 2015 van de aanvullende uitkering 2014 van Jaarrekening 2015 Bij het opmaken van de jaarrekening bleek het positieve saldo van ruim 1 miljoen lager uit te vallen. De belangrijkste oorzaak is gelegen in de hercalculatie van de grondexploitatie Dijkshorn. Grondexploitatie Dijkshorn Dijkshorn is de enige nog lopende grondexploitatie van Ten Boer. Het project Dijkshorn omvat de ontwikkeling van een bedrijventerrein, 135 woningen en een rondweg met rotonde als aansluiting op de provinciale weg N360. Het bedrijventerrein is grotendeels verkocht en van de 135 woningen moeten nog ca. 55 woningen worden verkocht. De grondexploitatie heeft een looptijd t/m december De hercalculatie werd in het kader van de jaarrekening 2015 gemaakt. Op verzoek van de inspecteur heeft het bureau EY Real Estate Advisory Services (REAS) een second opinion uitgevoerd op de bijgestelde grondexploitatie. Gevraagd werd de plausibiliteit van de uitgangspunten in de grondexploitatie te toetsen. De volgende punten werden beoordeeld: de marktverwachting van de gemeente Ten Boer (bevolkingsprognose afgezet tegen uitgiftetempo woningen); de gehanteerde economische inputparameters (rente en indexatie van de kosten en opbrengsten); de opbrengstaannames (looptijd, uitgiftetempo en verkoopprijzen); de meest materiële kostenposten. 15

17 De herziene exploitatieopzet en het rapport van REAS werd in de TPO s van 12 april en 7 juni 2016 besproken. In de vergadering van 13 juli 2016 stemde de raad van Ten Boer in met de herziening van de grondexploitatie Dijkshorn. In de herziene grondexploitatie per vonden ten opzichte van de grondexploitatie per een aantal wijzigingen plaats. Naar aanleiding van de marktanalyse zijn de grondprijzen neerwaarts bijgesteld en is expliciet onderscheid gemaakt tussen vrije kavels en projectkavels. Ook zijn staffels gehanteerd op basis van de omvang van de kavels. Op basis van externe woningmarkt/woningbehoefte onderzoeken van ondermeer de regio Groningen- Assen alsmede aanvullende onderzoeken in het kader van de aardbevingsproblematiek is het uitgiftevolume voor de komende jaren bijgesteld. Verwacht wordt dat 25 kavels niet meer zullen worden uitgegeven. Deze kavels zijn afgewaardeerd naar agrarische waarde. Daarnaast is de verwachting dat de nog te verkopen bedrijfskavel niet meer verkocht zal worden; deze is eveneens afgewaardeerd naar agrarische waarde. Als gevolg van deze aanpassingen is het verwachte negatieve eindresultaat toegenomen met tot In de jaarrekening 2015 werd de voorziening verliesgevende exploitatieplannen met ditzelfde bedrag opgehoogd. Overige mutaties/bestemming resultaat Naast de tegenvaller op de grondexploitatie waren er andere mee- en tegenvallers van een geringere omvang; de jaarrekening 2015 sloot met een positief saldo van Voor een bedrag van werd dit veroorzaakt door wel geplande maar niet in 2015 uitgevoerde werkzaamheden (zoals onderhoud weg langs Eemskanaal, aanleg kunstgrasveld). Ook was er onderbesteding binnen de WMO en het programma jeugd en gezin. Voorgesteld werd overeenkomstig de praktijk in de stad Groningen een risicoreserve WMO 18+ en Jeugd in te stellen van 7,5% van de begrote uitgaven WMO 18+ en 10% van de begrote uitgaven jeugd, wat neerkwam op een bedrag van Hiermee werd voorlopig ingestemd; afgesproken was dat de gemeente Ten Boer een analyse zou maken van de totale structurele lasten en baten binnen het sociaal domein zodra de feitelijke lasten 2015 PGB s via SVB duidelijk zouden zijn. De inspecteur wilde hierop zicht hebben omdat de ruimte binnen het budget voor het sociale domein die op basis van de cijfers tot dan toe werd vermoed, zou kunnen bijdragen aan de afdekking van risico s in de meerjarenraming. 3.2 Conclusie Het resultaat van de jaarrekening 2015 is een tussenstap in de bepaling van wat nodig is aan aanvullende steun Onderdeel van dit resultaat was de actualisatie van de grondexploitatie Dijkshorn. Daarnaast bood het zicht op mogelijke meevallers in de begroting 2016, wat relevant was voor het inzicht in de weerstandscapaciteit van de gemeente. 16

18 4 Weerstandsvermogen 4.1 Inleiding Om te kunnen beoordelen of de gemeente nog een bijdrage kan leveren aan de vermindering van het tekort, wordt de vermogenspositie van de gemeente beschouwd. Daarbij wordt bepaald wat de vrij aanwendbare reserves zijn. In het rapport 2014 is dit gebeurd. In het rapport 2015 is onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van stille reserves, die aanwezig kunnen zijn in de materiële vaste activa met economisch nut en in de financiële vaste activa en een bijdrage kunnen leveren aan de reductie van het begrotingstekort van Ten Boer. Ook werd geïnventariseerd wat mogelijke stille verliezen konden zijn; eenmalige lasten die een risico vormen voor de begrotingspositie van Ten Boer. Vanwege de afwezigheid van weerstandscapaciteit wilde Ten Boer zich ervan vergewissen dat eenmalige kosten die een uitvloeisel waren van de bezuinigingen (bijvoorbeeld boekverlies bij verkoop gebouwen) of van andere ontwikkelingen (verliezen op de grondexploitatie, uittreedkosten van de gemeenschappelijke regeling Fivelingo, overschrijdingen decentralisaties sociaal domein) voor vergoeding in aanmerking kwamen. De inspecteur wilde deze mogelijke tegenvallers niet als onontkoombare en onuitstelbare uitgaven kwalificeren en geen onderdeel laten zijn van het relevante tekort Geconcludeerd werd dat het verstandig was de artikel 12-status nog met één jaar te verlengen. In dit rapport wordt bezien welke financiële risico s Ten Boer loopt en wat de capaciteit is om deze risico s op te vangen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de begroting en rekening van Ten Boer. Een oordeel moet worden geveld of Ten Boer na oplevering van dit laatste rapport, met daarin vervat het voorstel voor de aanvullende uitkering 2016, in staat zou zijn als zelfstandige gemeente door te gaan. Naar verwachting zal Ten Boer in 2019 samengaan met de gemeenten Groningen en Haren. De in het geval van herindeling schone oplevering na een artikel 12-traject betekent in dit geval (oorzaak tekort ligt bij grondexploitatie) dat Ten Boer achterblijft met een negatieve reserve die in 10 jaar tijd kan worden weggewerkt. In het rapport 2015 werd geconcludeerd dat Ten Boer door het uitvoeren van de saneringsbegroting vanaf 2018 voor een periode van 10 jaar een positief begrotingssaldo zal hebben van minimaal 0,4 miljoen waardoor 4 miljoen kan worden bijgedragen aan het wegwerken van de negatieve reserve van 9,6 miljoen (afgerond 10 miljoen). In dit hoofdstuk wordt verkend met welke risico s of stille verliezen Ten Boer nog kan worden geconfronteerd en welke mogelijkheden er zijn om deze op te vangen. 4.2 Mogelijke risico s Grondexploitatie In het Artikel 12-tussenrapport is ingegaan op het grondexploitatiebeleid dat Ten Boer in de financiële problemen heeft gebracht. De drie grondexploitatieprojecten vormden als gevolg van de economische crisis en het instorten van de woningmarkt een groot risico dat niet werd afgedekt door het hebben van reserves. De drie projecten kunnen nog steeds van invloed zijn op de financiële positie van Ten Boer. In het rapport 2015 is gesteld dat voor de bepaling van de aanvullende steun in het laatste rapport rekening zou worden gehouden met de meest recente inzichten in de (verwachte) resultaten van de grondexploitaties. 17

19 Centrumplan De grondexploitatie Centrumplan is per eind 2012 afgesloten. De resterende kavels zijn als niet in exploitatie genomen gronden opgenomen op de balans. Uitgifte van deze gronden staat gepland voor de komende jaren, waarbij het saldo van nog te maken lasten en te ontvangen baten de boekwaarde van de gronden moet dekken. Het is onzeker of de gemeente Ten Boer de boekwaarde van kan afdekken door verkopen. Dijkshorn Er heeft een hercalculatie van de grondexploitatie Dijkshorn plaatsgevonden (zie hoofdstuk 2). Dit heeft geleid tot een verhoging van de voorziening verliesgevende exploitatieplannen. Hiermee is het risico op Dijkshorn fors verminderd. Woldwijk Bij de verwerving van de gronden Woldwijk in 2006/2007 zijn ook de boerderij en bijbehorende woning gekocht. De boerderij en de woning staan op de balans van de gemeente voor De boerderij en de woning zijn begin 2015 getaxeerd. Verwachting is dat de panden kunnen worden verkocht voor in totaal Naast dit boekwaardeverlies worden kosten verwacht als gevolg van sanering van het asbestdak van de boerderij. De gronden zijn afgewaardeerd naar landbouwwaarde. Gebouw Sportlaan 2 De gemeente heeft dit gebouw in 2013 overgenomen vande Stichting Jeugdwerk en wil het gaan verkopen. Verwacht wordt dat het gebouw bij verkoop de boekwaarde niet zal opbrengen. De gemeente gaat uit van een af te boeken bedrag van Kunstgrasvelden In Ten Boer zijn de afgelopen jaren 2 kunstgrasvelden aangelegd. Onlangs is er een landelijke discussie ontstaan over de gezondheidsaspecten van de vulling waarmee deze kunstgrasvelden zijn gemaakt. Er is een kans aanwezig dat Ten Boer over moet gaan naar gebruik van een ander materiaal. De kosten hiervan worden geschat op zo n Vijfjaarlijkse afrekening openbaar onderwijs Door het bestuur van de Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs (VPCBO) is beroep bij GS ingesteld tegen het besluit tot vaststelling van de vijfjaarlijkse afrekening openbaar onderwijs Omdat de uitspraak van GS niet gunstig was voor de VPCBO is beroep ingesteld bij de rechtbank en daarna hoger beroep bij de Raad van State. De VPCBO is op een aantal punten in het gelijk gesteld; GS is verzocht om nader onderzoek te doen en besluiten te motiveren. Dit is gebeurd en de zaak ligt nu weer voor bij de Raad van State. Het maximale risico dat de gemeente loopt wordt geschat op Eenmalige kosten uitvoering saneringsbegroting De raad van Ten Boer heeft op 27 mei 2015 de saneringsbegroting vastgesteld. Deze begroting bevat 14 bezuinigingsmaatregelen. Voor een aantal maatregelen geldt dat er kosten moeten worden gemaakt om de saneringsopgaven te realiseren. Verkoop gemeentehuis In de saneringsbegroting is een resultaat opgenomen van in 2017 ev jaren door verkoop van het gemeentehuis. Het gemeentehuis heeft een boekwaarde van afgerond Verwachting is dat verkoop een opbrengst geeft van

20 Bibliotheek In de saneringsbegroting is een resultaat opgenomen van ,00 ingaande Deze taakstelling zou moeten worden gerealiseerd door verkleining van de huidige beschikbare ruimte en het vrijkomend deel te verhuren aan de derde partij waardoor huurinkomsten ontstaan en de exploitatie goedkoper zal zijn. Om dit mogelijk te maken zullen aanpassingen aan het gebouw moeten worden doorgevoerd en zal de inrichting van de bibliotheek moeten worden aangepast. In de uitwerking van deze bezuinigingsmaatregel bleek dat de gemeente een garantie van 1 miljoen had verstrekt voor twee leningen die de exploitant van de bibliotheek, de stichting Biblionet was aangegaan voor de aankoop en inrichting van het gebouw. Geconstateerd werd dat er tussen de omvang van de leningen en de feitelijke waarde (taxatie mei 2015) van de gebouwen een gat zat van ongeveer 0,4 miljoen. Privatisering openluchtzwembad Hiervoor werd met ingang van 2017 een bezuinigingstaakstelling ingeboekt van Op 26 oktober 2016 stemde de raad van Ten Boer in met overdracht van het zwembad aan de stichting BES, die reeds verantwoordelijk was voor de exploitatie van de sporthal van Ten Boer. Berekend werd dat door de stichting BES de taakstelling miv 2019 volledig zou worden gehaald; in 2017 en 2018 zou de stichting nog een tekort hebben van totaal Daarnaast werden er voor de gemeente frictiekosten verwacht ( eenmalig) omdat voor het zwembadpersoneel de dienstverleningsovereenkomst met Groningen werd beëindigd. De projectgroep die de verzelfstandiging heeft voorbereid, kaartte bij de gemeente aan dat er behoefte was aan een algemene reserve van om toekomstige tegenvallers op te vangen. Aardbevingsbestendig maken van woon- en leefomgeving In hoofdstuk 1 is geschetst wat het voor Ten Boer betekent dat het behoort tot het gaswinningsgebied. De gemeente kan daardoor aanspraak maken op gelden die de provincie en de NCG beschikbaar stellen voor de bevordering van de leefbaarheid. Het effect hiervan op de financiële positie van Ten Boer is neutraal. De middelen worden immers verstrekt voor plannen die de gemeente vervolgens ten uitvoer moet brengen. De honorering van de aanvragen die werden gedaan in het kader van de verzelfstandig van het zwembad zorgde er wel voor dat dit proces op een goede manier werd ondersteund. Dit vergemakkelijkte het behalen van de bezuinigingstaakstelling op het zwembad als onderdeel van de saneringsbegroting. Bij het scholenprogramma was er sprake van een tekort omdat het afwaarderen van de boekwaarden van scholen die werden opgeheven vanwege het voornemen om een nieuwe school annex kindcentrum te bouwen, niet werd afgedekt binnen het programma. De gemeente was aanvankelijk van mening dat dit risico moest worden afgedekt door een beroep te doen op artikel 12 steun hiervoor. De inspecteur wilde hier niet in meegaan vanuit de volgende redenering. Een artikel 12 gemeente wordt in staat gesteld om maximaal dat te doen wat een gemiddelde gemeente kan doen. Ten Boer mag geen voordeel hebben t.o.v. de gemiddelde gemeenten en daarvan is wel sprake indien Ten Boer extra middelen uit artikel 12 krijgt voor de nieuwbouw. De andere aardbevingsgemeenten hebben zelf een extra inspanning moeten leveren om nieuwbouw mogelijk te maken en dat moet Ten Boer ook zelf doen. Het versterken valt onder het criterium onvermijdelijk en onuitstelbaar (O en O); binnen het scholenprogramma zijn de kosten hiervan afgedekt. Nieuwbouw is eigen beleid en daarmee niet O en O. Ten Boer moet dus op zoek gaan naar andere dekkingsmiddelen of dekking binnen de eigen begroting. Berekend was dat het ging om een bedrag van aan jaarlijkse kapitaalslasten. Ook voerde de inspecteur aan dat de keuze voor nieuwbouw in het belang was van de nieuwe fusiegemeente. De nieuwe gemeente is veel beter af met een nieuwe school. Met de fusiepartners kan daarom het overleg worden gevoerd of de negatieve reserve van Ten Boer hiermee mag worden belast. 19

21 Open einderegelingen, ontwikkeling algemene uitkering Voor sommige regelingen geldt dat de mate van gebruik vooraf moeilijk voorspelbaar is en soms de rijksvergoedingen de lasten niet volledig dekken. Dit laatste is het geval bij het inkomensdeel van de Wet Werk en Bijstand. Het beroep dat gedaan wordt op de WMO-voorzieningen en het leerlingenvervoer is lastig in te schatten en kan jaarlijks fluctueren. Door de manier waarop de gemeente uitvoering geeft aan bijvoorbeeld de WMO zijn die uitgaven wel te sturen. De onderbesteding op de budgetten voor de WMO zijn mede te danken aan de manier waarop Ten Boer het beleid (via o.a. dorpscoaches) heeft ingericht. Dit geldt niet voor de ontwikkeling van de AU; die kan mee- of tegenvallen. De meicirculaire 2016 maar meer nog de septembercirculaire laat voor Ten Boer een positieve ontwikkeling zien veroorzaakt door het accres en de herverdeling van het gemeentefonds. Deze ontwikkeling zet zich in 2017 en de jaren daarna door. Het is daarmee geen risico maar een kans die moet worden betrokken in een beschouwing over de weerstandscapaciteit. 4.3 Weerstandscapaciteit Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk opgemerkt wordt Ten Boer opgeleverd met een negatieve algemene reserve. Hieronder wordt geïnventariseerd over welke andere financiële buffers de gemeente beschikt om risico s die zich daadwerkelijk voordoen op te vangen (Stille) reserves Aandelen Enexis De gemeente Ten Boer bezit aandelen Enexis. De aandelen staan op de balans van Ten Boer voor een bedrag van ,00 (nominaal 1,00 per stuk). In de begroting van Ten Boer staat een jaarlijks dividend bedrag opgenomen van Binnen de vereniging van aandeelhouders (VEGANN) komt de verkoop van de aandelen met enige regelmaat aan de orde. Ten Boer zou t.z.t. een besluit kunnen nemen om tot verkoop van de aandelen over te gaan. In het kader van de fusie van de gemeente Bellingwedde en Vlagtwedde besloot de laatstgenoemde gemeente in het jaar voorafgaand aan de fusie tot de aankoop van de aandelen Enexis die in bezit waren van Bellingwedde. Hiermee was een transactie gemoeid van 1,1 miljoen. Bellingwedde beschikte over een even groot aandelenpakket als Ten Boer. De a.s. herindeling met Groningen en Haren kan ook voor Ten Boer de mogelijkheid bieden deze stille reserve te gelde te maken. Bij verkoop vervalt voor Ten Boer de structurele inkomst van de dividenduitkering. Een deel van de opbrengst bij verkoop zou moeten worden gebruikt om dit structurele verlies te compenseren. Leningen Enexis Bij de verkoop van de aandelen Essent in 2009 hebben de verkopende aandeelhouders leningen verstrekt aan Enexis uit de opbrengst aandelen verkoop. Dit betekent dat deze opbrengst pas beschikbaar komt voor de aandeelhouders op het moment dat de leningen worden afgelost. Over de leningen wordt rente vergoed door Enexis. De huidige boekwaarde bedraagt doordat inmiddels drie leningen zijn afgelost. In 2019 vindt de laatste aflossing plaats van Dit bedrag kan worden ingeboekt als eenmalige inkomst. In de begroting van Ten Boer staat een renteopbrengst geraamd van voor deze lening. Het wegvallen van dit bedrag aan rente zou structureel moeten worden gecompenseerd door het bedrag dat aan aflossing wordt ontvangen. 20

22 Concernbuffer samenwerking Groningen De gemeente Ten Boer werkt vanaf 2007 samen met de gemeente Groningen. Het samenwerkingsmodel is gebaseerd op onder andere het adagium: niet millimeteren. Dit ter voorkoming van ongewenste bureaucratie, administratieve rompslomp en inefficiëntie. Tekorten en overschotten worden niet met Ten Boer verrekend. Tekorten worden eerst binnen de dienst tussen afdelingen gecompenseerd en tot slot tussen diensten en de concernbuffer waaraan ook de overschotten van de diensten worden gedoteerd. Over deze concernbuffer is in de raamovereenkomst van 2006 het volgende afgesproken: Hierbij wordt afgesproken dat het voordeel ten gunste van beide partijen in aanmerking wordt genomen, met dien verstande dat dit telkenmale per periode van drie jaar wordt bepaald en dat hiervoor de verdeling geldt van 2/3 voor de Opdrachtgever en 1/3 voor de Opdrachtnemer. Indien bij de evaluatie als bedoeld in artikel 8.7 blijkt, dat er sprake is van een structureel nadeel voor Opdrachtnemer, is opheffing of beëindiging van dit nadeel onderwerp van overleg tussen partijen over nieuwe tariefstelling en urenbegroting. De concernbuffer mag 1 keer in de 3 jaar worden afgeroomd conform bovenstaande verdeling, waarbij een bodem van beschikbaar moet blijven. De eerstvolgende afroming vindt plaats in 2016 naar de stand van de buffer per Deze stand is wat betekent dat Ten Boer recht heeft op 2/3 deel van wat neerkomt op Woldwijk De gronden Woldwijk (40 hectare) zijn voor een bedrag van 3,50 per m2 gewaardeerd. De totale waarde bedraagt Grond en boerderij zullen de komende jaren worden gebruikt door een coöperatie onder welke vlag duurzame intiatieven worden ontplooid die die van betekenis zijn voor alle inwoners van Ten Boer. Met de pachtopbrengst dekt Ten Boer de rente en grondlasten af Belastingcapaciteit OZB Ten Boer zit met het OZB-tarief boven de 120% van het landelijke gemiddelde dat geldt als toelatingsnorm voor artikel 12. In die zin is er geen onbenutte belastingcapaciteit. Dit neemt niet weg dat de gemeente in beginsel kan besluiten tot een verdere verhoging van de OZB. Ten Boer zit nu met het gemiddelde OZBtarief (zie hierna hoofdstuk 5) 43% boven het landelijke gemiddelde. Een verdere verhoging naar 150% zou een extra opbrengst genereren van Bouwleges Onderdeel van de saneringsbegroting is het verhogen van de bouwleges in drie stappen naar het niveau dat de gemeente Groningen hanteert. De hierdoor gerealiseerde meeropbrengst wordt gestort in een reserve waarmee tegenvallers als gevolg van bezuiningsmaatrgelen kunnen worden opgevangen Ruimte in meerjarenraming Ten Boer moet in staat zijn in 2018 en de jaren daarna de negatieve reserve weg te werken. Dat vereist een positief begrotingssaldo in die jaren van minimaal 0,4 miljoen. Sociaal domein Bij de vaststelling van de jaarrekening 2015 bleek dat er onderbesteding was in de budgetten behorende tot het sociale domein. De inspecteur stemde voorlopig in met het vormen van een bestemmingsreserve sociaal domein van ; 21

23 afgesproken werd dat de gemeente Ten Boer een analyse zou maken van de totale structurele lasten en baten binnen het sociaal domein zodra de feitelijke lasten 2015 PGB s via SVB duidelijk zouden zijn. Op basis van de analyse kon worden geconcludeerd dat er binnen de budgetten voor het sociaaldomein miv de begroting 2017 een buffer was van B&W stelde voor deze ruimte te benutten voor een structurele uitbreiding van de formatie van de dorpscoaches werkzaam in De Deel. Eerder in het artikel 12-traject was ingestemd met een tijdelijke formatie-uitbreiding omdat de transformatie in het sociale domein veel extra werk met zich meebracht. De noodzaak van de structurele formatie-uitbreiding kon niet goed worden doorgrond; ook was nog niet in beeld wat het effect hiervan voor de kosten aan de achterkant (verlaging kosten door minder doorverwijzingen naar aanbieders van zorg) was. Geconcludeerd werd dat Ten Boer zelf een keuze moet maken, waarbij (een deel van) het budget ook voor andere zaken kan worden ingezet, zoals het oplossen incidentele lasten of tegenvallers bij bezuinigingen. Over de bestemmingsreserve sociaal domein werd definitief besloten dat een reserve van voldoende was voor het onderdeel WMO. Mogelijke risico s binnen het onderdeel Jeugd worden afgevangen binnen de Regionale Inkoop Organisatie Groninger Gemeenten (RIGG). Meerjarenraming In par. 4.2 is ingegaan op de positieve ontwikkeling van de AU. Dit is naast de vrijvallende rentelasten na de sanering van de negatieve reserve de belangrijkste oorzaak voor de raming van een positief structureel en reëel begrotingssaldo voor 2016 en de komende jaren (stand VJN) Saldo begroting Incidenteel Structureel Afboeking neg. reserve Ruimte na afboeking neg. reserve De begroting 2016 (stand Voorjaarsnota) kent een groot bedrag aan incidentele baten: voor het laatste jaar wordt huur ontvangen voor de noodlocatie van het verzorgingshuis Innersdijk, is er een eenmalige ontvangst van gelden Enexis en is ontvangen aan aanvullende uitkering Conclusie Na het vaststellen van de laatste aanvullende steun zal Ten Boer financieel op eigen benen moeten staan. Voorkomen moet worden dat de gemeente bij het voordoen van een majeure tegenvaller zich weer genoodzaakt ziet een beroep te doen op artikel 12. Met het oog op toekomstige risico s hebben inspecteurs in het rapport waarmee ze het artikel 12-traject beëindigden voorgesteld de stille reserves en de opbrengst van de verkoop van aandelen buiten beschouwing te laten voor het bepalen van de artikel 12-steun (Ouderkerk, Loppersum). De risico s zijn daarom in dit hoofdstuk geïnventariseerd samen met de mogelijkheden die Ten Boer heeft om de risico s die zich daadwerkelijk voordoen op te vangen. Het in omvang grootste risico, de grondexploitatie Dijkshorn is geactualiseerd. Dit heeft geleid tot een verhoging van de voorziening in de jaarrekening Het 22

24 hiermee gemoeide bedrag van 2,4 miljoen zal worden betrokken bij de bepaling van de aanvullende steun Kosten die worden gemaakt door het niet of niet op tijd realiseren van de voorstellen uit de saneringsbegroting komen in principe niet voor vergoeding in aanmerking omdat met Ten Boer een taakstellende bezuiniging is afgesproken, waarbij de invulling van de bezuiningsmaatregelen aan de gemeente werd gelaten. Een uitzondering wordt gemaakt voor de risicoreserve die de stichting BES heeft gevraagd bij de overdracht van het zwembad. Dit omdat het meegeven van een bruidschat bij privatisering zeer gebruikelijk is en ook is gehonoreerd bij de privatisering van sportaccommodaties die in artikel 12-gemeente Loppersum zijn doorgevoerd. Voor de overige financiële risico s heeft de gemeente diverse bronnen die als dekking kunnen dienen. Het gaat daarbij om éénmalige meevallers (aflossing lening Enexis en concernbuffer) waarvoor de gemeente geen actie hoeft te ondernemen tot middelen die kunnen worden vrij gemaakt door het verkopen van aandelen. Daarnaast is er in theorie altijd de mogelijkheid van belastingverhoging. Voor het kunnen opvangen van de risico s is ook het toekomstperspectief van belang. Dat gaat zowel om de geconstateerde flexibiliteit binnen de meerjarenraming als om de opheffing van de gemeente die per 1 januari 2019 aanstaande is. Deze brengt met zich mee dat Ten Boer in 2018 een aanzienlijk bedrag aan frictiekostenvergoeding ontvangt en de fusiegemeente in de jaren 2019 t/m Gelet op de ambtelijke samenwerking die al sinds 2006 tussen Groningen en Ten Boer bestaat, mag worden verwacht dat het samenvoegen van deze twee gemeenten met minder kosten gepaard gaat dan zich normaliter voordoen. Voor het beëindigen van het artikel 12-traject wordt uitgegaan van het zelfstandig doorgaan van de gemeente. Dit om de tekorten van Ten Boer niet af te wentelen op de nieuwe gemeente. Dit laat onverlet dat Ten Boer met haar fusiepartners afspraken kan maken over hoe om te gaan met tegenvallers of het vinden van dekking voor nieuw beleid. Het vinden van dekking voor de school die Ten Boer in het kader van het Scholenprogramma wil bouwen is hiervan een voorbeeld. Ten Boer staat in 2017 en 2018 onder preventief toezicht van de provincie. Met de provincie zal in dat verband een afspraak moeten worden gemaakt over de compensatie van financiële tegenvallers. Die moeten binnen de begroting worden opgevangen (in eerste instantie door de inzet van meevallers) en als dat onmogelijk blijkt kan het worden opgeplust bij de negatieve reserve met dien verstande dat de dekking dan in het volgende jaar moet worden aangegeven. Op deze wijze blijft Ten Boer aan de lat staan voor de passende bijdrage aan het wegwerken van de negatieve reserve maar leiden financiële tegenvallers niet tot een situatie waarin weer een beroep op artikel 12 moet worden gedaan. 23

25 5 Eigen inkomsten 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk komen de belangrijkste eigen inkomstenbronnen van de gemeente aan de orde. Allereerst wordt in paragraaf 5.2 kort ingegaan op het belastingpakket 2016 en de eisen die daaraan in een artikel 12 traject worden gesteld. Vervolgens wordt aandacht besteed aan de overige heffingen (paragraaf 5.3) en de belastingdruk (paragraaf 5.4). Paragraaf 5.5 sluit vervolgens af met enkele conclusies. 5.2 Belastingpakket 2016 Een van de vereisten om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds op grond van artikel 12 van de Fvw is dat de eigen heffingen uit het belastingpakket voldoen aan het redelijk peil, zoals voorgeschreven door de beheerders van het gemeentefonds in de zogenaamde meicirculaire. Bij het onderdeel OZB van het redelijk peil geldt een percentage van de WOZ-waarde. Hiermee wordt aangesloten bij het verdeelsysteem van het gemeentefonds. Bij de onderdelen reiniging en riolering geldt een norm van 100% lastendekkendheid. Bij de berekening daarvan voor het onderdeel riolering zijn de zogenaamde nettolasten het uitgangspunt. Nettolasten zijn hierbij de brutolasten verminderd met zowel het bedrag van de tijdelijke maatstaf riolering als de eventuele overige inkomsten uit het cluster riolering. In hoofdstuk 2 is geconstateerd dat Ten Boer voldoet aan de eisen van een redelijk peil. Onroerende-zaakbelastingen Het gemiddelde OZB-percentage in Ten Boer in 2016 is 0,2251. Het landelijke gemiddelde is 0,1574%. Ten Boer zit daar dus 43% boven. Een artikel 12- gemeente moet een gemiddeld OZB-percentage hebben van minimaal 120%. Via een voorschrift kan worden opgelegd dat de OZB wordt verhoogd naar 140% van het landelijk gemiddelde; dit in het geval de artikel 12-situatie de gemeente te verwijten valt. De inspecteur was van mening dat er sprake was van eigen schuld van Ten Boer en dat daardoor een bijzonder voorschrift van 140% OZB op zijn plaats zou zijn. Ten Boer heeft hierop zelf besloten om de tarieven OZB extra te verhogen naar de norm van 140%. Daardoor was het niet meer nodig om een bijzonder voorschrift op te nemen. 5.3 Woonlasten In de Atlas van de lokale lasten, samengesteld door het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO), wordt jaarlijks onder andere een overzicht gegeven van de woonlasten per gemeente (in euro s per jaar per huishouden). Het overzicht laat zien hoeveel een meerpersoonshuishouden betaalt aan OZB, op basis van de gemiddelde waarde van een woning (in de betreffende gemeente), de afvalstoffenheffing en de rioolrechten. 24

26 Tabel 5.3 Vergelijking woonlasten (in ) Ten Boer en referentiegemeenten 2016 Gemeenten Reinigingsrecht meerpersoons huishouden* (1) Rioolrecht meerpersoons huishouden* (3) Rioolrecht eigenaren* (5) OZB-tarief eigenaren w oningen (6) Gemiddelde OZBw aarde w oningen (7) Gemiddelde OZB opbrengst w oningen** (6x7=8) Woonlasten meerpersoons huishouden ( ) Verschil w oonlasten meerpersoons huishouden t.o.v Ten Boer Bedum , ,3% Loppersum , ,9% Marum , ,0% Slochteren , ,1% Winsum , ,0% Zuidhorn , ,6% Gemiddelde selectiegroep , ,8% Ten Boer , ,0% Hoogste w aaneming 1222 Laagste w aarneming 520 Gemiddelde w aarneming 737 Duurste gemeente Blaricum Goedkoopste gemeente Putten * Bron: Digitale COELO-atlas van de lokale lasten ** Berekend via OZB-w aarde op basis van gemeentefonds en aantal w oningen op basis van gegevens CBS Gemiddeld bedroegen de woonlasten in de referentiegemeenten 763 voor een meerpersoonshuishouden; in Ten Boer wordt 55 meer betaald. De wijze waarop het COELO de woonlasten berekent wijkt voor het onderdeel OZB iets af van de begrotingsanalyse van BZK. Dit verklaart waarom de woonlasten 2016 in bovenstaande tabel anders uitvallen dan volgens de COELO informatie. 5.4 Overige heffingen De nota Lokale Heffingen 2015 maakt onderdeel uit van de saneringsbegroting. Met deze nota is verkend welke mogelijkheden er zijn om de inkomsten substantieel te verhogen. Daarbij werd ook onderzocht in welke mate de heffingen kostendekkend zijn. Op basis van het onderzoek besloot de raad de mogelijkheid van invoering van hondenbelasting en precariobelasting achter de hand te houden voor dekking van financiële tegenvallers (niet halen van de bezuinigingstaakstelling, eventuele bezuinigingen rijk). Ook een verdere verhoging van de OZB zou in dat geval een optie zijn. Gegeven het dekkingspercentage van de verlening van bouwvergunningen (53%) werd voorgesteld (en besloten) de bouwleges stapsgewijs te verhogen naar het niveau dat de gemeenten Haren en Groningen hanteren; de dekking komt daarmee op 74%. In tabel 5.4 worden de gemeentelijke heffingen per inwoner vergeleken met de heffingen die de selectiegroep volgens de gegevens van het CBS hanteert. De overige heffingen zijn in Ten Boer 12 per inwoner lager dan ze gemiddeld in de selectiegroep zijn. Voor de helft komt dit op het conto van de lagere leges bouwvergunningen. Door de voorgenomen stapsgewijze verhoging van deze leges zal dit verschil minder worden. Binnen de groep selectiegemeenten heffen Bedum en Loppersum hondenbelasting. Voor Ten Boer zou dit een opbrengst kunnen betekenen van zo n De route van inkomstenverhoging door de introductie van precariobelasting is door landelijke besluitvorming afgesneden. 25

27 Tabel 5.4 Vergelijking woonlasten (in ) Ten Boer en referentiegemeenten 2016 Ten Boer Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn gemiddelde selectiegroep Ten Boer Absoluut per inw oner per inw oner per inw oner per inw oner per inw oner per inw oner per inw oner per Verschil per inwoner ( x ) ( x 1) ( x 1) ( x 1) ( x 1) ( x 1) ( x 1) ( x 1) ( x 1) ( x 1) Secretarieleges Leges bouwvergunningen Hondenbelasting Parkeerbelasting Toeristenbelasting Forensenbelasting Baatbelasting Precariobelasting Reclamebelasting Subtotaal overige heffingen Reinigingsrechten/afvalstoffenheffing Rioolrecht Onroerendezaakbelastingen Subtotaal belastingpakket Totaal-generaal Kwijtschelding Gemeenten is het in het kader van het kwijtscheldingsbeleid toegestaan een norm te hanteren van maximaal 100% van de relevante bijstandsnorm. Evenals heel veel andere gemeenten hanteert ook Ten Boer deze norm. De gederfde inkomsten als gevolg van de kwijtschelding worden meegenomen in de berekening van het tarief van de afvalstoffenheffing. Voor het rioolrecht wordt dit verrekend met de egalisatiereserve. 5.6 Conclusie Het OZB-percentage van Ten Boer ligt 43% boven het landelijk gemiddelde tarief. In hoofdstuk 4 is opgemerkt dat een verdere verhoging naar 150% een extra opbrengst zou genereren van Verhoging van de OZB ligt heel gevoelig in het gaswinningsgebied. Daarnaast ligt het met het oog op de aanstaande herindeling en de harmonisatie van tarieven die daarvan een gevolg zijn niet voor de hand om nu aan de tarieven te sleutelen. Dat geldt ook voor de overige heffingen. 26

28 6 De nettolasten vergeleken 6.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de nettolasten uit de begroting 2016 van Ten Boer vergeleken met de clusters van de algemene uitkering. In het rapport 2015 is deze begrotingsanalyse niet gemaakt omdat de in 2013 uitgevoerde begrotingsscan en de analyse in het rapport 2014 had geleid tot besluitvorming over een passende bijdrage van de gemeente Ten Boer aan het saneren van de negatieve reserve van 10 miljoen. Omdat Ten Boer een taakstellende bezuiniging was opgelegd (een positief begrotingssaldo van 0,4 miljoen te realiseren miv het begrotingsjaar 2018 t/m het jaar 2027 wat overeenkomt met een bijdrage van 4 miljoen) en de saneringsbegroting door de raad van Ten Boer op 27 mei 2015 was vastgesteld, werd een analyse van de begroting 2015 van weinig nut geacht. In dit laatste rapport wordt een analyse gemaakt om inzicht te krijgen in de flexibiliteit van de begroting. Dit is van belang omdat Ten Boer in 2017 weer op eigen benen moet staan. Omdat de sanering van de negatieve reserve tijd neemt en tegenvallers dus niet door een onttrekking van middelen aan de algemene reserve kunnen worden opgevangen, kan het noodzakelijk zijn dat Ten Boer additionele bezuinigingsmaatregelen moet treffen. De analyse geeft dan aan waar er ten opzichte van de normen van het gemeentefonds ruimte in de begroting zit. Na een introductie in par. 6.2 van het referentiekader dat bij deze clusteranalyse wordt gehanteerd, wordt in paragraaf 6.3 de vergelijking uit bijlage 1 van de nettolasten van Ten Boer met de clusters van de algemene uitkering toegelicht. Om een verdere analyse van de nettolasten van Ten Boer mogelijk te maken, zijn in bijlage 2 ook vergelijkingen van Ten Boer met de selectiegroep bestaande uit 6 andere Groningse gemeenten, opgenomen. In paragraaf 6.4 wordt afgesloten met conclusies. 6.2 Referentiekader Het referentiekader van de clusteranalyse is gebaseerd op de Financiëleverhoudingswet (Fvw). De belangrijkste uitgangspunten bij de Fvw zijn toegepast in dit referentiekader, te weten: globaal, kostengeoriënteerd, rekeninghoudend met structuurkenmerken en de mogelijkheid zelf inkomsten te verwerven. Dat de verdeling kostengeoriënteerd en globaal is, wil zeggen dat de verdeling aansluit bij de kostenverschillen tussen (groepen van) gemeenten. Op individueel niveau kunnen er verschillen zijn. Deze verschillen kunnen enerzijds ontstaan doordat er sprake is van specifieke omstandigheden, die geen of onvoldoende een rol spelen in de verdeling van het gemeentefonds. Anderzijds kan er sprake zijn van bewuste politieke beleidskeuzen om op onderdelen een hoger of lager nettolastenniveau te hebben. Ten slotte kunnen verschillen ook worden veroorzaakt door het financiële beleid van gemeenten (hoe is in het verleden bijvoorbeeld omgegaan met investeringen; zijn er investeringen direct afgeboekt van reserves). De vergelijkingen in paragraaf 6.3 worden gemaakt op een hoger aggregatieniveau, namelijk op dat van de clusters. Om inzicht te kunnen krijgen in de begrotingspositie van Ten Boer worden de inkomsten van het gemeentefonds vergeleken met de geraamde nettolasten (=lasten minus de baten) van de gemeente. Op deze wijze is vast te stellen welke positieve en negatieve afwijkingen zich voordoen in het budget van de gemeente Ten Boer. Dit wordt de gemeente vergeleken met zichzelf genoemd (zie bijlage 1). Een dergelijke vergelijking is ook 27

29 gemaakt voor de gemeenten in de selectiegroep (bijlage 2). In de vergelijking met zichzelf wordt voor wat betreft de algemene uitkering gebruik gemaakt van de gegevens die worden gebruikt voor de berekening van de algemene uitkering over de betaalmaand februari De begroting van Ten Boer is de gewijzigde begroting na vaststelling van de Perspectiefnota. Vervolgens zijn in deze begroting de incidentele lasten en baten die in de primitieve begroting en in de Perspectiefnota zijn opgenomen, geëlimineerd om een goed beeld te krijgen van het structurele begrotingsevenwicht en om de vergelijking met de referentiegemeenten zo zuiver mogelijk te laten zijn. Bijlage 3 geeft op het niveau van de clusters weer wat Ten Boer en de referentiegemeenten per inwoner en per functie aan nettolasten hebben. Deze bijlage kan vooral worden gebruikt om een eerste analyse ter maken van de in bijlage 2 geconstateerde verschillen tussen Ten Boer en de referentiegemeenten. 6.3 De vergelijking met zichzelf Een van de uitgangspunten van het verdeelstelsel van de Fvw is dat er een goede aansluiting is tussen de verdeling van het gemeentefonds en de verschillen in kostenstructuren van gemeenten. De uitkomst van die verdeling via de verdeelmaatstaven sluit globaal aan bij de nettolasten van de gemeentelijke taakgebieden, in de gemeentefondsterminologie clusters genoemd. De begrotingsfuncties worden gegroepeerd tot clusters. Op deze wijze worden de nettolasten van de gemeente per cluster vergeleken met de opbrengst van de verdeelmaatstaven op de verschillende clusters. In bijlage 1 is deze clustervergelijking voor de gemeente Ten Boer opgenomen. In tabel staan de clusters vermeld waar de grootste verschillen ( 15 per inwoner) tussen de nettolasten van Ten Boer en de inkomsten volgens het gemeentefonds worden waargenomen. Tabel Overzicht grootste afwijkingen gemeente Ten Boer vergeleken met zichzelf (x 1 per inwoner) Clusters Hogere Lagere Lagere Hogere lasten baten lasten baten dan het gemeentefonds dan het gemeentefonds Inkomstenclusters OZB 82 Algemene uitkering 20 Overige eigen middelen 43 Uitgavenclusters Bestuur en algemene 85 ondersteuning Maatschappelijke ondersteuning 40 Educatie 28 Jeugd 47 Cultuur en ontspanning 72 Infrastructuur en 44 gebiedsontwikkeling 28

30 Hieronder worden deze verschillen voor de betreffende uitgaven- en inkomstenclusters nader geduid, waarbij ook wordt gekeken of de gemeenten uit de selectiegroep eenzelfde beeld laten zien. Verschillen kunnen worden onderzocht aan de hand van bijlage 2, die per cluster de nettolasten op het niveau van de functies laat zien. In de begrotingsscan 2013 en het artikel 12-rapport 2014 is een zelfde begrotingsanalyse gedaan. Verschil met toen is dat de clusterindeling mede door de decentralisaties en de herijking van het gemeentefonds is gewijzigd. Dat bemoeilijkt een vergelijking met de eerder gemaakte analyses. Was de doelstelling van deze analyses vooral het opsporen van taakvelden waar Ten Boer teveel uitgaf - dit met het oog op de op te stellen saneringsbegroting - nu gaat het om de vaststelling of Ten Boer richting 2018, het jaar waarin de begroting een positief saldo van 0,4 miljoen moet hebben, op de goede weg is en of er nog mogelijkheden zijn de lasten te verlagen en de baten te verhogen. Na correctie voor incidentele baten en laten heeft de gewijzigde begroting 2016 van Ten Boer een positief structureel saldo van Dit positieve saldo is gedeeltelijk te danken aan eigen inspanningen: de voorstellen uit de saneringsbegroting worden successievelijk in de jaren 2015, 2016 en 2017 geïmplementeerd en hebben al voor 2018 (het jaar waarin de begroting van Ten Boer een positief saldo moet hebben van 0,4 miljoen) een opbrengst. Daarnaast is de uitkering van het gemeentefonds hoger dan eerder werd geraamd. Dit komt deels door de systematiek van trap op trap af waarmee het GF de rijksuitgaven volgt en deels doordat de herijking van het gemeentefonds voor de kleine gemeente Ten Boer gunstig uitpakte. Toelichting op verschillen inkomstenclusters Tabel geeft aan op welke inkomsten- en uitgavenclusters de vergelijking van Ten Boer met zichzelf afwijkingen > 15 per inwoner te zien geeft. Onderstaande tabel laat zien hoe de inkomstenclusters van de selectiegroep in dit opzicht afwijken en hoe zich dit verhoudt tot de voor Ten Boer geconstateerde verschillen. Tabel 6.3.2; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners OZB AU OEM betekent hogere nettobaten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent lagere nettobaten dan gemeentefonds aangeeft Cluster OZB In het gemeentefonds wordt de OZB verevend op basis van rekentarieven (zie paragraaf 5.2). Het gemiddelde OZB-tarief in artikel 12-gemeente Ten Boer is hoger dan het gemiddelde van de rekentarieven en dit verklaart waarom Ten Boer ( 82 per inwoner) meer raamt op dit onderdeel dan waar het gemeentefonds rekening mee houdt. Ten Boer heeft in 2015 het OZB-tarief verhoogd naar 140% van het landelijke gemiddelde. In de saneringsbegroting is geen verdere verhoging voorzien; tariefsverhoging kan volgens de gemeente aan de orde komen als bezuinigingsvoorstellen onverhoopt niet kunnen worden gerealiseerd. 29

31 Algemene uitkering De verklaring voor dit verschil is gelegen in het feit dat voor deze analyse de begroting 2016 van Ten Boer is geschoond voor eenmalige lasten en baten, zo ook voor de huishoudelijke hulp toeslag (HHT) die onderdeel was van de uitkering van het gemeentefonds. Cluster overige eigen middelen Tot het cluster OEM behoort een groot aantal functies. Deze functies hebben veelal betrekking op baten. Het gaat bijvoorbeeld om de overige gemeentelijke belastingen, maar ook om ontvangen dividenden en mutaties grondexploitaties. De gemeenten in de selectiegroep hebben gemiddeld een bedrag van 23 per inwoner aan OEM. Het is niet vreemd dat artikel 12-gemeenten Ten Boer hierin afwijkt. Ten Boer heeft een negatief eigen vermogen en betaalt rente op in het verleden aangegane leningen terwijl de gemeenten in de selectiegroep volgens bijlage 3 rentebaten hebben. Toelichting op verschillen uitgavenclusters Cluster bestuur en algemene ondersteuning Het gaat bij dit cluster om de nettolasten van de raad en het college. Daarnaast gaat het om de nettolasten die algemeen van aard zijn en daarom niet toegerekend worden aan de andere uitgavenclusters, zoals juridische zaken, gemeentesecretaris, voorlichting, onderzoek en statistiek etcetera. Tot slot worden aan dit cluster lasten toegerekend die verband houden met de burgerlijke stand, het bevolkingsregister, verkiezingen en de afgifte van reisdocumenten, rijbewijzen en verklaringen. De feitelijke lasten in de sfeer van de algemene ondersteuning zoals huisvesting, organisatie en personeel dienen echter niet toegerekend te worden aan dit cluster maar voor een belangrijk deel aan de diverse taakgebieden. Het feitelijk nettolastenniveau van de gemeente Ten Boer op het cluster algemene ondersteuning ligt , ofwel 85 per inwoner boven het niveau van de verdeelmaatstaven. Onderstaande tabel laat zien hoe dit is bij de selectiegroep. Tabel 6.3.3; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners Bestuur en algemene ondersteuning betekent lagere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent hogere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft De op dit cluster geconstateerde verschillen tussen gemeenten kunnen verband houden met de toerekening van lasten aan de clusters. Indien de lasten niet of slechts ten dele worden toegerekend kan dit leiden tot hogere lasten dan waarmee het gemeentefonds rekening houdt. In de begrotingsscan 2013 en in het rapport 2014 is uitvoerig onderzoek gedaan naar mogelijke oorzaken van de overschrijding van de norm van het gemeentefonds op dit cluster. Ook na correctie voor de doorbelasting van de medewerkers van de unit bestuursondersteuning die soms werken voor het bestuur en in andere gevallen voor de specifieke taakvelden (de beleidsregisseurs) bleef de conclusie dat Ten Boer op dit cluster meer uitgeeft dan het gemeentefonds veronderstelt. Op de functie bestuursondersteuning geeft Ten Boer 60 per 30

32 inwoner meer uit dan de selectiegroep gemiddeld uitgeeft. Dit wordt veroorzaakt door de samenwerking die Ten Boer heeft met Groningen. Een groot deel van de taken wordt uitgevoerd door medewerkers van de gemeente Groningen. Door deze constructie wordt een deel van de overhead van Ten Boer extra doorbelast naar bestuursondersteuning en vindt geen verdeling plaats via een intern uurtarief. Daarnaast kent Ten Boer beleidsregisseurs die het college ondersteunen in de afstemming met Groningen. Deze uren belasten de post bestuursondersteuning extra. Door de voorgenomen herindeling met Groningen en Haren zullen deze hoge nettolasten voor bestuursondersteuning verdwijnen. Cluster maatschappelijke ondersteuning Het nieuw gevormde cluster Maatschappelijke ondersteuning hangt samen met de overheveling van verschillende zorgtaken naar gemeenten via de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015). Dit met ingang van 2015 in werking getreden cluster komt voort uit de opsplitsing van het voormalige cluster Maatschappelijke zorg in de clusters Maatschappelijke ondersteuning en Jeugd. De functies in dit cluster hebben betrekking op de Wmo 2015, zoals maatwerkvoorzieningen natura materieel en immaterieel, opvang en beschermd wonen, en eigen bijdragen maatwerk- en algemene voorzieningen. Tevens maken de functies vreemdelingen, tehuizen, ambulancevervoer, verpleeginrichtingen en openbare gezondheidszorg onderdeel uit van dit cluster. Tabel 6.3.4; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners Maatschappelijke ondersteuning betekent lagere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent hogere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft Gemiddeld geven de selectiegemeenten 19 per inwoner meer uit dan het gemeentefonds veronderstelt; Ten Boer 40 minder. Bij het opstellen van het periodiek onderhoudsrapport gemeentefonds 2016 (POR 2016) is gebleken dat gemeenten verschillend zijn omgegaan met het boeken van kosten op de afzonderlijke jeugd- en Wmo-functies of op de gezamenlijke functies. Dit bemoeilijkt het trekken van conclusies. Op basis van bijlage 3 kan worden geconstateerd dat Ten Boer in hoofdzaak minder lasten per inwoner heeft dan de selectiegemeenten gemiddeld op functie 662: maatwerkvoorzieningen Natura immaterieel WMO. Het gaat om een verschil van 73 per inwoner. Het kan zijn dat het werken met de dorpscoaches inwoners afhoudt van het daadwerkelijk aanvragen van een voorziening. Cluster educatie Tabel 6.3.5; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners Educatie betekent lagere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent hogere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft 31

33 Het cluster Educatie heeft betrekking op de gemeenschappelijke uitgaven onderwijs, de ondersteuning van het onderwijs en de gemeentelijke bijdragen aan het basis- en het voortgezet onderwijs in het bijzonder voor wat betreft de onderwijshuisvesting. Sinds 2015 wordt er in de functies geen onderscheid meer gemaakt tussen openbaar en bijzonder onderwijs. Op dit cluster geeft Ten Boer 28 per inwoner minder uit dan het GF veronderstelt. De selectiegroep geeft gemiddeld 8 per inwoner meer uit, een verschil van 36 per inwoner. Op de functies basisonderwijs (420 en 421) geven de selectiegemeenten gemiddeld 29 per inwoner meer uit. Ten Boer heeft veel oude schoolgebouwen met lage kapitaalslasten (zie ook ). Dat is een belangrijke verklaring voor het geconstateerde verschil. Cluster jeugd Tabel 6.3.6; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners Jeugd betekent lagere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent hogere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft Ook dit cluster is nieuw met ingang van 2015, toen de jeugdzorg werd gedecentraliseerd naar de gemeenten. Ten Boer geeft 47 per inwoner minder uit dan het GF veronderstelt; voor de selectiegemeenten is dit gemiddeld 28 per inwoner. Vanwege het eerder geconstateerde verschil in de wijze waarop gemeenten hun kosten op de jeugd en WMO -functies hebben geboekt kunnen nog geen conclusies worden getrokken. Cluster cultuur en ontspanning De lasten voor dit cluster worden in het algemeen bepaald door lasten voor schouwburgen en theaters, subsidies aan personen en instellingen gerelateerd aan dit cluster, bibliotheken, muziek- en vormingsonderwijs, binnensportaccommodaties en zwembaden. De hoogte van deze nettolasten hangt mede samen met de omvang/ligging van een gemeente ten opzichte van andere gemeenten. Kleine gemeenten geven in het algemeen relatief minder uit op dit taakgebied, grote gemeenten (met centrumfunctie) relatief meer. Dit aspect wordt in de verdeelmaatstaven gehonoreerd. De omvang van dit cluster wordt in belangrijke mate ook bepaald door het eigen beleid van de gemeente. Vanaf 2015 worden in dit cluster ook de voormalige clusters Oudheid en Groen opgenomen. Het aspect Groen van dit cluster heeft betrekking op groene sportvelden, natuurbescherming, openbaar groen en lijkbezorging (grafrechten, begraafrechten, onderhoud). De beleidsvrijheid van gemeenten komt zowel tot uitdrukking in de organisatie van het beheer (uitbesteden of zelf doen, gekozen onderhoudsfrequentie) als in de keuzes rond de hoeveelheid en het type areaal aan groen. Zo blijkt dat gemeenten met een grote oppervlakte aan openbaar groen vaak relatief goedkoop groen beheren (extensief onderhoud), terwijl gemeente met een beperkt areaal groen 32

34 veelal duurder groen hebben (intensief onderhoud). Binnen het gemeentefonds wordt een gemiddeld nettolastenniveau gehonoreerd voor alle gemeenten. De lasten van het voormalige cluster Oudheid werden voornamelijk bepaald door musea. Deze lasten vallen nu onder dit nieuwe cluster Cultuur en ontspanning. Ook de subsidies die verstrekt worden aan eigenaren van monumentale panden vallen onder dit cluster. Tabel 6.3.7; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners Cultuur en ontspanning betekent lagere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent hogere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft De selectiegemeenten geven gemiddeld binnen dit cluster 40 per inwoner meer uit dan het gemeentefonds aangeeft. Ten Boer geeft 72 per inwoner meer uit. Bijlage 3 laat zien dat het verschil tussen Ten Boer en de selectiegemeenten in hoofdzaak voor rekening van de sport komt. Ten Boer geeft aan deze functie 82 per inwoner uit, de selectiegroep gemiddeld 43 per inwoner. De relatief hoge lasten kunnen worden verklaard door de uitgaven voor de sporthal en het openluchtzwembad. Privatisering van het zwembad maakt deel uit van de saneringsbegroting. In de raadsvergadering van 26 oktober 2016 is ingestemd met de overdracht van zwembad De Blinkerd aan de stichting BES. Dit betekent dat miv het begrotingsjaar 2017 een bezuiniging van wordt gerealiseerd wat neerkomt op 13 per inwoner. De voorgenomen bezuiniging op de bibliotheek zal in 2017 een besparing betkenen van ofwel 5 per inwoner. Cluster Infrastructuur en gebiedsontwikkeling Het cluster Infrastructuur en gebiedsontwikkeling omvat de voormalige clusters Wegen en water, Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stadsvernieuwing (VHROSV) en Fysiek milieu. Daarmee bevat dit cluster ten eerste de gemeentelijke nettolasten en baten voor wegen (onderhoud, verkeersmaatregelen, straatreiniging, parkeerexploitatie, openbare verlichting, bruggen) en water (vaarwegen, binnenhavens). Ten tweede bevat het vanuit fysiek milieu de functie milieubeheer. Binnen deze functie zijn de onderdelen omgevingsbeheer, bodem, luchtkwaliteit, geluidhinder, duurzaamheid en energie, ongediertebestrijding en overige milieutaken te onderscheiden. En als laatste bevat dit cluster de nettolasten van onder meer de bestemmingsplannen en structuurplannen, de stads- en dorpsvernieuwing en de woningexploitatie vanuit het voormalige cluster VHROSV. Ten Boer geeft op dit cluster 44 per inwoner minder uit dan de norm van het GF; de selectiegroep gemiddeld 20 meer. 33

35 Tabel 6.3.8; bedragen per inwoner x 1 Bedum Loppersum Marum Slochteren Winsum Zuidhorn Ten Boer inwoners Infrastructuur en gebiedsontwikkeling betekent lagere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft -/- betekent hogere nettolasten dan gemeentefonds aangeeft In het rapport 2014 werd ook een onderschrijding geconstateerd binnen twee van de voorlopers van dit cluster, namelijk bij fysiek milieu en bij wegen en water. De onderschrijding bij dit laatste cluster werd veroorzaakt door de verlaging van het onderhoudsniveau naar kwaliteitsniveau C (matig onderhoud) en het groot onderhoud aan de wegen dat in de achterliggende jaren was gepleegd onder de vlag van te activeren reconstructiewerkzaamheden. Op grond van het in het kader van artikel 12 geactualiseerde wegenbeheersplan zullen de kosten van het wegonderhoud met ingang van 2019 met per jaar toenemen. Volgens de gemeente is een belangrijke verklaring voor het verschil gelegen in de lagere uitgaven ruimtelijke ordening. Op de betreffende subfunctie geeft Ten Boer 34 per inwoner minder uit dan het gemiddelde van de selectiegemeenten. Dit voordeel is toe te schrijven aan de samenwerking met Groningen. Specialistische kennis waarvoor de andere gemeenten mogelijk kostbare derden moeten inhuren zijn ondergebracht in de DVO met Groningen. 6.4 Conclusie De gemeente Ten Boer geeft meer uit dan het gemeentefonds veronderstelt op de clusters bestuur en algemene ondersteuning en cultuur en ontspanning. Dit beeld wijkt niet af van de begrotingsscan 2013 en het rapport 2014, zij het dat de nettolasten binnen deze clusters wel in enige mate zijn teruggedrongen met het uitvoeren van de saneringsbegroting. Dit geldt vooral voor het cluster cultuur en ontspanning waarvan de nettolasten door de oplopende bezuiningstaakstelling in 2017 nog verder zullen afnemen. De samenwerking met Groningen zorgt voor hogere lasten op het cluster bestuur en algemene ondersteuning, maar drukt de kosten op het cluster infrastructuur en gebiedsontwikkeling. Als de herindeling met ingang van 2019 een feit zal zijn zullen ook de relatief hoge kosten voor de bestuurlijke ondersteuning tot het verleden behoren. 34

36 7 Aanvullende steun Inleiding In dit hoofdstuk wordt de berekening van de aanvullende steun voor 2016 gepresenteerd, het laatste jaar waarin Ten Boer een beroep doet op artikel 12 steun. Normaliter volgt op basis van een geaccepteerd begrotingstekort (primitieve begroting) toegelicht en gemotiveerd wat volgens de inspecteur het aanvaardbare begrotingstekort is. Daarna wordt bezien of er nog dekkingsmiddelen voorhanden zijn door inbreng van reserves teneinde het relevante tekort te bepalen. Zoals in het rapport eerder gememoreerd doet de situatie zich voor dat Ten Boer in 2016 geen negatief begrotingssaldo heeft. De insteek voor dit laatste jaar was het verwerven van inzicht in de financiële mogelijkheden van Ten Boer om zelfstandig verder te gaan ondanks de negatieve reserve die in een tijdsbestek van 10 jaar moet worden gesaneerd. Daarvoor besteedt hoofdstuk 4 ruim aandacht aan het weerstandsvermogen. Het gaat in dit laatste rapport om vaststelling van de noodzakelijke weerstandscapaciteit en niet om het relevante tekort van het begrotingsjaar Met welk bedrag aan artikel 12 steun kan Ten Boer in 2017 en de jaren daarna weer op eigen benen staan met inachtneming van het bijzondere voorschrift van de passende bijdrage en de verwachting ten aanzien van de ontwikkeling van de inkomsten en uitgaven in de komende jaren. Gemeenten die een aanvullende uitkering hebben aangevraagd mogen geen besluiten nemen die leiden tot substantiële nieuwe lasten of verhoging van bestaande lasten dan wel tot verlaging van bestaande baten. Dit leidt er in de praktijk toe dat lastenverhogende beleidsmaatregelen die B&W aan de raad wil voorstellen eerst worden besproken in het tripartiete overleg (inspecteur, provinciaal toezichthouder en gemeente). De voorstellen worden getoetst op de criteria onontkoombaar en onuitstelbaar, op de financiële gevolgen en op de dekking daarvan. De voorstellen die door het jaar heen worden gedaan, belanden in de Voorjaarsnota of Najaarsnota. De begrotingsmutaties die in deze nota s zijn samengebracht hebben gelet op de geschetste handelwijze altijd de instemming van de inspecteur. Ook in dit laatste jaar was dit de lijn die werd gevolgd Bepaling aanvullende steun

37 Algemene reserve per Resultaat Overhevelingen Reserve sociaal domein Omvang algemene reserve Mutaties 2016 Saldo begroting 2016 Voorjaarsnota Bruidschat privatisering zwembad asbestverwijdering schoolgebouw Ten Post Stand algemene reserve na Voorjaarsnota Drempelbedrag artikel Passende bijdrage Ten Boer Aanvullende steun Uitgangspunt is de stand van de algemene reserve per ultimo De hoofdoorzaak van de negatieve reserve is de afwaardering in de jaarrekening 2012 van de gronden Woldwijk naar landbouwwaarde. In 2014 verslechterde de stand van de algemene reserve door de afboeking van 2,6 miljoen aan ten onrechte geactiveerde activa. In het kader van artikel 12 was dit onderzocht. De afboeking was onderdeel van de aanvullende steun 2014 van Deze steun werd in 2015 ontvangen en maakt deel uit van het resultaat Resultaat 2015 Hoofdstuk 3 gaat in op het rekeningresultaat Onderdeel van dit resultaat is de hercalculatie van de grondexploitatie Dijkshorn. Door middel van een second opinion door bureau EY Real Estate Advisory Services (REAS) werd getoetst of de onderliggende uitgangspunten van de hercalculatie plausibel waren. Geconcludeerd werd dat door de aanpassingen in de grondexploitatie het verwachte negatieve eindresultaat toenam met tot Door het betrekken van dit rekeningresultaat bij de bepaling van de steun voor 2016 wordt de benodigde extra verliesvoorziening van 2,4 miljoen onderdeel van die steun. Overhevelingen 2016 Een belangrijk deel van het positieve rekeningresultaat kwam voort uit werkzaamheden (zoals onderhoud weg langs Eemskanaal, aanleg kunstgrasveld), die wel waren gepland voor 2015 maar niet zijn uitgevoerd. In de jaarrekening wordt voor de betreffende posten aangegeven dat ze moeten worden overgeheveld naar het volgende begrotingsjaar. Reserve sociaal domein In hoofdstuk 4 is de besluitvorming over de bestemmingsreserve sociaal domein toegelicht. Aanvankelijk werd voorgesteld een bedrag van van het resultaat 2015 ad te bestemmen voor risico s binnen het sociaal domein. Nadien werd besloten dat voldoende was. Aangezien in bovenstaande tabel het volledige resultaat 2015 wordt toegevoegd aan de algemene reserve dient de bestemmingsreserve te worden afgezonderd. Saldo begroting 2016, stand Voorjaarsnota De primitieve begroting 2016 kende een positief saldo van Dit positieve saldo vindt zijn oorzaak in het feit dat een deel van de saneringsbegroting reeds in 2015 en 2016 wordt gerealiseerd en de bijdrage van Ten Boer van aan 36

38 het wegwerken van de negatieve reserve pas met ingang van 2018 moet worden geleverd. Naar verwachting zal dit positieve saldo met verder toenemen tot Dit positieve saldo verkleint de negatieve reserve. De belangrijkste oorzaken voor het verschil zijn de ontvangst van de aanvullende uitkering 2015 van die in de Voorjaarsnota 2016 is verwerkt, de ontvangst van een aflossing lening Enexis van en een hogere raming van de algemene uitkering op grond van de septembercirculaire Mutaties na vaststelling Voorjaarsnota Na vaststelling van de Voorjaarsnota heeft de inspecteur ingestemd met het meegeven van een risicoreserve van aan de stichting die het openluchtzwembad gaat exploiteren en met de kosten die moeten worden gemaakt voor de asbestverwijdering in het schoolgebouw De Lessenaar in Ten Post, dat nu is verhuurd als werkruimte voor medewerkers van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). De voorziene dekking was het rekeningresultaat 2016; het saldo Voorjaarsnota moet daarvoor dus worden gecorrigeerd. Drempelbedrag artikel 12 In de Handleiding artikel 12 is opgenomen dat gemeenten in het laatste inspectierapport een noodzakelijke buffer als onderdeel van de algemene reserve wordt meegeven voor het opvangen van niet voorziene en niet te kwantificeren risico s. Dat houdt in dat bij het bepalen van het relevante begrotingstekort betrokken wordt een herziene algemene reserve maximaal gelijk aan de vrij te laten buffer (2% van de uitkering gemeentefonds, algemene uitkering plus integratie en decentralisatie-uitkeringen en sociaal deelfonds en de ozb-capaciteit). Voor Ten Boer gaat het om een bedrag van dat wordt betrokken bij het bepalen voor de aanvullende steun Voorgestelde aanvullende uitkering Met Ten Boer is een passende bijdrage afgesproken van 0,4 miljoen per jaar gedurende 10 jaar. Rekening houdende met de bijdrage van 4 miljoen van de gemeente aan het saneren van de negatieve algemene reserve kan het artikel 12- traject van Ten Boer worden afgesloten met de verstrekking van een laatste bijdrage van Conclusie In dit hoofdstuk is bepaald welk bedrag de gemeente Ten Boer aan artikel 12-steun zal ontvangen voor het saneren van de negatieve reserve. Berekend is wat de stand van de algemene reserve is bij vaststelling van dit rapport. Dat is de stand na Voorjaarsnota. Ten Boer draagt zelf op grond van het bijzondere voorschrift over de passende bijdrage 4 miljoen bij aan het wegwerken van de negatieve reserve. Aan aanvullende steun wordt voorgesteld een bedrag van ruim 7 miljoen ter beschikking te stellen. Dit is inclusief het drempelbedrag (voor Ten Boer ) dat altijd wordt betrokken bij het bepalen van de aanvullende steun in het laatste artikel12-rapport. 37

39 8 Conclusie en advies De gemeente Ten Boer heeft voor het jaar 2016 voor de laatste maal een aanvraag ingediend voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds. De aanvraag is in overleg met de artikel 12-inspecteur en de ambtelijk toezichthouder van de provincie Groningen gedaan. In het rapport 2015 van de inspecteur werd opgemerkt dat de gemeente over onvoldoende weerstandsvermogen beschikte om financiële tegenvallers op te vangen. Omdat onzekere tegenvallers (gaan ze zich voordoen en in welke omvang) niet voor vergoeding in aanmerking komen, werd het raadzaam geacht de artikel 12 status met een jaar te verlengen. Ook de Rfv achtte het in haar advies bij het rapport 2015 reëel de artikel-12 procedure in 2016 voort te zetten gezien de geringe weerstandscapaciteit en de financiële onzekerheden en op basis van een nadere inventarisatie van de te verwachten kosten en baten te komen tot een afronding van het artikel12-traject. De primitieve begroting 2016 en de meerjarenraming kenden een positief saldo maar dit is het gevolg van het feit dat het aandeel van Ten Boer in het wegwerken van de negatieve reserve pas vanaf 2018 in de meerjarenbegroting is verwerkt. De op grond van het bijzonder voorschrift verlangde bijdrage van gedurende 10 jaar moet met ingang van dat jaar worden gerealiseerd. Alle voorstellen die leidden tot substantiële nieuwe lasten of verhoging van bestaande lasten dan wel tot verlaging van bestaande baten werden ook in 2016 besproken in het TPO en beoordeeld op de onontkoombaarheid en onuitstelbaarheid (O en O) van die voorstellen. Dat was de consequentie van de voortzetting van de artikel 12-status. Ten Boer wilde graag weer op eigen benen staan. Hiervoor was het noodzakelijk dat er inzicht en vertrouwen kwam dat dit ook kon. Daartoe werd in hoofdstuk 4 geïnventariseerd welke financiële risico s Ten Boer mogelijk boven het hoofd hingen en over welke buffers de gemeente beschikte anders dan de algemene reserve die immers voorlopig nog negatief is. De grondexploitatie Dijkshorn werd geactualiseerd en de financiële consequentie daarvan werd verwerkt in de jaarrekening Het in omvang grootste risico was daarmee opgelost. Voor wat betreft de andere risico s werd geconcludeerd dat de gemeente beschikte over voldoende weerstandscapaciteit om ze op te vangen. Weerstand in de vorm van eenmalige meevallende inkomsten (aflossing lening Enexis, concernbuffer, verkoop stille reserve) maar ook de ruimte in de meerjarenraming die voor het belangrijkste deel wordt veroorzaakt door de positieve ontwikkeling van de algemene uitkering. Niet onvermeld in dit verband kan blijven het eind 2015 door de raad van Ten Boer genomen besluit samen te gaan met de gemeente Groningen per 1 januari Ten Boer zal in 2018 een aanzienlijk bedrag aan frictiekostenvergoeding ontvangen dat gelet op de reeds bestaande samenwerking met Groningen mogelijk niet volledig zal worden uitgeput. Veel belangrijker is echter dat Ten Boer met haar fusiepartner(s) afspraken kan maken over de compensatie van financiële tegenvallers. In 2017 en 2018 opereert Ten Boer nog als zelfstandige gemeente en zal onder het preventieve toezicht van de provincie staan. Naar de huidige inzichten, die zijn verwerkt in de begroting 2017 moet het Ten Boer gaan lukken vanaf 2018 een positief begrotingssaldo te hebben van minimaal 0,4 miljoen. Financiële tegenvallers moeten binnen de begroting kunnen worden opgevangen. Mocht dit 38

40 onverhoopt toch niet het geval zijn dan kan de volgende gedragslijn worden gehanteerd: de financiële tegenvaller wordt ten laste gebracht van de negatieve algemene reserve onder de voorwaarde dat de dekking in het volgende jaar wordt gerealiseerd. Met het in het vorige hoofdstuk berekende bedrag van aan aanvullende steun 2016 is Ten Boer in principe in staat als zelfstandige gemeente verder te gaan. De resterende negatieve reserve kan in een tijdsbestek van 10 jaar worden afgebouwd. De nieuwe fusiegemeente zal niet worden geconfronteerd met de tekorten van Ten Boer. Gelet op de geïnventariseerde weerstandscapaciteit kan Ten Boer met ingang van 2017 weer op eigen benen staan. Afspraken die Ten Boer met de financieel toezichthouder en eventueel met haar fusiepartners kan maken, geven een extra garantie dat Ten Boer de komende twee jaar - ook bij thans nog niet in beeld zijnde tegenvallers - geen beroep meer zal hoeven doen op artikel 12- steun. Den Haag, 22 december 2016 De afdeling Financiële Regelgeving en Toezicht, de inspecteur, J.M. Nan Gezien en akkoord, Het hoofd van de afdeling Financiële Regelgeving en Toezicht, T. Eikelboom 39

41 Bijlage 1 Clustervergelijking tussen de nettolasten van Ten Boer conform de Perspectiefnota 2016 en de inkomsten uit het gemeentefonds Ge me e nte Ten Boer Ja a r 2016 Inwone rs Ne tto Ge me e nte la ste n fonds Ve rschil Ve rschil Cluster uitkering per inw. ( x ) ( x ) ( x ) ( x 1) Inkomste ncluste rs Onroerendezaakbelastingen Algemene uitkering Overige eigen middelen (OEM) Mutaties reserves Uitga ve ncluste rs Bestuur en algemene ondersteuning Werk en inkomen Maatschappelijke ondersteuning Educatie Jeugd Cultuur en ontspanning Infrastructuur en gebiedsontwikkeling Riolering en reiniging Openbare orde en veiligheid Ove rige n Herindeling Suppletie OZB Diversen Saldo na bestemming BZK 40

42 Bijlage 2 Clustervergelijking tussen de nettolasten van de selectiegroep ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds en van Ten Boer ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds 41