Het ouder wordende brein VOM 15 juni/ 6 juli 2015 It s not all misery!

Transcriptie

1 Het ouder wordende brein VOM 15 juni/ 6 juli 2015 It s not all misery! Teun Aalbers Marcel Olde Rikkert

2 Programma Verouderende brein Marcel Olde Rikkert -Korte pauze Brain Aging Monitor Teun Aalbers Vragen: Marcel & Teun

3 Verouderende brein -Not all misery -Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?

4 Leo Vroman (10 april febr 2014) EINDE Hij lijkt vast minder erg die lief bijeengebrachte hoop spaanders van mijn gedachten op mij dan op een berg. Waar zal die laaiende gestalte van mij dan uit bestaan en waar kwam die al te late eerste vonk vandaan? Fort Worth, 10 februari 2014

5 Ageing brain : not all misery!! Crystalized intelligence: neemt toe M Richards and S Hatch, BMJ Oct 2011 MRC Unit for Lifelong Health and Ageing, London.

6 Does it all go together when it goes? Patrick Rabbitt Hum Exp Psychol 1993

7 Cristalized intelligence: ervaring/ wijsheid Ervarings oplossingen Scholing Lftd: 25-80

8 Jeanne Calment 122, niet dement

9

10 Mw van Andel : 115, niet dement

11 Mrs Hendrikje van Andel Brain in Braak Stage II Niet dement! Oudste Nederlandse ooit Mw Andel Schippers : 115 jr Neurobiol Aging. 2008;29:

12 No disease in the brain of a 115-year-old woman Wilfred F.A. den Dunnen, Wiebo H. Brouwer, Eveline Bijlard, Jeanine Kamphuis, Klaas van Linschoten, Ellie Egg... Neurobiology of Aging Volume 29, Issue

13 100 jaar, geen dementie

14 Verouderende brein -Not all misery -Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?

15

16

17 Wat is veroudering? Jeanne Calment, oudste persoon ooit: 122 jr

18 Veroudering: Accumulate van schade!

19 Functie niveau (bv loopsnelheid) Leeftijd: Heterogeniteit Hoe? HC MPV Hoe word je 100?

20 Homogeniteit!

21 Heterogeniteit! Hoe is het mogelijk?

22 Heterogeneiteit en veroudering! Genetische make-up verschilt Leeftijd-lang verschil stressoren: Tabak Alcohol Exercise Voeding Stress Verschil in ziekte last Toeval

23 Heterogeneiteit en veroudering! Genetische make-up verschilt Leeftijd-lang verschil stressoren: Tabak Alcohol Exercise Voeding Stress Verschil in ziekte last??????????

24 Meerdere mechanismen veroudering Oxidatieve schade Mutaties (kern / mt DNA) Eiwit aggregatie (bv amyloid) Metabole resten (bv lipofuscine) Telomeer verkorting

25 Cognitieve reserve theorie Maximum reserve: Goede scholing Actief zijn: minder snel verlies Maastricht Aging Study (MAAS) Alweer (g)een jaartje ouder State of the art Dementia

26 Taal geheugen 15 woordentest Scholing Lftd: Alweer (g)een jaartje ouder State of the art Dementia vd Elst, thesis, 2006

27 Whitehall Study BMJ 2012 Singh-Manoux et al: per 10 jr 3-10% VERLIES COGNITIE

28 AD landscape 1 (thus far) Neuron (dendritic spine/postsynaptic density)

29 Verouderende brein -Not all misery -Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?

30 Maetis Ardyn Brein veroudering: feit en fictie

31 Deense tweeling studie (BMJ 2009, Kaare Cristenssen et al)

32 Biologische leeftijd voorspelt: Spierkracht, geheugen, kwetsbaarheid Biomarkers veroudering (telomeren) Overleving HC MPV Hoe wordt u 100?

33 Telomeren and Telomerase Telomerase: immortaliteit vs Veroudering

34 Biologische leeftijd Bv Brein leeftijd Dr Kawahima

35 Biologische brein leeftijd: = reservefunctie - leeftijd (schade herstel/compensatie) - toevallige (ziekte)schade

36 Model: cognitie en veroudering normaal Traject 1 Traject 2 Traject 3 Buchman et al Neurology. 2008;71: Haroutunian et al Arch Neurol. 2008;65: repatie compensatie Alweer (g)een jaartje ouder Samenvattend overzicht risicofactoren dementie okt 2008

37 Normal Licht cognitie verlies Dementie Zeldzame oorzaak Alweer (g)een jaartje ouder reparatie compensatie

38 Verouderende brein -Not all misery -Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?

39

40 Plaques and tangles Alzheimer 1906

41 Atrofie bij ziekte van Alzheimer Alweer (g)een jaartje ouder

42 MRI.. Alweer (g)een jaartje ouder

43 MRI cerebrum

44 Alweer (g)een jaartje ouder

45 DTI: Diffusion Tensor Imaging

46 Cognitieve functies -Aandacht -Geheugen (.. vele vormen) -Planning, organiseren -Handelen, herkennen -Taal -Oordelen (+ zelfbesef), abstractie -Visuoconstructie

47 47

48 NO single MAGIC BULLIT AGAINST ALZHEIMER! Wereld Alzheimerdag 21 sep 2012

49 Verouderende brein -Not all misery -Wat gebeurt er? -Gevolgen? -Aan te doen?

50 Brein veroudering % beinvloedbaar -20 % genetisch -20% toeval

51 Beinvloedbare factoren Leefstijl % lager risico dementie Meer scholing 19 % Niet roken 14% Lichamelijke activiteit 13% Niet somber 8% Geen hoge bloeddruk 5% Niet obees 2% Totaal 28% Norton et al, Lancet Neurology, 2014

52 Exercise: 3 /week > 70% 60 min; jr : + 16% brein activiteit Stanley J. Colcombe, et al J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2006;61: Maetis Ardyn Brein veroudering: feit en fictie

53 Brein veroudering -aannemelijk beinvloedbaar door: -minder stress -voldoende slaap -geen psychofarmaca -1-2 eenheden alcohol -sociale/ cognitieve activiteit -zingeving

54 Mediterreneaan dieet W Willet, Harvard Med School Groente Vers fruit Olijf olie Zuivel Fis, kip Eieren 1-4/week Weinig (rood) vlees Wijn (beperkt) Weinig verzadigd vet

55

56

57 Ramses Shaffy ( ) 31 jr 47 jr 76 jr

58 Ramses Shaffy ( ) Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder en.. Ramses leefstijl

59 Het verouderende brein Erfelijke component (20-30%) Toeval ( %) Hoe mooi alles is Eigen levensverhaal (50-60%)

60 Geriatrie, Radboudumc Uw gids bij het ouder worden