DOOR SCHADE EN SCHANDE

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "DOOR SCHADE EN SCHANDE"

Nina Janssens
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 TRENDS, TRENDS EN NOG EENS TRENDS... DOOR SCHADE EN SCHANDE VOORTREFFELIJK! Het zijn de waarden die je vormen, maar ook kunnen opbreken. 60

2 BESTUUR EN BELEID Jij deugt! Hoe vaak hebben collega s, leidinggevenden dat tegen je gezegd? Weet je ook nog wat zij daar precies mee bedoelden? Volgens Aristoteles, de Oudgriekse trendsetter van de 4de eeuw v. Chr., deug je als dienaar van de publieke zaak wanneer je in staat bent om tussen twee uitersten het juiste midden te houden. Als het je lukt, dan mag je jezelf voortreffelijk noemen. Daarvoor heb je wel heel veel moed nodig en nog veel meer oefening. Deugen leer je door schade en schande. Goed zijn in je vak leer je door ervaringen op te bouwen, deze met anderen te delen en te spiegelen, soms ook door fouten te maken en daar over verantwoording af te leggen. Waan van de dag versus ambtelijke voorzichtigheid In gesprek met anderen leer je jezelf hoe je niet ten prooi valt aan je eigen diepgewortelde principes. Het zijn de waarden die je vormen, maar ook kunnen opbreken. Zo weet je heel goed dat je als ambtenaar volgens art. 125a van de Ambtenarenwet niet zomaar op Twitter mag zetten wat je denkt, maar je baalt van alle onjuistheden die over jouw dossier in het debat de ronde doen. Het is te laat. Jouw 140 tekens zijn al weg. Wat de gevolgen zullen zijn, hangt sterk af van de uitleg die jouw publieke organisatie geeft aan de algemeen geformuleerde Ambtenarenwet. Zijn er eigenlijk wel afspraken gemaakt over het gebruik van social media? Zijn deze afspraken restrictief van aard of bedoeld als kader waarbinnen je vooral de kansen moet benutten van alle nieuwe media? Tegelijkertijd speelt ook nog een ander uiterste. Ben jij opgewassen tegen de scoringsgrillen van de waan van de dag en de druk van de belangen die jouw oordeel in functie kleuren. Denk aan de zogenaamde can do-ambtenaar die extreem loyaal blijft, zelfs als er sprake is van onzinbeleid (Nieuwenkamp, 2011). De kwaliteit om het juiste midden te vinden, komt wellicht in de buurt van wat Bekker in Marathonlopers rond het Binnenhof ambtelijke voorzichtigheid noemt. Zorgelijk is dan misschien zijn signaal dat het om existentiële redenen geleidelijk uit het ambtelijke DNA aan het verdwijnen is (Bekker, 2012). 61

3 TRENDS, TRENDS EN NOG EENS TRENDS... Domheid is een evergreen De verleiding om één van de uitersten te verkiezen boven het juiste midden en daarmee tegen beter weten in toch die foute keuze te maken, lijkt een evergreen. Erasmus noemt dit fenomeen 2000 jaar later domheid. Of iets als ver leiding wordt gezien, is echter wel modegevoelig. Zo stelt Kerkhoff in zijn boek Hidden Morals, Explicit Scandals: Public Values and Political Corruption in The Netherlands ( ), bekroond met de Van Poelje Prijs 2013: Enkele kernelementen van publiek gedrag en politieke cultuur die rond 1750 vrijwel algemeen geaccepteerd waren (zoals ambtenbegeving, patronage, een regering door een kleine groep regenten en het vermengen van publieke middelen en privaat voordeel) werden rond 1800 sterk veroordeeld (Kerkhoff, 2013, p. 256). Twee eeuwen later levert de strijd tussen 1750 en1800 voor ons principieel geen dilemma s meer op. Het mag gewoon niet. Toch deed de Rijksrecherche in onderzoeken naar o.a. ambtelijke corruptie en fraude (OM, 2014, p ). Het juiste midden gaat met zijn tijd mee Welke publieke dilemma s hebben we in de 21ste eeuw dan nog wel? Wat is er moreel in de mode? En vooral, lukt het ons met 2500 jaar ervaring met meer gemak voor die dilemma s het juiste midden te vinden? PBLQ ers zijn kritische optimisten. Het ligt in onze aard om volmondig ja te willen zeggen. Op basis van de ervaringen met onze leer- en ontwikkelactiviteiten, waaronder vele sessies morele oordeelsvorming met publieke vakmensen uit verschillende sectoren, is het beeld dat wij kunnen geven genuanceerder. De aandacht voor de oefening van morele oordeelsvorming lijkt toe te nemen. Tegelijkertijd beklijft ook de sterke neiging om deugdzaamheid pas te bespreken als er (mogelijk) gebrek aan bestaat. Dit leidt het gesprek af van waarover het echt zou moeten gaan. Te vaak gaat het over vage vermoedens met de bedoeling oei dat moeten we hier zien te voorkomen tot echt pijnlijke schandalen die hun weg naar de straat al hebben gevonden. Het effect is dat je zeer waarschijnlijk vaker te horen krijgt wanneer je niet deugde, ook al was dat maar een klein beetje. Al die keren dat je gewoon goed handelde, bleef je deugdelijk onopgemerkt. Een zeer gewaardeerde en tegelijkertijd door stilte omgeven ambtelijke kwaliteit, is in dat kader het vermogen om de eigen politieke leiding in de luwte te houden. Als jouw minister of wethouder onbesproken blijft, geen nu-punt-nl-letje blijkt, niet plotsklaps wegens (privé-) omstandigheden bij Pauw op het programma staat, na dat akkefietje geen interpellatie volgt, dan is er echt vakwerk verricht. Zo bespraken wij tijdens een van onze trainingen de rellen bij Hoek van Holland en Haren als een dat-had-ook-anders-gekund-casus. Een van de aanwezigen reageerde onge 62

4 BESTUUR EN BELEID Te vaak gaat het over vage vermoedens met de bedoeling oei dat moeten we hier zien te voorkomen tot echt pijnlijke schandalen die hun weg naar de straat al hebben gevonden. makkelijk: Bij ons dreigde ook zoiets. Het ging allemaal goed, ik zat er natuurlijk bovenop. De Raad heeft er nu toch lucht van gekregen. Krijg net een appje, ze vragen om tekst en uitleg. Wat moet ik hier nou mee? Ik ga de Raad echt niet vertellen dat ik mijn werk goed heb gedaan! Toch? De andere aanwezigen reageerden bezorgd: Ja, natuurlijk wel!. In deze situatie wikken en wegen betrokkenen, bestuurder en Raad, op basis van gedeelde waarden, waaronder maatschappelijke betrokkenheid, zorgvuldigheid, integriteit, vertrouwen en betrouwbaarheid (d.w.z. op mij kan je rekenen). De conclusies die zij er aan verbinden, de Raad wel versus de Raad niet informeren, lijken tegenover elkaar te staan. De gevoelige context op basis van de ervaringen met Hoek van Holland en Haren, maken in dit geval het verschil. En, staan zij eigenlijk wel echt zo tegenover elkaar? Integriteit: het kan, het mag, maar moeten we het ook willen? In de afgelopen jaren zien wij vanuit PBLQ de ontwikkeling dat de vraag naar begeleiding van de professionele, morele oordeelsvorming door een breder publiek aan ons wordt gesteld. Behalve de belangrijke, periodieke aandacht voor de interne integriteitsagenda, ontwikkelt goed vakmanschap zich ook steeds meer als het vermogen om enerzijds het belang van een zorgvuldige ethische afweging te (h)erkennen om dan vervolgens ook op gewogen en gedragen wijze tot adviezen en besluiten te komen. Adviezen en besluiten die laten zien dat je de balans hebt weten te vinden tussen wat je als vakman of vrouw belangrijk vindt en het beste is voor je organisatie als dienaar van de publieke zaak met oog voor timing. In verschillende samenstellingen, soms 63

5 TRENDS, TRENDS EN NOG EENS TRENDS... met 8, maar ook met 80 personen per keer, analyseren wij op systematische wijze actuele dilemma s uit de publieke werkpraktijk. Situaties die als lastig worden ervaren en waar iedereen meteen aan moet denken als je hem of haar vraagt naar een voorbeeld van een eigen dilemma. Het zijn vaak situaties die het in zich hebben, ongeacht wat je besluit, een ongemakkelijk gevoel achter te laten. De formele kaders boden in al die situaties onvoldoende houvast, omdat het op dat soort momenten helemaal niet gaat over goed of fout handelen. Het genomen besluit kon en mocht. Wat blijft knagen, is: hadden we het ook moeten willen? Onder welke condities? Daarvoor is, ook na 2500 jaar, simpelweg oefening van het eigen vakmanschap nodig in het nemen van eigentijdse besluiten die zelfs als ze blijven knagen, standhouden. Als je in de spiegel kijkt, zie je iemand die deugt en te allen tijde kan uitleggen waarom. Bronnen Nieuwenkamp, R. (2011) Politiek en ambtenarij: spanningen in een verstandshuwelijk, Den Haag: CAOP. Bekker, R. (2012) Marathonlopers rond het Binnenhof. Topambtenaren bij het rijk , Den Haag: Boom Lemma Uitgevers. Kerkhoff, T. (2013) Hidden Morals, Explicit Scandals: Public Values and Political Corruption in The Netherlands ( ), Universiteit Leiden. Openbaar Ministerie (2014) Jaarbericht 2013, Den Haag: OM. 64

6 BESTUUR EN BELEID Auteur drs. T.A. (Teresa) Cardoso Ribeiro Aandachtsgebieden Leiderschap en integriteit Teresa Cardoso Ribeiro ontwikkelt en coördineert als programmamanager en trainer bij PBLQ ROI professionaliseringsprogramma s in binnen- en buitenland op het gebied van omgaan met complexiteit door de meervoudige aard van publieke vraagstukken, publiek strategisch management en leiderschap, politiek-bestuurlijk fingerspitzengefuhl, morele oordeelsvorming en effectieve besluitvorming voor de Rijksoverheid en uitvoeringsorganisaties in het publieke domein. 65

Vergelijkbare documenten

Discussie notitie Aan Van Datum Onderwerp Basisprincipes als afspraak Discussie voor raadsleden Extra informatie Gevraagd

Discussie notitie Aan Van Datum Onderwerp Basisprincipes als afspraak Discussie voor raadsleden Extra informatie Gevraagd Discussie notitie Aan : Gemeenteraad Van : Inge Schopenhouer Datum : maandag 21 mei 2012 Onderwerp : Social media, spelregels voor effectief gebruik: een discussie waard! Onder Social media verstaan we