(!) (!) (!) (!) (!) Diagnostiek en behandeling van ouderen met een autismespectrumstoornis (ASS)

Transcriptie

1 Diagnostiek en behandeling van ouderen met een autismespectrumstoornis (ASS) Ouderen onderzoeken op autisme: Nooit te laat of Frédérique Geven, GZ-psycholoog na de maaitijd... Autisme: Een andere manier van verwerken van informatie. We hebben het over een autismespectrumstoornis (ASS) (OSM 5). We spreken nauwelijks/niet meer over klassiek autisme, Asperger of POD-NOS (OSM IV) Richtlijn Diagnostiek en Behandeling van ASS bij volwassenen, april 2013, NVvP Prevalentie ongeveer 6 op (1-1.5 %) 50-80% (boven)gemiddelde intelligentie; Man- vrouw verhouding bij verstandelijke beperking 2 : 1, bij normale en hoge intelligentie schatting 6-8: 1, gemiddeld 4: % medische oorzaak 90% genetische oorzaak Geen relatie met etniciteit of sociaal economische status. NB: Eindhoven 229 per % werkt in iet of techniek Baron Cohen en Hoekstra Zij zijn altijd afzijdig en niet geïnteresseerd in anderen. Ze hebben geen relaties Zij maken geen oogcontact Ze hebben weinig empathie voor anderen Ze hebben vaak een verstandelijke beperking Het zijn intellectuele genieën 1

2 Videofragment NVA Wat is Autisme? Een andere manier van informatieverwerking. Autisme en waarneming Mensen met autisme zijn vaker dan mensen zonder autisme gericht op details. De optelsom van de details levert uiteindelijk een totaalbeeld op. Wanneer een detail verandert, verandert de optelsom, wat kan betekenen dat de persoon met ASS het totaalbeeld niet meer herkent of erdoor in verwarring raakt. "onderdelen" zien versus geheel Mensen met ASS hebben geen/minder "filter". Alle prikkels komen binnen. Moeite met voor- en achtergrond prikkels, of hoofd- en bijzaken. Mensen met autisme kunnen een overgevoeligheid en/of ondergevoeligheid ervaren bij het waarnemen. Overvol hoofd Concentratieverlies Overspoeld raken Emotionele uitbarsting, agressieve ontlading, fysieke reacties Hanteren: Bv oogcontact vermijden, drukte vermijden, weglopen, niet reageren, rust nemen. 2

3 Moeite om in te leven in emoties en gedachten van anderen informatie wordt anders opgeslagen in het geheugen; vaak meer feitelijk, letterlijk, gedetailleerd Minder rekening gehouden met de context van de situatie. Bij mensen met autisme vormt de verbale communicatie het belangrijkste deel: 80% verbaal, 20% non-verbaal. Bij mensen zonder autisme is dit andersom! Daardoor is het moeilijk elkaar te begrijpen. Planning en organisatie Moeite aandacht te richten Moeite met beurtwisseling; monologen Niet volgen vanwege associatie Mensen met autisme hebben moeite met plannen en organiseren. Dit kan tot uiting komen in: niet weten waar en hoe te beginnen wat moet ik eerst doen, wat daarna? niet kunnen stoppen niet weten hoe lang iets duurt vasthouden aan een planning als er iets tussenkomt op zijn minst van slag zijn moeite met bedenken van alternatieve oplossingen Video Paul Karikatuur Paul

4 Duizend(en?) dvd's (voor de heb) enorme hoeveelheden oude grammofoonplaten boeken,boeken, fotoboeken boeken verouderde studiematerialen, verzamelingen artikelen gedetailleerde pentekeningen uren speksteen bewerken modelbouw Enz.. problemen met zich inleven en verplaatsen in de ander weinig begrip van sociale situaties problemen met wisselende en onzichtbare sociale betekenissen Communicatie moeite met abstract en vaag taalgebruik moeite met figuurlijk taalgebruik moeite met wat niet gezegd, maar wel bedoeld wordt moeite met non-verbale communicatie concreet denken en zaken letterlijk oppakken Stereotypie in denken en handelen "Mist u iemand?" "verborgen agenda" rigide denken en handelen weerstand tegen veranderingen voorkeur voor vaste routines en regels Moeite met abstracte concepten. beperkte, eenzijdige interesses Moeite met veranderingen 4

5 l Praktijk: Diagnostiek Het is mogelijk om een diagnose autisme op latere leeftijd te stellen. Wanneer is onderzoek wenselijk of noodzakelijk? Veel verborgen leed, rouw. Systemische aanpak (partner, gezin) Multidisciplinaire aanpak (psycholoog, psychiater, geriater, maatschappelijk werk, etc.) Specialisme. Niet iedereen heeft de kennis en ervaring om dit onderzoek te kunnen doen. Diagnostiek kan moeilijk zijn: Geen/weinig informatie ontwikkeling als kind Soms weerstand bij cliënt en/of familie Kenmerken cliënt worden als normaal gezien Veel somatische - of neurologische problemen Andere diagnosen: dwangmatig, depressief, persoonlijkheidsstoornissen, etc. Veel compenserende vaardigheden ontwikkeld. Tbv diagnostiek: kennis over autisme, over somatiek inclusief medicatie, over psychiatrie bij ouderen. De puzzelstukjes vallen op zijn plaats: verklaringen, opluchting, begrip, boosheid, onmacht. Verdriet/rouw. Beeld van verleden en heden is veranderd, moet het toekomstbeeld veranderd worden? Ontreddering, hoe nu verder? 'Dit is een gegeven'. Nu kunnen we verder maar hulp is noodzakelijk. Een verrijking. Levensfaseproblematiek (scheiding en vastlopen op werk) Aanpassingsstoornis met angstige en depressieve stemming Persoonlijkheid met ontwijkende, passiefagressieve en obsessief-compulsieve problematiek Angst- en stemmingsstoornis Cognitieve stoornis NAO OCS Fronto-temporale dementie Aanpassen communicatie Aanpassen omgeving 5

6 Aangepaste communicatie 1 Bijzonder, persoonlijkheidsproblemen - stoornis, relatieproblemen Moeilijke schoolcarrière en/of werk carrière 'Altijd een vol hoofd' Communicatieproblemen Schakeltijd, wachttijd en denktijd Neem wat cliënt zegt letterlijk en zoek niet te snel naar verborgen betekenis Moeite met veranderingen Erg nauwgezet, exacte data Verminderd executief functioneren Vol huis Begrens bij teveel uitweiden of associëren Zeg wat je bedoelt en verduidelijk Onder niveau functioneren van opleiding Strijden tegen onrecht Doorvragen naar inhoudelijke betekenis, afstemmen concepten Stel gerichte en concrete vragen Therapeutische houding afstemmen Communicatie aanpassen Systeem en omgeving betrekken Visuele ondersteuning (tekenen, aantekeningen, mail) kopie Structuur aanbrengen Therapeutische houding ASS in intramurale setting Transparantie over verwachtingen - Wat is therapie, wat wordt verwacht - Rol therapeut, rol cliënt verduidelijken Leidende rol nemen (vooral in het begin) Geen 'sociale normen' opleggen. Uitleg geven aan hulpverleners aangepast aan disciplines. Laag intelligentieniveau: werk met pictogrammen. Grenzen merkbaar respecteren Constructief en positief Alert op overspoeld raken 6

7 Wat is normaal in zelfzorg, eten, activiteiten. Overprikkeling duidelijk hebben: Gevoeligheden voor lichtlgeluid/aanraking/stoffen. Medicatie-gevoeligheid Aanmelding met forse relatieproblemen Zorgen om cognitie - diagnose dementie Problemen pas echt ontstaan na pensionering Pas aandacht na diagnose (klein)kind Vrouwen met ASS kunnen 'anders' Complexe beelden i.e.m. zijn eomorbiditeit en NAH Snel zorgen om cognitie ivm onvermogen tot aanpassen aan veroudering. Stress en angst/depressie geven veel cognitieve stoornissen Partners maken zich vaak zorgen. Uitgangsniveau: IQ en geheugen Executief functioneren Overprikkeling in de kamer Gedragskenmerken FTO Hetero-anamnese!! Differentiaal ook opzetten; diagnostisch 'ASS-bril' Gaat om uitsluiten, vooral uitgaan van andere diagnosen. Vrouwen met ASS anders dan mannen. Bij familie anamnese benoemen: depressies, verslaving, autisme, etc. Wat denkt u dat er aan de hand is? 7

8 Vragen?. Overleg? Contact opnemen: 8