Visie religieus erfgoed

Transcriptie

1 Visie religieus erfgoed Voorzitter Matthijs Sienot Tijd uur Zaal ZIMIHC theater Stefanus, Braziliëdreef 2 Soort Bijeenkomst: Bespreken kerkenvisie Werkvorm bijeenkomst Combinatie technisch + regulier Geagendeerd door: Aline Knip (D66), Jolande Uringa (CU), Ruben Post (PvdA) en Bert Jan Brussaard (CDA) Doel van de bijeenkomst De raad wil breed geïnformeerd worden en hoort graag de mening van betrokkenen Betrokken ambtenaren/ Alice Gut Erfgoed Presentatoren Bettina van Santen Erfgoed Henk Jansen Erfgoed Raymond Bijen Erfgoed Fons van den Broek Oud Utrecht Comm. Cultureel Erfgoed Gerda Oskam Oud Utrecht Comm. Cultureel Erfgoed Bert Poortman Oud Utrecht Comm. Cultureel Erfgoed Chantal Hakbijl Oud Utrecht Comm. Cultureel Erfgoed Meepraters Dhr. mr. Zuijdwijk Aartsbisdom Utrecht Frans Ritmeester Protestantse Gemeente Utrecht Maarten van Ditmarsch Protestantse Gemeente Utrecht Robert Stok R.-K. Parochie Sint Ludgerus Adrian Los Holy Trinity Church Utrecht Teije Bakker Doopsgezinde Kerk Jeroen van Oort Doopsgezinde Kerk Meeprater 1 Wouter Roorda Christelijke Gereformeerde Kerk Utrecht-Centrum Maureen Baas Metaal Kathedraal Jan Eijrond Martinus/Salvator bouwzaken & beheer Dick Van Dijk Domkerk, Nicolaikerk, Torenpleinkerk, OK Kathedraal, Jacobikerk, Willibrorduskerk Eiko Smid KerkenKijken Utrecht Pia Verhoeven Museum Catharijneconvent Mirjam Blott (N/A) Agenda Toekomst Religieus Erfgoed Portefeuillehouder(s) Kees Geldof Aanwezige griffiemedewerker(s) Kumari den Ouden en Marlies Smeets Programma uur: Presentatie - Alice Gut en Bettina van Santen Reactie door Oud-Utrecht uur: Vragen raadsleden uur: Meepraters aan het woord uur: Vragen raadsleden en dialoog Vervolg Dit onderwerp is nog niet geagendeerd voor een debat in de gemeenteraad. Pagina 1 van 12

2 Motivatie: Aline Knip (D66), Jolande Uringa (CU), Ruben Post (PvdA) en Bert Jan Brussaard (CDA) De raad hoort graag van stakeholders en betrokkenen hoe zij de Utrechtse kerkenvisie hebben ontvangen. Zij bespreken graag met hen de voorlopige conclusies. De bijeenkomst start met technische toelichting (tevens inleiding) van de afdeling Erfgoed over deze conceptvisie - daarbij is ruimte voor de stand van zaken m.b.t. de uitwerking van de definitieve kerkenvisie en verdere tijdspad (m.b.t toeristisch potentieel, exploitatie, beheer en onderhoud en de profielen voor herontwikkeling). Daarnaast krijgen stakeholders, kerkeigenaren, lokale en landelijke experts ruimte om hun visie kenbaar te maken. Zij worden graag specifiek geïnformeerd over de volgende thema s: - Huidig gebruik en herbestemming/herontwikkeling van kerkgebouwen; - Maatschappelijk/stedelijk belang versus belang/rol van de eigenaar - Financiële aspecten beheer, onderhoud en exploitatie; - Mogelijkheden energiebesparing - Toeristisch potentieel van kerken in Utrecht; - De rol van gemeente als adviseur voor kerkeigenaren. Bijdragen Fons van den Broek, Vereniging Oud Utrecht Commissie Cultureel Erfgoed Vereniging Oud Utrecht - Commissie Cultureel Erfgoed Blijft Utrecht een kerkenstad? In juli van dit jaar verscheen het concept van de Utrechtse visie religieus erfgoed. Eerder -september organiseerde de vereniging Oud Utrecht een symposium: Hebben leegkomende kerkgebouwen in Utrecht een toekomst? Sombere prognoses over een nieuwe hausse van kerksluitingen, de komende decennia, op scherp gezet door de berichten binnen de katholieke kerk. Parochies clusteren zich, trekken zich terug op een locatie en willen andere gebouwen afstoten. Kerkelijke gemeenten kunnen de lasten niet meer opbrengen. Regelingen worden afgeschaft of ingeperkt. Is er in de toekomst voldoende (financieel) draagvlak om de vele (monumentale) kerken in een goede staat te houden? Daartoe aangezet in november 2015 door een motie van de gemeenteraad heeft B & W van de stad Utrecht in juli 2016 een (concept) Utrechtse visie religieus erfgoed uitgebracht. Als Vereniging Oud Utrecht zijn we zeer positief over dit initiatief van onze gemeente. Het sterkt ons in onze liefde voor historie en haar betekenis voor de toekomst. De visie is tot stand gekomen na een gesprek met belanghebbenden. Ook wij zijn daartoe uitgenodigd en hebben daaraan deelgenomen. Het is pas na het uitkomen van de visie dat wij er mee kennis konden maken. Met deze inspraakreactie hopen we een bijdrage te kunnen leveren om de Utrechtse visie religieus erfgoed te versterken. Daartoe geven we een aantal aanzetten in deze reactie: 1. De visie beperkt zich uitsluitend tot de beschermde monumentale kerken. Vanuit een in het verleden uitgevoerd afwegingskader zijn kerken tot gemeentelijk (of Rijks-) monument verklaard. Dat sluit niet uit dat niet monument verklaarde kerken wel waarde kunnen vertegenwoordigen. Bijvoorbeeld als er draagvlak is in de wijk of de buurt voor behoud van het gebouw als gemeenschapsgebouw. De leefkwaliteit van de buurt is Pagina 2 van 12

3 ook afhankelijk van de gevarieerdheid van haar omgeving. De gemeentelijke rol voor niet monumentaal beschermde kerken blijft ons inziens onbelicht. 2. We missen de aandacht voor de bijzondere kerkelijke ensembles die Utrecht rijk is: in enkele wijken is ruimte gemaakt voor het ontstaan van een ensemble van kerk, scholen en verenigingsgebouwen in samenhang met woongebouwen. Ons advies: benoem deze ensembles apart en ken er specifieke waarderingen aan toe. 3. Visie lijkt ons: benoem bestaande of ontwikkel instrumenten om passend hergebruik mogelijk te maken. De gemeente beschikt over instrumenten: structuurvisie, bestemmingsplan, omgevingsvergunningen, erkenning als gemeentelijk monument, financiële steun bij stedelijke ontwikkeling etc.. In de visie treffen wij geen verdere uitwerking van deze instrumenten aan of een aanbeveling daartoe. 4. De gemeente is participant in de ontwikkeling van gemeenschappelijke voorzieningen als een gezondheidscentrum, scholen, wijk gerelateerde voorzieningen. Wij menen dat ook leegkomende kerken daarin betrokken moeten worden, juist omdat het in essentie gemeenschapsgebouwen zijn. Het zou goed zijn dat in de visie op te nemen. 5. Niet in elke monumentale kerk mag van alles. De cultuurhistorische aspecten die het juist tot een monument maken geven beperkingen en die zijn bij elke kerk verschillend. In de visie wordt het concept herbestemmingsprofiel genoemd. Dit profiel wordt in detail uitgewerkt bij elke herbestemmings vraag, maar wanneer? Wij bevelen aan om bij de monumentale kerken al vroegtijdig duidelijk te maken welk herbestemmingsprofiel er bij kan passen. In een soort herbestemmingsmatrix staan dan alle kerken, een samenvatting van het cultuurhistorische waardeoordeel en een mogelijk herbestemmingsprofiel van wat wel of niet gewenst is. Het lijkt ons een instrument waarbij de overheid vroegtijdig haar voorgenomen beleid kenbaar maakt en de markt al vroegtijdig weet aan welke herbestemming ze bij een kerk kan denken. 6. Nu lijkt de situatie in Utrecht vrij gunstig voor de herbestemming van kerken: naast nieuwe of groeiende kerkgenootschappen zou er vraag zijn naar erfgoed voor een nieuwe functie. Dat veronderstelt steeds de aanwezigheid van een ondernemende eigenaar, die in staat is risico s af te dekken en investeringen te doen. Dit is echter geen garantie voor een goede herbestemming. Het proces van herbestemmen kent vele valkuilen en hindernissen. Naast een ondernemende eigenaar is er meer nodig. De rol van derden ofwel deskundige partijen die behulpzaam kunnen zijn bij herbestemmingen, blijft ons inziens onderbelicht in de nota. Er zijn landelijk en regionaal partijen actief, ter ondersteuning bij het organiseren van instandhouding, beheer, onderhoud, herbestemming en exploitatie. Dat kan van belang zijn voor bestaande monumentale kerken, dat kan ook van belang zijn voor kerken die afgestoten worden. In de visie blijft de rol van deze partijen onderbelicht. Het lijkt ons een goede overweging als de gemeente Utrecht banden aanhaalt met door haar te selecteren partijen die in dit proces een goede rol vervullen en deze partijen mogelijk gaat ondersteunen of aanbevelen bij de uitvoering van de kerkenvisie. Tot slot: een dilemma is de spanning tussen financiële haalbaarheid en het behoud van monumentale waarden. Het kan soms schuren tussen de eigenaar en het behoud van monumentale waarden. Wij doen op U een appèl, tevens een appèl op nog niet genoemde middelen van de gemeente Utrecht. Erfgoedbeleid is niet Pagina 3 van 12

4 in principe rendabel, of kostendekkend. Gemeentelijk monumentenbeleid is niet vrijblijvend en het kan zomaar gebeuren dat er geen oplossing is met het bestaande instrumentarium. Kerken kunnen niet uitsluitend vanuit rendabiliteitsoverwegingen in stand gehouden worden. Net als de infrastructuur, de parken en de grachten behoren kerken tot het stedelijk weefsel dat gewaardeerd wordt, gebruikt wordt, maar veelal indirect gefinancierd voor haar algemene diensten. Dat doen we niet voor niets, we krijgen er veel voor terug. Utrecht is een aantrekkelijke stad, het historische karakter inclusief haar rijkdom aan kerken is daarin een grote verdienste. De instandhouding van die kerken mag ons inziens een appèl doen op de financiële gemeentelijke middelen van onze gemeenschap. Het einde van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing is toch niet het einde van Stedelijke Vernieuwing? De instandhouding van het erfgoed van onze stad kan toch niet afhankelijk zijn van een ontoereikend provinciaal Fonds Erfgoedparels? We ronden af. Wij zijn zeer verheugd met het uitstekende initiatief om met visie de toekomst tegemoet te gaan. Wij ervaren het ook als uitstekend dat de raad hierover in gesprek gaat. De Vereniging Oud Utrecht is en blijft betrokken bij het erfgoed in onze stad en neemt graag verantwoordelijkheid op zich daarin hoeder te zijn, tezamen met andere partijen. Mirjam Blott, Projectleider Agenda Toekomst Religieus Erfgoed Zoals aangekondigd kan ik als projectleider van de landelijke Agenda Toekomst Religieus Erfgoed vanavond helaas niet aanwezig zijn. Wel lijkt het me, en ik besef dat het op de valreep is, goed om u mee te geven in welke richting de Agenda toekomstige ontwikkelingen rondom religieus erfgoed voor zich ziet. Tijdens de afsluitende bijeenkomst van de Agenda op 8 december a.s. in Naarden zetten wij, d.w.z., toonaangevende in de Agenda samenwerkende landelijke partners (o.a. RCE/OCW, FGMG, CIO-K, Heemschut, Museum Catharijneconvent, VBMK etc.), in op een vervolg van de Agenda, in enige vorm. Hieronder geef ik de beoogde ontwikkelrichtingen waarop de Agendapartners zich inzetten weer. Momenteel zijn we in de afronding van de uiteindelijke formulering, zie dit dus als concept. In de eindversie voor 8 december worden de voor de diverse actiepunten verantwoordelijke partijen toegevoegd. Tevens zal worden benadrukt dat veel ontwikkelingen zich afspelen en voor elkaar moeten worden gebokst op lokaal niveau. Wij zijn daarom erg blij met het initiatief van de gemeente Utrecht om te komen tot een visie op religieus erfgoed. De strategische richtingen: 1. Alle partners zetten zich voluit in om op een actieve manier bij te dragen aan de versterking en uitbreiding van het maatschappelijk draagvlak voor religieus erfgoed; 2. Vanaf 2017 zal door de partners een voorzetting van de hechte samenwerking van de verschillende partners, in vervolg op de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed, worden georganiseerd; 3. Er wordt door partners initiatief genomen om te komen tot deling van kennis en expertise in een kenniscentrum onroerend religieus erfgoed; 4. Eigenaren zetten zich in om vroegtijdig toekomstige ontwikkelingen in beeld te krijgen en die inzichten te delen en daarover in overleg te treden met relevante partners; 5. Partners nemen, ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid en in onderlinge afstemming, het initiatief tot een waardedifferentiatie religieus erfgoed (onroerend en roerend), waarin een nieuwe balans in behoud en transformatieruimte het uitgangspunt vormt; 6. De rijksoverheid evalueert in het licht van de opgave de inzet van het monumenteninstrumentarium en onderzoekt een eventuele herallocatie van middelen; 7. Gemeentelijke overheden zetten zich in de lokale scenario s vroegtijdig in beeld te brengen, ontwikkelen in samenwerking met lokale partners visie op religieus erfgoed. Daarnaast zetten zij zich in om Pagina 4 van 12

5 onbedoelde hinderlijke effecten van wet- en regelgeving in het licht van herontwikkeling van religieus erfgoed, aan te pakken; 8. Maatschappelijke belangenorganisaties zetten hun maatschappelijke kracht waar mogelijk in om een nieuwe kansrijke toekomst voor een gebouw pro-actief te ondersteunen. Maureen Baas, Metaal Kathedraal Het belang van erfgoed en ondersteuning vanuit Gemeente Utrecht in het kader van herbestemming is essentieel. Metaal Kathedraal kan hierin een voorbeeld zijn en aanjager. We horen graag hoe we erfgoed hierin kunnen ondersteunen en visa versa. Met onze opgebouwde ervaring als onafhankelijk burgerinitiatief kunnen we onze ervaring delen op alle onderstaande punten. - Huidig gebruik en herbestemming/herontwikkeling van kerkgebouwen; - Maatschappelijk/stedelijk belang versus belang/rol van de eigenaar; - Financiële aspecten beheer, onderhoud en exploitatie; - Mogelijkheden energiebesparing; - Toeristisch potentieel van kerken in Utrecht; - De rol van gemeente als adviseur voor kerkeigenaren. Goede groet, Maureen Baas Hemelbewaarder Metaal Kathedraal. Dick van Dijk, Domkerk, Nicolaikerk, Torenpleinkerk, OK Kathedraal, Jacobikerk, Willibrorduskerk Utrecht kent vele kerken, middeleeuwse kerken maar ook vele kerken van na de tweede wereld oorlog. Door de verregaande secularisatie zullen in de komende tijd vele kerken gesloten worden voor de eredienst. Maar vanwege de monumentenstatus zullen ook vele gebouwen niet worden afgebroken. Nu de traditionele bewoners uit de kerken trekken valt ook direct het enorme potentieel aan vrijwilligers dat traditioneel aan de kerkgebouwen verbonden is weg. Naast fysieke instandhouding deze avond een pleidooi om te investeren in het open houden van de vele kerken. Hiertoe is een initiatief gestart vanuit de volgende kerken: Domkerk, Jacobikerk, Leeuwenberghkerk, Pieterskerk, Willibrorduskerk, Nicolaikerk,Torenpleinkerk (Vleuten): Willibrorduskerk Vleuten en de Mariakerk De Meern. Ook is contact gezocht met Kerken Kijken. Er wordt gekeken of en hoe we kunnen samenwerken, vooral in de verschillende programmeringen. De kerken hebben heel wat te bieden voor de stad Utrecht, ze beschikken over ongeveer 1,000 vrijwilligers, er komen jaarlijks ongeveer een miljoen bezoekers over de vloer en de gebouwen zijn stuk voor stuk adembenemend. In de kerken werken (nog) uitstekende musici en de kerken hebben beschikking over schitterende inventarissen. Eigenlijk zijn alle kerken samen dus een groot museum. Vanuit deze kracht proberen we tot een samenhangend en aanspreekbaar programma te komen. In een recent rapport over de muziek in de Utrechtse kerken formuleert de adviescommissie het als volgt: 'De commissie maakt zich zorgen over de tanende positie van programmerende instanties gelieerd aan Utrechtse kerken. Hoewel deze prachtlocaties (en bijvoorbeeld hun orgels) een sieraad van historisch erfgoed voor de stad vormen, lijden ze onder een gebrek aan samenwerking. Ze zouden baat hebben bij een krachtige dosis cultureel ondernemerschap, aldus de commissie. De commissie ziet veel potentie in sterkere allianties, bijvoorbeeld met Utrechtse festivals en met het in de Buurkerk gevestigde Museum Speelklok. De commissie adviseert de gemeente om een dergelijke dialoog te stimuleren'. Over de geadviseerde stimulering zouden we graag verder spreken deze avond. Wij zelf denken aan een ondersteuning in de vorm van professionele coördinatie, 1 budget (in plaats van allerlei kleinere subsidies) voor allerlei culturele activiteiten in de vele utrechtse kerkgebouwen. Mede namens alle genoemde instanties: Dick van Dijk Pagina 5 van 12

6 Wouter Roorda, Christelijke Gereformeerde Kerk Utrecht-Centrum Inbreng raadsinformatieavond namens CGK Utrecht-Centrum Op avonden als deze gaat het vaak over geld en visie. Geen van beide is nodig, mits de gemeente gewoon haar werk doet. We komen natuurlijk bij het onderhoud van monumenten altijd geld tekort, zeker in een kleine kerkelijke gemeente als de onze waar de lasten door een beperkte groep gezinnen moet worden gedragen. Ons pleidooi is dan ook niet gericht op het krijgen van subsidie. En visie moeten we zelf ontwikkelen, niet de gemeente. De Christelijke Gereformeerde Kerk Utrecht-Centrum is een kerkelijke gemeente aan de Wittevrouwensingel, waar we de beschikking hebben over een kerkgebouw, een pastorie en een kosterswoning met zaal. Ons kerkgebouw ligt enigszins verscholen en is bereikbaar via een toegangspoort, waarboven zich nog een woning bevindt die eigendom is van de kerk. Hier kerken we al sinds Drie van de vier panden zijn een gemeentelijk monument. De onderhoudskosten voor deze panden zijn hoog en moeten worden gedragen door de circa 80 gezinnen die tezamen de kerkelijke gemeente vormen. Zij leggen jaarlijks opzij voor onderhoud en dan moeten ook nog een predikant en de diverse kerkelijke activiteiten worden betaald. Wij hebben ons een aantal jaren geleden beraden of kerken op deze plek nog financieel verantwoord is. We zijn tot de conclusie gekomen dat we deze mooie plek niet willen verlaten. Dit is de oudste Christelijke Gereformeerde Kerk die nog als zodanig in gebruik is en de gemeente heeft een rijke historie. Ook zagen we mogelijkheden om de inkomsten uit de panden die we hadden te vergroten. Bovenal is dit de aangewezen plek voor ons om naar buiten toe zichtbaar te zijn en missionaire activiteiten te ontplooien. De doelgroep die we bij dat laatste voor ogen hebben zijn studenten uit binnen- en met name buitenland. De laatste groep is de afgelopen jaren sterk toegenomen in de stad en er is een grote behoefte onder hen naar contact en religieuze zingeving. Na het vertrek van onze vorige predikant begin 2013 hebben we besloten de pastorie en de woning boven de poort geschikt te maken voor studentenhuisvesting. Er zijn 10 kamers gerealiseerd die we voor een betaalbare huur aanbieden aan 5 Nederlandse en 5 buitenlandse studenten. De verbouwingskosten van bijna hebben we uit eigen middelen gefinancierd, waardoor nu al ons geld in stenen zit. Al het achterstallig onderhoud is in één keer ingehaald. Naast inkomsten uit kamerverhuur hebben we ingezet op het verhuren van onze zaalruimte. Mede dankzij het Makelpunt van de gemeente Utrecht is dit goed gelukt en zijn we in staat uit deze inkomsten voor 2 dagen in de week een beheerder te financieren. Het beheerdersechtpaar heeft zijn intrek genomen in de kosterijwoning en is blij met de kansen die hen als starters op de arbeids- en de woningmarkt op deze locatie worden geboden. Dankzij al deze extra inkomsten zijn wij in staat de hoge onderhoudskosten te betalen. Dat is de reden voor ons om te zeggen dat subsidie voor ons geen prioriteit heeft. Tijdens het hiervoor beschreven omschakelingsproces hebben we meer last dan profijt gehad van de gemeente. Daar liggen de verbeterpunten die we vanavond graag onder de aandacht willen brengen. Deze zijn al in 2015 in een brief aan wethouder Jansen gemeld, maar werden door hem in zijn antwoord van tafel geveegd. De correspondentie hebben we vanavond meegenomen, zodat u daar desgewenst kennis van kunt nemen. Het vergunningsplichtige deel van de verbouwing betrof alleen de pastorie en was relatief eenvoudig. De aanneemsom bedroeg minder dan en de aannemer kon het werk in één maand realiseren. Op 11 maart 2015 hebben we de vergunningaanvraag via het Omgevingsloket ingediend; de procedure van de gemeente volgend kwam dit neer op 1 aanvraag en 2 meldingen. We hebben een groot aantal bestanden Pagina 6 van 12

7 geüpload, maar de gemeente bleef voortdurend aanvullende gegevens vragen. Zoals de vraag om een foto van de bestaande voorgevel en de voorgevel na de verbouwing, terwijl er aan de voorgevel niets wijzigde. Wij hebben extra tekeningen moeten laten maken die door de gemeente werden verlangd. Op 16 april 2015 zag de nieuwe aanvraag er als volgt uit: Een vergunningaanvraag met 67 digitale bijlagen, met een veelvoud aan tekeningen en foto s. Twee meldingen met elk 54 digitale bijlagen, met ook weer de nodige tekeningen en foto s. Vervolgens werd de aanvraag afgewezen doordat de brandweer een aantal zaken constateerde. Als iemand de moeite had genomen de door ons ingediende plannen te bekijken, was het niet nodig geweest om de aanvraagtermijn nog eens met 6 weken te verlengen. Alles wat werd gevraagd omdat het zou ontbreken, zat er namelijk al in. We werden echter gedwongen om nog meer tekeningen te laten maken, tegen weer extra kosten. Een aantal dagen na het uploaden van de gevraagde tekeningen liet een medewerkster van de gemeente weten geen directe toegang te hebben tot het Omgevingsloket en verzocht de tekeningen te en De aanvraag voor een vergunning duurde drie keer zo lang als het realiseren van het complete bouwproject (inclusief het niet-vergunningplichtige deel). Het tekenwerk heeft ons in totaal 9000 gekost en de benodigde vergunningen bijna Dat is ongeveer even veel als we eerder in het kader van de kerkenregeling aan subsidie kregen. En verder was er nog alle extra tijd die door vrijwilligers hierdoor in het project moest worden gestoken. De procedure vereisten bij het aanvragen van een bouwvergunning zijn absurd en kafkaësk en jagen de aanvrager op hoge kosten. En dan hebben we ons hier nog maar beperkt tot de hoofdlijnen. Het is hier waar de gemeente haar functioneren kan verbeteren. Niet in het ontwikkelen van een grootse visie of het rondstrooien van subsidie. Pia Verhoeven, Museum Catharijneconvent Pia Verhoeven, Museum Catharijneconvent, Utrecht 21 november 2016 Geachte leden van de raad, Afgelopen zomer is Museum Catharijneconvent als stakeholder geraadpleegd bij het opstellen van de Utrechtse kerkenvisie. Het museum fungeert als kenniscentrum voor het christelijk erfgoed. Vanuit deze rol zijn wij verantwoordelijk voor het in kaart brengen en het waarderen van de collecties roerende erfgoed in de Nederlandse kerken. De waardering van deze interieurs en inventarissen gebeurt uiteraard in samenhang met de waarde van het gebouw. Momenteel wordt binnen het museum veel tijd besteed aan het begeleiden van kerkeigenaren die kerkgebouwen moeten sluiten en aan advisering rondom herbestemming van de collecties. Het Catharijneconvent heeft daardoor een goed beeld van de landelijke problematiek rondom dit bijzondere erfgoed. Het Catharijneconvent heeft destijds gepleit voor de ontwikkeling van een Utrechtse kerkenvisie. Wij zijn dan ook verheugd dat wij vandaag mogen reageren op de conceptversie van de Utrechtse visie religieus erfgoed. De visie geeft een goed overzicht ten aanzien van de stand van zaken van de Utrechtse kerkgebouwen, het huidige gebruik en de staat van onderhoud. Ook de bijzondere rol van Utrecht als kerkenstad, met zijn lange kerkelijke geschiedenis, komt goed naar voren. Onze belangrijkste kritiek op de visie hebben wij al eerder in een brief aan het college van burgemeester en wethouders uiteengezet. Ik zal de belangrijkste punten hier vandaag herhalen. In de visie wordt geconcludeerd dat er bij het grootste deel van de monumentale kerkgebouwen nu en in de nabije toekomst Pagina 7 van 12

8 geen problemen ten aanzien van gebruik en instandhouding te verwachten zijn. We zijn er echter van overtuigd dat de landelijk trend van afnemend kerkbezoek ook in Utrecht zal doorzetten. Dat betekent dat voor het overgrote deel van de kerken op korte tot middellange termijn een nieuwe functie moet worden gevonden. De verschillende rooms-katholieke bisdommen in Nederland geven aan binnen jaar nog slechts 10% van hun kerken voor religieus gebruik te blijven gebruiken. Dat betekent dat er in Utrecht op termijn slecht twee Rooms-katholieke kerken in gebruik zullen blijven. De cijfers bij de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) laten een vergelijkbaar beeld zien. Van de PKN-kerken staat 75% in de rode cijfers. Ook hier wordt grootschalige herbestemming voorbereid. Met dit beeld voor ogen is de Utrechtse kerkenvisie te afwachtend van aard. Het is noodzakelijk dat de gemeente een actievere rol aanneemt op het gebied van erfgoedwaardering en -selectie. Gezien het grote aantal monumentale kerken in de stad, zullen op het gebied van behoud en bescherming duidelijke keuzes moeten worden gemaakt. Hierbij zou de samenhang tussen exterieur en interieur een belangrijk waarderingscriterium moeten zijn; denk bijvoorbeeld aan de Willibrordkerk, waarbij gebouw en inventaris een belangrijk ensemble vormen. Aldus bepleiten wij een aangescherpte gemeentelijk visie waarbij een nadere categorisering van het Utrechtse monumentenbestand wat betreft de culturele waarde naar ons idee noodzakelijk én haalbaar is. Met andere woorden: men moet niet te bang zijn om het gemeentelijk monumentenbestand eens kritisch tegen het licht te houden. In feite moet nu worden bepaald welk erfgoed we straks willen behouden voor de toekomst. Hierbij moeten alle belanghebbenden worden betrokken, zodat al vroeg in het proces duidelijk wordt wat de culturele waarde van gebouw en inventaris is voor de maatschappij. De gemeente zou hierover proactief het gesprek met de eigenaren moeten voeren, helderheid creëren en keuzes maken, uiteraard binnen de grenzen van het gemeentelijk mandaat. Op deze manier kan een verantwoord herbestemmingsbeleid worden ontwikkeld voor onze prachtige monumentale kerken. Museum Catharijneconvent is hierin, als landelijk kenniscentrum religieus erfgoed, graag de partner van de Gemeente Utrecht en de diverse kerkeigenaren. Dank voor uw tijd en aandacht. Dhr. mr. J.L.W.M. Zuijdwijk, Aartsbisdom Utrecht Mijn naam is Zuijdwijk en ik econoom (d.w.z. financieel directeur) en staflid van het Aartsbisdom Utrecht. Het aartsbisdom wordt het door de concept-kerkenvisie geraakt, want hoewel de eigendom van kerkgebouwen in de R.-K. Kerk in Nederland niet berust bij de bisdommen, maar bij de parochies, stellen de bisdommen wel kaders vast voor het gebruik, het onderhoud, de herbestemming e.d.m. van kerkelijk vastgoed in het algemeen en voor kerkgebouwen in het bijzonder. I) Enkele opmerkingen over de kerkenvisie in algemene zin In de kerkenvisie van de gemeente wordt gezegd dat de kerkgebouwen primair een religieuze, naast een meer algemene maatschappelijke betekenis hebben. Hiermee eigent de gemeente Utrecht zich de kerkgebouwen reeds voor een deel toe. Een rooms-katholiek kerkgebouw heeft, zolang het niet aan de eredienst is onttrokken, een sacrale status. Maatschappelijke betekenis heeft het kerkbezoek voor zover het kerkgebouw het centrum van samenkomst is voor een geloofsgemeenschap die ook diaconale en caritatieve activiteiten behartigt, die voor de samenleving van groot belang zijn. Het kerkgebouw heeft niet primair religieuze betekenis, maar is in essentie een religieus gebouw met een sacrale status. Die sacrale status dient in alle gevallen te worden geëerbiedigd. Immers, het gehele kerkgebouw is, zolang het niet aan de eredienst is onttrokken, huis van God, zowel ten behoeve van Pagina 8 van 12

9 de eredienst en de devotie als stil gebed. Dat de gemeente waardering heeft voor de architectonische waarde van het gebouw en er daarom maatschappelijke waarde aan toekent, is van ondergeschikte betekenis. Haar waardering voor deze secundaire betekenis van het kerkgebouw kan zij tot uiting brengen door financieel bij te dragen aan de restauratie ervan, wanneer die nodig blijkt te zijn. Hierin schiet de gemeente echter, ook bij kerkgebouwen met de status van gemeentelijk monument, vaak tekort. Door deze houding en door de maatschappelijke betekenis van het kerkgebouw te benadrukken, hoewel zij noodgedwongen toegeeft dat de betekenis primair religieus is, eigent zij zich het gebouw voor een groot deel toe zonder er financieel veel voor over te hebben. Weliswaar is met de kerkeigenaren gesproken, maar zij worden niet geclassificeerd onder de stakeholders, met wie gesproken is en wier vragen schriftelijk of mondeling zijn beantwoord. De indruk wordt gewekt dat de stakeholders uitgebreider zijn geconsulteerd en meer betrokken zijn bij het opstellen van het adviesrapport dan de kerkeigenaren. Wanneer het gaat om r.-k. kerkgebouwen is het bovendien onvoldoende om alleen met de parochiebesturen te spreken, maar moet ook met het aartsbisdom worden gesproken, omdat de aartsbisschop uiteindelijk bepaalt wat er met het kerkgebouw gebeurt. Het adviesrapport suggereert dat de gemeente op de stoel van parochiebestuur en aartsbisschop wil gaan zitten, hetgeen uiteraard onaanvaardbaar is. De indruk dat de gemeente op de stoel van parochiebestuur en aartsbisschop wil gaan zitten, wordt nog versterkt door de eerste alinea onder het kopje Ambitie, waar wordt gezegd dat de in het rapport genoemde handvatten voor het in standhouden van kerken of het herbestemmen ervan weliswaar door de kerkeigenaars gebruikt kunnen worden, maar tegelijkertijd een sturingsmiddel voor de gemeente zijn. II) Enkele opmerkingen over onderdelen van de kerkenvisie in het bijzonder: Bladzijde 7: Met betrekking tot het begin van de tweede alinea dient te worden vermeld dat r.-k. kerkgebouwen niet mogen worden herbestemd als godshuis van andere geloven dan de christelijke en de joods-israëlitische. Wat betreft het monumentale interieur moet worden opgemerkt dat, ook al mag dit niet worden veranderd, voor de R.-K. Kerk de eis geldt van de (Romeinse) Congregatie voor de goddelijke Eredienst dat de deuren van het tabernakel dienen te worden verwijderd. Bladzijde 8: Het volgende dient te worden opgemerkt. Werd aan het begin van de visie nog gesproken van de primair religieuze betekenis en daarnaast de maatschappelijke betekenis van kerkgebouwen, hier worden beide betekenissen nevenschikkend naast elkaar gezet. Het kerkgebouw mag dan gevoelswaarde hebben ook voor generaties die niet meer kerkelijk gebonden zijn, deze generaties dragen niets bij aan het in stand houden van de kerk. In de omschrijving van de religieuze betekenis van kerkgebouwen (eerste zin) ontbreekt het allerbelangrijkste en wezenlijkste: het zijn gebouwen die zijn bestemd voor de goddelijke eredienst. Kerkgebouwen zijn geen publieke ruimten (althans niet in de ruime zin van het woord). Hetgeen staat vermeld over de tijdsspanne klopt niet. Pas daarna kwamen er veranderingen in de liturgie die van invloed waren op het kerkgebouw. Bladzijde 16: Er dient te worden gewezen op het feit dat multifunctioneel gebruik voor r.-k. kerkgebouwen vanwege hun sacrale status niet aan de orde is. Bladzijde 18: Diverse opgesomde inkomstenbronnen zijn voor r.-k. kerkgebouwen vanwege hun sacrale status niet realiseerbaar dan wel niet toepasbaar. Voor een beroep op de genoemde inkomstenbronnen is overigens machtiging (d.w.z. schriftelijke toestemming) van de aartsbisschop vereist. Bladzijde 25, tweede alinea: Hier dient te worden toegevoegd dat bij de herbestemming ook rekening zal moeten worden gehouden met de waardigheid van het voormalige kerkgebouw. Dat betekent concreet dat niet elke herbestemming acceptabel is. Bladzijde 30: De bisdomstaf heeft kennis genomen van het vermelde feit dat de gemeente Utrecht al jarenlang met de Protestantse Gemeente Utrecht een jaarlijks structureel overleg voert over het onderhoud van haar gebouwen en de financiële staat van de onderhoudsreserves. Het voordeel van zo n structureel Pagina 9 van 12

10 overleg is dat je je visie op het vereiste niveau binnen de gemeentelijke burelen naar voren kunt brengen, maar het nadeel is dat je je dan ook afhankelijk maakt van de gemeentelijke overheid. Een breed jaarlijks overleg met alle kerkeigenaren acht het aartsbisdom vanwege de speciale status van de r.-k. kerkgebouwen en de structuur van de kerkelijke organisatie niet wenselijk. Het aartsbisdom is formeel niet op de hoogte van het project Adopteer een kerk in het kader waarvan wordt gezocht naar mogelijkheden de kerk voor de wijk en twee geloofsgemeenschappen open te houden als opmaat naar een duurzame herontwikkeling van de kerk. Dit gegeven lijkt in strijd te zijn met het pastoraal beleidsplan van de desbetreffende parochie dat inzet op het sluiten van kerken en het samenbrengen van de gelovigen in het eucharistisch centrum. Bladzijde 33: Het hier beschreven particulier wijkinitiatief is in strijd met het beleid van het bestuur van de parochie St. Ludgerus. De gemeente Utrecht beschrijft hier een plan waar de eigenaar van de betrokken kerk niet in zal meegaan. Meer in het algemeen lijkt de gemeente Utrecht er niet van op de hoogte zijn dan wel zich er in ieder geval onvoldoende rekenschap van te geven, dat volgens de R.-K. Kerk een kerkgebouw een gewijde plaats is, met welk gegeven in kwesties van gebruik en herbestemming rekening moet worden gehouden. In die zin kunnen r.-k. kerkgebouwen niet met andere kerkgebouwen worden vergeleken. Daar komt bij dat in de R.-K. Kerk de kerkeigenaar (de parochie) niet de enige is die iets over de kerk te zeggen heeft, maar in laatste instantie altijd de (aarts)bisschop. In mijn brief van 17 november aan de afdeling erfgoed van de gemeente, in afschrift gestuurd aan de wethouder, de raadscommissie voor Stad en Ruimte en de gemeenteraadsfracties, heb ik dit e.e.a. ook verwoord. Dank voor uw aandacht. Teije Bakker, Doopsgezinde Kerk Verbreding insteek rapport Utrechtse visie religieus erfgoed Het conceptrapport Utrechtse visie religieus erfgoed van 5 juli 2016 geeft een opsomming van de rijks- en gemeentelijke monumentkerken en een beschrijving van sommige componenten van het onderhoud waarin de gemeentelijke overheid een rol kan spelen op het gebied van onderhoud, restauratie en transformatie. Deze keuze laat de andere mogelijkheden die kerken en hun vastgoed kunnen spelen in de Utrechtse samenleving onbelicht of toch tenminste onderbelicht. Utrechts kerkelijk vastgoed kan een rol spelen in veel verschillende sectoren. Wij denken daarbij, zonder uitputtend te willen of te kunnen zijn, aan sectoren als economisch beleid, cultuurbeleid, innovatiebeleid, duurzaamheidsbeleid, en arbeidsmarktbevordering. Ter inspiratie geven wij, zeker niet uitputtend en graag bereid tot een breed gesprek, enkele voorbeelden: Verband met Economisch beleid De conceptversie van de Utrechtse visie religieus erfgoed trekt een relatie met de toeristische sector. Behalve attractiviteit door de architectonische aantrekkingskracht biedt de Utrechtse kerkenroute, mede gedragen door vele vrijwilligers, een bijdrage aan de Utrechtse toeristische sector. Het heffen van entree en eventuele beperkte horecafuncties worden genoemd als mogelijke onderdelen van het verdienmodel van kerkelijk erfgoed. De kerken denken hier graag met elkaar en met de gemeente over na, maar zien veel meer mogelijkheden. Veel kerken zouden bijvoorbeeld prima gelegenheid kunnen bieden als vergader of conferentieruimte en zo ook aan het zakelijk toerisme een bijdrage kunnen leveren. En zo zijn er meer mogelijkheden waarvan de opbrengsten kunnen bijdragen aan het in stand houden van kerkelijk erfgoed. Pagina 10 van 12

11 Cultuurbeleid Veel kerken en zijn bij uitstek geschikt voor een rol in het cultuurbeleid, van wijkgericht amateurniveau tot en met (inter)nationale allure. Kerken kunnen immers vaak goed dienst doen als concertzaal en tentoonstellingsruimte of oefenruimte. Ze bieden intieme kleine ruimten, maar ook hele grote. Kerken zouden daarom graag een prominentere rol krijgen in het Utrechtse cultuurbeleid en ook opgenomen worden in gesubsidieerde festivals. Opbrengsten voor het gebruik van de zaal en uit horeca rondom dergelijke evenementen kunnen bijdragen aan het in stand houden van kerkelijk vastgoed. Duurzaamheidsbeleid en Innovatiebeleid Het kerkelijk erfgoed heeft in Utrecht massa. Dat biedt mogelijkheden om bijvoorbeeld duurzaamheid collectief aan te pakken, maar ook om het onderwerp kerkelijke duurzaamheid in een innovatieprogramma te gieten. Lokale installatiebedrijven kunnen nieuwe producten en technieken in de kerken toepassen. Dat biedt nieuwe mogelijkheden voor subsidies en andere vormen van staatssteun, omdat innovatie nadrukkelijk van het verbod op staatsteun is vrijgesteld. In ruil daarvoor kunnen Utrechtse bedrijven marktervaring opdoen met duurzaamheidsmaatregelen in monumentale gebouwen en zich daarmee specialiseren in een omvangrijke nichemarkt. Een heel concreet voorbeeld zou kunnen zijn het toepassen van zonnepanelen in dakpannen, waar inmiddels de eerste testen mee worden gehouden. Kerken kunnen zo living labs worden voor innovatieve bedrijven en vooroplopen in technologische ontwikkeling. Arbeidsmarktbevordering Elk van bovenstaande voorbeelden biedt mogelijkheden voor opname in het beleid rond arbeidsmarktbevordering. Samenwerking met cateraars met ruimte voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, tot leer/werk projecten binnen innovatieve duurzaamheidsmaatregelen. Met wat creativiteit van kerken en gemeentelijke overheid is het allemaal mogelijk. Wij zouden het erg op prijs stellen als de gemeente middels deze en vele andere soortgelijke mogelijke manieren met de kerken wil meedenken. Verbinding van sectoren en sociale doelen kan bijdragen aan het in stand houden van het religieus erfgoed in Utrecht. Dat is een wederzijds belang van de kerkelijke gemeenten en de gemeentelijke overheid. Net zoals de maatschappelijke doelen waaraan de kerken een bijdrage kunnen leveren een wederzijds belang is tussen kerk en overheid. Wij nodigen u graag uit de visie kerkelijk erfgoed uit te breiden met het beleidsuitgangspunt nadrukkelijk over dergelijke mogelijkheden met de kerken in gesprek te gaan. Beleids consequenties Het utrechtse beleid zou dan ook rekening kunnen houden met de aanwezige capaciteiten van het Utrechtse erfgoed. B.v. zo zou er niet tegelijk veel nieuwe vergaderlocaties moeten worden gebouwd daar die in principe beschikbaar is. Zo dienen er ook consequenties aan deze nota verbonden moeten worden! Jeroen van Oort, namens de Commissie Beheer Doopsgezinde Gemeente Utrecht Aangesloten bij de Utrechtse Stedelijke Raad van Kerken Adrian Los, Holy Trinity Church Utrecht Utrechtse Visie op Religieus Erfgoed Bijdrage aan de raadinformatiebijeenkomst van 24 november 2011 Holy Trinity Anglican Church Utrecht is een actieve en bloeiende gemeente. We hebben een prachtige gave kerk en pastorie overgeleverd en beschouwen het als onze taak om die in gave staat te behouden ten Pagina 11 van 12

12 gebruike van de huisvesting van de gemeente en het werk van onze kerk, nu en op lange termijn. Wij juichen toe dat de gemeente Utrecht een kerkenvisie heeft. Daar heb ik twee punten op aan te vullen. Plus een uidaging. De visie geeft wat ons betreft een wel erg nauw beeld van de maatschappelijke functie van een kerkgebouw. Het algemene belang is niet beperkt tot de cultuurhistorische, de economische en de toeristische betekenis. Een kerkgebouw is in onze optiek een plek van waaruit een kerkgemeenschap functioneert. De maatschappelijke meerwaarde van kerkgemeenschappen (of andere religieuze gemeenschappen) bestrijkt zingeving, sociale cohesie, vangnet en de pastorale bijdrage die kerken doen in hun omgeving. Moeilijk meetbaar, maar voor hen die het weten kunnen van grote waarde. Het kerkgebouw is een onmisbaar onderdeel van de bredere maatschappelijke meerwaarde van kerken. Het tweede punt is het vervallen van subsidies voor het onderhoud van monumentale kerken. Dat vinden wij jammer. Om het positief te stellen. De kerk staat er nog steeds goed bij, en daar hebben de monumentensubsidies in de loop van de afgelopen decennia een belangrijke bijdrage aan geleverd. Tot slot de uitdaging. Als andere dingen niet meer kunnen kiest de overheid vaak voor kennis delen. Kennis delen is op zich welkom. Maar we zien helaas uit ervaring dat kennis delen vanuit de overheid makkelijk kan blijven hangen in vrijblijvendheid, casegestuurd, oppervlakkig. Wij werken vaak met vrijwilligers en kunnen best voordeel hebben van goede betrouwbare kennis en ervaring. Als de gemeente Utrecht hier wezenlijk werk van wil maken dan is dat welkom en dan denken we graag mee over de manier waarop en wat wij daar als Holy Trinity Church zelf aan kunnen bijdragen. Adrian Los, Holy Trinity Church Utrecht Robert Stok, R.-K. Parochie Sint Ludgerus De Ludgerusparochie heeft 6 kerkgebouwen in gebruik, waarvan er 5 op de nominatie staan verkocht te worden. Dit heeft te maken met het al jarenlang afnemend aantal kerkbezoekers, het afnemend aantal vrijwilligers van de gemeenschappen rond zo n gebouw, de afnemende aantallen voorgangers, zowel priesters als pastoraal werkers, en de verslechterende financiële situatie van de meeste gemeenschappen en daarmee van de parochie als geheel. Het is in elk geval niet de bedoeling om de gebouwen te slopen, maar om voor de kerkgebouwen liefst een christelijk-kerkelijke bestemming te vinden, dan wel een maatschappelijke functie erin onder te brengen. Als laatste wordt ook gekeken naar commerciële mogelijkheden. Bovendien is het wenselijk om gebruik door de lokale gemeenschap die al vanouds kerkt in het gebouw mogelijk te houden. Probleem is dat de meeste organisaties die hiervoor belangstelling hebben ook niet over geldelijke middelen beschikken die dit haalbaar maken. Het bestuur van de parochie onderstreept de visie van de gemeente dat deze gebouwen beeldbepalend in de stad zijn. Het bestuur heeft zeer concreet behoefte aan vakinhoudelijke ondersteuning van bijvoorbeeld de gemeente in het zoeken naar mogelijke kopers die de maatschappelijke functies van het gebouw zouden kunnen behouden. Meeprater 1 Nu de economie weer aantrekt is mijn vraag op welke korte termijn er een terugkeer van de subsidieregeling voor monumentale panden in Utrecht is te verwachten. Het kan toch niet zo zijn dat de gemeente Utrecht lijdzaam toeziet dat bijzonder monumenten teloor gaan. Immers niet ieder monument leent zich om m.b.v. diverse exploitatiemogelijkheden de begroting (en daarmee de restauratie/onderhoudskosten) rond te krijgen. Pagina 12 van 12

13 Observaties van de Protestantse Gemeente Utrecht (PGU) bij de concept Utrechtse visie religieus erfgoed als bijdrage voor de Raadsinformatieavond in de voormalige Stephanuskerk op 24 november 2016 De PGU is momenteel eigenaar van 13 kerkgebouwen, waarvan 5 rijksmonument en 6 gemeentelijk monument zijn. Het overig vastgoed van de PGU laten wij in het kader van onze bijdrage aan deze raadsinformatieavond buiten beschouwing. Wij kennen, net als andere geloofsgemeenschappen, krimp in een aantal wijkgemeenten, maar ook groei van actieve gelovigen zoals in de Nieuwe Kerk en de Jacobikerk. Kortom, wij beschouwen ons verantwoordelijk voor ons stenen kapitaal en de toekomst daarvan en zijn daarmee een belangrijke speler. Wij voelen ons als eigenaar ook medeverantwoordelijk voor de maatschappelijke -en cultuurhistorische betekenis van onze gebouwen die nog veel meer benut kan worden. In die zin mag men ons, i.t.t. tot het gestelde in de Visie, eveneens als stakeholder zien. Wij zijn verheugd dat er nu een concept Utrechtse visie religieus erfgoed ligt. Een Visie waarin hopelijk in de uitwerking ook de Utrechtse kerken en de gemeente Utrecht niet alleen hun verwachtingen maar ook hun mogelijkheden en oplossingsbereidheid neerleggen in het gedeelde besef dat dit niet langer een particulier idee is maar algemene noodzaak! In algemene zin hebben wij waardering voor de opzet, insteek en de inhoud van vele voorstellen die richtinggevend zijn in deze nota. Achtereenvolgens zullen wij op enkele hoofdpunten ons commentaar toelichten en een enkele maal meer specifiek onze wensen uiten. Inderdaad mag onderhand nader onderzoek gepleegd worden naar het toeristisch potentieel van onze kerken, met name in de Binnenstad. Utrecht is immers van oudsher de kerkenstad van Nederland! Een toegangsheffing is dan eerder een drempel dan een kans. Dit onderzoek zou een taak van Toerisme Utrecht/Marketing Utrecht kunnen zijn daartoe door de gemeente in staat gesteld. In dat kader is het een omissie dat de verbinding met het rijke Utrechtse orgelbezit, niet genoemd wordt. Gebouw en orgel zijn immers veelal onlosmakelijk verbonden, zowel voor de kerkdiensten als voor concerten e.d. en geven samen een meerwaarde ook voor het toeristisch potentieel van onze stad. Consultatie van de Utrechtse Stichting Orgelland is derhalve geboden.

14 Ook wij willen er, samen met de gemeente en andere belanghebbenden, aan meewerken bezoekers te verleiden tot een langduriger en herhaald bezoek aan onze stad met zijn prachtige kerken en hun initiatieven zoals Night of Light in de Domkerk. Dan rijst ook de vraag hoe de winst ook bij de eigenaren terecht komt. Daar ligt een gemeenschappelijke opgave waarvoor met o.a. Toerisme Utrecht een task-force kan worden ingesteld. In de Visie wordt reeds gerept over entree-heffing al worden gelukkig ook de bezwaren genoemd. In een eerste reactie gaf één van onze predikanten al aan dat God gratis is en niet in een vitrine opgesloten. Een kerkgebouw is allereerst een gebouw als huis voor de eredienst en gemeenschap van Christus. De religieuze betekenis van een aantal kerken ligt ook in de nadrukkelijke presentie in onze stad van tentoonstellingen, concerten, lezingen en feesten als de viering van Sint Maarten, Kerst en Paasjubel. Daarnaast zit in entreeheffing het gevaar dat derden, waaronder de gemeente, stellen dat je mede daardoor de eigen broek kan ophouden. Een kerkgemeenschap is geen museum en dat moet zo blijven. Het laatste woord is daar nog niet over gezegd en argumenten zullen nog eens tegen het licht gehouden moeten worden. De onderhoudsbijdrage van de overheid (rijks en gemeentelijk) is in een aantal jaren drastisch teruggelopen of naar 0 teruggebracht. Wij pleiten ervoor dat de gemeente en provincie gaat lobbyen voor een betere verdeelsystematiek van de subsidies voor de grote rijksmonumentale gebouwen. Inderdaad, het nevengebruik van onze kerkgebouwen neemt toe en kan verder door de gemeente gestimuleerd worden door de mogelijkheden in het bestemmingsplan te verruimen. Naar huidig en toekomstig gebruik worden kerkgebouwen steeds meer maatschappelijk vastgoed en die functie dient dan ook in de regelgeving vastgelegd te worden zodat zij bijvoorbeeld ook voor subsidie voor zonnepanelen in aanmerking komen. Reeds eerder hebben wij ervoor gepleit dat, waar van belang, ingrijpende verbouwingen voor bijv. multifunctioneel gebruik nodig zijn, de gemeentelijke monumentenstatus van kerken weg te halen. De vele voorwaarden die gesteld worden voor de gemeentelijke monumentenstatus veroorzaken kostenverhogingen die geheel voor onze rekening komen, of voor rekening van een toekomstige eigenaar. Is instandhouding van gemeentelijke monumenten onze kerntaak?? Met deze last zijn wij niet in staat om kerkgebouwen in de wijk te handhaven en zo verliest de stad haar ontmoetingsplekken in de wijk. Die belangrijk zijn voor de sociale cohesie. De parkeerproblematiek, vooral bij de binnenstadskerken, vraagt om een creatieve aanpak waarbij tijdelijke ontheffingen op maat met name op de zondagmorgen bezien moeten worden. Wij sluiten onze bijdrage af met een onderstreping van de voorlopige eindconclusies in de Visie dat een meer positieve grondhouding van de gemeente Utrecht bij nieuw gebruik en

15 functieverandering een voorwaarde is voor het duurzaam behoud van de monumentale kerkgebouwen in Utrecht. Dat vraagt inderdaad om een integrale aanpak en beantwoording van de vraag in hoeverre wij als maatschappij wat over hebben voor het in stand houden van kerkgebouwen die we op de monumentenlijst hebben gezet. Beantwoording van die vraag is niet vrijblijvend want de last kan niet vrijwel uitsluitend bij de kerken worden gelegd. Wij danken u voor uw aandacht en toekomstige bemoeienis. Maarten van Ditmarsch Frans Ritmeester