Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2009 (economische effectberekening, cijfers 2008)

Transcriptie

1 Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2009 (economische effectberekening, cijfers 2008) Juni 2009 Projectnummer MONIT Postbus 4833 Afdeling Economische Zaken 4803 EV Breda Postbus 55, 8200 AB Lelystad tel: tel: fax: fax: Omslag: Foto Walibi World 1

2 Voorwoord Flevoland heeft alles voor een ontspannen dagje uit, een heerlijk weekendje weg of een verrassende vakantie. Centraal in Nederland gelegen en goed bereikbaar, valt er veel te beleven en veel te ontdekken, voor de Flevolander zelf én voor recreanten en toeristen van elders! Kijk maar op Zelf woon ik al vele jaren in Flevoland. Vaak krijg ik genodigden die nooit eerder in Flevoland zijn geweest. Elke keer weer zijn ze aangenaam verrast en krijg ik de reactie Ik had er geen idee van, maar wat is er in Flevoland toch ongelofelijk veel mogelijk! De toeristisch-recreatieve sector is belangrijk voor de economie van Flevoland. De totale bestedingen in toerisme en recreatie in Flevoland zijn in 2008 verder toegenomen tot in totaal 412 miljoen euro. De groei ten opzichte van 2007 was 6%. Ook het aantal arbeidsplaatsen nam met 6% toe, namelijk tot bijna fte. De ontwikkeling van de recreatiesector loopt daarmee in de pas met de provinciale stijgingsdoelstelling van 5%. De stimuleert de ontwikkeling van toerisme en recreatie omdat deze bijdraagt aan de werkgelegenheid, het voorzieningenniveau en de recreatiemogelijkheden. Toeristische en recreatieve voorzieningen en bedrijven leveren dan ook een belangrijke bijdrage aan het woon-, werk- en leefklimaat van Flevoland! Naast de bijna vijf ton in euro s die jaarlijks beschikbaar zijn voor Toerisme Flevoland ondersteunt de provincie Flevoland diverse projecten die het toerisme en de recreatie bevorderen. Het belangrijkste subsidieprogramma is het p-mjp Op dit moment is daaruit al 6 miljoen euro vrijgemaakt voor recreatieprojecten. Dit brengt een investeringsimpuls met zich mee van zeker het dubbele. Deze investeringen moeten het voor bedrijven aantrekkelijker maken om zich in Flevoland te vestigen of uit te breiden. Flevoland wil onder meer enkele grote trekkers van nationale allure aantrekken en het aantal toeristen en hun verblijfsduur laten groeien. De provincie wil vernieuwing en duurzaamheid. Als er één sector is die zich steeds aan de nieuwste wensen van consumenten moet aanpassen, dan is het de toeristische sector. Om de innovatie te bevorderen heb ik het initiatief genomen voor een toerisme award. De eerste uitreiking is op 20 november Met de Monitor Toerisme en Recreatie willen we de vinger aan de pols houden en zien hoe de vrijetijdssector in Flevoland zich blijft ontwikkelen. Het rapport geeft veel inzicht in hoe deze sector in elkaar zit en wat de betekenis ervan is. De enquêtes onder individuele ondernemers geven een aanvullend beeld van de wereld achter de droge cijfers. Andries Greiner Gedeputeerde Economische Zaken Flevoland 2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING 5 1. INLEIDING Doel Leeswijzer Verrichte werkzaamheden 6 2. AANBOD Inleiding Verblijfstoerisme Dagtoerisme OVERNACHTINGEN EN BEZOEKERSAANTALLEN Inleiding Verblijfstoerisme Dagtoerisme Résumé PROFIEL TOERIST, BEZOEKGEDRAG EN MOTIEVEN Inleiding Profiel van de toerist Bezoekgedrag Bezoekmotieven ECONOMISCHE BETEKENIS TOERISME EN RECREATIE Inleiding Economische betekenis toerisme en recreatie Flevoland Economische betekenis naar gemeente ONTWIKKELING Inleiding Ontwikkeling overnachtingen Ontwikkeling dagtoeristisch bezoek Ontwikkeling economische betekenis TOELICHTING GEBRUIK REKENMODEL Starten model Invullen model Resultaten model 35 3

4 Bijlagen 1. Rekenmodel (= monitor) en de werking ervan 2. Categorieën monitor (toelichting) 3. Gegevens database (toelichting) 4. Economische betekenis per gemeente 5. Participerende organisaties 6. Categorieën grafieken (toelichting) 4

5 SAMENVATTING Bestedingen en werkgelegenheid in 2008 beide met ruim 6% gegroeid De verblijfsgasten en dagbezoekers in Flevoland hebben in 2008 gezamenlijk ongeveer 412,1 miljoen uitgegeven. Dit is ruim 6% meer dan de ongeveer 388 miljoen bestedingen in De werkgelegenheid die met de bestedingen gepaard gaat bedraagt circa FTE, een groei van eveneens ruim 6% ten opzichte van Groei bestedingen is deels volume-effect: meer overnachtingen/bezoekers Circa 29% van de toegenomen bestedingen kan worden verklaard door het volume-effect (hoger aantal overnachtingen en hogere bezoekersaantallen). De overige groei van de bestedingen is het gevolg van een prijseffect (hogere prijzen). Het prijseffect verklaart de extra bestedingen voor ongeveer 71%. Overnachtingen bijna 2% gegroeid en dagbezoek ruim 6% gegroeid in 2008 In 2008 is het aantal overnachtingen in Flevoland met bijna 2% gegroeid ten opzichte van 2007, met name in de categorie hotels en reguliere campings. Het aantal dagtoeristische bezoeken in Flevoland is in dezelfde periode met circa 6,5% gegroeid. Deze groei kan voor een groot deel op het conto worden geschreven van Batavia Stad, de evenementen en attracties in Flevoland. Toerisme en recreatie genereert ruim 412 miljoen bestedingen In 2008 werd aan verblijfs- en dagtoerisme in Flevoland circa 412 miljoen besteed, waarvan een groot deel (15%) afkomstig is van de verblijfstoeristen in de bungalowparken (m.n. Center Parcs De Eemhof). Ook worden veel bestedingen gegenereerd door de bezoekers van Walibi World en het Factory Outlet Center Batavia Stad. en levert werkgelegenheid voor ongeveer FTE Het toerisme levert in totaal circa FTE aan werkgelegenheid op, waarvan circa FTE direct en ongeveer FTE indirect. Bijna 2,0 miljoen overnachtingen en bijna 7,6 miljoen dagbezoeken in 2008 In 2008 hebben een ongeveer 2,0 miljoen toeristische overnachtingen plaatsgevonden in Flevoland. De categorie bungalows is goed voor bijna 56% van de overnachtingen, de kampeersector voor ongeveer een kwart. Het aantal dagrecreatieve bezoeken in Flevoland bedroeg bijna 7,6 miljoen in Ongeveer een kwart (24%) hiervan betreft het bezoek aan attracties, musea en bezienswaardigheden. Het Factory Outlet Center Batavia Stad is met circa 2,0 miljoen bezoeken (26% van het dagbezoek) de grootste publiekstrekker van Flevoland. Doel De Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland geeft inzicht in de economische betekenis van de sector recreatie en toerisme in Flevoland en de ontwikkeling daarvan. Deze periodieke meting wordt uitgevoerd in opdracht van de provincie Flevoland. Door gegevens ter beschikking te stellen wordt door vele betrokkenen aan deze meting meegewerkt. Voorliggende monitor de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2009 is de zevende meting en betreft het jaar

6 1. INLEIDING 1.1. Doel De Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland geeft inzicht in de economische betekenis van de sector recreatie en toerisme in Flevoland en de ontwikkeling daarvan. De monitor is het resultaat van samenwerking van de provincie Flevoland en alle betrokken partijen: Toerisme Flevoland, de gemeenten Almere, Dronten, Lelystad, Noordoostpolder, Urk en Zeewolde, de brancheorganisaties RECRON, HISWA en Koninklijk Horeca Nederland, de stichting Waterrecreatie IJsselmeer en Randmeren en de Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland (bijlage 5). Promotieorganisaties en individuele bedrijven werkten mee. De monitor is voor het eerst opgesteld in 2001/2002 met een nulmeting (met bezoekersaantallen en overnachtingen van 1999/2000). Om de ontwikkeling te kunnen volgen, is de monitor in 2004 geactualiseerd op basis van gegevens over 2002 en vanaf 2005 elk jaar met de gegevens van het jaar vóór de rapportage. Deze monitor de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2009 is de zevende meting en betreft het jaar Deze monitor is wederom uitgevoerd door in opdracht van de provincie Flevoland. In de monitor zijn 22 verblijfstoeristische en dagrecreatieve categorieën opgenomen. De resultaten worden weergegeven in dit rapport. U kunt aan de hand van een rekenmodel (op CD-ROM (5 MB), dan wel op aanvraag per verkrijgbaar bij de provincie Flevoland) zelf berekeningen maken voor verschillende sectoren of per gemeente en desgewenst gegevens overbrengen naar uw eigen documenten. De werking van dit rekenmodel staat beschreven in hoofdstuk Leeswijzer Deze rapportage is als volgt opgebouwd: Een schets van de structuur van het toeristisch-recreatief aanbod in Flevoland: hoofdstuk 2; Het gebruik van het aanbod in 2008: hoofdstuk 3; Segmentatie van de gasten (per type accommodatie) naar herkomst, motief, seizoen, etc.: hoofdstuk 4; De economische betekenis van toerisme en recreatie uitgedrukt in bestedingen en werkgelegenheid in Flevoland en de verschillende gemeenten in 2008: hoofdstuk 5; De ontwikkeling van de vraag alsmede de ontwikkeling van de economische betekenis in de periode : hoofdstuk 6; Een toelichting op het gebruik van het rekenmodel: hoofdstuk Verrichte werkzaamheden Ten behoeve van deze studie zijn de volgende werkzaamheden verricht: Deskresearch (data Toerisme Flevoland, gemeenten, stichting Waterrecreatie IJsselmeer en Randmeren, etc.); Telefonische interviews toeristisch-recreatieve bedrijven; Actualisering databasebestand en model; Modelmatige doorrekening economische betekenis toerisme en recreatie; Analyse ontwikkeling ; Rapportage en presentatie. 6

7 2. AANBOD 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de structuur van het toeristisch-recreatief aanbod in Flevoland geschetst. Hierbij wordt eerst aandacht besteed aan het verblijfstoeristisch aanbod (2.2.) en vervolgens aan het dagrecreatieve aanbod (2.3.). Deze inventarisatie is gebaseerd op deskresearch (gegevens van de exploitanten zelf, gemeenten, Toerisme Flevoland, etc.), aangevuld met telefonische interviews Verblijfstoerisme Binnen het verblijfstoerisme worden de volgende hoofdcategorieën onderscheiden: 1. Hotels, pensions en bed & breakfast (2.2.1.); 2. Campings (2.2.2.); 3. Groepsaccommodaties (2.2.3.); 4. Bungalows (2.2.4.); 5. Jachthavens (2.2.5.) Hotels, pensions en bed- en breakfast Onderstaande tabel (tabel 2.1.) geeft een overzicht van het hotelaanbod (uitgedrukt in aantal hotels 1 en aantal bedden) in Flevoland per gemeente. Tabel 2.1. Hotelaanbod Flevoland (2008) Gemeente Aantal hotels 1 Aantal kamers Aantal bedden Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Flevoland telde in 2008 in totaal 58 hotels, pensions en bed & breakfast accommodaties met in totaal ruim bijna 700 kamers en ruim bedden. Het hotelaanbod in Flevoland is met name gesitueerd in Almere, qua capaciteit snel gevolgd door Lelystad en Noordoostpolder met elk ruim 300 bedden. Met gemiddeld 48 bedden per hotel/pension (exclusief de bed & breakfast accommodaties) blijft de schaalgrootte van de hotels redelijk enigszins achter bij het landelijke gemiddelde (62 bedden in 2008 voor hotels/pensions en jeugdaccommodaties). Ten opzichte van 2007 is het aantal accommodaties gedaald (-15%). Deze afname is met name te verklaren door dat per saldo een daling optrad van het aantal bed & breakfast accommodaties. Het aantal bedden is desondanks gestegen van tot (+23%). Met name in Almere is de capaciteit toegenomen (+87%). De belangrijkste oorzaak is de opening van het Apollo Hotel Almere (met 117 kamers en 246 bedden) in de zomer van Inclusief pensions en bed & breakfasts. 7

8 Binnen de hoofdcategorie hotels wordt in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland onderscheid gemaakt tussen 2 : Hotels/pensions standaard; Hotels middenklasse en luxe. Onder de categorie hotels/pensions standaard worden hotels en pensions met 0 t/m 2 sterren verstaan. Bed & breakfast accommodaties worden ook tot deze categorie gerekend. Tot de categorie hotels middenklasse en luxe worden hotels vanaf 3 sterren gerekend. Tabel 2.2. Hotelaanbod Flevoland (2008) naar niveau Gemeente Hotels/pensions standaard (incl. B&B) Hotels middenklasse en luxe Acc. Kamers Bedden Acc. Kamers Bedden Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal In tabel 2.2. is het hotelaanbod weergegeven per categorie per gemeente. Hieruit blijkt dat circa 80% van de ruim bedden in de hotelsector in Flevoland behoort tot de categorie hotels middenklasse en luxe. Met name Almere, Lelystad en Noordoostpolder hebben aanbod in deze categorie. Het aanbod in Urk en Zeewolde is als relatief eenvoudig te typeren. Het eenvoudigere aanbod is relatief kleinschalig (gemiddeld 6 bedden per accommodatie), bij de luxere accommodaties is deze schaal groter (gemiddeld 88 bedden per accommodatie) Campings Bij het kamperen kan onderscheid worden gemaakt tussen toeristisch en vast kamperen 3 op reguliere campings en op minicampings (ook wel kamperen bij de boer genoemd). Deze laatste categorie heeft (grotendeels) een toeristisch karakter. In onderstaande tabel is het kampeeraanbod per gemeente in Flevoland weergegeven. Tabel 2.3. Campingaanbod Flevoland (2008) Gemeente Regulier campings Minicampings Bedrijven Vaste plaatsen Toeristische Bedrijven Plaatsen pl. Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Reden voor deze onderverdeling in deze categorieën is de uiteenlopende bestedingsomvang (gasten in een luxe hotel kennen een aanzienlijk hoger bestedingspatroon dan gasten in een eenvoudig pension of in een bed & breakfast accommodatie). Onder vast kamperen wordt zowel het kamperen op vaste plaatsen, jaarplaatsen als seizoensplaatsen gerekend. Tot toeristisch kamperen wordt gerekend het kamperen op toeristische plaatsen, voor- of naseizoenplaatsen, in trekkershutten en verhuurcaravans. 8

9 In totaal heeft Flevoland 49 campings, waarvan 10 minicampings. De reguliere campings hebben in totaal standplaatsen, de minicampings 145. Het kamperen bij de boer heeft dan ook een veel kleinschaliger karakter (doorgaans circa standplaatsen per bedrijf) dan het regulier kampeeraanbod (gemiddeld 185 standplaatsen per bedrijf). Uit tabel 2.3. blijkt verder dat het reguliere kampeeraanbod m.n. is geconcentreerd aan de Randmeren. In de gemeenten Dronten en Zeewolde is 80% van het totale reguliere aanbod gevestigd. Het kamperen bij de boer vindt met name in de gemeente Noordoostpolder en Dronten plaats. Ten opzichte van 2007 zijn er 50 plaatsen (-26%) verdwenen op minicampings met name omdat een aantal minicampings zijn gestopt met hun bedrijfsvoering. Bij de reguliere campings is de toeristische capaciteit nagenoeg gelijk gebleven 4. Het aantal vaste plaatsen steeg licht (+4%) naar plaatsen Groepsaccommodaties Flevoland heeft in totaal 10 groepsaccommodaties met in totaal 44 zalen/ kamers en ongeveer 450 bedden (zie tabel 2.4.). Ten opzichte van 2007 is het aantal slaapplaatsen iets afgenomen (-5%). Tabel 2.4. Aanbod groepsaccommodaties Flevoland (2008) Gemeente Aantal accommodaties Aantal zalen/kamers Aantal bedden Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Bungalows In de categorie bungalows worden naast bungalows (en andere verblijfseenheden, bijv. chalets, stacaravans) op bungalowparken ook appartementen en vakantiewoningen meegenomen. Tabel 2.5. geeft een overzicht van het bungalowaanbod uitgedrukt in aantal accommodaties en het aantal eenheden (bijv. bungalows, appartementen) en aantal bedden. Tabel 2.5. Aanbod bungalows Flevoland (2008) Gemeente Aantal accommodaties Aantal eenheden Aantal bedden Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Op het eerste gezicht lijken 400 plaatsen verdwenen. De vermelde capaciteit van camping De Bosruiter in Zeewolde was vorig jaar 480, maar dit moest 80 zijn. De camping streeft wel naar uitbreiding tot 480 plaatsen. Het aantal gerapporteerde campingplaatsen over 2007 moest zijn (waarvan toeristische plaatsen en vaste plaatsen). 9

10 Uit tabel 2.5. kan worden afgelezen, dat Flevoland over bungalows en appartementen beschikt met in totaal circa bedden. Het merendeel (77%) hiervan is gesitueerd in Zeewolde. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van Center Parcs De Eemhof (701 eenheden, bedden, 61% van het totale bungalowaanbod in Flevoland) Jachthavens (vaste ligplaatsen en passantenplaatsen) Flevoland heeft volgens onze inventarisatie in totaal 37 jachthavens met bijna ligplaatsen waarvan vaste ligplaatsen (90%) en ongeveer 892 passantenplaatsen (10%). Tabel 2.6. geeft een overzicht van het jachthavenaanbod in Flevoland volgens onze inventarisatie. Het aantal vaste ligplaatsen is ten opzichte van 2007 licht gedaald (-2%), evenals het aantal passantenplaatsen (-8%). Tabel 2.6. Aanbod jachthavens Flevoland (2008) Gemeente Aantal jachthavens Aantal vaste ligplaatsen Aantal Passantenplaatsen Totaal aantal ligplaatsen Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Dagtoerisme Binnen het dagtoerisme worden de volgende hoofdcategorieën onderscheiden: Attracties en bezienswaardigheden (2.3.1.); Evenementen (2.3.2.); Oeverrecreatie en kleine watersport (2.3.3.); Natuurgerichte openluchtrecreatie (2.3.4.); Rondvaarten (2.3.5.); Golf (2.3.6.); Outdoor/adventure (2.3.7.); Factory Outlet Center (2.3.8.) Attracties en bezienswaardigheden De hoofdcategorie attracties en bezienswaardigheden kan worden onderverdeeld in drie subcategorieën: Grote attracties (> bezoekers per jaar); Kleine en middelgrote attracties (< bezoekers per jaar); Musea en bezienswaardigheden (musea, monumenten, bezoekerscentra, tuinen, rondleidingen, etc). De grootste attractie in Flevoland, Walibi World (gemeente Dronten), wordt tot de grote attracties gerekend. Ook Batavia Stad trekt grote aantallen bezoekers maar wordt in dit rapport in een eigen categorie behandeld. De categorie kleine en middelgrote attracties bestaat uit acht bedrijven 5. De categorie musea en bezienswaardigheden telt 22 aanbieders. 5 Dit zijn Aviodrome, twee parken van Ballorig, Speel- en Doepark de Voorst, Dooworld in Almere, de Orchideeënhoeve en de Bataviawerf. Sinds 2008 is Kidz Village hieraan toegevoegd. 10

11 In tabel 2.7. is het aantal aanbieders per gemeente weergegeven. Hieruit kan afgeleid worden dat (met name) de musea en bezienswaardigheden geconcentreerd zijn in Noordoostpolder, Lelystad en Almere. Tabel 2.7. Aanbod attracties en bezienswaardigheden Flevoland (2008) Gemeente Aantal grote attracties Aantal kleine en middelgrote attracties Aantal musea en bezienswaardigheden Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Evenementen Binnen Flevoland worden jaarlijks vele evenementen georganiseerd. In deze Monitor zijn 82 evenementen met een toeristische en/of bovenlokale aantrekkingskracht meegenomen. De evenementen zijn onderverdeeld in twee categorieën ( evenementen laag/middel en evenementen hoog ) vanwege de grote verschillen in bestedingen per persoon per dag bij Lowlands en de Libelle Zomerweek (getypeerd als evenementen hoog ) en anderzijds bij de overige evenementen. In tabel 2.8. is aangegeven hoeveel evenementen per gemeente zijn meegenomen. Tabel 2.8. Aanbod evenementen Flevoland (2008) Gemeente Aantal evenementen laag/middel Aantal evenementen hoog Totaal aantal evenementen Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk 9 9 Zeewolde 5 5 Totaal Ten opzichte van 2007 zijn per saldo 16 evenementen meer meegenomen in het onderzoek 6, omdat in 2008 een aantal nieuwe evenementen is georganiseerd, vrijwel allen in Almere (zoals bijvoorbeeld het Evenaar Festival, Zand Almere en (eenmalig) de landelijke Sinterklaasintocht) Oeverrecreatie en kleine watersport In Flevoland zijn talrijke mogelijkheden voor oeverrecreatie (zonnen, zwemmen, picknicken en dergelijke op stranden aan meren of plassen en vissen) en kleine watersport (surfen, kanoën, roeien, etc.) zoals het Almeerderstrand, het Zilverstrand, het Bovenwater, het Erkemederstrand, het Vollenhovenmeer, etc. Aangezien geen bezoekersaantallen bekend zijn van waterrecreatie zijn de bezoekersaantallen in deze categorie overgenomen uit het CVTO (Continu VrijetijdsOnderzoek) van NBTC-NIPO Research. 6 Voor deze Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2008 is met alle gemeenten en promotieorganisaties in Flevoland contact opgenomen om het overzicht van de toeristisch relevante evenementen te completeren. 11

12 Natuurgerichte openluchtrecreatie Tot natuurgerichte openluchtrecreatie wordt gerekend wandelen, fietsen, paardrijden, skeeleren, etc. in natuurgebieden met een bovenregionale aantrekkingskracht. Tot deze gebieden worden gerekend: Oostvaardersplassen, Natuurpark Lelystad, stadslandgoed de Kemphaan (Almere) en het Kuinderbos Rondvaarten In Flevoland zijn vier bedrijven gevestigd die toeristische rondvaarten verzorgen; rederij Tisset in Almere (rondvaarten naar Pampus), Rondvaarten Veluwemeer in Dronten, rederij de Dageraad in Noordoostpolder en de Hanzestad Compagnie/Naupar in Lelystad Golf Flevoland telt tien golfbanen. Drie golfbanen bestaan uit een 27-holes baan plus een 9-holes oefenbaan. Daarnaast zijn er nog drie 18-holes banen (waarvan één ook een 9-holes oefenbaan heeft) en één 9-holes baan. De gemeenten Almere heeft één golfbaan. In de gemeenten Lelystad, Noordoostpolder en Zeewolde zijn twee golfbanen gevestigd en in Dronten drie. Naast deze 7 reguliere golfbanen is ook de 18-holes korte golfbaan Golfpark Rutten tot deze categorie gerekend 7. Sinds korte tijd zijn ook Indoorgolf Almere en Shortgolf Swifterbant, een 18-holes pitch and put baan, geopend. Swinggolf (De Meeuwenhoeve) te Lelystad is een 18-holes baan die ook aan het aanbod is toegevoegd Outdoor/adventure Een type dagrecreatie dat relatief veel voorkomt in Flevoland is outdoor/ adventure. Er zijn 15 verschillende bedrijven die actieve, avontuurlijke buitenactiviteiten aanbieden in Flevoland zoals survivals, paintball, etc. Hierin worden twee categorieën onderscheiden: Outdoor/adventure laag met relatief lage bestedingen per persoon. Vaak zijn dit activiteiten die in groepsverband worden ondernomen zoals, survival en paintbal. Deze categorie telt tien aanbieders (zie tabel 2.9.); Outdoor/adventure hoog met hoge gemiddelde bestedingen per persoon. Doorgaans zijn dit activiteiten met een meer individueel karakter zoals autoincentives, vliegles (recreatief), etc. Deze categorie telt vijf aanbieders, waarvan er vier in de gemeente Lelystad zijn gevestigd 8. Tabel 2.9. Aanbod outdoor/adventure Flevoland (2008) Gemeente Aantal aanbieders outdoor/adventure laag Aantal aanbieders outdoor/adventure hoog Totaal aantal aanbieders outdoor/adventure Almere Dronten 3-3 Lelystad Noordoostpolder 1-1 Urk Zeewolde 1-1 Totaal Deze golfbaan heeft anders dan de andere golfbanen geen leden maar ontvangt alleen losse bezoekers. Dit zijn er 2 minder dan vorig jaar: Paraclub Flevo is niet meer actief en Martinair verzorgt vanaf 2008 geen rondvluchten meer. 12

13 Factory Outlet Center Een belangrijke dagtoeristische trekker in Flevoland is Factory Outlet Center Batavia Stad in Lelystad. Dit winkeldorp met circa 100 winkels en verschillende horeca-eenheden is in de zomer van 2001 geopend. De derde fase is in 2009 gerealiseerd. Van dit type attractie zijn er slechts enkele in Nederland. Naast Batavia Stad in Lelystad is in Roermond sinds 2002 ook een Factory Outlet Center gevestigd (Designer Outlet Roermond). Sinds november 2006 kent Roosendaal het derde Factory Outlet Center in Nederland, Rosada genaamd. 13

14 3. OVERNACHTINGEN EN BEZOEKERSAANTALLEN Inleiding In dit hoofdstuk wordt het gebruik in 2008 uitgedrukt in overnachtingen en bezoekersaantallen van het in hoofdstuk 2 weergegeven toeristischrecreatieve aanbod beschreven. Hierbij is eerst aandacht besteed aan het verblijfstoerisme (3.2.). Vervolgens wordt ingegaan op het dagtoerisme (3.3.). Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een résumé (3.4.). Waarborg vertrouwelijkheid Voor zover mogelijk wordt het gebruik van het toeristisch-recreatief aanbod per categorie (logiesvorm / type dagattractie) weergegeven per gemeente. Om de vertrouwelijkheid van de gegevens van de individuele bedrijven te waarborgen, worden alleen uitspraken gedaan op een aggregatieniveau van minimaal 3 bedrijven. Indien er wel overnachtingen of bezoekersaantallen in een bepaalde gemeente voorkomen, maar deze vanwege het waarborgen van de vertrouwelijkheid niet kunnen worden weergegeven, wordt dit aangegeven door de aanduiding g.g Verblijfstoerisme Op basis van telefonische interviews onder verblijfstoeristische bedrijven is het gebruik van het verblijfstoeristisch aanbod in Flevoland in 2008 geïnventariseerd. Ontbrekende waarnemingen zijn gecompleteerd door uit te gaan van de gemiddelde bezettingsgraden voor de desbetreffende categorie Hotels In hotels t/m 2 sterren, pensions en bed & breakfast accommodaties vonden in 2008 bijna overnachtingen plaats. In middenklasse en luxe hotels werd in dat jaar ruim maal overnacht. Het aantal overnachtingen in hotels c.a. in Flevoland in 2008 bedroeg daarmee in totaal bijna In tabel 3.1. is weergegeven hoe de hotelovernachtingen zijn verdeeld over de verschillende Flevolandse gemeenten. De meeste overnachtingen vonden plaats in de gemeenten Noordoostpolder, Lelystad en Almere (met circa 90% van alle hotelovernachtingen in Flevoland in 2008). Dit hangt samen met de concentratie van het middenklasse en luxe aanbod met een hogere bezetting dan hotels/pensions standaard in deze gemeenten. Tabel 3.1. Hotelovernachtingen Flevoland (2008) naar niveau Gemeente Hotels/pensions standaard Hotels middenklasse en luxe Totaal Almere Dronten g.g. g.g Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde 940 g.g. g.g Totaal

15 Ten opzichte van 2007 is het aantal hotelovernachtingen in Flevoland met ongeveer 11% gestegen. Deze stijging is met name gerealiseerd door de middenklasse en luxe hotels. In de middenklasse en luxe hotels is de bezetting iets gedaald. Het aantal overnachtingen is dus louter toegenomen door een toename van het aanbod. Bij de standaard hotels en pensions stopten enkele B&B s/pensions met hun activiteiten, maar werden meer nieuw B & B s/pensions geopend of heropend door een nieuwe eigenaar. De (netto) bezetting van de standaard hotels/pensions is in vergelijking met 2007 gestegen van 14% naar circa 17% (de kamerbezetting steeg van 18% naar circa 23%). De bedbezetting voor de luxere hotels daalde van 37% tot 31% (wat overeenstemt met een daling van de kamerbezetting van 56% naar 50%) Campings In 2008 vonden in totaal ruim toeristische overnachtingen plaats op reguliere campings én minicampings in Flevoland. In onderstaande tabel is het gebruik van het toeristisch kampeeraanbod per gemeente in Flevoland weergegeven. Conform het aanbod zijn de toeristische overnachtingen sterk geconcentreerd in Dronten en Zeewolde. Tabel 3.2. Toeristische kampeerovernachtingen Flevoland (2008) Gemeente Reguliere campings Minicampings Totaal Almere Dronten Lelystad g.g. g.g. g.g. Noordoostpolder Urk g.g. - g.g. Zeewolde Totaal Ten opzichte van 2007 is het aantal kampeerovernachtingen toegenomen met circa 7%. Het aantal overnachtingen op minicampings is sterk gedaald, omdat een aantal campings zijn gesloten. Het aantal toeristische overnachtingen op reguliere campings is enigszins gestegen door een lichte verbetering van de bezettingsgraad. De reguliere campings hebben in 2008 circa overnachtingen gerealiseerd. Dit betekent dat er per toeristische eenheid gemiddeld 127 persoonsovernachtingen hebben plaatsgevonden. Gemiddeld bedroeg het aantal personen per plaats circa 2,9 en waren de toeristische plaatsen op reguliere campings in Flevoland aldus 44 nachten bezet. Bij een gemiddelde openstelling van 258 dagen per jaar komt de netto plaatsbezetting hiermee uit op 16,9%. Voor de minicampings was de gemiddelde plaatsbezetting in 2008 vergelijkbaar, namelijk circa 18%. Het vast kamperen wordt in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland meegenomen door het aantal vaste plaatsen te vermenigvuldigen met de gemiddelde bestedingen per plaats per jaar. 15

16 Groepsaccommodaties Bij de 10 groepsaccommodaties in Flevoland vonden in 2008 in totaal ongeveer overnachtingen plaats. Dit betekent een daling (-14%) ten opzichte van 200. Deze daling is veroorzaakt iets minder capaciteit (slaapplaatsen). De gemiddelde bezettingsgraad is circa 18% (iets hoger dan de circa 16% bezetting in 2007) Bungalows In de categorie bungalows vonden in 2008 circa 1,1 miljoen overnachtingen plaats (zie tabel 3.3.), vrijwel gelijk aan Tabel 3.3. Bungalowovernachtingen Flevoland (2008) Gemeente Overnachtingen Almere - Dronten Lelystad g.g. Noordoostpolder g.g. Urk Zeewolde Totaal Bij bedden en een gemiddelde openstelling van 358 nachten komt de gemiddelde bedbezetting hiermee uit op 53,3%, zo goed als gelijk aan die in 2007 (53,4%). Op basis van de enquêtes is bekend dat het gemiddeld aantal personen per eenheid/bungalow 4 bedraagt. Het aantal bezette huisjesnachten komt hiermee uit op circa in Met eenheden die gemiddeld 358 nachten geopend zijn komt de bezetting per eenheid uit op 66,2% in Jachthavens In 2007 vonden ongeveer persoonsovernachtingen plaats van passanten in de jachthavens in Flevoland. De verdeling van de passantenovernachtingen over de verschillende gemeenten is niet (exact) bekend 9. De vaste ligplaatsen in jachthavens worden in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland meegenomen door het aantal bezette ligplaatsen (8.405) te vermenigvuldigen met de gemiddelde bestedingen per ligplaats per jaar. Gezien de capaciteit van vaste ligplaatsen is de bezettingsgraad van deze vaste plaatsen circa 92,6% Dagtoerisme Het gebruik van het dagtoeristisch aanbod in Flevoland is geïnventariseerd op basis van telefonische interviews onder dagtoeristische bedrijven aangevuld met deskresearch (gegevens van gemeenten, evenementenorganisatoren, etc.). 9 Stichting Waterrecreatie IJsselmeer en Randmeren heeft recent informatie over het aantal bootovernachtingen in 2008 verstrekt. Het aantal bootovernachtingen bedroeg dat jaar De gemiddelde bootbezetting (bijna 3 personen) en de gemiddelde verblijfsduur van passanten (1,85 nachten) zijn verkregen op basis van de interviews met de jachthavens. 16

17 Attracties en bezienswaardigheden Walibi World trok in 2008 ongeveer bezoekers 10. De zeven kleine en middelgrote attracties in Flevoland trokken dat jaar circa bezoekers. De musea en bezienswaardigheden werden in totaal circa maal bezocht. In totaal kwam het bezoek aan attracties, musea en bezienswaardigheden hiermee uit op ruim 1,8 miljoen bezoeken (zie tabel 3.4.). Tabel 3.4. Bezoek attracties en bezienswaardigheden Flevoland (2008) Gemeente Bezoek aan attracties, musea en bezienswaardigheden Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde - Totaal Het bezoek aan attracties en bezienswaardigheden in Flevoland is met ongeveer 3% gestegen ten opzichte van Deze stijging komt voor een deel op het conto van het gestegen bezoek aan Walibi World en voor een deel door de toevoeging van de bezoekers van Kidz Village Evenementen De meegenomen evenementen in de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland trokken in 2008 ruim 1,6 miljoen bezoeken (zie tabel 3.5.), een stijging van 13%. Hierbij ligt het accent op Almere met ruim bezoeken. Het bezoek aan Almere is vrijwel verdubbeld doordat er veel meer evenementen werden georganiseerd en omdat de (eenmalige) landelijke Sinterklaasintocht circa bezoekers trok. Ook Dronten doet het goed qua evenementenbezoek met circa bezoekers in In Dronten is daarentegen wel sprake van een daling van het aantal bezoekers met circa 20% omdat de evenementen Arrow Rock Festival en Fields of Rock in 2008 niet meer in Dronten zijn gehouden (waar dat in 2007 wel het geval was; samen waren deze evenementen toen goed voor circa bezoekers). Tabel 3.5. Bezoek evenementen Flevoland (2008) Gemeente Totaal aantal evenementen Aantal bezoekers Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Bron: Walibi World. Voor Lowlands is het aantal bezoekdagen (aantal bezoekers x duur evenement (= bezoekers x 3 dagen)) gerekend. 17

18 Oeverrecreatie en kleine watersport Aangezien het aanbod voor oeverrecreatie en kleine watersport relatief kleinschalig is en regelmatig een niet bedrijfsmatige exploitatie of een nevenexploitatie betreft, is het lastig om bezoekersaantallen van de verschillende locaties/aanbieders te verkrijgen. Daarom zijn de bezoekersaantallen in deze categorieën afkomstig uit het CVTO (ContinuVrijeTijdsOnderzoek 2005, NBTC- NIPO Research). Recentere gegevens zijn niet beschikbaar. Uit het CVTO resulteert dat er jaarlijks ongeveer activiteiten 12 in Flevoland kunnen worden getypeerd als oeverrecreatie (zonnen, zwemmen, picknicken, etc. op stranden aan meren of plassen). Binnen de categorie kleine watersport (kanoën, zeilen, etc.) vonden in 2005 ongeveer activiteiten plaats in Flevoland. Eén activiteit kan worden gezien als één bezoeker. Tabel 3.6. Bezoek oeverrecreatie en kleine watersport Flevoland (2005) Gemeente Oeverrecreatie Kleine watersport Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Totaal Natuurgerichte openluchtrecreatie De vier gebieden die zijn afgebakend als de voornaamste gebieden in Flevoland voor natuurgerichte openluchtrecreatie de Oostvaardersplassen, Natuurpark Lelystad, stadslandgoed de Kemphaan en het Kuinderbos trokken in 2008 in totaal ruim bezoekers. Dit is ongeveer gelijk aan het aantal van Rondvaarten In 2008 trokken de rondvaarten in Flevoland ongeveer passagiers 13. Dit is een sterke stijging ten opzichte van het aantal rondvaartpassagiers in 2007, ondanks dat een aantal rondvaartbedrijven met hun activiteiten zijn gestopt. De Hanzestad Compagnie is echter gefuseerd met Naupar en heeft een grotere vloot en trok daardoor veel meer bezoekers dan in Golf In 2008 noteerden de golfbanen in Flevoland ruim bezoeken (exclusief Indoor Golfcentrum Almere). Dit betreft zowel bezoeken van leden als greenfees. Hiermee is het aantal bezoeken afgenomen ten opzichte van 2007 (-12%) Activiteiten met een minimale duur van 2 uur. Dit betreft uitsluitend het toeristische gebruik. Regulier gebruik van veerponten (overzetveren) blijft buiten beschouwing. 18

19 Outdoor/adventure Op gebied van outdoor/adventure, vonden er in 2008 circa dagtochten plaats in Flevoland. Hiervan hebben circa dagtochten betrekking op outdoor/adventure met relatief lage bestedingen per persoon, zoals survivals, etc. De overige circa bezoekers hebben deelgenomen aan activiteiten die kunnen worden getypeerd als outdoor/adventure hoog. Het bezoek met een laag bestedingsniveau is afgenomen ten opzichte van 2007 (circa 7%). Voor activiteiten met een hoog bestedingsniveau geldt een toename van het bezoekersaantal (+4% ten opzichte van 2007) Factory Outlet Center In 2008 trok het Factory Outlet Center Batavia Stad ongeveer 2,0 miljoen bezoekers. Dit is een stijging van circa 11% ten opzichte van Résumé Toeristisch bezoek 2008 Het gebruik van het verblijfs- en dagtoeristisch aanbod in Flevoland, vormt de input voor de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland. Tabel 3.7. op de volgende pagina geeft een overzicht van de inputcijfers overnachtingen, (bezette) vaste plaatsen en bezoekersaantallen voor de berekening van de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland in Tabel 3.7. Invoer Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2009 (cijfers 2008) Categorieën Input Eenheid Verblijfsrecreatie 1. Hotels/pensions standaard Overnachtingen 2. Hotels middenklasse en luxe Overnachtingen 3. Campings toeristisch Overnachtingen 4. Campings vast Aantal vaste plaatsen 5. Minicampings Overnachtingen 6. Groepsaccommodaties Overnachtingen 7. Bungalows Overnachtingen 8. Watersport passanten Overnachtingen 9. Watersport vast Aantal bezette vaste plaatsen Totaal aantal overnachtingen Dagrecreatie 10. Grote attractie Bezoekersaantal 11. Kleine en middelgrote attracties Bezoekersaantal 12. Musea en bezienswaardigheden Bezoekersaantal 13. Evenementen laag/middel Bezoekersaantal 14. Evenementen hoog Bezoekdagen 15. Oeverrecreatie Bezoekersaantal 16. Kleine watersport Bezoekersaantal 17. Natuurgerichte openluchtrecreatie Bezoekersaantal 18. Rondvaarten Bezoekersaantal 19. Golf Bezoekersaantal 20. Outdoor/adventure laag Bezoekersaantal 21. Outdoor/adventure hoog Bezoekersaantal 22. FOC Bezoekersaantal Totaal aantal dagrecreatieve bezoeken

20 Verblijfstoerisme: 2,0 miljoen overnachtingen Uit bovenstaande tabel kan worden afgelezen dat in 2008 bijna 2,0 miljoen toeristische overnachtingen hebben plaatsgevonden in Flevoland (exclusief overnachtingen op vaste standplaatsen op campings en op vaste ligplaatsen, maar inclusief (semi-)zakelijke overnachtingen in hotels). In deze overnachtingen heeft de categorie bungalows een groot aandeel (circa 55%), wat veroorzaakt wordt door het grote aantal overnachtingen op De Eemhof. Naast de bungalowsector levert de kampeersector een belangrijke bijdrage (circa 25%) in het aantal toeristische overnachtingen. Dagrecreatie: circa 7,6 miljoen bezoeken In 2008 vonden in Flevoland circa 7,6 miljoen dagtochten plaats. Een kwart (24%) ongeveer 1,9 miljoen bezoeken hiervan betreft bezoeken aan attracties, musea en bezienswaardigheden. Het Factory Outlet Center Batavia Stad" is met ongeveer 2,0 miljoen bezoeken goed voor circa 26% van alle dagtoeristische bezoeken. Daarnaast is recreatie in de buitenlucht een zeer belangrijk element in Flevoland (circa 25% van het bezoek heeft betrekking op natuurgerichte openluchtrecreatie, oeverrecreatie, kleine watersport, golf en outdoor/adventure). 20

21 4. PROFIEL TOERIST, BEZOEKGEDRAG EN MOTIEVEN 4.1. Inleiding In dit hoofdstuk is een segmentatie van de toerist weergegeven. Hierbij is achtereenvolgens ingegaan op: Het profiel van de toerist (4.2.); Het bezoekgedrag (4.3.); De bezoekmotieven (4.4.) Profiel van de toerist Herkomst Voor deze studie is een groot aantal toeristisch-recreatieve bedrijven in Flevoland geënquêteerd (in totaal werkten 181 bedrijven mee, een respons van 76%). Aan hen is gevraagd naar de herkomst van de gasten. In onderstaande tabel is dit weergegeven voor de toeristische verblijfsgasten. Zoals uit deze tabel kan worden afgelezen komt ongeveer 7% uit de eigen provincie (met name bij groepsaccommodaties hoger), 38% uit de rest van de Randstad, 31% uit overig Nederland en 25% uit het buitenland. Hotels en bungalows trekken relatief veel buitenlandse gasten. Het belangrijkste herkomstland voor de toeristische verblijfsgasten is Duitsland. Tabel 4.1. Herkomst toeristische verblijfsgasten 2008 Categorie Flevoland Randstad Overig Nederland Buitenland Hotels standaard 0% 29% 31% 40% Hotels middenklasse en luxe 2% 28% 40% 30% Campings toeristisch 10% 38% 30% 22% Minicampings 19% 34% 39% 7% Groepsaccommodaties 31% 40% 26% 3% Bungalows 5% 39% 28% 28% Watersport passanten 8% 36% 40% 17% Totaal toeristisch verblijf 7% 38% 31% 25% Voor de zakelijke hotelgasten geldt een min of meer vergelijkbare verdeling als voor de toeristische hotelgasten: 29% komt uit de eigen provincie of de Randstad, 33% komt elders uit Nederland en 38% komt uit het buitenland. Ook voor de verblijfsgasten met een vaste accommodatie (staanplaats op camping of ligplaats in jachthaven) is naar de herkomst gevraagd (zie ook tabel 4.2.). Van deze gasten komt een beduidend groter deel uit de eigen provincie, namelijk 29%. Ruim een kwart (27%) komt elders uit de Randstad en 26% uit de rest van Nederland. Circa 19% komt uit het buitenland (met Duitsland als belangrijkste herkomstland). Tabel 4.2. Herkomst vaste verblijfsgasten 2008 Categorie Flevoland Randstad Overig Nederland Buitenland Vaste campinggasten 21% 33% 33% 15% Vaste watersportgasten 32% 25% 23% 20% Totaal vaste gasten 29% 27% 26% 19% Voor de dagtoeristen 14 geldt dat de herkomst relatief meer regionaal is dan bij de toeristische verblijfsgasten. Van de dagtoeristen komt 28% uit Flevoland, 33% uit de Randstad, 31% uit de rest van Nederland en 8% uit het buitenland. 14 Exclusief bezoekers aan evenementen, kleine watersport en oeverrecreatie. 21

22 Net als bij het verblijfstoerisme is Duitsland het belangrijkste herkomstland voor buitenlandse dagtoeristen. Type bezoeker Aan de hotels c.a. is gevraagd hoe het bezoek verdeeld is over de volgende marktsegmenten: toerisme individueel, toerisme groep, zakelijk individueel of zakelijk groep. Zoals uit tabel 4.3. kan worden afgelezen is circa 80% van de hotelgasten zakelijk en 20% toeristisch. Overigens valt op dat de eenvoudigere hotels en B&B s relatief meer toeristische gasten trekken (43%) dan de luxere hotels (18%) en ook meer individuele gasten aantrekken (87%) dan de grotere, meer luxe hotels (77%). Tabel 4.3. Type hotelgasten 2008 Categorie Toerisme individueel Toerisme groep Zakelijk individueel Zakelijk groep Hotels standaard 30% 13% 57% 0% Hotels middenklasse en luxe 13% 5% 64% 19% Totaal hotelgasten 15% 6% 63% 17% Alhoewel toeristische gasten voor de hotellerie in Flevoland minder belangrijk zijn dan zakelijke gasten, had in 2008 ongeveer 92% van alle verblijfstoeristische overnachtingen (inclusief campings, bungalows, etc.) in Flevoland een toeristisch karakter Bezoekgedrag Gemiddelde verblijfsduur De gemiddelde verblijfsduur voor de verblijfsgasten in Flevoland in is niet exact aan te geven, maar 90% van de gasten verblijft 2 nachten of meer. De helft van de gasten verblijft zelfs 4 nachten of meer. De verblijfsduur is het kortst voor hotelgasten in de middenklasse en luxe hotels en binnen de watersport. Voor campings, minicampings en bungalows is de gemiddelde verblijfsduur beduidend langer. Groepsaccommodaties vormen de middenmoot met 2-3 nachten als meest voorkomende verblijfsduur. Tabel 4.4. Verblijfsduur gasten Categorie 1 nacht 2-3 nachten 4 nachten of meer Hotels standaard 35% 37% 28% Hotels middenklasse en luxe 30% 54% 16% Campings toeristisch 11% 35% 54% Minicampings 10% 49% 41% Groepsaccommodaties 1% 68% 31% Bungalows 0% 39% 61% Watersport passanten 43% 46% 10% Totaal verblijfstoerisme 10% 40% 50% 22

23 Groepssamenstelling De bedrijven is tevens gevraagd hoe de groepssamenstelling van hun toeristische gasten was. In tabel 4.5. is dit weergegeven voor de toeristische verblijfsgasten in Flevoland. Uit deze tabel kan worden afgelezen dat gezinnen met kinderen de belangrijkste doelgroep zijn voor de verblijfsaccommodaties (52% van de gasten). Ook stellen zonder kinderen zijn een belangrijke doelgroep (m.n. voor minicampings en hotels/b&b s). Ook reisgezelschappen bestaande uit alleen volwassenen (uit meerdere huishoudens) komen regelmatig voor (25%), met name bij bungalows. Binnen het dagtoerisme is de verdeling als volgt: 7% Alleengaand, 41% gezinnen met kinderen, 12% stellen zonder kinderen, 11% volwassenen uit meerdere huishoudens en 29% anders (bijv. grotere groep, vereniging, schoolreis, etc.). Tabel 4.5. Groepssamenstelling toeristische verblijfsgasten Alleengaand Gezin+kids Stel-kids Volwassenen Anders Hotels standaard 10% 17% 65% 6% 3% Hotels middenklasse en luxe 1% 6% 76% 17% 0% Campings toeristisch 3% 57% 28% 10% 2% Minicampings 0% 40% 55% 1% 4% Groepsaccommodaties 2% 2% 2% 2% 90% Bungalows 1% 57% 4% 36% 2% Watersport passanten 0% 50% 37% 9% 4% Totaal toeristische overnachtingen 1% 52% 19% 25% 3% Vervoermiddel Wat betreft het gehanteerde vervoermiddel voor het grootste deel van de reis naar de bestemming in Flevoland is de auto verreweg het belangrijkst. Dit geldt zowel voor het verblijfstoerisme (zie tabel 4.6.) als voor het dagtoerisme. Voor het dagtoerisme is de verdeling als volgt: 69% komt met de auto/motor, 5% met het openbaar vervoer, 21% met de touringcar en 5% met de (brom)fiets/lopend. Tabel 4.6. Vervoermiddel toeristische verblijfsgasten Vliegtuig Auto/ motor Openbaar vervoer Touringcar Fiets/ lopend Hotels standaard 7% 53% 33% 1% 5% Hotels middenklasse en luxe 3% 97% 0% 0% 0% Campings toeristisch 1% 95% 2% 1% 1% Minicampings 0% 94% 2% 0% 4% Groepsaccommodaties 0% 81% 3% 4% 12% Bungalows 1% 93% 5% 1% 1% Totaal toeristische overnachtingen 1% 94% 4% 1% 1% Boekingsgedrag Aan de verblijfstoeristische accommodaties is ook gevraagd op welke wijze de toeristische verblijfsgasten de accommodatie hebben geboekt: rechtstreeks bij de accommodatie zelf (online, via mail, telefonisch, etc.), via de lokale VVV/Tourist Info of via een touroperator/reisbureau/boekingssite. De resultaten op deze vraag zijn weergegeven in tabel

24 Tabel 4.7. Boekingswijze verblijfstoeristen Rechtstreeks VVV Andere intermediair Hotels standaard 81% 4% 15% Hotels middenklasse en luxe 63% 3% 34% Campings toeristisch 95% 0% 5% Minicampings 90% 10% 0% Groepsaccommodaties 58% 0% 42% Bungalows 83% 0% 16% Watersport passanten 100% 0% 0% Totaal toeristische overnachtingen 86% 1% 13% Zoals uit deze tabel kan worden afgelezen boekt het gros van de gasten rechtstreeks. Bij de middenklasse en luxe hotels en de groepsaccommodaties wordt echter ook veelvuldig gebruik gemaakt van intermediairs zoals boekingssites, touroperators en reisbureaus. Seizoensspreiding Wat betreft de spreiding van het bezoek over het jaar zijn een tweetal vragen gesteld. Er is zowel gevraagd over de verdeling over het jaar als over de verdeling over de week. Verdeling over het jaar: accent op voor- en hoogseizoen Wat betreft het verblijfstoerisme in Flevoland ligt het accent op het hoogseizoen (35% van de toeristische overnachtingen) en het voorjaar (29%). Dit geldt voor vrijwel alle categorieën. Uitzondering hierop zijn met name de groepsaccommodaties (waar het najaar belangrijker is dan het hoogseizoen) en de bungalows (waar een relatief groot deel van de overnachtingen in de winter wordt gerealiseerd, hetgeen met name samenhangt met het jaarrond karakter van Center Parcs de Eemhof). Tabel 4.8. Verdeling verblijfstoeristisch bezoek over het jaar 15 Categorie Voorjaar Hoogseizoen Najaar Winter Hotels standaard 25% 47% 20% 7% Hotels middenklasse en luxe 23% 48% 18% 10% Campings toeristisch 42% 42% 15% 1% Minicampings 32% 50% 18% 0% Groepsaccommodaties 32% 23% 38% 7% Bungalows 25% 25% 18% 33% Watersport passanten 19% 69% 12% 0% Totaal toeristisch verblijf 29% 35% 17% 19% Voor de dagtoeristische trekkers geldt globaal hetzelfde. Wel is hier het najaar relatief meer in trek dan bij het verblijfstoerisme. De verdeling van het dagtoeristisch bezoek aan Flevoland is als volgt: 33% voorjaar, 33% hoogseizoen, 24% najaar en 10% winter. Verdeling over de week: accent op weekend Als gekeken wordt naar de verdeling over de week, kan geconstateerd worden dat het accent op het weekend (vrijdag tot en met zondag) ligt. Dit geldt met name voor het dagtoerisme, waar circa 60% van de bezoekers de attracties c.a. in het weekend bezoekt. Voor het verblijfstoerisme is de verdeling vergelijkbaar. 15 De indeling over het jaar is als volgt (met tussen haakjes de normale verdeling bij een evenredige verdeling van de overnachtingen op jaarbasis): * Voorjaar: april juni (25%); * Hoogseizoen: juli augustus (17%); * Najaar: september oktober (17%); * Winter: november maart (41%). 24

25 Tabel 4.9. Verdeling verblijfstoeristisch bezoek over de week Categorie Weekend (vrijdag-zondag) Midweek (maandag-donderdag) Hotels standaard 63% 37% Hotels middenklasse en luxe 82% 18% Campings toeristisch 63% 37% Minicampings 62% 38% Groepsaccommodaties 57% 43% Bungalows 52% 48% Watersport passanten 50% 50% Totaal toeristisch verblijf 57% 43% 4.4. Bezoekmotieven Aan de verblijfsaccommodaties is ook gevraagd naar de drie meest voorkomende redenen/motieven voor hun toeristische gasten om naar Flevoland te komen. De vraagstelling was gesloten met de volgende antwoordcategorieën: Watersport (varen, kanoën, surfen, etc.) Wandelen Fietsen Overige sportieve recreatie (golf, paardrijden, etc.) Rust en ruimte Natuur (flora en fauna) Landschap (polders, water, etc.) Architectuur en stedenbouw Bezoek attractie/bezienswaardigheid Bezoek stad/stadje (bijvoorbeeld Urk, Amsterdam, etc.) Bezoek evenement Eigen accommodatie/voorzieningen Overig, namelijk De vijf belangrijkste bezoekmotieven voor verblijfstoeristen om Flevoland te bezoeken zijn 16 : 1. De natuur; 2. De rust en ruimte; 3. Het bezoek aan attracties/bezienswaardigheden; 4. Watersport; 5. Eigen accommodatie (vaak vanwege de ligging of omdat men in het verleden tevreden was). Uiteraard bestaan er verschillen tussen de verschillende verblijfstoeristische categorieën. Zo speelt rust en ruimte niet zo n rol voor toeristen die in hotels c.a. overnachten, terwijl dit voor (mini)campinggasten en gasten die overnachten in een groepsaccommodaties het belangrijkste aspect is. Ook voor watersporters zijn natuur en rust en ruimte heel belangrijk (tweede en derde aspect na begrijpelijkerwijs de watersport zelf). Bij minicampings en eenvoudige hotels valt op dat de gasten veelal komen om te wandelen en/of te fietsen. 16 Deze volgorde is gebaseerd op het gewogen gemiddelde van alle verblijfstoeristische categorieën. 25

26 5. ECONOMISCHE BETEKENIS TOERISME EN RECREATIE Inleiding In dit hoofdstuk wordt de economische betekenis van toerisme en recreatie uitgedrukt in bestedingen en werkgelegenheid in 2008 behandeld. Hierbij wordt eerst aandacht besteed aan de resultaten voor heel Flevoland (5.2.). Vervolgens wordt aangegeven hoe de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland is verdeeld over de verschillende gemeenten (5.3.) Economische betekenis toerisme en recreatie Flevoland 2008 Met behulp van de Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland is de economische betekenis van het geïnventariseerde gebruik van het toeristisch-recreatief aanbod in 2008 bepaald. Onderstaand is ingegaan op de uitkomsten van deze berekening voor de gehele provincie Bestedingen en werkgelegenheid per sector Toerisme en recreatie goed voor 412 miljoen bestedingen en FTE De toeristische en recreatieve activiteiten in Flevoland genereerden in 2008 in totaal ongeveer 412,1 miljoen aan bestedingen (zie tabel 4.1.). De meeste bestedingen komen terecht in de detailhandel ( 106,3 miljoen), de horeca ( 91,0 miljoen), entree ( 87,4 miljoen) en logies ( 64,7 miljoen). De werkgelegenheid die met deze bestedingen gepaard gaat komt uit op circa FTE. Hiervan heeft circa FTE betrekking op directe werkgelegenheid en ongeveer FTE op indirecte werkgelegenheid. Tabel 5.1. Bestedingen en werkgelegenheid naar sectoren, 2008 Sectoren Bestedingen (in euro) Werkgelegenheid (in FTE) Logies Horeca Detailhandel Entree Vervoer Overig Directe werkgelegenheid Indirecte werkgelegenheid Totaal Bestedingen en werkgelegenheid per categorie Tabel 5.2. laat zien hoe de bestedingen en directe werkgelegenheid (FTE) over de verschillende toeristisch-recreatieve categorieën verdeeld zijn. In grafiek 5.1. zijn deze uitkomsten (bestedingen in ) grafisch weergegeven. Van de bestedingen wordt 40% gegenereerd door het verblijfstoerisme (circa 164,0 miljoen) en 60% door dagrecreatie (circa 248,1 miljoen). 17 De sector overig is opgenomen vanwege de correctie voor de inkoopcomponent. Het aandeel inkoop van de verschillende sectoren levert immers geen werkgelegenheid op in de desbetreffende sector, maar genereert voornamelijk werkgelegenheid bij de groot- en tussenhandel en producenten van levensmiddelen en non-food. Deze werkgelegenheid is opgenomen als overig. Zie ook bijlage 1. 26

27 De bungalowsector is de belangrijkste verblijfstoeristische categorie en levert na het Factory Outlet Center Batavia Stad de grootste bijdrage in de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland; de categorie bungalows genereert bijna 69 miljoen (circa 17% van de totale bestedingen en bijna 42% van de bestedingen aan verblijfstoerisme) en levert ongeveer 630 FTE aan directe werkgelegenheid op (circa 19% van het totaal). De bestedingen van gasten met een vaste ligplaats in een jachthaven vormen circa 20% van de bestedingen binnen verblijfstoerisme; voor vaste campinggasten is dit circa 11%. Tabel 5.2. Bestedingen en directe werkgelegenheid naar categorie, 2008 Categorieën Bestedingen ( ) Werkgelegenheid (FTE, direct) Hotels/pensions standaard Hotels middenklasse en luxe Campings toeristisch Campings vast Minicampings Groepsaccommodaties Bungalows Watersport passanten Watersport vast Totaal verblijfstoerisme Grote attracties Kleine en middelgrote attracties Musea en bezienswaardigheden Evenementen laag/middel Evenementen hoog Oeverrecreatie Kleine watersport Natuurgerichte openluchtrecreatie Rondvaarten Golf Outdoor/adventure laag Outdoor/adventure hoog Factory Outlet Center Totaal dagtoerisme Totaal Binnen de dagrecreatie is het Factory Outlet Center de belangrijkste categorie die met circa 90,4 miljoen zorg draagt voor ongeveer 22% van alle toeristischrecreatieve bestedingen in Flevoland. Andere belangrijke dagrecreatieve categorieën wat betreft economische betekenis zijn grote attracties, evenementen, golf en outdoor/adventure. Figuur 5.1. Opbouw bestedingen naar categorie Bestedingen Hotels Kamperen Groepsaccommodaties Bungalow s Watersport Attracties en beziensw aardigheden Evenementen Oeverrecreatie en kleine w atersport Natuurgerichte openluchtrecreatie Rondvaarten Golf Outdoor/adventure Factory Outlet Center Miljoenen 27

28 5.3. Economische betekenis naar gemeente In tabel 5.3. is de economische betekenis van toerisme en recreatie weergegeven voor de zes gemeenten binnen de provincie Flevoland. Hierbij is de categorie watersport passanten apart benoemd, omdat het op basis van het voorliggende materiaal niet mogelijk is om de omvang van de bestedingen binnen deze categorie exact uit te splitsen per gemeente. Tabel 5.3. Economische betekenis Flevoland 2008 naar gemeente 18 Gemeente Bestedingen Werkgelegenheid (FTE) Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Watersport passanten Totaal Zoals uit tabel 5.3. en figuur 5.2. kan worden afgeleid, zijn Lelystad, Dronten en Zeewolde de belangrijkste gemeenten in Flevoland voor wat betreft de bijdrage aan de totale economische betekenis van toerisme en recreatie in Samen zijn deze gemeenten goed voor circa 80% van de bestedingen en de werkgelegenheid die voortvloeit uit toerisme en recreatie (excl. watersport passanten). Het grote economische belang van deze drie gemeenten kan voor een groot deel worden verklaard door de aanwezigheid van één of enkele grote toonaangevende toeristische trekkers in deze gemeenten, te weten Batavia Stad, Walibi World, Lowlands en Center Parcs de Eemhof. Figuur 5.2. Verdeling bestedingen naar gemeente 21% 10% 2% 6% 27% Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde 34% In bijlage 4 is per gemeente de economische betekenis van toerisme en recreatie weergegeven per sector en per categorie. Op de volgende pagina is kort ingegaan op de belangrijkste bevindingen per gemeente. 18 De bedragen in de tabel zijn afgerond op veelvouden van 25. Hierdoor kunnen kleine afrondingsverschillen in de tabel ontstaan. 28

29 Belangrijkste bevindingen per gemeente: Lelystad is met iets meer dan een derde van de bestedingen (circa 133,9 miljoen) economische gezien de belangrijkste gemeente. In Lelystad komt relatief weinig impact uit het verblijfstoerisme (11% versus 40% voor heel Flevoland, exclusief watersport passanten). Het grote belang van (het dagtoerisme in) Lelystad kan voor een zeer groot deel worden verklaard door de aanwezigheid van Batavia Stad. Hierdoor ligt het accent in Lelystad ook sterk op de sector detailhandel (circa 46% van de totale bestedingen in Lelystad); Dronten levert met ongeveer 109,7 miljoen bestedingen de op één na grootste bijdrage aan de toeristische impact in Flevoland. Hierbij valt met name het grote belang van de sector entree op, hetgeen m.n. wordt veroorzaakt door de bestedingen in Walbi World en de bestedingen tijdens evenementen zoals Lowlands. Andere belangrijke categorieën in Dronten zijn met name kamperen en outdoor/adventure; Zeewolde vormt met circa 85,4 miljoen bestedingen de derde toeristische gemeente van Flevoland. Opvallend is het zeer grote belang van het verblijfstoerisme (93% versus 40% gemiddeld in Flevoland, exclusief watersport passanten) en de sector logies, wat met name kan worden verklaard door de aanwezigheid van Center Parcs de Eemhof, maar ook doordat er relatief veel gekampeerd wordt in Zeewolde. In totaal is circa 51% van de verblijfstoeristische bestedingen in Flevoland afkomstig van gasten die verblijven in Zeewolde; Almere is met circa 41,9 miljoen bestedingen de vierde gemeente qua economisch belang van toerisme en recreatie. Deze relatief lage betekenis wordt veroorzaakt doordat Almere geen grote trekker heeft op verblijfstoeristisch of dagrecreatief gebied. Qua opbouw van deze betekenis valt met name het grote belang van het evenementenbezoek op (dat in 2008 is verdubbeld door een toegenomen aantal evenementen). Daarnaast zijn er relatief veel luxe hotelovernachtingen en vaste ligplaatsen in jachthavens; Noordoostpolder is met circa 25,7 miljoen bestedingen de vijfde gemeente van de provincie. Hier komt relatief veel verblijfstoerisme voor (circa 47%), o.a. op gebied van luxe hotelovernachtingen. Het dagtoerisme wordt hoofdzakelijk gekenmerkt door een extensief karakter (veel natuurgerichte openluchtrecreatie) en door evenementen; Urk levert met circa 7,2 miljoen bestedingen de kleinste bijdrage. Categorieën die op Urk belangrijk zijn, zijn kamperen, evenementen, watersport en bezoek aan musea en bezienswaardigheden. 29

30 6. ONTWIKKELING 6.1. Inleiding Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkeling van toerisme en recreatie in Flevoland in de periode Hierbij wordt eerst ingegaan op de ontwikkeling van het aantal overnachtingen (6.2.). Daarna wordt gekeken naar de ontwikkeling van het aantal dagtoeristische bezoeken (6.3.). Tot slot van dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van de ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme en recreatie in Flevoland in deze periode (6.4.) Ontwikkeling overnachtingen In tabel 6.1. is de ontwikkeling van het aantal overnachtingen in Flevoland in de laatste jaren weergegeven. Tabel 6.1. Ontwikkeling overnachtingen Flevoland Categorieën Ontwikkeling Verblijfsrecreatie: overnachtingen 1. Hotels/pensions standaard ,1% 2. Hotels middenklasse en luxe ,4% 3. Campings toeristisch ,9% 5. Minicampings ,3% 6. Groepsaccommodaties ,8% 7. Bungalows ,4% 8. Watersport passanten ,2% Totaal aantal overnachtingen ,8% Overnachtingen afgelopen jaar per saldo licht gestegen Zoals uit deze tabel kan worden afgelezen is het aantal overnachtingen tussen 2007 en 2008 licht gestegen (met circa 1,8%). Binnen de hotellerie is sprake van een behoorlijke stijging (het afgelopen jaar met name door uitbreiding van het aanbod bij de luxe/middenklasse hotels en een verbeterde bezettingsgraad bij de standaard hotels). Ook het aantal overnachtingen op reguliere campings is gestegen, maar het aantal overnachtingen op minicampings is sterk gedaald door de sluiting van een aantal campings. Het aantal overnachtingen in bungalowparken is gestabiliseerd, terwijl het aantal overnachtingen op passantenplaatsen in jachthavens en groepsaccommodaties ook iets is gedaald Ontwikkeling dagtoeristisch bezoek In tabel 6.2. op de volgende pagina is de ontwikkeling van het aantal dagbezoeken in Flevoland in de afgelopen jaren weergegeven. Dagbezoek in 2008 met circa 6,5% gegroeid Zoals uit tabel 6.2. kan worden afgelezen, is het aantal dagtoeristische bezoeken in Flevoland in 2008 met ongeveer 6,5% gestegen ten opzichte van Deze groei kan voor een groot deel op het conto worden geschreven van Batavia Stad (toename 11%), de evenementen in Flevoland (per saldo een toename met 14%) en de rondvaarten (toename 35%). 30

31 Tabel 6.2. Ontwikkeling dagtoeristisch bezoek Flevoland Categorieën Ontwikkeling Grote attractie ,8% 11. Kleine en middelgrote attracties ,8% 12. Musea en bezienswaardigheden ,2% 13. Evenementen laag/middel ,3% 14. Evenementen hoog ,2% 15. Oeverrecreatie ,0% 16. Kleine watersport ,0% 17. Natuurgerichte openluchtrecreatie ,6% 18. Rondvaarten ,6% 19. Golf ,5% 20. Outdoor/adventure laag ,1% 21. Outdoor/adventure hoog ,6% 22. FOC ,1% Totaal aantal dagbezoeken ,5% Verdere opvallende stijgers zijn: Outdoor adventure hoog, deze groei wordt veroorzaakt door een diverser aanbod en meer outdoor gerichte evenementen/bedrijfsfeesten; Rondvaarten: de groei wordt veroorzaakt door een fusie van twee grotere rondvaartbedrijven. De opvallende daling bij de evenementen hoog wordt verklaard door het feit dat in Dronten twee grote evenementen uit 2007 in 2008 juist elders (buiten Flevoland) zijn georganiseerd Ontwikkeling economische betekenis In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme in Flevoland tussen 2007 en 2008 nader geanalyseerd. Tabel 6.3. Ontwikkeling economische betekenis toerisme Jaar Bestedingen Werkgelegenheid (FTE) ,4 miljoen ,1 miljoen ,1 miljoen Ontwikkeling ,2% + 6,2% Reële groei toeristische sector Flevoland De toeristische bestedingen in de provincie Flevoland bedroegen in 2008 circa 412,1 miljoen. Dit is circa 6,2% meer dan de bestedingen in Omdat deze groei de inflatie in het afgelopen jaar (circa 2,5%) heeft overtroffen, is zowel sprake van een nominale als een reële groei van de sector. Deze (reële) groei blijkt ook uit de werkgelegenheid van FTE die ten opzichte van 2007 is gestegen met circa 6,2% (zie tabel 6.3.) Op dit moment zijn nog geen nieuwe arbeidscoëfficiënten bekend bij het CBS (verwachting: augustus 2009); derhalve is er (nog) geen groei van de arbeidsproductiviteit te berekenen en is de relatieve groei van de bestedingen gelijk aan de relatieve groei van de werkgelegenheid. 31

32 Groei bestedingen betreft deels volume-effect Indien de groei van de bestedingen nader geanalyseerd wordt, kan worden geconstateerd dat de groei deels het gevolg is van een volume-effect. Ongeveer 29% van de groei kan worden verklaard uit hogere bezoekersaantallen en overnachtingen ( volume-effect ). Het bestedingseffect is goed voor ongeveer 71% van de extra bestedingen. Bij het volume-effect op verblijfstoeristisch gebied spelen met name de hogere aantallen overnachtingen in de luxere hotels en op campings (toeristisch kamperen) een rol. Binnen het dagtoerisme hebben met name de categorieën evenementen en het FOC een volume-effect gerealiseerd. 32

33 7. TOELICHTING GEBRUIK REKENMODEL 7.1. Starten model Eerste keer starten model Om te starten stopt u eerst de cd-rom in de desbetreffende drive. Het model staat op de cd-rom onder de naam Rekenmodel. Ga naar de Windows Verkenner en creëer een nieuwe map (Bestand/nieuw/ map) bijv. op uw harde schijf voor het model (bijv. Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland). Kopieer vervolgens de bestanden van de cd-rom naar de nieuwe map. Open het model door te dubbelklikken op het bestand Rekenmodel.exe. Het model start met het opstartscherm (zie figuur 7.1.) waarop de logo s van alle partijen die hebben geparticipeerd bij het opstellen van deze monitor staan vermeld. In bijlage 5 is een overzicht opgenomen van de participerende organisaties. Figuur 7.1. Opstartscherm Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland Uiteraard is het ook mogelijk om telkens rechtstreeks vanaf de cd-rom met het model te werken. Regulier starten model Ga via de verkenner naar de directory waar het Rekenmodel staat opgeslagen en open het model door te dubbelklikken op bestand Rekenmodel.exe. Het model start met het opstartscherm. Uiteraard kunt u indien gewenst ook een snelkoppeling naar het rekenmodel op uw bureaublad zetten. 33

34 7.2. Invullen model Het opstartscherm verdwijnt na enkele seconden automatisch, waarna het invoerscherm (zie figuur 7.2.) verschijnt. U kunt het opstartscherm ook zelf sluiten door éénmaal met uw linker muisknop te klikken op de button Scherm sluiten die rechtsonder op het opstartscherm staat. Figuur 7.2. Invoerscherm Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland Invoergegevens U vult bij de categorieën het aantal overnachtingen, vaste plaatsen respectievelijk aantal bezoekers in (zie voor de gewenste invoereenheid tabel 1 in bijlage 1) voor de gehele provincie Flevoland of een gedeelte hiervan, bijvoorbeeld één of meerdere gemeenten. De gegevens dienen in gehele getallen te worden ingevoerd. Het model plaatst zelf punten tussen de duizendtallen. U kunt de verschillende invoervelden doorlopen door gebruik te maken van de Tabfunctie of uw muis. Op het invoerscherm treft u een aantal functies (buttons) aan: Openen: om opgeslagen invoerbestanden te openen 20 ; Nieuw: om de ingevoerde input te verwijderen en het scherm te legen ; Bewaren: om de ingevoerde input te bewaren. De invoergegevens worden door het model opgeslagen als Rekenmodel bestand (.rmd); Rekenen: om de betekenis van de input te berekenen; Stoppen: om het rekenmodel af te sluiten / deze applicatie te sluiten (dit is ook mogelijk door op het kruisje te klikken in de rechter bovenhoek). 20 Om reeds opgeslagen bestanden te kunnen openen in het rekenmodel, moeten deze bestanden in dezelfde directory staan als het rekenmodel.exe bestand. Op de bijgeleverde cd-rom staat reeds een bestand impactmeting 2008 Flevoland. In dit bestand staan de invoergegevens van de meting zoals deze door ons bureau verricht is in het kader van dit onderzoek. 34

35 7.3. Resultaten model Als u het invoerscherm van het model heeft ingevuld, klikt u op de keuzemogelijkheid 'Rekenen'. Het model berekent dan de economische betekenis (bestedingen en werkgelegenheid) van de ingevoerde gegevens. Er bestaan twee verschillende outputschermen: Outputscherm met uitsplitsing naar sectoren (bijv. logies, horeca, etc); Outputscherm met uitsplitsing naar categorieën. Outputscherm sectoren Na de opdracht Rekenen verschijnt het outputscherm met de bestedingen en werkgelegenheid uitgesplitst naar de verschillende sectoren (zie figuur 7.3.). Deze bestedingen zijn de totale bestedingen (inclusief BTW/accijns en inkoop). De werkgelegenheid is uitgesplitst in directe werkgelegenheid en indirecte werkgelegenheid en is uitgedrukt in Full Time Equivalents (FTE). Figuur 7.3. Outputscherm sectoren De directe werkgelegenheid heeft betrekking op banen die gegenereerd worden door bestedingen in detailhandel, horeca, entree, vervoer en aan logieskosten. De bovengenoemde inkoopwaarde van de bestedingen levert de werkgelegenheid op in de categorie Overig (m.n. levensmiddelenindustrie en groothandel). De indirecte werkgelegenheid is het gevolg van m.n. toeleveranties om de afzet te kunnen produceren (m.n. productiemiddelen) en de bestedingen van ondernemers in sectoren als banken/verzekeringsmij./bouwnijverheid. Door te klikken op de pijl terug (Invoer) gaat u terug naar het invoerscherm. Door te klikken op de pijl vooruit (Categorie) gaat u naar het outputblad met de verdeling van de bestedingen en directe werkgelegenheid naar de verschillende toeristisch-recreatieve categorieën. 35

36 Outputscherm categorieën Dit outputscherm (zie figuur 7.4.) geeft de verdeling van de totale bestedingen (absoluut en als percentage) en de directe werkgelegenheid over de 22 toeristisch-recreatieve (input)categorieën. Voor alle categorieën gezamenlijk wordt ook de indirecte werkgelegenheid en de totale werkgelegenheid aangegeven. Figuur 7.4. Outputscherm categorieën Door te klikken op de pijl terug (Sectoren) gaat u terug naar het outputscherm met de output naar sectoren. Excel Door te klikken op de button Excel worden de data van het rekenmodel weggeschreven naar Excel en wordt automatisch een Excel spreadsheet geopend. Deze spreadsheet bestaat uit 5 tabbladen: Invoer: hierin staat per toeristisch-recreatieve categorie de gehanteerde invoer weergegeven; Uitkomsten per sector: hierin staat de output van het outputscherm naar sectoren; Uitkomsten per categorie: hierin staat de output van het outputscherm naar categorieën; Grafiek bestedingen: hierin staat een staafgrafiek van de bestedingen. Onder de grafiek staan de gehanteerde brongegevens; Grafiek werkgelegenheid: hierin staat een staafgrafiek van de werkgelegenheid. Onder de grafiek staan de gehanteerde brongegevens. In de standaardgrafieken zijn een aantal toeristisch-recreatieve categorieën uit het rekenmodel samengevoegd. Ter illustratie van de standaardgrafieken is in figuur 7.5 de grafiek van de uitkomsten van de werkgelegenheid van de economische effectmeting van 2008 weergegeven. 36