Hoofdstuk 1 Paragraaf 1 alles wat dieren en mensen doen of laten. een actie van binnen af (binnen het individu) waarop

Transcriptie

1 Hoofdstuk 1 Paragraaf 1 Gedrag: Uitwendige prikkel: Inwendige prikkel: Sleutelprikkels: Signalen: Gedragseenheden: Gedragsketen: Gedragssysteem: Functies van gedrag: alles wat dieren en mensen doen of laten. een actie van buitenaf (buiten het individu) waarop wordt gereageerd door het individu. (voorbeelden: voelen, zien, horen, voelen, ruiken zintuigen, daarmee neem je waar.) een actie van binnen af (binnen het individu) waarop wordt gereageerd door het individu. (voorbeelden: hormonen emoties, testosteron agressief gedrag, dorst/trek drinken /eten. ( reageren qua gedrag)) als je een bepaalde prikkel krijgt en veel mensen hebben dezelfde reactie op deze prikkel. Dus het is iets wat je automatisch doet. (voorbeeld: iemand staat te dichtbij, je vergroot de afstand) prikkels tussen soortgenoten. de verschillende aparte handelingen. een vaste volgorde van gedragseenheden. een aantal samenhangende gedragsketens. de reden achter het gedrag. (voorbeeld: eten en drinken, de functie hiervan is overleven.) Het welzijn van een organisme kan gemeten worden door middel van een ethogram (etho ethologie: gedragsleer / gram: vastleggen). Een ethogram is een lijst met beschrijvingen en afkortingen van gedrag, iemand moet deze lijst kunnen begrijpen. Een protocol wordt gemaakt met behulp van het ethogram. Een protocol bevat hoe lang en hoe vaak een organisme hetzelfde gedrag vertoont. Gedrag is vaak een reactie op wat je waarneemt: Uitwendige prikkels Waarneming zintuigen hersenen en spieren/klier reageren sensoren ruggenmerg centraal zenuwstelsel Inwendige prikkels Hoe meer de inwendige prikkels op het zelfde duiden, hoe sterker de drang om er iets tegen te doen. Maar er is wel een drempelwaarde. In combinatie met de omstandigheden vormen in- en uitwendige prikkels de motiverende factoren. Het gedrag wordt pas uitgevoerd wanneer deze drempelwaarde bereikt is. Prikkels kunnen elkaar versterken, waardoor de drempelwaarde eerder bereikt wordt. Niets doen is een besluit, maar ook gedrag. Paragraaf 2 Iets objectief doen: Input: zonder een oordeel vooraf. de prikkels die worden ontvangen

2 Output: Antropomorf: Ethologie: Supernormale prikkel: Gevoelige periode: Inprenting: het gedrag die optreed als gevolg van de prikkels. een subjectieve menselijke benadering van het diergedrag. een tak van wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag. trekt de aandacht en daar wordt op gereageerd. Het is een versterkte sleutelprikkel. een korte periode waarin iets geleerd wordt (voorbeeld: het moederbeeld van een eend wordt geleerd kort na het uitkomen van het ei). een vorm van leren die beperkt is tot een korte gevoelige periode. Paragraaf 3 Signalen: Rituelen: Baltsgedrag van een stekelbaars: Vrouw Territorium + nest Ziet een vrouwtje met een rode buik doet zigzagdans Zwemt terug naar zijn nest Gaat plat liggen voor het nest Trillen op de staartwortel van het vrouwtje Bevrucht de eieren Jaagt het vrouwtje weg, het mannetje zorgt voor de eieren. prikkels tussen soortgenoten. een serie gedragseenheden die van tevoren vaststaan. (voorbeeld: baltsgedrag van een stekelbaars (zie schema). Reageert op de zigzagdans Volgt het mannetje naar zijn nest Zwemt het nest in Eieren leggen Balts: Overspronggedrag: Ambivalent gedrag: Omgericht gedrag: Conflict gedrag: ritueel gedrag dat leidt tot paringsgedrag. gedrag dat niet bij de situatie past. gedrag dat elementen van twee tegengestelde gedragssystemen afwisselt. (voorbeeld: aanvallend en terugtrekkend gedrag afwisselen.) het gedrag wordt niet op de veroorzaker afgereageerd maar op iets of iemand anders. gedrag dat optreedt bij een innerlijk conflict tussen twee gedragssystemen. Overspronggedrag,

3 Non-verbale communicatie: ambivalent gedrag en omgericht gedrag vallen hieronder. communicatie zonder geluid. Dit kan zijn doormiddel van houding, uitdrukkingen Paragraaf 4 Aangeboren gedrag: gedrag dat al bij de geboorte aanwezig is en het hoeft niet meer geleerd te worden. Gewenning: leren dat niet gekoppeld is aan een korte periode. Hierbij wordt geleerd om niet langer te reageren op een bepaalde prikkel, het is dus meer afleren dan aanleren. Aangeleerd gedrag: gedrag dat geleerd moet worden na de geboorte. Imiteren: het nadoen van een soortgenoot en hierdoor leren. Sociaal gedrag: (leren) omgaan met groeps- soortgenoten Rangorde: de posities binnen een groep. Het geeft de volgorde aan waarin dieren meer of minder dominant zijn. Associatief leren: het leren te koppelen van een toevallige prikkel aan een andere prikkel. (voorbeeld: bij toeval iets ruiken en deze geur koppelen aan eten). Klassieke conditionering: het verband leggen van een verband tussen twee verschillende prikkels. Trail-and-error: leren door te proberen. Leergedrag Aangeboren gedrag Gewenning Reflexen Sociaal gedrag rangorde Imitatie Paragraaf 5 Cultuur: Inzicht: Inlevingsvermogen: het verschijnsel dat individuen binnen een groep vergelijkbaar gedrag vertonen. Dat groepsgedrag verschilt van het gedrag in andere groepen. nieuwe verbanden leggen tussen gebeurtenissen of situaties. in staat zijn om samen te werken en sociaal gedrag te vertonen.

4 Hoofdstuk 2 Paragraaf 1 2 organismen zijn van hetzelfde soort als ze samen vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen. Dezelfde groep hetzelfde soort Dezelfde kenmerken (bijna) hetzelfde DNA warm- of koudbloedig plasmastroming (bacteriën en schimmels bloedstroming (dieren en mensen) waterstroming (planten) bouw organisme Kern Celwand Chloroplasten Grootte cel Planten Ja Ja Ja µm Schimmels Ja Ja Nee µm Dieren Ja Nee Nee µm Bacteriën Nee Ja Nee 1 10 µm Biotische factor: Abiotische factor: Binominale naamgeving: Taxonomie: een invloed die het ene organisme direct op een ander organisme uitoefent. de invloed die een levenloze (iets dat nooit heeft geleefd) op een organisme uitoefent. de wetenschappelijke naam van een soort. Deze bestaat uit twee delen: de geslachtsnaam en de soortaanduiding. de wetenschappelijke indeling van soorten. 1. Rijk 2. Afdelingen 3. Klassen 4. Orden 5. Families 6. Geslachten 7. Soorten 8. Rassen 9. Individuen voorbeelden: geleedpotigen, sponzen, holtedieren, wormen, weekdieren, eencelligen en gewervelden. Paragraaf 2 Populatie: - leeft in een bepaald gebied - organismen van hetzelfde soort - binnen deze groep planten organismen zich voort De overlevingskans van een grote populatie is groter dan die van een kleine populatie. Dit kan worden tegengegaan door verbindingswegen tussen natuurgebieden aan te leggen. Hierdoor kunnen kleine populaties zich bij andere populaties voegen voor een grotere overlevingskans. Voorbeeld:

5 Natuurgebied 1 Weiland a Houtwal Weiland b Natuurgebied 2 Houtwal: Bomen en struikgewas, hierdoor kunnen dieren veilig en ongezien naar een ander natuurgebied Een wal Een eventuele sloot Beperkende factor: Versnippering: Ontsnippering: Territorium: Paragraaf 3 Habitat: Optimum: Tolerantiegrenzen: Niche: een gebied heeft maar een bepaald overlevingsmiddelen. Zijn ze op, dan moet je opzoek naar een ander gebied. het opdelen van het leefgebied in kleine stukken. Hierdoor komen soortgenoten moeilijker met elkaar in contact. versnipperde gebieden weer ontsnipperen door verbindingswegen te maken, zoals bijvoorbeeld een wal. het leefgebied van een dier. een leefomgeving van plant en dier, met de specifieke biotische en abiotische factoren die voor een soort belangrijk zijn. de waarde van de milieufactor waarbij het best gedijt. de minimum en maximum waarde van de abiotische factoren. functie die een organisme in een ecosysteem uitvoert. Voorbij deze grenzen gaat het organisme dood.

6 Ecosysteem: bepaald gebied Moet herkenbaar zijn, met duidelijke grenzen. Een heel gebied dat afgegrensd wordt door andere gebieden. Alle relaties (biotische factoren) tussen alle (groepen) organismen. alle relaties (abiotische factoren) tussen de organismen en hun omgeving. (voorbeelden: druk, licht, water, koolstofdioxide, nitraat, luchtdruk, temperatuur, zuurstof).