Realisatie van ruimte voor kinderopvang

Transcriptie

1 Wethouder van Onderwijs en Dienstverlening Ingrid van Engelshoven Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag De voorzitter van de Commissie Samenleving Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk BOW/ RIS Doorkiesnummer adres Onderwerp Stand van zaken kinderopvang Aantal bijlagen 2 Datum 19 december 2012 Geachte voorzitter, In 2008 sloot de gemeente Den Haag het convenant Een plek voor ieder kind met instellingen voor kinderopvang en Haagse basisschoolbesturen. Een belangrijke doelstelling van dit convenant was de toen bestaande wachtlijsten weg te werken. We zijn nu vier jaar verder en de situatie in de kinderopvang is sterk veranderd. De capaciteit is in deze periode fors gegroeid, tegelijkertijd is de vraag afgenomen vanwege de economische recessie en de rijksbezuinigingen op de kinderopvangtoeslag. Over deze ontwikkelingen en de gevolgen die deze hebben voor de kinderopvang in de stad, wil ik u met deze brief informeren. Daarnaast besteed ik ook aandacht aan de ontwikkelingen betreffende de andere belangrijke doelstelling van het convenant, namelijk het bevorderen van de inhoudelijke samenwerking tussen kinderopvang en onderwijs om doorlopende ontwikkelingslijnen voor 0- tot 12-jarigen te realiseren. Onderwijs en buitenschoolse opvang (BSO) hanteren daarbij per locatie een op elkaar afgestemd programma en pedagogisch klimaat. Dit is ook een belangrijke doelstelling van het Haagse brede buurtschoolbeleid. Realisatie van ruimte voor kinderopvang Sinds de invoering van de Wet kinderopvang in 2005 heeft de gemeente geen wettelijke verantwoordelijkheid meer met betrekking tot de uitbreiding van kinderdagopvang en BSO. Omdat er capaciteitstekorten waren, is de gemeente Den Haag uitbreiding van de capaciteit de jaren erna wel blijven stimuleren. Kinderopvang draagt in positieve zin bij aan de ontwikkeling van kinderen en is van grote betekenis voor ouders bij het combineren van gezin en werk. Het hebben van voldoende, kwalitatief goede kinderopvang maakt de stad Den Haag aantrekkelijk voor ouders en werkgevers. Inlichtingen bij S. ten Hag Postadres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Telefoon: Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Internetadres:

2 BOW/ Met het vaststellen van de beleidsnota Ruimtelijke implementatie kindercentra in Den Haag heeft de gemeente al vanaf 2001 meer ruimte gecreëerd voor het vestigen van een kindercentrum (RIS 85329). Indien een pand voldeed aan de criteria uit de nota, kon een vergunning tot vestiging van een kindercentrum snel verleend worden. Deze lijn heeft bijgedragen aan een sterke uitbreiding van capaciteit in de stad. De criteria in de Nota Ruimtelijke implementatie kindercentra in Den Haag worden nu strikter toegepast, gezien de huidige omstandigheden in de kinderopvang door de rijksbezuinigingen en economische crisis. Vanaf de invoering van de Wet kinderopvang in 2005 is kinderopvang een bedrijfsmatige activiteit. Ook het verzorgen van nieuwe huisvesting werd niet meer beschouwd als gemeentelijke activiteit. Aanvankelijk deed de markt pogingen om te investeren in gebouwen, hetgeen niet op grote schaal heeft doorgezet. Om het tekort aan kindplaatsen toch op te vangen, heeft het college in 2007 besloten om in eigen beheer kindplaatsen te realiseren bij gemeentelijke voorzieningen en om de verhuur van deze accommodaties tegen marktconforme huurprijzen te laten plaatsvinden. Op dit moment zijn er 62 panden die door kinderopvanginstellingen van de gemeente worden gehuurd. In juli 2012 heeft een register taxateur van onroerende zaken in opdracht van de gemeente onderzoek gedaan naar de gemeentelijke huurprijzen van 60 van deze panden. Daaruit bleek dat de getaxeerde huurwaarde in totaal 2,9 miljoen bedraagt, tegenover een totale jaarhuur van 2,7 miljoen (afwijking van ca 7,5%). Hierbij moet worden aangetekend dat na beëindiging van alle lopende huurovereenkomsten de nieuwe huurovereenkomst wordt aangegaan tegen marktconforme huurprijzen. Gezien de huidige en toekomstige rijksbezuinigingen op kinderopvang en de economische recessie gaan naar verwachting meer kinderdagverblijven en buitenschoolse opvanginstellingen sluiten. De markthuurprijzen zullen daardoor dalen. Kinderopvang in basisscholen Vanaf 2007 is het beleid om bij nieuwbouw/renovatie van basisscholen zo mogelijk meteen ruimte voor buitenschoolse opvang (zonodig in combinatie met dagopvang) te realiseren. Voor dit toekomstbestendig bouwen heeft de gemeenteraad in 2009 besloten een investeringskrediet van 18 miljoen beschikbaar te stellen (rv 104). Dit volgde op een investeringskrediet van 1,7 miljoen voor het nieuw te bouwen kindercentrum Wateringse Binnentuinen (rv 99 uit 2008, RIS ). Door deze investeringen is het bouwen van kindercentra in of in de nabijheid van scholen door de gemeente versneld. Deze ruimtes worden dan langlopend (minimaal 5 jaar) verhuurd aan de instellingen voor kinderopvang. In de periode zijn in het kader van deze regelingen 8 projecten gerealiseerd en zijn er nog 10 in uitvoering of planning (zie bijlage 1). Daarmee zijn deze budgetten uitgeput. Subsidieregeling multifunctioneel gebruik schoolgebouwen Met deze in december 2011 vastgestelde regeling wil het college schoolgebouwen voor (speciaal) basisonderwijs geschikt maken voor multifunctioneel gebruik (RIS ). Dit gebeurt door te investeren in de realisatie van ruimtes voor niet-onderwijsfuncties. Het brengen van verschillende voorzieningen onder één dak versterkt de kansen van het opgroeiende kind en de wijk. Bestaande en nieuwe huisvesting wordt daarmee zo efficiënt mogelijk benut. Voor de regeling is in de periode in totaal circa 18 miljoen beschikbaar. Hiervan zal naar verwachting aan het einde van het jaar 11 miljoen zijn aangevraagd door 30 scholen. In bijna alle gevallen is de buitenschoolse opvang beoogd (mede)gebruiker van de extra ruimte. Zij huren deze ruimte van de school, voor de uren dat zij daarvan gebruik maken. Realiseren van buitenschoolse opvang op sportterreinen De gemeente stimuleert sinds 2007 nadrukkelijk de samenwerking tussen sportorganisaties en kinderopvang (zie ook RIS ). De gemeente brengt BSO en sportverenigingen bij elkaar en biedt ondersteuning waar nodig. Een toenemend aantal sportverenigingen en kinderopvanginstellingen heeft elkaar gevonden, het gaat nu om 20 koppels (zie bijlage 2).

3 BOW/ Capaciteit fors uitgebreid en wachtlijsten verdwenen Bovenstaande maatregelen zijn genomen om op zo kort mogelijke termijn de capaciteit in de kinderopvang te vergroten. Deze zijn succesvol geweest, gezien het aantal plaatsen dat extra is gerealiseerd. In de dagopvang is er in 2012 ongeveer eenderde meer capaciteit dan begin 2007, in de buitenschoolse opvang is de groei zelfs rond de 90% geweest. Opvallend is dat ook in het laatste jaar de capaciteit nog fors is toegenomen. Dit geldt vooral voor de dagopvang. De laatste meting in november geeft aan dat de groei in de dagopvang tot stilstand is gekomen en dat de capaciteit in de buitenschoolse opvang voor het eerst sinds jaren is gedaald. Overzicht capaciteits- en wachtlijstgegevens gemeente Den Haag Wachtlijsten Aantal plaatsen dagopvang Wachtlijsten dagopvang Aantal plaatsen bso Wachtlijsten bso Januari April September Juni April Juli Juli September November (209 instellingen) (175 instellingen) Bron: B&A wachtlijstonderzoek en registraties kinderopvang Den Haag geeft sinds 2008 opdracht om peilingen uit te voeren naar de wachtlijst voor kinderopvang. Uit deze peilingen blijkt dat eind 2008/begin 2009 een sterke daling van het aantal wachtende ouders heeft plaatsgevonden. Uit de zesde peiling (juli 2012) blijkt dat de wachtlijsten in Den Haag nagenoeg verdwenen zijn. Ongeveer 250 gezinnen in Den Haag hadden in juli 2012 geen plek op de opvang, terwijl ze dat op dat moment wel wilden. Uit een enquête die onder een deel van deze ouders is afgenomen, blijkt dat zij meestal wachten op een plek op een specifiek ( populair ) centrum of op een specifieke dag. Uit landelijk onderzoek naar de wachtlijsten blijkt dat in het hele land de wachtlijsten verdwenen zijn (B&A, 2012). Teruglopende vraag naar kinderopvang door economische recessie en rijksbezuinigingen De economische recessie en rijksbezuinigingen op de kinderopvangtoeslag hebben gezorgd voor minder vraag naar formele kinderopvang. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft in september 2012 voorlopige cijfers gegeven over effecten op het landelijke gebruik van kinderopvang (kamerstuk , nr 192). In het eerste half jaar van 2012 gaat het om een daling van het aantal kinderen op de opvang met 3% ten opzichte van het gemiddelde aantal in Het aantal uren opvang per kind is met 5% gedaald ten opzichte van Het gebruik van kinderopvang neemt voor alle opvangsoorten af. De daling is het grootst in de gastouderopvang (aantal deelnemers -6%), gevolgd door kinderdagverblijven (-4%) en het laagst in de buitenschoolse opvang (-1%). Deelname op lokaal niveau kan afwijken van het landelijke beeld. Er zijn in tegenstelling tot capaciteitscijfers, geen Haagse cijfers over deelname beschikbaar. Er hebben in april 2012 inventariserende gesprekken plaatsgevonden met zeven grotere kinderopvanginstellingen in Den Haag. Zij bevestigen het beeld van minder deelnemers en minder uren afname. Indicatoren daarvoor zijn onder andere minder inschrijvingen en meer voortijdige opzeggingen (voordat het kind 4 jaar wordt in de dagopvang, en voordat het 9 jaar is in de BSO) dan in Per wijk en per instelling is dit beeld wel verschillend. In de meeste wijken is de vraag dalend, maar er zijn ook enkele stabiele wijken, zoals Statenkwartier, Wateringse Veld, Leidschenveen en Ypenburg. Ook geven ondernemers aan dat opvang met een onderscheidende kwaliteit (bijvoorbeeld sport BSO) het gebruik positief beïnvloeden.

4 BOW/ Personele gevolgen kinderopvangorganisaties Alle ondernemers met wie is gesproken nemen maatregelen in de bedrijfsvoering om het effect van de dalende deelname op te kunnen vangen. Ze zijn meer kritisch op de inzet van personeel, dat de grootste kostenpost is. De inzet van pedagogisch medewerkers wordt strak gekoppeld aan de bezetting en wordt flexibeler ingezet, en er is gesneden in staffuncties, waaronder kwaliteitsmanagers, pedagogen en locatiemanagers. Dit kan de kwaliteit van de opvang negatief beïnvloeden. In april gaven ondernemers aan dat dit voorlopig kon zonder gedwongen ontslagen. Triodus kwam echter 2 oktober 2012 met het bericht dat zij 5 van de 60 vestigingen gaan sluiten en dat mogelijk tientallen vaste medewerkers moeten worden ontslagen. De situatie is ten opzichte van april dus al weer veranderd. Minder capaciteitsuitbreiding gepland en sluiting locaties In tegenstelling tot andere jaren zijn bij de gesproken instellingen de plannen voor nieuwe capaciteitsuitbreiding beperkt tot een enkele locatie. Dit betreft vaak locaties waarvoor de plannen al zijn gemaakt, meestal in combinatie met de herhuisvesting van een basisschool. De ondernemers geven aan dat zij bereid zijn om ook in minder aantrekkelijke wijken hun aanbod te continueren. Maar dit heeft per ondernemer een individuele grens; de Raden van Toezicht leggen nadruk op continuïteit van de organisatie. Een aanbod van verschillende ondernemers in een wijk met weinig vraag staat daardoor onder druk. Bovenstaande heeft bijvoorbeeld geleid tot vertraging bij de bouw van de brede buurtschool plus in Moerwijk. Daar trok de organisatie voor kinderopvang zich tijdens het proces terug en moest eerst op zoek worden gegaan naar een nieuwe kinderopvangpartner in de brede buurtschool. Deze is inmiddels gevonden. Zoals uit de tabel met capaciteits- en wachtlijstgegevens blijkt, is de laatste jaren de capaciteit voor kinderopvang per saldo nog steeds gestegen. Ook de laatste 1,5 jaar zijn er nog verschillende kinderdagverblijven bijgekomen, vooral in de sociaal economisch sterkere wijken van Den Haag. Slechts een enkel dagverblijf is gesloten. Voor de buitenschoolse opvang ligt het aantal sluitingen hoger. De gesloten opvanglocaties liggen verspreid over de stad. Terugloop bezetting kindercentra en kwaliteit Door de teruglopende deelnemersaantallen, constateert de GGD vaker overtredingen met betrekking tot de opvang in stamgroepen en de beroepskracht-kind-ratio. De overtredingen houden in dat er wordt geschoven met kinderen en dat zij in verschillende stamgroepen worden ingedeeld, terwijl zij tot één stamgroep behoren. Ook wordt de beroepskracht-kind-ratio overtreden. Dit gebeurt om personeelskosten te verlagen. Deze overtredingen hebben in het gemeentelijke handhavingsbeleid een hoge prioriteit en zijn beboetbaar. Bij de laatst gehouden flitsactie bij kinderdagverblijven in Den Haag (4 oktober 2012) was het grote aantal lege plekken opvallend. Bovengenoemde overtredingen bleken het meest voor te komen, maar bij het overgrote deel van de centra bleek de kwaliteit in orde te zijn. Terugloop van deelname aan voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de kinderopvang Ook bij de VVE in de kinderopvang worden de effecten van de bezuinigingen steeds zichtbaarder: het aantal deelnemende kinderen daalt. Dit geldt voor doelgroepkinderen in sterkere mate dan voor nietdoelgroepkinderen. Dit jaar zijn 2 kinderdagverblijven met VVE gesloten (één in Schilderswijk en één in Transvaal). In dezelfde wijken is op twee andere VVE-locaties een VVE-groep gestopt.

5 BOW/ Overzicht deelnemers aan VVE op kinderdagblijven (totaal en doelgroepkinderen) en op peuterspeelzalen Aantal kinderen op kinderdagverblijven met VVE Aantal doelgroepkinderen op kinderdagverblijven met Aantal kinderen dat deelneemt aan VVE op peuterspeelzalen VVE 1 februari mei oktober februari juni oktober Ik vind de daling van het aantal VVE-deelnemers op kinderdagverblijven zorgelijk. Ik kan helaas nu nog niet zien of de kinderen die vertrekken bij de kinderopvang wel op voorschool-peuterspeelzalen terecht komen. Uiteraard is dit vooral voor de doelgroepkinderen belangrijk. Hierover zal in 2013 meer duidelijkheid komen als het VVE-uitwisselingsplatform (VVE-UP) operationeel is. Gevolgen voor ouders met een WWB (Wet Werk en Bijstand) uitkering De gemeente stimuleert dat alle Hagenaars met een WWB uitkering zo snel mogelijk werk vinden. Vaak is extra scholing of werkervaring nodig omdat de afstand tot de arbeidsmarkt te groot is. Om deze afstand te verkleinen neemt de werkzoekende deel aan een programma van de gemeente gericht op werk. Werklozen met jonge kinderen zijn afhankelijk van kinderopvang. Wanneer dit formele (geregistreerde) kinderopvang betreft, ontvangen zij via het rijk een tegemoetkoming in de kosten van kinderopvang. Vanaf 2011 heeft het rijk de tegemoetkoming voor ouders steeds verder verlaagd. De eigen bijdrage is hierdoor voor alle ouders toegenomen. Vanuit de Regeling Wet kinderopvang verstrekken gemeenten aan WWB-ers een extra wettelijke tegemoetkoming in de eigen bijdrage. Deze regeling vervalt per 1 januari Vanaf dat moment zijn gemeenten vrij om zelf invulling te geven aan het compensatiebeleid voor WWB-ers. Het rijk stelt hiervoor (beperkte) middelen beschikbaar aan gemeenten. In G4 verband zijn hiervoor uniforme beleidsregels ontwikkeld. WWB-ers die deelnemen aan een programma gericht op werk of parttime werken met aanvullend een WWB uitkering ontvangen vanaf januari 2013 van de gemeente een tegemoetkoming van 5%. Omdat per 2013 het rijk verder bezuinigt op de kinderopvangtoeslag voor het eerste kind, betekent dit voor WWB-ers per saldo een stijging van 1,4% van de kosten voor de opvang van het eerste kind ten opzichte van De steeds hogere kosten voor formele kinderopvang vormen voor de gemeente een knelpunt om WWB-ers met jonge kinderen deel te laten nemen aan een programma naar werk. Hierdoor komt de taakstelling van de gemeente voor de bestandsreductie van de WWB onder druk te staan. Ook bij uitstroom uit de bijstand naar werk vormen de hoge kosten kinderopvang een knelpunt. Alleenstaande ouders gaan er door de kosten van de kinderopvang nauwelijks op vooruit als ze gaan werken. Om de armoedeval te beperken heeft het rijk de mogelijkheid gecreëerd bij kwijtschelding van lokale belastingen rekening te houden met de kosten van formele kinderopvang. Hiertoe heeft het rijk vanaf 1 januari 2012 middelen aan het gemeentefonds toegevoegd. Voor Den Haag betekent dit een structurele bijdrage van 0,4 mln. Het college heeft besloten van deze mogelijkheid gebruik te maken. Huidige ontwikkelingen en rol van de gemeente In 2013 volgen nieuwe bezuinigingen vanuit het rijk op de tegemoetkoming in de kosten voor kinderopvang. Ieder gezin met een inkomen van ongeveer en hoger ontvangt vanaf dan geen toeslag meer voor de opvang van het eerste kind. Ook komt er voor iedereen een verlaging van de toeslag voor het eerste kind. Deze bezuiniging zullen naar verwachting de vraag naar kinderopvang verder afremmen.

6 BOW/ In dat opzicht is het positief dat in Den Haag het aantal kinderen de komende jaren nog licht groeit. Volgens prognoses blijft het aantal 0- tot 4-jarigen tot 2020 ongeveer stabiel en groeit de groep 4 tot 13-jarigen met ongeveer 5%. Ik maak me zorgen over de teruglopende deelname aan kinderopvang, met name in sociaaleconomisch zwakkere wijken. Juist in deze wijken is kinderopvang van enorm belang; een plek waar kinderen leren en zich ontwikkelen. In de brede buurtschool kunnen sterke allianties tussen kinderopvang en onderwijs worden gecreëerd. De inhoudelijke samenwerking komt in een aantal brede buurtscholen goed van de grond. Ik vind het van groot belang dat dit proces kan doorgaan. De gemeente kan de huidige situatie met rijksbezuinigingen en dalende deelname niet veranderen en de gevolgen hiervan voor ondernemers niet verzachten. Ik laat momenteel wel onderzoeken welke juridische mogelijkheden de gemeente heeft om regie te voeren of specifieke maatregelen te nemen. Vooral zoek ik antwoord op de vraag of op enige wijze ingrijpen mogelijk is in bepaalde wijken of voor bepaalde doelgroepen. Waarschijnlijk zijn deze mogelijkheden beperkt. Kinderopvang is een bedrijfsmatige activiteit, de overheid mag daarop geen of een zeer beperkte regisserende of ondersteunende rol spelen. Evaluatie van het convenant een plek voor ieder kind De gewijzigde situatie in de kinderopvang heeft ook tot consequentie dat het convenant een plek voor ieder kind, dat een doorlooptijd heeft tot 2015, evaluatie behoeft. De twee kwantitatieve hoofddoelstellingen zijn behaald: de capaciteit is sterk uitgebreid en er zijn geen wachtlijsten meer. Wat betreft de derde hoofddoelstelling van het convenant - meer inhoudelijke samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang - zijn zeker ook stappen gezet. Bij de start van het convenant waren onderwijs en kinderopvang meer gescheiden werelden dan momenteel. Er is op bestuurlijk en op werkveldniveau met elkaar kennis gemaakt en is er wederzijds begrip en vertrouwen ontstaan. Daar hebben het convenant en de in dat kader gerealiseerde pilots een bijdrage aan geleverd. Maar ook landelijke ontwikkelingen hebben daar een rol in gespeeld. Eind december 2012 bespreek ik met de schoolbesturen en de drie grote koepels van kinderopvang in Den Haag de tussenevaluatie die over het convenant is opgesteld. Zonder op dat gesprek vooruit te willen lopen, verwacht ik dat de komende jaren de inhoudelijke samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang een belangrijk speerpunt blijft. Hierin is nog veel winst te boeken. Er zijn nog te weinig locaties waar onderwijs en kinderopvang samenwerken vanuit één pedagogische en educatieve visie. Ook kunnen we verder op zoek gaan naar manieren om onderwijs, kinderopvang en naschoolse activiteiten beter inhoudelijk op elkaar aan te sluiten. Een nieuwe stap in het realiseren van meer organisatorische én inhoudelijke samenwerking is volgende stap op het gebied van de brede buurtschool (landelijk ook wel de vorming van integrale kindcentra (IKC s) genoemd). De volgende stap is een nog intensievere samenwerking tussen onderwijs, kinderopvang en welzijn, waarbij gewerkt wordt vanuit één gezamenlijke pedagogische en educatieve visie. Deze vergaande vorm van een brede buurtschool biedt een totaalpakket, een sluitend aanbod tijdens de hele dag op het gebied van educatie, opvang en ontwikkeling. Een onderscheidend kenmerk is het terugdringen van institutionele barrières en integratie van werksoorten bij het begeleiden van kinderen gedurende de dag. Idealiter is er sprake van één organisatie met één aansturing, één team en één aanspreekpunt voor ouders. Ik wil de komende jaren deze vorming in Den Haag een stap verder helpen. Wanneer organisaties besluiten om hier samen aan te gaan werken, vraagt dit heel veel overleg en afstemming en moeten verschillende barrières worden geslecht. Op verzoek van de Haagse basisschoolbesturen ondersteunt de gemeente in 2013 de koplopers in de volgende stap als brede buurtschool/ikc-vorming met een bijdrage voor de inzet van projectleiders. Op deze manier kan kennis en ervaring die op verschillende locaties en bij verschillende organisaties wordt opgedaan, stedelijk worden gedeeld. Ook verwacht ik dat op deze manier bestaande landelijke kennis optimaal benut kan worden.

7 BOW/ Sommige barrières voor deze vergaande brede buurtschool (met name juridisch/financieel) kunnen echter niet op lokaal niveau beslecht worden. Dit vereist overleg en lobby op rijksniveau, waar ik me net als tientallen andere onderwijswethouders in het land, voor in wil zetten. Mijn streven daarbij is dat op termijn 0- tot 12-jarige kinderen op één plek en vanuit één pedagogische en educatieve visie kunnen leren, ontwikkelen en ontspannen. Met vriendelijke groet, Ingrid van Engelshoven

8 BOW/ Bijlage 1: Overzicht projecten huisvesting kinderopvang bij scholen of gemeentelijke panden rv 99 (2008) en rv 104 (2009) Onderstaand worden de adressen weergegeven en eventueel de basisschool tussen haakjes van de projecten die opgeleverd en in uitvoering zijn. Tevens zijn opgenomen de projecten die in voorbereiding zijn en zeker doorgaan: Opgeleverd in 2010: 1. Koningin Emmakade 119 Opgeleverd in 2011: 1. Tesselsestraat 63 (Meerpaal en Tweemaster) 2. Escamplaan 63 (P.C. Hooftschool en Ds. Karresschool) 3. Westduinweg 127 (Oranjeschool) 4. Van Hoornbeekstraat 5 (A.M.G. Schmidtschool) 5. Wateringse Binnentuinen (Maria Montessori en De Gantel) Opgeleverd in Utenbroekestraat 2 (Wolters) 2. Eendenplein 5 (De Walvis) In uitvoering op 1 januari Van der Wijckstraat Schelpkade Abeelstraat/Cederstraat (Montessori Valkenbos en Christelijke Montessoriaschool) 4. Bresterstraat 3-7 (Dr. Willem Drees) 5. Acaciastraat 141 (Bavinckschool) 6. Roemer Visscherstraat (Scholengroep Zuidwest) 7. Draaistraat 14 (De Ontmoeting) Te starten in 2013/ Klaverveld 5 (Balans) 2. Cantaloupenburg 42/Frederikstraat 28 (Willemspark) 3. Heliotrooplaan 9

9 BOW/ Bijlage 2: Kinderopvang op sporttereinen VERENIGING KINDEROPVANG SINDS 1 KVS 2Samen sep-10 2 ALO 2Samen sep-10 3 Hellas Triodus sep-10 4 HC Ypenburg Kern Kinderopvang Randstad sep-10 5 Scheveningen DAK sep-10 6 HSV Escamp Triodus sep-10 7 HC Wateringse Veld 2Samen sep-10 8 sv Wateringse Veld Hakuna Matata sep-10 9 SVLY Actief4Kids sep sv Loosduinen Triodus sep vv Haagse Hout After School Club sep HKV Ons Eibernest DAK sep DUNO 2Samen sep Hercules Hakuna Matata sep Storks After School Club sep kv Futura Kakelbont Kids nov Power '66 DAK feb Stg. Oostersportpark (SVC'08) Triodus mei Haag Atletiek SKON jul ADS Football After School sep-11