HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHTEN

Transcriptie

1 HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHTEN GEBRUIK VAN DE MAP Deze map is een bouwpakket dat gebruikt kan worden in de lessen woord/drama voor kinderen. Het is geen cursus met chronologisch geordende oefeningen. De bedoeling is dat je, op maat van je groep, zelf je lessen samenstelt. Per item vind je een aantal uitgewerkte oefeningen met verschillende moeilijkheidsgraden. De oefeningen zijn allemaal uitgeprobeerd in woordlessen. In de map is plaats voorzien om aan te vullen met eigen materiaal en oefeningen, zodat je het pakket kunt vervolledigen en naar je hand zetten. Het theorieboekje voor de leerlingen (voorlaatste hoofdstuk) biedt inspiratie om zelf een theorieboekje samen te stellen. De theorie is zo eenvoudig mogelijk en heel summier uitgelegd. Het is een basis die je naar eigen inzichten kan uitbreiden. In het laatste hoofdstuk vind je voorbeelden van evaluatiekaarten en tips om de leerlingen kritisch te leren kijken naar hun eigen werk en dat van anderen. Tekstmateriaal zoals jeugdboekfragmenten, kinderpoëzie, dialogen, rollenspelen enzovoort zal je hierin niet terugvinden. Het grote en voortdurend wisselende aanbod vind je makkelijk terug in de boekhandel. Bij de dienst pedagogische begeleiding voor het deeltijds kunstonderwijs van OVSG (Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap vzw) is een recente repertoirelijst voor deze lessen te verkrijgen. SPELPLEZIER Spelplezier is de belangrijkste doelstelling van deze cursus. Wij werken met ons lichaam en onze stem. Dat maakt ons kwetsbaar. Die kwetsbaarheid kan leiden tot zelfcensuur en ondermijnt de durf. En laat durf nu net een essentiële voorwaarde zijn voor verbetering en vordering. Durf wordt gestimuleerd door spelplezier op te wekken, waardoor remmingen wegvallen en het mogelijk wordt om grenzen te verleggen. Het is soms moeilijk om een evenwicht te vinden tussen techniek en spelplezier. Maar het ene sluit het andere niet uit. Integendeel! Een goede techniek verhoogt en stimuleert het spelplezier. CONCENTRISCH WERKEN OP MAAT VAN DE GROEP In een woordcursus zijn er verschillende leerprocessen: Vooreerst zijn er een aantal artistiek-technische attitudes en vaardigheden die bij elke mens latent aanwezig zijn. Tijdens de woordlessen worden leerlingen zich bewust van deze vermogens. Attitudes en vaardigheden worden getraind tijdens opwarmoefeningen. Leerlingen leren ze gebruiken en toepassen in communicatieve en theatrale situaties (dramaoefeningen, tekstvertolking, vertel- en leesoefeningen).

2 Vervolgens zijn er vaardigheden die een verinnerlijking vragen (bv. een juiste ademhaling, stemhygiëne, ). Omdat het hier dikwijls gaat over het veranderen van gewoontes is het een lang leerproces. Voortdurende herhaling en toepassing in diverse situaties is een belangrijke voorwaarde tot verankering. Tot slot zijn er nog een aantal speltechnieken die coherentie en natuurlijkheid beogen. De speltechnieken die worden aangeleerd aan deze leeftijdsgroep zijn beperkt en eenvoudig. En ook hier geldt: oefening baart kunst. Techniek is geen doel op zich. Het gaat hier immers om een artistieke opleiding. Maar een degelijk verworven techniek is een sine qua non om op een krachtige manier vorm te kunnen geven aan een artistiek concept. Al deze technieken moeten dan ook ingeoefend worden aan de hand van dramaoefeningen en degelijk tekstmateriaal. PEDAGOGISCHE TIPS De meeste oefeningen in deze map zijn vrij kort. Voorzie voor je woordlessen, zeker bij de jongste kinderen, ten minste vijf items. Stel een timing op. Afwisseling houdt de aandacht gaande. Voor het verwerven van de artistiek-technische attitudes, vaardigheden en spel kan er het best concentrisch worden gewerkt. Regelmatig herhalen en uitdiepen kan de automatisering immers vergemakkelijken. Zorg dat alle kinderen altijd aan bod kunnen komen. Ben je niet klaar met een oefening, noteer dan in je agenda wie de oefening nog niet heeft gedaan. Sommige kinderen voelen zich wat onwennig in het begin. Je kunt ze een gevoel van veiligheid geven door te werken met een klassikale opwarming. Voor het dramagedeelte werk je voor deze kinderen aanvankelijk het best met afspraakspelen. Ook het naar voren brengen van teksten in groep kan onzekerheid wegnemen. Geef positieve feedback. Vergelijk de huidige prestatie van de leerling met zijn/haar vorige prestatie en niet met die van andere leerlingen. Zorg voor voldoende afwisseling bij het aanbrengen van oefeningen. Elk item kan op veel verschillende manieren worden aangeboden. Formuleer je opdrachten zo duidelijk en zo eenvoudig mogelijk. Zeg de leerlingen ook hoeveel voorbereidingstijd ze krijgen en hoe lang de oefening mag duren, en houd je daar strikt aan. Kritiek leren geven en ontvangen is een doelstelling die van primordiaal belang is, ook in deze cursus. Bij het evalueren van de oefeningen kun je de hele klas betrekken. Handig is het geven van specifieke observatieopdrachten. Bv. Jullie letten op de uitspraak van het - klankje, Jullie letten erop of iedereen een inbreng heeft., Jullie proberen een duidelijk antwoord te geven op de vragen wie wat waar, enzovoort. Hiervoor kun je gebruikmaken van de evaluatiekaarten die je in deze handleiding terugvindt. Met dank aan alle leerkrachten die hebben bijgedragen aan deze map, in het bijzonder aan de leden van De Spreekkamer, vereniging van afgestudeerden Woord en Drama die professioneel met woordkunst bezig zijn. Veel werk- en spelplezier! Katrien Cornelis Pedagogisch adviseur woordkunst OVSG 4 I Woord- en dramalessen Politeia Woord- en dramalessen Politeia

3 INHOUD ADEM EN STEM 9 A. ONTSPANNING 9 A.1 Het belang van ontspanning 9 A.2 Gezichtsspieren 9 A.3 Hoofd, nek en schouders 10 A.4 Het hele lichaam 11 B. HOUDING 14 C. ADEMHALING 17 C.1 Lage adem 17 C.2 Reflexieve ademhaling 20 C.3 Adembeheersing 24 C.4 Oefenen met tekst 26 D. STEM 27 D.1 Zacht zijn voor de stem: zachte steminzet 27 D.2 Een open keel 28 D.3 Resonantie 29 D.4 Spelen met de parameters van de stem 32 D.4.a Volume 32 D.4.b Tempo 34 D.4.c Ritme 35 D.4.d Articulatiespanning 37 D.4.e Toonhoogte 39 D.4.f Intonatie en accenten 40 D.4.g Stemvariatie via jabbertalk 42 D.4.h Stemvariatie via situaties 43 D.4.i Stemvariatie via gevoel 44 D.4.j Stemvariatie via personages 44 D.4.k Stemvariatie via de vijf w s (wie, wat, waar, wanneer, waarom) 45 D.4.l Stemvariatie geïnspireerd door de schrijfwijze 45 BIJLAGEN ADEM EN STEM 46 ARTICULATIE 69 A. OPWARMOEFENINGEN 69 A.1 Lipoefeningen 69 A.2 Tongoefeningen 69 A.3 Kaken 70 A.4 Gehemelte 70 B. KLEIN MECHANISME (PITTIGHEID) 71 B.1 Wat en hoe? 71 Woord- en dramalessen Politeia 5

4 B.2 Oefeningen 71 B.2.a. Ritmische oefeningen zonder betekenis 71 B.2.b. Woordenreeksen 72 B.2.c. Woordcombinaties om tien keer te herhalen 72 B.2.d. Oefening op de doffe e 72 B.2.e. Tongbrekers 72 C. GROOT MECHANISME 73 BIJLAGEN ARTICULATIE 74 UITSPRAAK 111 A. SPRAAKKLANKEN AANBRENGEN 111 A.1 Spraakklanken aanbrengen met een versje 111 A.2 Spraakklanken aanbrengen met een woordenspel 113 A.3 Spraakklanken aanbrengen door het zoeken van woorden en zinnen 116 B. SPRAAKKLANKEN INOEFENEN 117 B.1 Uitspraakoefeningen aan de hand van gezelschapsspelen 117 B.1.a Memospel 117 B.1.b Jacht op spookjes 118 B.1.c Oxo-uitspraakspel 118 B.1.d Bingo 118 B.1.e Speelpleinspel 119 B.1.f Zeeslag 119 B.1.g Vier rondjes op een rij 120 B.1.h Dominospel 120 B.2 Uitspraakoefeningen in combinatie met dramaoefeningen B.2.a Radiospel (ui en ei) 121 B.2.b Boodschappenspel 121 B.2.c De juiste uitspraak van de getallen 121 B.2.d Klassikaal een verhaaltje maken met zintuiglijke begrippen 122 B.2.e Vergeten in het hotel 122 B.3. Remediëren en/of uitdiepen 122 C. DE UITSPRAAKREGELS INOEFENEN 124 BIJLAGEN UITSPRAAK 125 SPREEKOEFENINGEN 191 A. DOELSTELLINGEN EN EVALUATIE 191 B. IDEEËN VOOR SPREEKOEFENINGEN 192 B.1 Toen ik nog een ben ik eens (dieren) 192 B.2 Toen ik nog een ben ik eens (voorwerpen) 192 B.3 Filosoferen met kinderen 192 B.4 Ja, dat klopt 192 B.5 Het hart tegen hart-rubriekje Woord- en dramalessen Politeia

5 B.6 De toekomst voorspellen 193 B.7 Telefoonkaarten 193 B.8 Voor of tegen 193 B.9 De drie wijzen 193 B.10 Smoezen verzinnen 193 B.11 Niet tevreden, geld terug 194 B.12 Krantenkoppen 194 B.13 Op een ochtend werd ik wakker en 194 B.14 Een verhaaltje bouwen met woorden uit de vorige zin of uit de doos 194 B.15 Iets opbiechten 194 B.16 Jas/boekentas gestolen (een voorwerp beschrijven) 195 B.17 Presentatie van een modeshow 195 B.18 Ouders kwijt (een persoon beschrijven) 195 B.19 Een verhaal: waar of verzonnen? 195 B.20 De rondleiding/de gidsbeurt 195 B.20.a Het museum 195 B.20.b In een stad 196 B.20.c In een school: opendeurdag 196 B.20.d In een bos/park 196 B.21 Nog nooit gezien! (een voorwerp beschrijven) 196 B.22 Je huis beschrijven 196 B.23 Een kalendermopje navertellen in AN 196 B.24 Een cartoon beschrijven 196 B.25 Een verhaal verzinnen bij een foto 196 B.26 Spreekoefeningen naar aanleiding van een verhaal 197 B.27 Bewegingsdictee 197 B.28 Het sneeuwbaleffect: een roddeloefening 197 BIJLAGEN SPREEKOEFENINGEN 198 KORTE DRAMAOEFENINGEN ALS OPWARMING 221 A. INLEIDING 221 B. DOELSTELLINGEN 221 B.1 Algemene basisvaardigheden en attitudes 221 B.2 Specifieke doelen 221 B.2.a Bewegingsmogelijkheden 223 B.2.b Expressiemogelijkheden met stem en taal 223 B.3 Oefeningen 223 DRAMAOEFENINGEN 275 A. INLEIDING 275 B. SPELOEFENINGEN EN DOELSTELLINGEN 276 B.1 Tableau vivant 276 B.1.a Wat? 276 B.1.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 276 B.1.c Opwarmoefeningen 276 B.1.d Opdrachten via dramakaarten 276 Woord- en dramalessen Politeia 7

6 B.2 Vertelpantomime 276 B.2.a Wat? 276 B.2.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 277 B.2.c Opwarmoefeningen 277 B.3 Pantomimespelen 277 B.3.a Wat? 277 B.3.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 277 B.3.c Opwarmoefeningen 278 B.3.d Andere opdrachten via de dramakaarten 278 B.4 Oefeningen op lichaamsexpressie 279 B.4.a Wat? 279 B.4.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 279 B.4.c Opwarmoefeningen 279 B.4.d Andere opdrachten via de dramakaarten 280 B.5 Associatieoefeningen, taalspelletjes 280 B.5.a Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 280 B.5.b Opwarmoefeningen 280 B.6 Inspringspelen 280 B.6.a Wat? 280 B.6.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 280 B.6.c Opwarmoefeningen 281 B.6.d Het freeze-spel 281 B.7 Werken met poppen 281 B.7.a Wat? 281 B.7.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 281 B.8 Afspreekspel/improvisatiespel 282 B.8.a Wat? 282 B.8.b Mogelijke doelstellingen naast de basisvoorwaarden 282 B.8.c Inspiratiebronnen en opdrachten voor improvisatieoefeningen en afspreekspelen 283 BIJLAGEN DRAMAOEFENINGEN 285 THEORIEBOEKJE VOOR DE LEERLINGEN 327 A. SPREEKTECHNIEK ALGEMEEN B. SPELTECHNIEK C. DE SPRAAKKLANKEN EVALUATIE 343 A. INLEIDING 343 B. VOORBEELD VAN EEN EVALUATIEBLAD EN EVALUATIEKAARTEN 344 8