Bijlage intentieovereenkomst Better Wetter

Transcriptie

1 Bijlage intentieovereenkomst Better Wetter Better Wetter doelen, uitgangspunten en begroting eerste fase Deze notitie vat de doelen en uitgangspunten samen van de eerste fase van Better Wetter, een programma dat zich richt op innovatie en kennisontwikkeling voor innovatief waterbeheer in het Friese veenweidegebied. Het programma wordt uitgevoerd door een brede coalitie van regionale en provinciale overheden, waterschap, agrarische en natuurorganisaties, onderwijs en maatschappelijke partijen. Inhoudsopgave 1. Kader en doelen 2. Projecten eerste fase 3. Begroting en toelichting 4. Uitvoering Januari 2016

2 1. Kader en doelen Achtergrond in een notendop Better Wetter heeft betrekking op het watersysteem van de Friese boezem, het hart van de waterhuishouding in de provincie Fryslân en aanpalend Groningen. Het staat model voor een Nederlands oppervlaktewatersysteem van laaggelegen en relatief vlakke veenweidegebieden. Het poldermodel voorziet in een watersysteem dat is ingedeeld in verschillende ruimtelijke eenheden (polders) waar een peilbeheer wordt gevoerd dat is afgestemd op de gebruiksfunctie. Een teveel of tekort aan water wordt af- en aangevoerd via het centrale watersysteem, de boezem, en is via de inzet van gemalen nagenoeg volledig onder controle. De grenzen hiervan komen evenwel in beeld. Een groot deel van het veenweidegebied kampt, als gevolg van het traditionele waterbeheer, met omvangrijke veenafbraak en maaivelddaling. Wateroverlast bij piekbelasting op de boezem en extreme droogte worden hierdoor versterkt. In een notendop kunnen we stellen, dat het huidige watersysteem op lange termijn verre van duurzaam is en onvoldoende toegerust op toekomstige klimaatveranderingen. Met dit vertrekpunt als basis, heeft Better Wetter als ambitie een ontwikkeling in gang te zetten naar een wederom duurzame en veerkrachtige Friese boezem, met een toekomstbestendig waterbeheer. Better Wetter refereert in die zin naar een beter ecologisch vitaler, veerkrachtiger, gezonder - watersysteem. Met toekomstbestendig wordt bedoeld, dat zowel wordt bijgedragen aan het oplossen van de veenweideproblematiek als aan de wateropgaven die samenhangen met wateroverlast en droogte. De insteek van het programma is innovatie en kennisontwikkeling voor innovatief waterbeheer in het Friese veenweidegebied, in het bijzonder door een praktijkgerichte aanpak. Het doel is flexibel waterbeheer te combineren met nieuwe functies en diensten (met een ecologisch verantwoord land- en watergebruik), en deze in te zetten voor ruimtelijke aanpassingen in het watersysteem. De nieuwe gebieden voor waterberging of waterretentie dienen, waar dat kan, ecologisch en waterhuishoudkundig functioneel verbonden te worden aan de boezem. De achterliggende visie is, dat de mogelijkheden voor ruimtelijke aanpassing van het watersysteem sterk toenemen met nieuwe water-functie combinaties, zowel in natuurgebieden als landbouwgebieden met een verbrede doelstelling. De inzet van nieuwe water-functie combinaties voor ruimtelijke aanpassing draagt sterk bij aan het maatschappelijk draagvlak onder meer door het vergroten van het (sociaal-)economisch perspectief in de regio. Door de brede coalitie achter dit project, de participatie van regionale ondernemers, onderwijsinstellingen, kennisinstellingen, overheden (Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân) én de omgeving is de kans op realisatie en toekomstige implementatie van de resultaten verzekerd. Better Wetter: Opgave ANNO II In Noordoost Fryslân krijgt de regionale samenwerking al langere tijd handen en voeten door de samenwerking in het kader van ANNO, Agenda Netwerk Noordoost. Hierin werken overheden en andere partners samen aan een gezamenlijke streekagenda. Het betreft de gemeenten in de noordoosthoek van Fryslân (Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradiel, Ferwerderadiel, Kollumerland c.a. en Tytsjerksteradiel), de Provinsje Fryslân, Wetterskip Fryslân en, voor de Grien-blauwe opgave, partners als LTO, Noardlike Fryske Wâlden en de Friese Milieu Federatie. Op die wijze zijn in de regio projecten gerealiseerd in het sociaal-economische domein en de gebiedsontwikkeling. De Agenda voor Noordoost Fryslân (ANNO II) is vastgesteld. Daarin zijn drie thema s geformuleerd: Wonen en leven, Economie, en Grien en blau. Onder deze thema s zijn opgaven verwoord en worden projecten of programma s georganiseerd. Eén van de grien blaue opgaven is: een toekomstbestendig watersysteem dat de natuur en landbouw blijvend kan bedienen. Better Wetter is in dit kader één van de programma s waarmee hieraan invulling gegeven kan worden. Voor ANNO II is Better Wetter een belangrijk programma omdat de regio voor de (nabije) toekomst veel water-gerelateerde opgaven op zich af ziet komen. Die hebben bijvoorbeeld te maken met de invulling van de verdere gebiedsontwikkeling, de kansen die er zijn op het gebied van watergebonden recreatie en toerisme en de opgave vanuit de ANNO-partners. Denk bijvoorbeeld aan de gebiedsaanpak van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden en hoe de waterproblematiek van veenweiden, berging en verdroging daarin een plaats moet krijgen. Ook de wijze waarop de natuurpartners het waterbeheer van de toekomst gestalte willen geven om verdroging tegen te gaan en de biodiversiteit te bewaren is aan de orde. Het verbinden van landgebruik, natuur

3 en water geeft de regio meer kwaliteit en biedt nieuwe kansen voor de toeristisch recreatieve sector. De geïntegreerde aanpak van Better Wetter leidt zo tot nieuwe kansen voor de inwoners van de regio. Beleidskader De activiteiten en projecten onder het programma Better Wetter geven in samenhang invulling aan verschillende prominente beleidsopgaven van rijk, provincie en regio. Met betrekking tot de Veenweidevisie van de Provincie Fryslân (oktober 2014, vastgesteld in PS januari 2015) geeft het Better Wetter programma invulling aan de strategie Nieuwe wegen en daarmee samenhangende innovaties die daarin zijn voorzien. Better Wetter sorteert in zoverre voor op het kansrijke gebied Bûtefjild zoals aangewezen in de Feangreidefysje, en levert in de tweede fase belangrijke kennis en ontwikkelingen die toegepast kunnen worden in de gebiedsgerichte aanpak van dit kansrijke gebied. Voor Wetterskip Fryslân geeft Better Wetter niet alleen invulling aan de nieuwe wateropgaven die samenhangen met de Veenweidevisie, maar ook aan de wateropgaven in het kader van het VeiligheidsplanII van het Wetterskip en waterkwaliteitsverbeteringen die relevant zijn voor de Kader Richtlijn Water. Vooral de concrete aanpak van de invulling van flexibele waterberging en retentie zoals die is voorzien in het Veiligheidsplan II verbindt Better Wetter direct met de wateropgaven van de nabije toekomst. Onder de opgave toekomstbestendig waterbeheer van de projectgroep Grien en blau komen deze opgaven samen in ANNO II. Het integrale karakter van Better Wetter maakt het ook mogelijk om een logische koppeling te maken met het Valuta-voor-Veen initiatief van de Friese Milieu Federatie en de Noardlike Fryske Wâlden. Tenslotte is het van belang er op te wijzen, dat Better Wetter in alle aspecten een uitmuntend voorbeeld is van de wijze waarop invulling wordt of kan worden gegeven aan ruimtelijke adaptatie, zoals die wordt voorgestaan in de Nationale Adaptatie Strategie die door het Kabinet in 2016 wordt vastgesteld. Doel eerste fase In het Integraal Programma Better Wetter is aangegeven, dat het belangrijk is om het momentum aan te grijpen en al in 2015 te starten met een eerste fase om de preferente uitgangspositie van Better Wetter in de regio en daarbuiten vast te houden. Hiervoor wordt vanaf eind 2015 een eerste fase doorlopen. De eerste fase is bedoeld als start-up en het aanjagen van het programma. Via de pilots kan het onderwijsveld er vanaf de start bij worden betrokken, en de aantrekkelijke pilots zorgen voor een goed fundament voor de latere fase. Met Better Wetter wordt ook een vliegende start gemaakt met het uitvoeringsprogramma van de Veenweidevisie. De Better Wetter activiteiten betreffen niet de in deze visie aangeduide kansrijke gebieden maar vormen wel de start van een bredere aanpak van innovatief waterbeheer in dat kader. Het kansrijke gebied Bûtefjild zoals geduid in de Veenweidevisie behelst een veel omvangrijkere, gebiedsgerichte aanpak van de veenweideproblematiek in de regio, waar met het lange termijn (fase 2) programma van Better Wetter in sterke mate aan kan bijdragen. 2. Projecten eerste fase De eerste fase omvat in totaal vijf volgende activiteiten en deelprojecten. Deze worden hier kort toegelicht. Daarnaast zijn er twee projecten die mogelijk ook in de eerste fase van start gaan, en waarvan de financiering er kansrijk uitziet. De verschillende activiteiten hangen sterk met elkaar samen. Het betreft de volgende projecten:estel 1. Brûsplak 2. Lisdodde 3. Veenmos 4. organisatie Better Wetter Kansrijke projecten: 6. Onderzoek duurzaam watersysteem (RAAK)

4 7. Valuta voor veen Brûsplak Bûtefjild Opstarten, inrichten en opzetten van Brûsplak Bûtefjild, als praktijkcentrum voor vernieuwingen in waterbeheer, kennisknooppunt voor innovaties en laagdrempelige brug naar de regio (streek) voor ondernemers. Belangrijke activiteiten in dit deelproject zijn: Ontwerp van het Brûsplak Bûtefjild en uitwerking van de invulling; (Lokale) Spelers en stakeholders bijeenbrengen en intensivering samenwerking organiseren; Opstellen gemeenschappelijke opgaven; Uitwerken deelprojecten en opstellen gezamenlijke Kennisagenda; Fysieke inrichting veldwerkplaats als ontmoetingsplaats en werkatelier Brûsplak Bûtefjild wordt getrokken door de Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân en wordt in een samenwerking met streekpartners en ondernemers opgezet. Voor de realisering van het Brûsplak is financiering toegezegd. De locatie voor het Brûsplak is in het Bûtefjild bij de Mariahoeve. Rond deze locatie worden ook de andere activiteiten uitgevoerd, zodat de projecten elkaar versterken. Lisdodde teelt en business case Hierbij gaat het om het starten met de natte teelt van Lisdodde en de oogst, deels ook uit natuurgebieden, alsmede het opzetten van een regionale business case. Er zijn al voorbeelden van mogelijke producten (biolaminaat, isolatiemateriaal) die ook daadwerkelijk kans maken vermarkt te kunnen worden. Er zijn verschillende ondernemers die willen participeren. De inzet op deze natte teelt maakt het mogelijk om inderdaad enkele interessante producten voor de markt te produceren. Dat kan sterk bijdragen aan het draagvlak en acceptatie van nieuwe wegen voor natte gebieden. Belangrijke activiteiten in het kader van dit deelproject zijn: In beeld brengen condities natuurlijke groeiplaatsen lisdodde; Eisen en ontwerp van teeltbedden aan te leggen bij Brûsplak Bûtefjild; Aanleg van enkele teeltbedden bij Brûsplak Bûtefjild (proef als opmaat voor grotere project); In beeld brengen van mogelijke producten voor lisdodde in de regio; Uitwisseling van kennis met Greifwald en enkele projecten in Duitsland; Inventarisatie van mogelijk productie van lisdodde uit natuurgebieden; Inventarisatie oogstmethoden en het uittesten van oogstmethoden; Opzetten van business case biolaminaten; Ontwikkelen van eerste producten voor in de regio. Er wordt op het grondgebied van de Mariahoeve een aantal proefvelden aangelegd waar gestart wordt met de lisdoddeteelt. In dit deel van het project zal veel aandacht uitgaan naar de wijze van teelt en de wijze van productie en oogst. Daarin kan het onderwijs een belangrijke rol spelen, in het bijzonder het Nordwin College. Het tweede deel van het project behelst de ontwikkeling van de producten in samenwerking met Huis Veendam en lokale ondernemers. Het doel is het ontwikkelen van enkele goed vermarktbare streekproducten. De inzet is eerste gericht op biolaminaten. De kosten voor deze eerste fase zitten vooral in het aanleggen van de teeltbedden en het ontwikkelen van de producten. Buiten de keuze van de locatie zijn ook belangrijke aandachtspunten het voorbereiden van de pilots m.b.t. ontwerp, vergunningen, beheer en monitoring, het inrichten van teeltbedden van met verschillende eigenschappen (diepte, breedte) en het aanleggen van aan- en afvoer voorzieningen voor water. Ook de gewenste peilhuishouding is een aandachtspunt.

5 Figuur C1-b. Links: Vereenvoudigde weergave van de bandbreedte van peilen (cm) voor de productie van natte teelt Lisdodde; weergegeven is het minimum (blauw) en maximumpeil (rood). Onder: voorbeeld van een biolaminaat op basis van helofyten en aardappelzetmeel (HuisVeendam.nl). Voorbeeld van biolaminaten (Studio Huis Veendam van Tjeerd Veenhoven, één van de partners in het natte teelten programma in Better Wetter). Werken in natte Veenweiden; veenmosteelt We zoeken in Better Wetter naar innovatieve vormen van werken in natte veenweiden, voor het Actieprogramma aansluitend bij natte teelten waarbij het accent ligt op het stoppen van maaivelddaling en stimulering van veenopbouw. Tegelijkertijd wordt met een hoger peil ook de emissie van CO2 tegengegaan. Als opmaat wordt gestart met een proef met de teelt van veenmos in natte veenweiden. We denken daarbij aan locaties in en nabij de Alde Feanen en in het Bûtefjild, deels ook in natuurgebieden, in de regio Noordoost Fryslân. We sluiten aan op de kennis en initiatieven van de Radboud Universiteit Nijmegen en het Valuta voor Veen initiatief van de Friese Milieu Federatie en de Noardlike Fryske Wâlden. Door voort te bouwen op de kennis die elders is opgedaan (ten aanzien van de wijze van aanleg en eisen van teeltbedden en waterhuishouding), leggen we in deze fase de nadruk op realisatie van enkele proefvelden en het verkennen van de mogelijkheden tot vermarkting. We zullen daarbij de samenwer-

6 king met andere marktverkenning zoeken (Noord-Holland). Belangrijke activiteiten in het kader van dit deelproject zijn: In beeld brengen van de mogelijk locaties voor de teelt van veenmos Waterhuishoudkundige mogelijkheden voor teeltbedden of groeiplaatsen veenmos; Aanleg veenmospercelen; Kwantificeren maaivelddaling en CO2-fixatie In beeld brengen van mogelijke producten voor veenmos in de regio; Inventarisatie oogstmethoden en het uittesten van oogstmethoden; Verkennen van de mogelijkheden voor een businesscase. In deze eerste fase richten we ons op het inrichten van enkele proefgebiedjes en het uitwisselen van kennis met de andere partijen die met veenmos werken. Het accent bij Better Wetter zal liggen op het verkennen van de mogelijkheden voor de markt en businesscase. Voorbeeld van hoe een proefgebied voor veenmosteelt er zou kunnen uitzien. De Future Adaptation conferentie in mei 2016 in Rotterdam is een uitgelezen mogelijkheid om het programma Better Wetter in een nationale en internationale arena te etaleren en een breder netwerk op te bouwen. Vanaf de tweede helft van 2015 is het nodig om de voorbereidingen daarover te starten, en de eerste contacten met projectorganisatie zijn reeds gelegd. Zowel het lisdodde als het veenmosproject zullen hier worden gepresenteerd.

7 Twee belangrijke mijlpalen voor Better Wetter, de internationale conferentie over Adaptation Futures, mei 2016, en Leeuwarden, Culturele Hoofdstad van Europa Organisatie Better Wetter, samenwerkingsovereenkomst en voorbereiden aanvragen langjarige financiering Naast deze concrete projecten in de periode wordt veel energie gestoken in de aanvraag en organisatie van de structurele financiering, en het opzetten van een efficiënte projectorganisatie. Dit proces zal plaatsvinden in verschillende stappen. Eerst wordt de intentie-overeenkomst door de verschillende partijen getekend, de volgende stap is het uitwerken van de verschillende thema s en onderdelen, met name de projectorganisatie. In de derde stap zullen we toewerken naar het maken van een samenwerkingsovereenkomst. Ook zullen voor een aantal projecten die worden beoogd in fase 2 subsidieverzoeken worden voorbereid (Interreg, Life), omdat de indieningstermijnen nopen tot een tijdige start van het aanvraagtraject. Deze werkzaamheden zullen deels plaatsvinden parallel aan het opstellen van een samenwerkingsovereenkomst. Valuta voor Veen Met Valuta voor Veen onderzoekt de Milieu Federatie Friesland het CO2-emissiereductiepotentieel van veengebieden en het opzetten van een (regionale) CO2-compensatiemarkt. Verkend wordt of het Valuta voor Veen-concept boeren, bedrijven en andere partijen kan stimuleren om maatregelen te treffen tegen veenoxidatie. De emissierechten die zij verkrijgen door instandhouding of realisatie van veen(weide)gebieden worden verhandeld op een (regionale) koolstofmarkt. De gereduceerde CO2-emissie wordt op deze manier geld waard. Onderzoek duurzaam watersysteem Van Hall Larenstein gaat onderzoek doen naar mogelijkheden voor en gevolgen van nieuwe vormen van waterbeheer. Dit leidt tot een digitaal handboek voor professionals, een veldwerkplaats en een kennismanagementsysteem. Voor dit project is RAAK (Regionale Aandacht en Actie voor Kennisinnovatie) financiering aangevraagd; deze aanvraag is nu in behandeling. 3. Begroting en toelichting De begroting voor de fase-1 projecten is hier opgenomen, en gebaseerd op het Integraal Programma. Daarin is aangegeven, dat het om een begroting op hoofdlijnen gaat. Deelprojecten eerste fase Financiering Begroting Totale dekking (per12/1/16) Product Alle bedragen exclusief btw 1. Brûsplak Bûtenfjild Fan ûnderop, Ondernemersfonds Veldwerkplaats Lisdoddeteelt en businesscase Provincie Fryslân Businesscase obv proeven en presentatie conferentie 3. Pilot Veenmos proef en vermarkting Wetterskip Fryslân Businesscase obv proeven en presentatie conferentie

8 4. Organisatie Better ANNO, NFW, Nordwin College Organisatie Wetter - strategie en voorbereiding projecten 5. Valuta voor veen In onderzoek n.t.b. n.t.b. 6. Onderzoek duurzame watersystemen RAAK (in behandeling), hogescholen, werkveld aangevraagd Totaal De financiering van de eerste fase van het Brûsplak Bûtefjild is rond, door een bijdrage vanuit het fonds Fan ûnder op en het Ondernemersfonds Dantumadiel. Van de provincie wordt een bijdrage gevraagd van in totaal euro. Deze bijdrage is bedoeld voor het uitvoeren van de businesscase Lisdoddeteelt en een bijdrage in de andere projecten om het geheel rond te krijgen. Wetterskip Fryslân heeft ingestemd met een bijdrage van ,- vanuit zijn Innovatiefonds. Deze bijdrage is bedoeld voor ondersteuning van de natte teelt van lisdodde, en het vermarkten van producten inclusief veenmos. Wetterskip Fryslân geeft aan dat in de toekomst in sommige gebieden vaker hogere peilen aan de orde zijn, of de vraag daaromtrent toeneemt. Het is daarom belangrijk de kansen op peilverhoging te verkennen, zeker ook wanneer er opties kunnen zijn om daar economisch rendement uit te halen. Aan die verkenningen wil Wetterskip Fryslân bijdragen. Wetterskip Fryslân vindt het ook belangrijk om vanuit deze invalshoek betrokken te worden bij de communicatie van Better Wetter, zeker ook bij Conferentie Adaptation Futures in mei De uitwerking van de strategie en de langjarige financiering tot en met de intentieovereenkomst wordt gedragen vanuit ANNO, het Nordwin College en Noardlike Fryske Wâlden. Vanuit ANNO is een aanvullende bijdrage toegezegd van ,- voor het onderdeel organisatie. Dit bedrag is meegenomen in de financiering onder punt 4. Deze toezegging wordt nu geformaliseerd.