BELEIDSCONCEPT NETWERKVORMING. Een aanvullend ENGAGEMENT voor meer verkeersveiligheid in Vlaanderen. Helmut Paris Verkeerspsycholoog (BMV)

Transcriptie

1 BELEIDSCONCEPT NETWERKVORMING Een aanvullend ENGAGEMENT voor meer verkeersveiligheid in Vlaanderen Helmut Paris Verkeerspsycholoog (BMV) Vlaams Congres Verkeersveiligheid Leuven, 17 maart 2015

2 INHOUD 1. INLEIDING 2. VERKEERSVEILIGHEID in VLAANDEREN Epidemiologie & Diagnostiek 3. ONGEVALPREVENTIE in het WEGVERKEER 4. BELEIDSCONCEPT NETWERKVORMING Een aanvullend ENGAGEMENT voor verkeersveiligheid 5. ACTIEPLAN NETWERKVORMING Mogelijke actiepunten/knelpunten

3 HELMUT PARIS -VERKEERSPSYCHOLOOG- Lic. in de Psych. (Universiteit Trier Duitsland) Medisch-psychologisch instituut voor rijgeschiktheidsonderzoek (Prof. E. Stephan Trier) 2002 tot heden: Adviseur Dep. MOW Afd BMV : KUL Onderzoekscel voor gezondheid, welzijn en stress (Prof. Stephan Vandenbroucke) ISA-studies Leidraad voor preventief werken aan verkeersveiligheid Inhoudelijke ondersteuning van taalrijke Vl. verkeersveiligheidsprojecten, o.a. - Staten-generaal verkeersslachtoffers (2008) - Rondpunt (vroeger ZEBRA) met o.a. Getuigen Onderweg - OVK SAVE charter - ZEPPE & ZIKKI van LEVENSLIJN Kinderfonds Sinds 2013: Officieel lid van de Duitse Vereniging van Verkeerspsychologen (DGVP) Sinds 2013: Lid External Advisory Board - Europees Project STARS (Sustainable Travel Accreditation and Recognition for Schools

4 VERKEERSVEILIGHEID in VLAANDEREN Epidemiologie & Diagnostiek

5 EPIDEMIOLOGIE wetenschappelijke studie van het vóórkomen en de verspreiding van ziekten onder de bevolking. houdt zich niet bezig met de diagnose en behandeling, maar probeert uit te zoeken wie er door een ziekte getroffen worden en welke factoren dat in de hand werken of juist niet (leeftijd, geslacht, besmettingsbronnen, voeding, etc.). Statistische analyses van vaak grote databestanden zijn daarbij een belangrijk hulpmiddel. Verkeersonveiligheid als "ZIEKTE onder het volk".

6 DIAGNOSE Diagnosticeren = de kunst, techniek of handeling om een oorzaak te vinden van een gevolg aan de hand van de optredende verschijnselen Medisch: door een diagnose wordt een ziekte geïdentificeerd vanuit optredende symptomen.

7 VLAANDEREN Evolutie verkeersdoden en doelstellingen : 384 Bron: Jaarrapport Verkeersveiligheid

8 VERKEERSONVEILIGHEID OP LOKAAL NIVEAU Aantal doden per jaar? Aantal zwaargewonden per jaar? Significantie???

9 Manifestatie van het verkeersrisico VERDERE INDICATIES VAN VERKEERSONVEILIGHEID objectief meetbaar zichtbaar Verkeersslachtoffers 2013 (Vlaanderen): Doden: 384 niet geregistreerde ongevallen bijna-ongevallen allg. risico - infrastructuur allg. risico - voertuigen allg. risico weggebruikers (starters, hardrijders, ouderen, )

10 ONGEVALLENCIJFERS (SCHADEGEVALLEN ASSURALIA)

11 ONGEVALPREVENTIE in het WEGVERKEER

12 WAT WETEN WIJ EIGENLIJK OVER. het verkeersongeval?

13 OORZAKEN VAN VERKEERSONGEVALLEN Toegenomen mobiliteit Onaangepaste verkeersinfrastructuur Zwarte punten Slechte zichtbaarheid FALEND MENSELIJK GEDRAG onaangepaste snelheid (2/3 van alle ongevallen) rijden onder invloed van alcohol/ drugs/ vermoeidheid niet gebruiken van gordel of valhelm niet respecteren van rij- en rusttijden negeren van verkeerstekens. Europese Commissie, 2010

14 HET STATISCH BEWIJS Road environment Human Vehicle Hillier (2002)

15 DEFINITIE Het verkeersongeval : Snel optredende en ongewenste gebeurtenis Resultaat van het samenloop van meerdere ongunstige omstandigheden Schade en/of letsel (evtl. met dood als gevolg) snel en onverwacht maar nooit toevallig!

16 HET VERKEERONGEVAL BINNEN EEN VEILIGHEIDSMODEL Het verkeersongeval is de manifestatie (= bewijs) van potentieel aanwezige onveiligheid in het verkeer altijd het resultaat van een samenspel van drie factoren: 1. eigen gedrag 2. de omgeving 3. het product zelf (gedrag x omgeving) 16

17 THEORETISCH MODEL VAN DE VERKEERSVEILIGHEID GEDRAG INTERACTIE gedrag x omgeving OMGEVING VERKEERS- DEEL- NEMER(S) BLOOTSTELLING AAN RISICO S WEG/ INFRASTRUCTUUR VOERTUIG VEILIGE VERKEERSDEELNAME

18 SLEUTELROL WEGGEBRUIKER Potentieel van het individu om veilige verkeerssituaties onveiliger te maken bv. rijden onder invloed van alcohol, drugs of medicatie geen gordel dragen negeren van verkeersborden om onveilige verkeerssituaties veiliger te maken bv. geen fiets gebruiken zonder verlichting niet met de auto rijden bij ziekte of na consumptie van alcohol, de gordel gebruiken aanpassen snelheid bij slecht weer

19 VERKEERSGEDRAG IS NIET RATIONEEL of waarom zich mensen niet (altijd) veilig in het verkeergedragen (enkele voorbeelden): Tegenstrijdige motieven Onrealistisch optimisme bv. als ik vlugger rij kan ik mijn afspraak nog hal Overwicht van kortetermijneffecten bv. die vrachtwagen kan ik nog inhalen bv. werkende moeder is te laat voor de crèche Invloed van sociale context bv. thema afleiding of thema peer pressure waarom moet ik blijven staan als alle anderen bij rood oversteken?,

20 STRATEGIEËN VOOR GEDRAGSBEÏNVLOEDING Verschillende invalshoeken: Individugericht, groepsgericht of populatiegericht Sociaal-cognitief of sociaal-ecologisch Themagericht of settingsgericht 3 soorten gedragsinterventies (3 V s): Voorlichting (Educatie) Voorzieningen (Facilitatie) Voorschriften (Pleitbezorging) (bron: Scheerder, Vandenbroucke & Saan, 2003)

21 GEDRAGSBEÏNVLOEDING VIA DE 3 E S Doel Interventie Interventiestrategieën (3 V s) 3 E s Verkeersveiligheid Wenselijk gedrag van de weggebruiker Voorlichting (Education) Voorzieningen (Facilitation) Voorschriften (Advocacy) Education Engineering Enforcement

22 VOORBEELD-CASE herinrichting stationsplein van gemeente x werkgroep pleit voor uitbreiding zone 30, o.a. vanwege de school in de buurt consensus bij politiek en burger, maar. = > Wat met het oorspronkelijk zebrapad? Verschillende invalshoeken en argumenten => probleem => projectmatige aanpak!!

23 HET ZEBRAPAD IN ZONE 30 EN VERKEERSVEILIGHEID GEDRAG INTERACTIE gedrag x omgeving OMGEVING EDUCATION VERKEERS- DEEL- NEMER(S) verstreek informatie over rechten en plichten in zone 30, bv. via flyers sensibiliseer/ motiveer tot medewerking via communicatie in streekkrant of via andere kanalen creëer participatiemomenten BLOOTSTELLING AAN RISICO S WEG/ INFRASTRUCTUUR ENGINERING => verwijderen zebrapad Faciliteer wenselijk gedrag via bijkomende maatregelen, bv. een vast elektronisch snelheidsboord (feedback autobestuurders) VOERTUIG ENFORCEMENT bv. zorg voor versterkte aanwezigheid van politie op piekmomenten Laat regelmatig snelheidscontroles uitvoeren controleer ook op het gedrag van voetgangers en fietsers VEILIGE VERKEERSDEELNAME

24 GEDRAGSBEÏNVLOEDING VIA DE 5 E S ENGAGEMENT & EVALUATIE Doel Interventie Interventiestrategieën 3 E s Verkeersveiligheid Wenselijk gedrag van de weggebruiker Voorlichting (Education) Voorzieningen (Facilitation) Voorschriften (Advocacy) Education Engineering Enforcement ENGAGEMENT & EVALUATIE

25 BELEIDSCONCEPT NETWERKVORMING een aanvullend ENGAGEMENT voor verkeersveiligheid

26 PROCESMODEL VAN DE VERKEERSVEILIGHEID

27 S+V S+V S+V S+V S+V S+V S+V S+V S+V S+V K K K K K K K K K K

28 Samenvatting Beleidsconcept Netwerkvorming - DOEL Relativeren van bestaande Stereotypen en Voor-oordelen (S+V) bij de betrokken actoren inzake het menselijk gedrag in het verkeer Bevorderen van het ENGAGEMENT van deze actoren (steden en gemeenten, politie en justie, scholen, bedrijven, vzw s, etc.) om mede te willen investeren in Vlaamse beleidsdoelstellingen en Zorg te dragen voor de nodige kwaliteit van diverse mobiliteits- en verkeersveiligheids-projecten (=> EVALUATIE ter reflectie en bijsturing).

29 Samenvatting Beleidsconcept Netwerkvorming - METHODIEK Verspreiden van relevante verkeerspsychologische basiskennis (K) in functie van actuele thema s t.o.v. mobiliteit en verkeersveiligheid Themagericht (bv. alcohol, snelheid, etc.) of doelgroepgericht (jongeren, bedrijven, ) Ontwikkeling en/of uitbreiding van innovatieve beleidstools ter evaluatie en communicatie Implementeren strategieën voor preventieve gedragsverandering (Voorlichting/Educatie Facilitatie - Pleitbezorging)

30 Samenvatting Beleidsconcept Netwerkvorming - (het verwachte) RESULTAAT Hogere kwaliteit v/d besluitvormingsprocessen bij de actoren via procesbenadering, indirect, op termijn gewijzigde ingesteldheid /attitude van beleidsactoren en verkeersdeelnemers veiligere omstandigheidheden /omgevingsfactoren voor de verkeersdeelnemer => minder risicovolle interactie => minder kans op ongevallen = d.i. ONGEVALPREVENTIE!!

31 Actieplan NETWERKVORMING mogelijke actiepunten/knelpunten

32 Beleidsveld EDUCATIE (Vlaamse bevoegdheid) Bevorderen van het ENGAGEMENT bij alle beleidsactoren opbouw basiscompetenties en attitude) (via Nood aan meer aandacht voor: Impact van attitudes op het gedrag van weggebruikers belangstelling / vorming / bijsturing Ongevalanalyse impact van gedragsdeterminanten(zie bv GDE matrix) impact van omgevingsfactoren op het gedrag/ en interactie mens-omgeving Ongevalpreventie Welk impact heeft de educatieve maatregel op het bevorderen van een aangepast, veilig verkeersgedrag? Wat zijn de effecten op korte en op lange termijn?

33 Beleidsveld ENGINERING (Vlaamse bevoegdheid) => Bevorderen van het ENGAGEMENT bij alle beleidsactoren (via opbouw basiscompetenties en attitude) (te) weinig aandacht voor de sleutelrol van de mens in het verkeer Systeemdenken overheerst ipv effectieve gedrags-omgevings-relatie te benaderen Beleidsactoren erkennen nog te weinig het relatieve aandeel van omgevingsfactoren bij het tot stand komen van een veilig verkeersgedrag (anderzijds tendentie bij ongevallen om personengerelateerd aandeel over te interpreteren) In welke mate slaagt de gekozen infrastructurele maatregel (of ITS) daarin het wenselijk gedrag van de weggebruikers te bevorderen of het onwenselijk gedrag te bemoeilijken? Effecten op korte en op lange termijn?

34 Beleidsveld ENFORCEMENT (Federale bevoegdheid) Bevorderen van het ENGAGEMENT bij alle beleidsactoren opbouw basiscompetenties en attitude) (via (te) weinig aandacht voor de sleutelrol van de mens in het verkeer Systeemdenken t.o.v. het justitieel kader overheerst ipv effectieve gedrags-omgevings-relatie te benaderen Beleidsactoren erkennen nog te weinig het relatieve aandeel van omgevingsfactoren bij het tot stand komen van een veilig verkeersgedrag (anderzijds tendentie bij ongevallen om personengerelateerd aandeel over te interpreteren)

35 Beleidsveld ENFORCEMENT (Federale bevoegdheid) Opleidingen/workshops voor rechters, procureurs, advocaten omtrent verkeerspsychologische basiskennis nodig o.a. voor de beoordeling van de mate waarin een gedrag al dan niet als opzettelijk kan worden beschouwd. Ongevalanalyse als basis van rechtsuitspraken impact van gedragsdeterminanten(zie bv GDE matrix), impact van omgevingsfactoren op het gedrag/ en interactie mens-omgeving Noodzaak koppeling met proactieve benadering = preventieve luik van straf => in hoeverre draagt de straf bij tot het bevorderen van een duurzame gedragsverandering bij de betrokken weggebruiker tot op heden louter reactieve benadering van het strafbeleid

36 BEDANKT! Helmut Paris - Verkeerspsycholoog Vlaamse overheid Departement Mobiliteit en Openbare Werken Afdeling Beleid Mobiliteit en Verkeersveiligheid Koning Albert II-laan 20 bus Brussel tel: 02/ fax: 02/ helmut.paris@mow.vlaanderen.be