Maatschappelijke Business Case Intensieve begeleiding bij het wonen

Transcriptie

1 Maatschappelijke Business Case Intensieve begeleiding bij het wonen Onderzoek naar wonen met intensieve begeleiding voor mensen met psychiatrische problematiek XZ Hengelo, 5 september 2016 drs. Alette van Dijk Jonkman Goof van Westing, MSc drs. Wibout Dragt 1

2 MBC Intensieve begeleiding bij het wonen In deze casus staat het creëren van een stabiele woonsituatie met zoveel mogelijk zelfstandigheid voor mensen met multiproblematiek centraal Context Maatschappelijke opgave Diversiteit in woonvormen draagt bij aan een meer zelfstandig bestaan en volwaardige participatie van mensen met psychiatrische problematiek Mensen met psychiatrische problematiek willen zo normaal mogelijk wonen (volwaardige zelfstandige woning) Zo lang en veel mogelijk in de wijk Afbouw beddencapaciteit GGZ Werkwijze Diverse vormen van wonen Begeleiding op afstand waar mogelijk en dichtbij waar nodig Signalerende functie begeleiding geeft cliënten vertrouwen en is daarmee cruciale succesfactor Stimuleren sociale relaties. Veelal ook tussen cliënten om daarmee eenzaamheid te voorkomen Mogelijkheid tot op- en afschalen zorg 1. Kwaliteit van leven Resultaat Mijn eigen plek geeft rust en daardoor heb ik al lang geen terugval (opname in kliniek) gehad De nabijheid van begeleiding geeft mij een veilig gevoel. Daardoor functioneer ik zelfstandig goed Ik kan zelf kiezen wat en wanneer ik eet, heerlijk! Net als ieder ander 2. Maatschappelijke participatie De ontmoeting met anderen zorgt ervoor dat ik niet vereenzaam. Een gezamenlijke plek is daarom erg belangrijk 3. Kosten en besparingen zorg/behandeling Goedkopere varianten van beschermd wonen Netwerksamenwerking zorgt voor meer behandeltrouw, minder crisissen en minder opnames 4. Huisvesting Bevordert prettige woonsituatie en stabiele relatie met buurt (zorgaanbieder fungeert waar nodig als aanspreekpunt) Voorkomen van uithuiszetting 2

3 Inhoud 1. Maatschappelijke business case Maatschappelijke business cases RIBW Alliantie Het onderzoek Leeswijzer 5 2. Maatschappelijke context 6 3. Wonen met intensieve begeleiding Variatie in woonvormen Kenmerken per woonvorm 9 4. Waarde voor de burger Maatschappelijke resultaten Kwaliteit van leven Maatschappelijke participatie Kosten en besparingen zorg / behandeling Huisvesting Beeld van de onderzoekers 15 Bijlage 1. Onderzoek aanpak 16 Bijlage 2. Literatuurlijst 17 3

4 1. Maatschappelijke business case 1.1 Maatschappelijke business cases RIBW Alliantie Een MBC is een overzicht van de maatschappelijke- en economische meerwaarde van een dienst of product, afgezet tegen de kosten ervan. De RIBW Alliantie ziet en omarmt in de maatschappelijke beweging van sociale inclusie bij kwetsbare burgers. De veranderingen in het sociaal domein versterken deze beweging. In de praktijk ziet de Alliantie dan ook grote lokale verschillen in de maatschappelijke context van de professionals in het sociaal domein. Met behulp van de maatschappelijke business case wil de Alliantie het vakmanschap inzichtelijk maken en zo een inkijkje geven in wat professionele begeleiding van kwetsbare burgers met ernstige psychische- of psychosociale problematiek in het sociaal domein inhoudt en betekent. De RIBW Alliantie heeft daarom opdracht gegeven op deze wijze de maatschappelijke waarde van wonen met intensieve begeleiding voor mensen met psychiatrische problematiek te onderzoeken. We onderzoeken intensieve begeleiding bij het wonen in verschillende vormen die door Cordaan, één van de lidorganisaties van de RIBW Alliantie in Amsterdam wordt toegepast. Veranderende vormen van beschermd wonen in de wijk, met begeleiding nabij, staan centraal. De verandering in woonvarianten bestaat eruit dat in de begeleiding zo zelfstandig mogelijk als centrale leidprincipe voorop staat, waarbij maatschappelijk herstel in de vorm van doorstroming naar een eigen woning of afname van de begeleidingsintensiteit mogelijk wordt. Hiermee onderscheidt het zich van: Ambulante zorg thuis. Traditionelere vormen van wonen (24 uurs groepswonen). Belangrijk hierbij is om op te merken dat de beweging naar nieuwe vormen van een beschermde woonomgeving zeer actueel is. Organisaties die begeleiding bij het wonen bieden zijn volop in beweging om te komen tot passende vormen van wonen die aansluiten bij wensen van burgers en bij de maatschappelijke doelstellingen. Dat betekent ook dat het eindplaatje nog niet volledig gerealiseerd is en dat ook de kosten en baten niet volledig in beeld te brengen zijn. Deze business case geeft inzicht in de route die wordt afgelegd en de maatschappelijke effecten die hiervan te verwachten zijn. 4

5 1.2 Het onderzoek Bij het opstellen van de MBC maken we gebruik van verschillende methodieken die zowel kwantitatief als kwalitatief van aard zijn. Het gaat om: bestudering van documenten en data van Cordaan en andere organisatie die actief zijn in het veld; interviews met medewerkers; interviews met kwetsbare inwoners; interviews met stakeholders; een analyse van literatuur op het gebied van maatschappelijke kosten en baten. Voor een beschrijving van de onderzoek aanpak zie bijlage Leeswijzer De rapportage start met een beschrijving van de achtergrond van de casus, ook wel de maatschappelijke context. In dit hoofdstuk komt ook de doelgroep waarop de casus betrekking heeft aan bod. Vervolgens beschouwen we in hoofdstuk 3 de werkwijze die door de organisaties wordt toegepast in de praktijk. De waarde voor burger staat in hoofdstuk 4 centraal, waarbij aan de hand van concrete casussen een beeld wordt geschetst van de problematiek, de oplossing en het effect daarvan voor de burger. In hoofdstuk 5 zijn de maatschappelijke resultaten in beeld gebracht. Te denken valt dan aan de waarde die gerealiseerd wordt in maatschappelijke termen zoals: kwaliteit van leven, participatie en besparing op zorgkosten. 5

6 2. Maatschappelijke context Het onderzoek richt zich op wonen met intensieve begeleiding voor mensen met psychiatrische problematiek. Er zijn diverse vormen van begeleiding in verschillende vormen van huisvesting mogelijk. Het uitgangspunt is te kijken hoe iemand zo normaal mogelijk (dus in de wijk) kan wonen in een vorm die bij de persoon en diens leven past. De ontwikkelingen in beleid betekenen een verdergaande vermaatschappelijking van de GGZ. Deze valt samen met een veranderde visie op de zorg voor mensen met psychischeof psychosociale problemen waarbij maatschappelijk herstel meer dan ooit voorop komt te staan. Zo normaal mogelijk wonen Mensen met psychiatrische problemen hebben dezelfde ideeën en wensen als andere burgers op het gebied van wonen. Uit onderzoek blijkt dat zij het liefst zelfstandig wonen in een betaalbare woning met goede buren in een gezellige buurt 1. In de praktijk blijkt dat er ook een groep mensen is die graag in een groep woont vanwege de veiligheid en vertrouwen die hier ontstaan. Zelfstandig wonen De meeste mensen die hulp of zorg behoeven, willen zoveel mogelijk de regie over hun eigen leven voeren en zelfstandig wonen 2,3. Beperken beddencapaciteit GGZ Het aantal plekken beschermd wonen in Nederland is gestegen van in 1993 tot in In 2012 is een bestuurlijk akkoord gesloten tussen overheid, GGZ - aanbieders, verzekeraars en cliëntenorganisaties om tot 2020 de beddencapaciteit in de gehele ggz, dus zowel binnen het beschermd wonen als de behandel-ggz met 1/3 te verminderen. Deze reductie van bedden maakt dat er meer druk komt te staan op de beschikbare bedden ook binnen begeleidingsorganisaties. Bovendien verzwaart hierdoor de populatie binnen deze organisaties omdat mensen uit een behandelinstelling doorstromen naar beschermd of zelfstandig wonen met ambulante begeleiding. Dit heeft impact op de te ontwikkelen woonvormen en de in te zetten begeleiding. 6

7 3. Wonen met intensieve begeleiding Vanaf 1 januari 2015 zijn centrumgemeenten verantwoordelijk geworden voor de organisatie en financiering van beschermd wonen voor mensen met psychiatrische problematiek. Het beleid van de gemeente Amsterdam gaat uit van het versterken van zelfredzaamheid en herstel van de burger. Er moet vooraf goed gekeken worden wat de behoefte, maar ook de mogelijkheden, van de cliënt is om een passende woonplek te vinden. Er wordt steeds goed gekeken naar een passende woonplek. Waarbij zowel de zorgbehoefte (nabijheid van begeleiding) als woonwens (groep versus zelfstandig wonen) een rol speelt. Voorheen werd gekeken naar de nu best passende plek van de cliënt en als het beter ging moest hij verhuizen. Nu kijken we naar het potentieel van de cliënt en zou hij daar moeten wonen waar zijn ontwikkelmogelijkheden het meest gestimuleerd worden. Als dat lukt en de cliënt groeit, dan zit hij nog op de goede plek. Als het echt niet kan, kan hij als nog verhuizen. Bron: interview ambtenaar gemeente Amsterdam De ervaring leert daarbij dat een deel van de mensen direct in nieuwe vormen van beschermd wonen kunnen instromen, waarbij het wonen in de wijk het uitgangspunt is. Voor anderen geldt dat juist een doorgroei van een woning waarbij begeleiding dichtbij de cliënt aanwezig is (bijvoorbeeld geclusterde woonvorm) naar een zelfstandige woning succesvol is. Door een cliënt eerst vertrouwen te geven in zijn eigen kunnen en de woonvaardigheden aan te leren die hij/zij nodig heeft, kan de volgende stap naar zelfstandigheid makkelijker worden gezet. Daarbij blijft de cliënt idealiter in dezelfde woning of minimaal in dezelfde woonomgeving wonen. 7

8 3.1 Variatie in woonvormen Vanuit de maatschappelijke context zien we steeds meer initiatieven ontstaan die schuiven van traditionele vormen van beschermd wonen naar vormen van individueel zelfstandig wonen met zorg op afroep. We streven naar groei in zelfstandigheid. Dit is echter niet altijd mogelijk. De behoefte is dan het bieden van een stabiele context. Zodat een situatie van iemand stabiel blijft en er niet veel ontregelingen (zoals crises en opnames) zijn. Bron: interview begeleider Cordaan Woonvormen verschillen voor wat betreft: eigen voorzieningen als badkamer en keuken versus groepswoning; individueel wonen in de wijk versus geclusterd wonen; mate van nabijheid/aanwezigheid en intensiteit van begeleiding. Diverse vormen van wonen met begeleiding hebben zich gevormd vanuit verschillende behoefte van de cliënten. Zo zijn er cliënten met wie het erg goed gaat en waar continu aanwezigheid en bemoeienis van begeleiders niet wenselijk is. Deze groep cliënten woont veelal zelfstandig met zorg op afroep. Voor andere cliënten is juist de nabijheid van begeleiding van groot belang omdat zij daardoor binnen korte tijd terug kunnen vallen op een professional. Bovendien halen deze cliënten vertrouwen uit het gezamenlijk kunnen wonen in een dergelijke woonvorm. Blijvend aangewezen op 24-uurs zorg of juist gericht op doorgroei naar zo zelfstandig mogelijk wonen. Grafiek 1; Variatie in wonen met begeleiding. 8

9 In de praktijk verschilt het eigendom van de woning voor de zelfstandige woonvormen. Soms is de cliënt direct huurder van de woningbouwcorporatie en soms is de zorgorganisatie tussenpersoon. Zorgorganisaties kiezen er soms voor om zelf woningen in beheer te houden om daarmee als tussenpersoon cliënten de mogelijkheid te geven om voldoende keuzeruimte te hebben in een passende vorm van wonen. Daarnaast spelen de mogelijkheden voor passende (betaalbaar en toegankelijke) huisvesting voor de doelgroep in een stad/regio een belangrijke rol. Vanwege woningtekorten is er door tussenkomst van een zorgorganisatie meer mogelijk (doordat woningen eigendom zijn van de zorgorganisatie) dan wanneer cliënten zelfstandig zouden huren van de woningbouwcorporatie. 3.2 Kenmerken per woonvorm Als we kijken naar de verschillende vormen van wonen dan zien we onderstaand beeld in de praktijk. Groepswonen Intensieve ondersteuningsvraag op ongeplande momenten Signalerende rol van begeleider erg groot (o.a. dag- en nachtritme inzichtelijk hebben). Geclusterd, begeleiding op afroep Intensieve ondersteuningsvraag veelal op geplande momenten Signalerende rol van begeleider aanwezig (dagelijks contact). Individueel begeleiding op afroep Intensieve ondersteuningsvraag op afspraak Zeer beperkte signalerende rol van zorgaanbieder. Waar nodig begeleiding op initiatief van professional. Begeleidbare opstelling (begeleiding binnen laten). Begeleidbare opstelling maar niet afdwingbaar (regie volledig bij cliënt). Ondersteunen bij en waar nodig overnemen van huishoudelijk leven Zelfstandig in staat tot huishoudelijke taken met waar nodig coaching en/of begeleiding. Volledig zelfstandig in staat tot huishoudelijke taken. Geen of klein netwerk. Beperkt netwerk. Beperkt netwerk. Beperkte dagstructuur / daginvulling Gedeeltelijke dagstructuur met coaching begeleiding en activiteiten uit woonvorm. Daginvulling zelfstandig soms met coaching vanuit begeleiding. 9

10 4. Waarde voor de burger De waarde van de inzet van intensieve woonbegeleiding voor mensen uit de doelgroep door in dit geval Cordaan illustreren we met onderstaande praktijkverhalen. Bij de beschrijving zijn kenmerken van de leefsituatie aangepast om te voorkomen dat situaties herleidbaar zijn naar personen. Samen is veel gezelliger! Linda woont al geruime tijd in een woning van Cordaan. Lange tijd woonde zij in een groepswoning waar overdag en s avonds begeleiding aanwezig was. In deze woning had zij een eigen kamer en een gezamenlijke keuken, woonkamer en badkamer. Linda liet in de groepswoning zien dat zij erg goed in staat was om voor zichzelf te zorgen en haar kamer schoon te houden. Daarom is zij verhuisd naar een geclusterde zelfstandige woning. Een mooie plek heb ik hier, alles voor mezelf. Ik kan koken wat en wanneer ik maar wil. s Avonds bedenk ik waar ik trek in heb en dat haal ik dan bij de supermarkt waarna ik vervolgens ga koken. Eten doe ik vaak samen met mijn buurman die ik ken uit de groepswoning. Ik heb veel steun aan hem, anders zou ik veel alleen zitten. Samen is veel gezelliger! De woning van Linda is dichtbij een groepswoning waar 24 uur per dag begeleiding aanwezig is. De begeleiders komen dagelijks in het flatdeel waar Linda en een aantal andere bewoners zelfstandig wonen. Vaak kijken ze even bij Linda om de deur en nodigen haar uit voor gezamenlijke activiteiten die worden georganiseerd. Daarnaast heeft Linda een aantal vaste afspraken in de week met haar begeleiders. Linda vindt het fijn dat de begeleiders dichtbij zijn en dat er een mogelijkheid is om even tijdelijk te logeren in de groepswoning als het even wat minder met haar gaat. Als ik me niet goed voel, bijvoorbeeld omdat ik te druk ben, word ik draaierig en val ik bijna flauw, dan is het fijn dat ik even kan logeren in de 24-uurs setting met mijn vaste begeleiders. Deze momenten kan ik niet plannen, want als dat kon dan richtte ik mijn leven wel anders in. 10

11 Mijn eigen plek geeft me rust en omdat ik weet dat begeleiding dichtbij is, heb ik meer vertrouwen in mijn zelfstandigheid Sanne woonde een tijdje zelfstandig maar had veel last van stemmen in haar hoofd. Als Sanne psychotisch werd, werd zij opgenomen in de kliniek van een GGZbehandelorganisatie. Gemiddeld gebeurde dit vier keer per jaar. Voor Sanne was de opname soms een bevrijding. Ik had dan even rust en kon naar een veilige plek met mensen die ik goed kende. Sanne en haar behandelaar besloten dat zelfstandig wonen niet meer ging en zijn daarom gaan werken aan een andere perspectief. Sanne kon terecht in een trainingswoning waar zij samen met anderen woonde. Gezamenlijk deelden ze een keuken, sanitair en een woonkamer. Inmiddels is Sanne verhuisd naar haar eigen appartement. Dit appartement bevindt zich in een flat waar op een aantal etages meerdere mensen van Cordaan wonen. Ik heb mijn eigen plekje waar ik even tot rust kan komen en waar ik mijn eigen atelier heb ingericht, daar kan ik me helemaal uitleven. Beneden is er altijd begeleiding en ik kan hen bellen of naar ze toe lopen als het nodig is. Bovendien ga ik regelmatig naar de ontmoetingsruimte om koffie te drinken met andere bewoners van de flat of om deel te nemen aan een gezellige activiteit. Als die er niet zouden zijn, zou ik eenzaam worden. De begeleiding ziet Sanne regelmatig op afspraak en daarnaast treft de begeleiding Sanne vaak in de ontmoetingsruimte of op de gang. Daardoor kunnen zij snel haar stemming inschatten en waar nodig intensievere ondersteuning inzetten. De nabijheid van begeleiding op enige afstand doet Sanne goed. Sanne is in 3 jaar tijd nog maar 1x opgenomen geweest. 11

12 5. Maatschappelijke resultaten In dit hoofdstuk komen de effecten voor de samenleving aan bod. De maatschappelijke effecten zijn gebaseerd op interviews met stakeholders. Waar mogelijk is de maatschappelijke waarde van de investering in euro s uitgedrukt. 5.1 Kwaliteit van leven Een belangrijk element in de kwaliteit van leven hangt samen met een ervaren gevoel van regie. Doordat mensen in een eigen woning wonen, kunnen zij zelf bepalen wat zij eten, op welk moment zij eten, wat zij kijken op tv, et cetera. Uit onderzoek 4,5,6 blijkt dat cliënten het prettig vinden als zij steun krijgen van naasten en ervaringsdeskundigen met daarnaast de zekerheid van professionele ondersteuning om op terug te vallen. De woonvormen die in deze casus centraal staan, voldoen hieraan en zorgen daarom voor een toename in het gevoel van veiligheid. Met name de mogelijkheid om snel op- en af te schalen en in de nabijheid van een 24-uurs zorgvorm ook mogelijkheden te bieden voor zelfstandig wonen dragen hier in belangrijke mate aan bij. 5.2 Maatschappelijke participatie Van mensen met psychiatrische problematiek is bekend dat er een groter risico bestaat op vereenzaming. Uit onderzoek van de cliëntenorganisatie Amsterdam 7 blijkt dat de sociale netwerken van GGZ cliënten veelal klein en kwetsbaar zijn. Cliënten benoemen zelf dat ze vaak moeite hebben met het onderhouden van contacten en het nemen van initiatief. Doordat cliënten dichtbij elkaar wonen en deel kunnen nemen aan activiteiten die door begeleiding worden georganiseerd ontstaan meer/betere vaardigheden op het gebied van sociale relaties en het geven en vinden van sociale steun. Hiermee wordt eenzaamheid zo veel mogelijk voorkomen. Uit onderzoek 8,9 blijkt dat psychiatrische stoornissen in combinatie met een zwak informeel steunsysteem en met een risico van onvoldoende begeleiding en behandeling kan leiden tot sociale uitsluiting. Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau uit blijkt dat participatie van mensen met een beperking leidt tot een toename van het levensgeluk Kosten en besparingen zorg / behandeling Verschillende kosten afhankelijk van intensiteit van wonen Als we kijken naar de drie woonvormen die we eerder hebben benoemd, namelijk groepswonen, geclusterd wonen met begeleiding op afroep (zonder nachtdienst) en individueel wonen met begeleiding op afroep (ambulante begeleiding) dan ontstaat het financiële beeld zoals weergegeven in grafiek 2. 12

13 Grafiek 2; Kosten (per jaar) naar woonintensiteit In de grafiek zijn de kosten voor zorg gebaseerd op: tarief ZZP GGZ-5C, exclusief dagbesteding van de NZa in 2014 voor het groepswonen en het tarief ZZP GGZ-3C exclusief dagbesteding van de NZa in 2014 voor geclusterd wonen 11. Daarbij zijn de bijbehorende NHC s gebruikt voor de component wonen 12. Voor het individueel wonen is het gemiddeld aantal geïndiceerde begeleiding voor mensen met psychiatrie in Amsterdam in 2014 gehanteerd, namelijk 3 uur per week 13 tegen het NZa tarief voor gespecialiseerde begeleiding 14, waarbij is uitgegaan van 46 weken zorg per jaar. Als je mensen vooraf goed vertelt wat ze s nachts kunnen doen bij een noodsituatie en door hen te trainen in zelfstandigheid, blijkt dat ze heel goed kunnen zonder nachtdienst. Er zijn ineens vrijwel geen alarmoproepen meer, terwijl voorheen mensen toch even binnenliepen bij de begeleiding s nachts. Bron: interview begeleider Cordaan 13

14 Netwerksamenwerking, verhoogt effectiviteit begeleiding en behandeling Doordat begeleiders nauw samenwerken met medewerkers uit veelal FACT-teams zijn er meer handen en ogen en oren betrokken bij een cliënt. Dat maakt dat de behandeltrouw van cliënten stijgt, omdat zij continu door verschillende mensen worden gemotiveerd om deel te nemen aan behandeling en bijvoorbeeld medicatie in te nemen. Dit zorgt onder andere voor het voorkomen van crisissen inclusief bijbehorende opnames. Als we dit kwantificeren ligt dit op de inzet van de crisisdienst á 575,- 15 en een verblijfsdag in een psychiatrisch ziekenhuis van 270, Huisvesting Wanneer mensen met psychiatrische problematiek zelfstandig wonen zijn zij onderdeel van de samenleving en hebben zij een verantwoordelijkheid op het gebied van woonvaardigheden en het bijdragen aan een prettige woonomgeving. Voor veel mensen lukt dit goed in combinatie met de begeleiding die zij krijgen. Echter uit diverse onderzoeken blijkt dat de doelgroep relatief vaak betrokken is bij overlast (ofwel als veroorzaker ofwel als ervaarder van overlast). Verhuiskosten Door de nieuwe vormen van beschermd wonen toe te passen kunnen mensen makkelijker direct instromen op een woonplek waar zij passende ondersteuning ontvangen (die eerst intensief kan zijn en vervolgens wordt afgebouwd). Dit voorkomt onnodige verhuisbewegingen en daarmee gepaard gaande kosten. Op basis van de wettelijke regeling minimumbijdrage verhuis- en inrichtingskosten liggen deze kosten op euro per verhuizing. Het is niet inzichtelijk hoe vaak dit voortkomt. Woonomgeving Uit onderzoek 16 blijkt dat signalen van overlast sneller worden opgepakt indien een zorgorganisatie betrokken is bij cliënten. Overigens is het hierbij van belang op te merken dat lang niet alle cliënten potentiële overlastgevers zijn. Het blijkt uit een monitor van Aedes 17 onder woningbouwcorporaties dat het aantal overlastmeldingen tussen 2013 en 2015 fors is toegenomen en dat onder andere ambulantisering van de GGZ hier een bijdrage aan heeft geleverd. Bij mensen die niet bekend zijn bij zorgorganisaties worden signalen minder snel opgepakt. Indien bewoners overlast ervaren van medebewoners bij geclusterd wonen, dan melden zij dit bij de begeleiders. Begeleiders bespreken de problemen direct met de veroorzaker waardoor knelpunten snel kunnen worden opgelost. Het voorkomen van overlast heeft veel financiële baten, zoals: Voorkomen inzet van politie á 600,- per keer. 18 Voorkomen waardedaling omliggende woningen. 19 Voorkomen stress en daarmee samenhangende kosten zoals arbeidsuitval bij omwonenden. 20 Voorkomen uithuiszetting met bijhorende kosten voor de woningbouwcorporatie á ,- per casus 19 en maatschappij á ,- per casus 21 (o.a. maatschappelijke opvang die nodig is en uitkeringen). 14

15 6. Beeld van de onderzoekers Dit onderzoek draait om verschillende vormen van beschermd wonen die zijn ontstaan in Amsterdam, het werkgebied van Cordaan. De woonvormen verschillen in de mate waarin begeleiding nabij en aanwezig is (nachtzorg). Ook de mate van clustering van woningen verschilt. Als we kijken naar de kosten van de woonvormen dan is er binnen de onderzochte beschermde woonconcepten een verschil zichtbaar van minimaal ,- op jaarbasis. Uit het onderzoek blijkt dat er een omvangrijker verschil zal ontstaan als de ingezette ontwikkeling wordt vervolgd en er andere vormen van beschermd wonen bij komen. Begeleiding komt nog wat meer op afstand en cliënten ontvangen meer op afspraak en afroep zorg. Te verwachten is dat dit zal gebeuren vanuit de behoefte van cliënten en de innovatie in begeleidingsvarianten die worden geboden. De baten van beschermd wonen liggen met name in de ervaren veiligheid bij cliënten en de signalerende rol die begeleiding vervult. Met name deze signalerende rol maakt dat een zo zelfstandig mogelijk leven in een volwaardige zelfstandige woning lukt bij mensen met ernstige psychiatrische problematiek die frequent ontregelen. Door nabij te zijn en bewoners ook zonder afspraak voor een contactmoment te kunnen zien kan begeleiding direct anticiperen. Zo kan verergering voorkomen worden en kan een cliënt bijvoorbeeld worden gevraagd naar zijn gemoedstoestand of behoefte aan ondersteuning. Belangrijke rol in de signaleringsfunctie spelen ook de aanwezigheid van ontmoetingsruimtes waar cliënten regelmatig komen om elkaar te ontmoeten en daarmee eenzaamheid voorkomen. In de toekomst is het denkbaar dat er nog meer zelfstandige vormen van beschermd wonen ontstaan waarbij in elk geval de volgende randvoorwaarden belangrijk lijken te zijn om te voldoen aan de uitgangspunten van zo zelfstandig mogelijk wonen in de wijk als ook het bieden van een veilige en vertrouwde woonomgeving die terugval voorkomt: Frequent contact met cliënten ook op initiatief van de begeleiding (signalerende rol); Verbinding tussen cliënten middels ontmoeting(sruimte) om eenzaamheid te voorkomen; Sociale steun en hulp van cliënten voor cliënten; Mogelijkheid tot opschalen (tijdelijk dichterbij begeleiding verblijven) in situaties waarin escalatie dreigt en zo snel als mogelijk weer afschalen. 15

16 Bijlage 1. Onderzoek aanpak Het opstellen van de maatschappelijke business case betreft een combinatie tussen verkennend en beschrijvend onderzoek. Er is gebruik gemaakt van methodieken die zowel kwantitatief als kwalitatief van aard zijn. Door het gebruik van verschillende onderzoeksmethoden is een zo compleet mogelijk beeld verkregen vanuit verschillende invalshoeken. Deze aanpak verhoogt de betrouwbaarheid van de uitkomsten. Allereerst zijn documenten en beschikbare data van en over de aanpak van Cordaan bestudeerd. Het gaat dan om documenten die beschikbaar zijn voor cliënten, verwijzers maar ook interne beschrijvingen van bijvoorbeeld het werkproces. Om zicht te krijgen op de werkwijze en ook de waarde van intensieve begeleiding bij het wonen voor de samenleving zijn interviews gehouden. Aan de hand van een semigestructureerde vragenlijst is inhoud gegeven aan de gesprekken. In hoofdstuk 5 zijn de maatschappelijke resultaten intensieve begeleiding bij het wonen beschreven aan de hand van informatie uit interviews. Om financieel te waarderen is gebruik gemaakt van diverse studies die op het gebied van kosten en baten in het sociale domein zijn verricht. Ook specifieke onderzoeken naar beschermd wonen zijn hiervoor gebruikt. Niet alle maatschappelijke baten zijn in geld uit te drukken. Voor de waarden waarvoor dit wel is gebeurd, geldt dat er is gewerkt met aannames. Deze aannames zijn steeds zorgvuldig vermeld. 16

17 Bijlage 2. Literatuurlijst Bij het onderzoek is gebruik gemaakt van diverse bronnen. De nummering komt overeen met de verwijzing in de tekst van de rapportage. 1. M. Vink (2006), Gewoon wonen 2. Planbureau voor de Leefomgeving (2013), Vergrijzing en woningmarkt 3. Trimbos-instituut (2012), Trendrapportage GGZ 2012-deel 1: Organisatie, structuur en financiering-ambulantisering 4. S. Al Shamma, B. van Straaten et al (2015), Dakloze mensen in de vier grote steden: veranderingen in 2,5 jaar 5. B. van Straaten, J. van der Laan et al (2014), Dakloze mensen in de vier grote steden: Veranderingen in leefsituatie, zorggebruik en kwaliteit van leven. Resultaten uit de derde meting van Coda-G4: 1,5 jaar na instroom in de maatschappelijke opvang 6. wonen (2015), van beschermd wonen naar beschermd thuis 7. S. Duijs, M. Vink et al (2015), Goede zorg in de wijk II 8. G. Jehoel-Gijsbers (2004), Sociale uitsluiting in Nederland 9. S. Hoff, C. Vrooman (2011), Dimensies van sociale uitsluiting: Naar een verbeterd meetinstrument 10. Sociaal en Cultureel Planbureau (2008), Participatie en geluk 11. Beleidsregels NZa prestatiebeschrijvingen en tarieven zorgzwaartepakketten 2014 CA Beleidsregel NZa regeling NHC CA CIZ, rapportage op weg naar andere zorg, gemeente Amsterdam, geraadpleegd mei Beleidsregel NZa prestatiebeschrijving en tarieven extramurale zorg 2014 CA Dbc tariefapplicatie 16. R. Kleinegris, F. Van Rossum (2011), Begeleid wonen voorkomt structurele woonoverlast 17. Aedes (2015), overlastmonitor woningbouwcorporaties 18. Cebeon (2011), Kosten en baten van maatschappelijke opvang 19. R. Oude Ophuis, G. Homburg et al (2015), Hoe werken gedragsmaatregelen woonoverlast? 20. J.K. van Zanten, F.A.M.M. Koenraadt et al (2014), De buurman als vijand 21. N. Pleace, I. Baptista et al (2013), The Costs of Homelessness in Europe. 17