Marktverkenning Bibliotheek Heist-op-den-Berg

Transcriptie

1 Marktverkenning Bibliotheek Heist-op-den-Berg De vraag en marktpositie van de bib in beeld. Volwassenen vanaf 18 jaar Augustus 2010 drs. Rudy Neggers dr. Hein Leemans

2 Inhoudsopgave Samenvatting marktonderzoek onder volwassenen pag Aanleiding en doelstelling van het marktonderzoek pag Aanleiding pag Doelstellingen van het marktonderzoek pag Methode van onderzoek pag De vragenlijst pag De afname van het onderzoek pag De respons pag Opbouw van het rapport pag Een profiel van de steekproef pag Geslacht, leeftijd, leefsituatie en culturele participatie pag Bezoek aan de bibliotheek pag Frequentie en duur van bibliotheekbezoek pag Redenen van niet bezoeken van de bibliotheek pag Bibliotheekgebruik pag Gebruik website van de bibliotheek pag Openingstijden pag Extra vragen in Heist-op-den-Berg pag Resultaten marktonderzoek: volwassenen vanaf 18 jaar pag Uitleg resultaten pag Informatieve boeken pag Informatieve tijdschriften pag Informatieve cd of dvd pag Informatief internetgebruik pag Ontspannende media pag Uitsplitsing romangenres pag Uitsplitsing tijdschriftengenres pag Uitsplitsing muziekgenres pag Uitsplitsing filmgenres op dvd pag De functie van de bibliotheek bij informatie en ontspanning. pag De functie van de bibliotheek bij informatie pag De rol van de bibliotheek bij muziek, film en games pag. 26 Bijlagen pag. 28 Bijlage 1: de termen marktomvang en marktaandeel verklaard pag. 28 Bijlage 2: marktomvang en -aandeel in % en absolute aantallen pag. 29 Bijlage 3: adviezen op basis van resultaten marktonderzoek pag. 33 Bijlage 4: ruwe uitkomsten vragen over interesses pag. 36 Bijlage 5: SiSo categorieën met onderliggende items pag. 37 Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 2

3 Samenvatting van het marktonderzoek onder volwassenen. Aanleiding en doelstelling Het marktonderzoek is primair bedoeld om de keuzes in het eigen integrale collectieplan te baseren op informatie over de vraag en publieksbereik in het eigen werkgebied. Doel van het onderzoek is een actueel inzicht voor bibliotheek en gemeente in: 1. Omvang en samenstelling van de vraag naar bibliotheekdiensten in het werkgebied van de bibliotheek, uitgesplitst naar leden en niet-leden. 2. Het (publiek) bereik dat de bibliotheek op haar kernfuncties realiseert. Methode Een deel van de respondenten is digitaal geworven via een uitnodiging per mail naar de volwassen leden van de bibliotheek. Deze leden ontvingen in de mail een link naar de digitale vragenlijst. Daarnaast stond er een link naar de vragenlijst op de website van de gemeente en is het onderzoek via de gemeentekrant onder de aandacht gebracht. Aanvullend is getracht de ouders van jongeren te bereiken door het uitdelen van uitnodigingen tot deelname op scholen. Tot slot zijn in totaal 500 uitnodigingen per post rondgestuurd naar niet-leden van de bibliotheek. Uiteindelijk hebben 666 volwassenen uit Heist-op-den-Berg een vragenlijst ingevuld. Om de oververtegenwoordiging van leden te corrigeren zijn 138 leden uit oververtegenwoordigde leeftijdscategorieën voor de analyse verwijderd uit het databestand en heeft herweging naar bibliotheekbezoek plaatsgevonden (niet-bezoekers krijgen dan een weegfactor). Steekproefprofiel De steekproef bestaat voor 55% uit vrouwen en voor 45% uit mannen. De leeftijdsgroepen jaar (35%), jaar en jaar (beiden 19%) zijn het beste vertegenwoordigd. 7% is 20 jaar of jonger en 3% 70 jaar of ouder. 63% heeft betaald werk. 71% woont samen. Hiervan heeft meer dan de helft kinderen. 85% heeft hoger secundair onderwijs of een hogere opleiding gevolgd. De populairste culturele uitstapjes zijn die naar de bioscoop (68%), (pop)muziekconcerten (49%), theatervoorstellingen (47%) en musea en tentoonstellingen (43%). 43% bezoekt wel eens de bibliotheek. Van deze bezoekers bezoekt 95% de hoofdbibliotheek Heist-centrum wel eens. Verder worden de uitleenposten en andere bibliotheken door kleine groepen (maximaal 7%) bezocht. De belangrijkste reden om de bibliotheek niet te bezoeken is het feit dat men zegt te weinig tijd te hebben. Het percentage bezoekers, dat komt om bepaalde media te lenen,is het grootst bij: - het lenen van een roman (74% van de bezoekers). - het lenen van een informatief boek (65% van de bezoekers). - het lenen van muziek (45% van de bezoekers) of film (25% van de bezoekers). - het lezen van een krant of tijdschrift (22% van de bezoekers). 9% van de bezoekers komt wekelijks of vaker in de bibliotheek en 33% komt minder dan maandelijks. 38% bezoekt wel eens de bibliotheekwebsite. Men doet dit voornamelijk om: - media te reserveren of verlengen. - informatie over de openingstijden op te zoeken. - informatie over de collectie op te zoeken. De populairste openingstijden zijn zaterdagochtend en middag en woensdagmiddag. De vraag naar producten en diensten van de bibliotheek (marktomvang): Uit het marktonderzoek blijkt dat vanaf 18 jaar in Heist-op-den-Berg de meeste vraag is naar: Romans (80% van de bevolking vanaf 18 jaar) en specifiek naar de genres of soorten: detectives of thrillers (50%). waargebeurde verhalen (33%). andere literatuur (31%). Informatieve boeken (79%) en specifiek naar de SiSo hoofdcategorieën: boeken over landen (63%). Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 3

4 boeken over dagelijks leven (56%). boeken over de natuur (48%). Boeken over cultuur en kunst (45%). Muziek cd / dvd (85%) en specifiek naar de genres of soorten: popmuziek (75% van de bevolking vanaf 18 jaar). Nederlandstalige muziek (45%). filmmuziek of musical (36%). Informatie van internet (96%) en specifiek naar de SiSo hoofdcategorieën: digitale informatie over landen (85%). digitale informatie over cultuur en kunst (73%). digitale informatie over wetenschap (72%). digitale informatie over dagelijks leven (71%). Informatieve tijdschriften (81%) en specifiek naar de SiSo hoofdcategorieën: tijdschriften over landen (66%). tijdschriften over dagelijks leven (55%). tijdschriften over vrije tijd (49%). tijdschriften over wetenschap, de mens en de natuur (allen 48%). Film op dvd (79%) en specifiek de genres: actie- of avonturenfilms (57% van de bevolking vanaf 18 jaar). komedie of humoristische film (57%). detectives, thrillers of misdaadfilms (52%). romantische films (46%). Ontspannend internet zoals online games en chatten (61%). De ontspannende algemene tijdschriften over actualiteiten (49%), reis- en recreatiebladen (35%), damesbladen of glossy s (33%), woon- en tuinbladen en computer- of sportbladen (beiden 31%). Bovenstaande (deel) markten zijn het interessantst uit het oogpunt van de lokale vraag in Heistop-den-Berg. De minste behoefte (minder dan 20% van de bevolking vanaf 18 jaar) is er aan: De typen en soorten romans: familie- en streekromans (16% van de bevolking vanaf 18 jaar). horror- of griezelverhalen (8%). science fiction en fantasy (13%). dierenboeken (5%). poëzie of toneel (13%). grote letterboeken (2%). Informatieve boeken in de SiSo hoofdcategorieën: levensvisies (18% van de bevolking vanaf 18 jaar). geschiedenis (19%). Informatieve tijdschriften in de SiSo hoofdcategorieën: levensvisies (16% van de bevolking vanaf 18 jaar). geschiedenis (19%). De muziekgenres: kinder- of jeugdliedjes (11%). De filmgenres: erotische films (6% van de bevolking vanaf 18 jaar). horror- of griezelfilms (14%). Informatieve cd s en dvd s in alle SiSo hoofdcategorieën (van 3% tot en met 11%). Informatief internet in de SiSo hoofdcategorie levensvisies (19%). Waar staat Bibliotheek Heist-op-den-Berg in 2010? Het marktonderzoek informeert ook over het marktaandeel of publieksbereik dat de bibliotheek bij de verschillende kernfuncties met haar dienstverlening behaalt. Het marktaandeel is het percentage klanten van de bibliotheek op de diverse (deel) markten. a. Gebruik van de bibliotheek. Veel mensen maken gebruik van de bibliotheek. Het aantal bezoekers bedraagt 43% van alle inwoners vanaf 18 jaar. Mensen willen anno 2010 met diverse media geïnformeerd worden over Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 4

5 uiteenlopende onderwerpen. Dan blijkt dat de sterkte van de bibliotheek nog steeds ligt bij boeken. Het grootste deel van de bibliotheekbezoekers leent romans of informatieve boeken. Figuur A en B tonen het percentage bezoekers, dat gebruik maakt van de verschillende soorten dienstverlening van de bibliotheek: Figuur A: % bezoekers dat genoemde media leent in de bibliotheek (n=425) Figuur B: % bezoekers voor ander gebruik van de bibliotheek (n=425) Marktpositie van de bibliotheek. Het marktonderzoek laat zien hoeveel mensen gebruik maken van de bibliotheek voor informatie, ontspanning en cultuur en welke media zij daarbij gebruiken. Hierdoor is het marktaandeel (zie bijlage 1) op de diverse (deel) markten van de bibliotheek in kaart gebracht. Het ruime gebruik van de collectie boeken vertaalt zich in een groot marktaandeel. Ongeveer 34% van de informatieve boekenlezers vanaf 18 jaar weet de bibliotheek te vinden. De marktaandelen variëren hier van 33% (boeken over dieren, een onderdeel van boeken over de natuur) tot 59% (boeken over filosofie, een onderdeel van boeken over levensvisies en boeken over beeldende kunst, een onderdeel van cultuur en kunst). Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 5

6 Dit geldt ook bij romans: 40% van de romanlezers stilt de leeshonger met romans uit de bibliotheek. Bij de lezers van diverse soorten serieuze literatuur is dat gemiddeld 46% op redelijk grote tot grote markten. Hiermee vervult de bibliotheek deels haar culturele taak. Bij de niet-literaire genres varieert het marktaandeel van bibliotheek Heist-op-den-Berg van 24% bij strips (21% marktomvang) tot 61% bij familie- en streekromans (16% marktomvang). Bij tijdschriften heeft bibliotheek Heist-op-den-Berg een uit te bouwen positie. De marktaandelen variëren hier van 11% (bladen met verhalen) tot en met 23% (tijdschriften over levensvisies). Bibliotheek Heist-op-den-Berg behaalt bij informatieve cd s/dvd s marktaandelen, die uiteenlopen van 10% bij informatieve cd s en dvd s over geschiedenis tot en met 27% bij cd s en dvd s over levensvisies. Voor alle informatiedomeinen geldt dat de markt voor cd-rom s en dvd s niet groot is. Bijna iedereen luistert naar muziek (94%) op cd, dvd of in mp3-formaat en een grote groep kijkt naar films op dvd (79%). Dit zijn dus ook voor de bibliotheek aantrekkelijke markten. Bibliotheek Heist-op-den-Berg behaalt marktaandelen van 21% bij muziek cd s en dvd s en 13% bij films op dvd. De markt voor games is aanmerkelijk kleiner. De bibliotheek haalt hier ook een zeer beperkt marktaandeel. Bij informatie van internet is nog een wereld te winnen. Het huidige marktaandeel van 4% is bepaald op basis van het internetgebruik in de bibliotheek. Dit ontwikkelt zich echter meer tot voorziening voor doelgroepen, die thuis of op hun werk internet ontberen of voor bezoekers die vaker naar de bibliotheek gaan en daar langer blijven voor bijvoorbeeld het uitwerken van opdrachten voor school. Het gezamenlijk in de sector opbouwen van een digitale bibliotheek is waarschijnlijk effectiever. In Nederland heeft de opbouw van bibliotheek.nl, met diensten zoals de digitale vraagbaak van de bibliotheek (al@din) en schoolbieb, tot een verhoging van het marktaandeel van de bibliotheek geleid tot ongeveer 25% 1. Figuur C geeft een overzicht van marktomvang en marktaandelen van alle media: Figuur C: marktomvang en marktaandeel alle media (n=528) 1 Bron: marktonderzoek Bibliotheek Hengelo Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 6

7 1. Aanleiding en doelstelling van het marktonderzoek Aanleiding Bibliotheek Heist-op-den-Berg neemt deel aan het project integraal collectiebeheer. Met dit plan wil de bibliotheek het collectiebeleid professionaliseren en effectiever inzetten. Het collectieplan is onder meer gebaseerd op de vraag van burgers. Dit marktonderzoek brengt de omvang en samenstelling van de lokale vraag in kaart en de rol die de bibliotheek speelt om in deze vraag te voorzien. Dit is essentiële informatie voor vraag en resultaatgericht werken. In tegenstelling tot gebruikersonderzoek komen ook wensen van niet-bibliotheek bezoekers in beeld. Het marktonderzoek voorziet in de informatie om de keuzes in dit eigen integrale collectieplan te baseren op de lokale vraag in Heist-op-den-Berg en het publieksbereik van bibliotheek Heist-opden-Berg. De resultaten van dit eigen marktonderzoek vervangen de tot nog toe gebruikte Nederlandse cijfers Doelstellingen van het marktonderzoek Doel van het onderzoek is een actueel inzicht voor bibliotheek en gemeente in: 1. omvang en samenstelling van de vraag naar bibliotheekdiensten in Heist-op-den-Berg. 2. het (publieks) bereik dat de bibliotheek op haar kernfuncties realiseert. Marktonderzoek voorziet in het laatste stuk input voor succesvolle toepassing van het integrale collectieplan. Hierdoor wordt het collectieplan krachtiger en neemt het draagvlak ervoor toe. Ook kunnen bibliotheek en gemeente de resultaten gebruiken om de veronderstellingen over de vraag van burgers naar bibliotheekdiensten in het beleidsplan te toetsen en voor promotie naar gebruikers en niet-gebruikers van de bibliotheek. Het marktonderzoek geeft antwoord op de volgende vragen: 1. Hoe groot is de vraag van gebruikers én niet-gebruikers van bibliotheek Heist-op-den-Berg naar diverse soorten informatie, cultuur en ontspanning? 2. In welke mate gebruiken burgers in Heist-op-den-Berg hiervoor boeken, tijdschriften of digitale media zoals internet? 3. In welke mate gebruiken burgers hiervoor diensten van bibliotheek Heist-op-den-Berg? 4. Hoe zitten de bezoekersstromen in elkaar? 5. Wie maakt wel en wie maakt geen gebruik van de bibliotheek (gebruikersprofiel)? 2. Methode van onderzoek De vragenlijst De vragenlijst voor volwassenen vanaf 18 jaar bestaat uit 4 delen: 1) Deel 1 informeert naar interesses van burgers en de wijze van informatieverzameling. 2) Deel 2 gaat over ontspanning: in hoeverre lezen volwassenen romans of ontspannende tijdschriften, luisteren ze naar muziek, kijken ze naar films en spelen ze games? 3) Deel 3 bestaat uit vragen over het bibliotheekbezoek en -gebruik van volwassenen. 4) In deel 4 komen algemene persoonskenmerken aan bod De afname van het onderzoek De doelgroep van het onderzoek bestaat uit alle inwoners van Heist-op-den-Berg vanaf 18 jaar. De volwassenen zijn op 4 verschillende manieren benaderd om deel te nemen aan het onderzoek: 1) Via een naar adressen uit het ledenbestand; bibliotheek Heist-op-den-Berg beschikt over 309 unieke adressen van leden vanaf 18 jaar. Deze leden hebben allemaal een ontvangen met daarin de uitnodiging om mee te doen en een link naar de digitale vragenlijst. 2) Via werving per post; in eerste instantie zijn 200 uitnodigingen om deel te nemen aan het onderzoek gestuurd naar niet-leden van de bibliotheek. Veruit het grootste deel betrof volwassenen. Later zijn nog eens 300 van dergelijke uitnodigingen verstuurd. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 7

8 3) Via een knop op de website van de gemeente en vermelding in de gemeentekrant; bezoekers van de site konden kiezen voor de digitale jongeren of volwassenen enquête. In de gemeentekrant is het marktonderzoek onder de aandacht van de inwoners van Heist-opden-Berg gebracht. 4) Via extra actieve werving van respondenten; tijdens klassenbezoeken hebben jongeren een uitnodiging ontvangen om deel te nemen aan het marktonderzoek. De voornaamste doelstelling was om op deze manier ook de ouders van de jongeren te bereiken De respons 666 personen hebben gereageerd op de digitale uitnodiging of de knop op de website en de vragenlijst ingevuld. Hiervan waren er 537 lid van de bibliotheek en 129 niet. Om de oververtegenwoordiging van leden te corrigeren zijn, in overleg met de bibliotheek, 138 leden uit oververtegenwoordigde leeftijdscategorieën voor de analyse verwijderd uit het databestand. Daarnaast heeft herweging naar bibliotheekbezoek plaatsgevonden (niet-bezoekers hebben een weegfactor toegekend gekregen). Het analyse bestand bestond uiteindelijk dus uit 528 respondenten. Van deze 528 volwassenen zijn er 399 lid van de bibliotheek en 129 geen lid. Deze aantallen zijn voldoende om een uitsplitsing te maken van de vraag van leden en niet-leden. Om de ondervertegenwoordiging van het aantal niet-bezoekers in de steekproef te corrigeren heeft herweging plaatsgevonden Opbouw van het rapport In hoofdstuk 3 geven we een beeld van de achtergrondkenmerken van de respondenten en het gebruik en bezoek van de bibliotheek. In hoofdstuk 4 geven we de marktomvang van de verschillende informatieve media in Heist-op-den-Berg. Tevens rapporteren we het marktaandeel dat de bibliotheek in Heist-op-den-Berg behaalt bij deze verschillende informatieve media. Met het oog op de hanteerbaarheid van de cijfers in het ICB model is ervoor gekozen de SiSo categorieën uit het model aan te houden. Bijlage 2 geeft alle marktgegevens in percentages en absolute aantallen. Hoofdstuk 5 geeft een korte samenvatting van de onderzoeksresultaten. We geven in de tabellen over marktomvang de resultaten voor de totale steekproef en de uitsplitsing naar leden en niet-leden. Steeds is ook het aantal respondenten vermeld van de totale steekproef, de leden en de niet-leden (de n per vraag of item respons). De resultaten met betrekking tot bibliotheekbezoek en gebruik zijn niet uitgesplitst naar leden en niet-leden. Logisch, het betreft hier voor het overgrote deel leden. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 8

9 3. Een profiel van de steekproef Geslacht, leeftijd, leefsituatie en culturele participatie. Tabel 1 geeft een overzicht van geslacht, leeftijd en leefsituatie van de deelnemers aan het onderzoek: Tabel 1: Geslacht, leeftijd en leefsituatie van respondenten % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Vrouw 55% 62% 49% Man 45% 48% 51% jaar of jonger 7% 9% 6% jaar 19% 17% 21% jaar 18% 18% 19% jaar 25% 25% 24% jaar 19% 21% 17% jaar 9% 7% 11% Ouder dan 70 jaar 3% 3% 3% Studeert / gaat naar school 11% 14% 8% Heeft betaald werk 63% 65% 62% Is met pensioen 14% 13% 14% Anders 12% 8% 15% Alleenwonend 9% 10% 8% Inwonend bij ouder 16% 18% 15% Samenwonend zonder kinderen 30% 22% 35% Samenwonend met kinderen 41% 46% 38% Anders 4% 4% 4% Tabel 1 laat zien dat: 55% van de respondenten vrouw is. Onder de leden is 62% vrouw en onder niet-leden is 49% vrouw. Onder de niet-leden zitten dus meer mannen dan vrouwen. De leeftijdsgroepen jaar (25%) en jaar en jaar (beiden 19%) het best vertegenwoordigd zijn. Onder de niet-leden in de steekproef bevinden zich in verhouding meer mensen van 20 to 40 jaar en van 60 tot 70 jaar. Veruit de grootste groep respondenten betaald werk heeft (63%). Onder de leden zitten meer studenten of scholieren dan onder de niet-leden. In totaal 71% samenwonend is. Het aantal samenwoners met kinderen is onder leden beduidend groter dan onder niet-leden. Tabel 2: hoogst genoten opleiding % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Geen of lager onderwijs 3% 1% 4% Lager secundair onderwijs 12% 7% 15% Hoger secundair onderwijs 26% 28% 25% Hogere studies 59% 64% 56% Uit tabel 2 blijkt dat: 59% van de respondenten een hogere studie dan het hoger secundair onderwijs volgt of heeft gevolgd. Slechts 3% heeft geen onderwijs of maximaal lager onderwijs gevolgd. De percentages mensen met geen of lager onderwijs en met lager secundair onderwijs onder de niet-leden hoger liggen dan onder de leden. Onder de leden daarentegen zitten meer mensen met een hogere opleiding. Dit is een gebruikelijk resultaat bij bibliotheekonderzoek. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 9

10 Tabel 3 geeft een beeld van de deelname aan (populaire) cultuur in Heist-op-den-Berg: Tabel 3: culturele participatie % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Lezingen 20% 26% 15% Discussiebijeenkomsten of debatten 8% 9% 7% Musea of tentoonstellingen 43% 54% 36% Theatervoorstellingen 47% 55% 42% (Pop) muziekconcerten 49% 52% 47% Filmhuizen 7% 10% 6% Bioscoop 68% 71% 66% Filmvoorstellingen in een cultureel centrum 25% 35% 19% Computer- of internetcursussen 12% 12% 12% Culturele workshops of cursussen 6% 9% 4% Creatieve workshops of cursussen 19% 22% 17% Tabel 3 laat zien dat voor culturele participatie in Heist-op-den-Berg het volgende geldt: Veel inwoners van Heist-op-den-Berg bezoeken de bioscoop (68%), (pop)muziekconcerten (49%), theatervoorstellingen (47%) en musea of tentoonstellingen (43%). De minste animo is er voor culturele workshops of cursussen (6%). Leden nemen vaker deel aan alle activiteiten, met uitzondering van computer- en internetcursussen Bezoek aan de bibliotheek. 43% van de volwassen respondenten is lid van de bibliotheek of bezoekt de bibliotheek wel eens. Tabel 4 geeft een overzicht van de bezochte bibliotheken (100% is het aantal bibliotheekbezoekers): Tabel 4: bibliotheekbezoek Heist-op-den-Berg: % bezoekers n bezoekers Hoofdbibliotheek Heist-centrum 95% 425 Uitleenpost Booischot-centrum 6% 425 Uitleenpost Heist-Goor 7% 425 Uitleenpost Itegem 6% 425 Uitleenpost Schriek 4% 425 Uitleenpost Wiekevorst 3% 425 Uitleenpost Pijpelheide 2% 425 Bibliotheek Putte 4% 425 Bibliotheek Hulshout 2% 425 Andere bibliotheek 12% 425 Ik bezoek geen bibliotheek 0% 425 Voor het bibliotheekbezoek in Heist-op-den-Berg geldt: Ongeveer 95% van alle leden en bezoekers in de steekproef bezoekt wel eens de hoofdbibliotheek Heist-centrum. Uitleenpost Heist-Goor wordt door 7% wel eens bezocht. De andere uitleenposten en bibliotheken worden door 2%-6% van de respondenten uit de steekproef bezocht. 12% bezoekt wel eens een andere bibliotheek dan de genoemde bibliotheken. De percentages tellen op tot meer dan 100% omdat sommige leden/bezoekers meerdere bibliotheken bezoeken Frequentie en duur van bibliotheekbezoek. Tabel 5 toont hoe vaak volwassen leden en bezoekers uit Heist-op-den-Berg de bibliotheek bezoeken en hoeveel tijd men gemiddeld doorbrengt in de bibliotheek (100% is aantal bibliotheekbezoekers): Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 10

11 Tabel 5: frequentie en duur bibliotheekbezoek Heist-op-den-Berg: % bezoekers n bezoekers Wekelijks of vaker 9% 425 Twee- of driewekelijks 24% 425 Maandelijks 34% 425 Minder dan maandelijks 33% 425 Tot een kwartier 6% 425 Tussen een kwartier en een half uur 52% 425 Tussen een half uur en een uur 32% 425 Langer dan een uur 10% 425 Uit tabel 5 blijkt dat: De meesten de bibliotheek maandelijks of minder dan maandelijks bezoeken (34% en 33%). Veelbezoekers in de minderheid zijn (9% bezoekt wekelijks of vaker de bibliotheek). 24% de bibliotheek twee- of driewekelijks bezoekt. 52% per bezoek tussen een kwartier en een half uur doorbrengt in de bibliotheek. 6% maximaal een kwartier blijft Redenen van niet-bezoeken van de bibliotheek. Tabel 6 geeft een overzicht van de redenen waarom volwassenen uit Heist-op-den-Berg de bibliotheek niet bezoeken. Omdat maar een heel klein gedeelte van de niet-bezoekers deze vraag beantwoord heeft, zijn alle percentages in de tabel erg laag. Tabel 6: redenen niet bezoeken van de bibliotheek % niet-bezoekers n niet-bezoekers Te ver weg 0% 129 Te weinig muziek en films 1% 129 Slechte openingstijden 1% 129 Ik lees geen boeken 0% 129 Internet thuis, op mijn werk of op school 0% 129 Ik luister weinig naar muziek cd s of dvd s 0% 129 Ik kijk weinig naar films op dvd 0% 129 Ik heb te weinig tijd om naar de bibliotheek te gaan 3% 129 Ik koop liever in plaats van lenen 0% 129 Andere reden 0% 129 De 3 genoemde redenen voor het niet bezoeken van een bibliotheek zijn: Men heeft te weinig tijd. Men vindt dat er te weinig muziek en films in de collectie zitten. Men vindt de openingstijden niet goed. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 11

12 3.5. Bibliotheekgebruik Figuur 1 laat het percentage bezoekers zien dat het voorbije jaar de genoemde media in de bibliotheek leende: Figuur 1: % bezoekers dat genoemde media leent in de bibliotheek (n=425) Figuur 1 laat zien dat: Het grootste percentage bezoekers komt om romans te lenen: 74%. Ook informatieve boeken door een hoog percentage bezoekers geleend worden: 65%. 45% wel eens muziek leent en 25% wel eens een film of serie. 19% wel eens een strip leent in de bibliotheek. Het lenen van informatieve video s of dvd s, cd-rom s, tijdschriften, luisterboeken en grote letterboeken veel minder een reden zijn om de bibliotheek te bezoeken (2%-9%). Bibliotheekbezoekers komen niet alleen naar de bibliotheek om media te lenen. Figuur 2 geeft een overzicht van het percentage bezoekers, dat om andere redenen de bibliotheek bezocht: Figuur 2: ander gebruik van de bibliotheek (n=425) Uit figuur 2 blijkt duidelijk dat het hoogste percentage bezoekers wel eens naar de bibliotheek komt om een krant of tijdschrift te lezen (22% van de leden en/of bezoekers). Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 12

13 3.6. Gebruik website van de bibliotheek. Tabel 7 geeft een overzicht van de frequentie waarmee volwassenen uit Heist-op-den-Berg de bibliotheekwebsite bezoeken en wat zij op deze website doen: Tabel 7: frequentie en redenen bezoek bibliotheekwebsite % totaal n totaal Wekelijks of vaker 2% 528 Twee- of driewekelijks 7% 528 Maandelijks 13% 528 Minder dan maandelijks 16% 528 Nooit 62% 528 % websitebezoekers n websitebezoekers Informatie over openingsuren. 64% 200 Informatie over bibliotheekgebruik 11% 200 Informatie over de collectie 64% 200 Informatie over activiteiten 10% 200 Blikvangers 7% 200 Om media te reserveren of te verlengen 74% 200 Voor links met andere websites 2% 200 Downloaden folders, handleidingen en gidsen 1% 200 Iets anders 2% 200 n totaal zijn alle respondenten en n websitebezoekers zijn alle websitebezoekers. Voor het bezoek en gebruik van de website van Bibliotheek Heist-op-den-Berg geldt: 62% van de volwassen respondenten bezoekt nooit de website van de bibliotheek. Van de 38% websitebezoekers doet de grootste groep dit minder dan maandelijks. De belangrijkste redenen om de bibliotheekwebsite te bezoeken zijn het reserveren en verlengen van media (74% van de websitebezoekers), informatie over de openingstijden en informatie over de collectie (beiden 64%) Openingstijden. Tabel 8 geeft een overzicht van de tijdstippen waarop de bibliotheek het meest wordt bezocht: Tabel 8: tijdstippen bibliotheekbezoek % bezoekers n bezoekers Maandag: % 425 Maandag: % 425 Dinsdag: % 425 Woensdag: % 425 Woensdag: % 425 Woensdag: % 425 Donderdag: % 425 Vrijdag: % 425 Vrijdag: % 425 Zaterdag: % 425 Zaterdag: % 425 Tabel 8 laat zien dat: De zaterdag van tot uur (25%) en van tot uur (30%) samen met woensdag van tot uur (18%) de populairste bezoektijden zijn. Weinig bezoekers op woensdagochtend en op vrijdag van uur tot uur komen Extra vragen in Heist-op-den-Berg De bibliotheek heeft zelf een drietal vragen toegevoegd aan de vragenlijst van het marktonderzoek. Deze paragraaf geeft de antwoorden van de respondenten op deze vragen. Allereerst geeft tabel 9 weer welke communicatiemiddelen de inwoners van Heist-op-den-Berg gebruiken om op de hoogte te blijven van het vrije tijd aanbod in de gemeente: Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 13

14 Tabel 9: communicatiemiddelen om op de hoogte te blijven van aanbod vrije tijd % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Website 63% 69% 58% Elektronische nieuwsbrief 48% 53% 45% Facebook 15% 17% 14% Blog 1% 2% 1% Heists Forum / gemeentekrant 28% 23% 31% Lichtkranten op straat 6% 7% 6% Flyers en affiches 7% 7% 8% SMS 3% 4% 2% Persoonlijke attendering via 26% 24% 27% Iets anders 0% 1% 0% Tabel 9 maakt duidelijk dat: De website van de gemeente het meest gebruikt wordt om op de hoogte te blijven van het aanbod vrije tijd (63%). Ook elektronische nieuwsbrieven (48%), het Heists Forum (28%) en persoonlijke attendering via (26%) belangrijke informatiebronnen zijn. Niet-leden duidelijk vaker het Heists Forum als informatiebron gebruiken dan leden. Leden gebruiken beduidend vaker websites en elektronische nieuwsbrieven. De tweede en derde extra vraag betreffen de interesse in een leesclub en hoe vaak deze bij elkaar zou moeten komen. Tabel 10 geeft de resultaten: Tabel 10: Leesclub Interesse in leesclub % totaal n totaal ja 12% 528 nee 88% 528 Frequentie samenkomen % geïnteresseerden om de 2 maanden 55% 63 om de 4 maanden 21% 63 om de 6 maanden 24% 63 Uit tabel 10 blijkt dat: 12% van de respondenten interesse heeft in een leesclub. Meer dan de helft van de mensen met interesse de voorkeur geeft aan een leesclub, die eens in de 2 maanden samenkomt. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 14

15 4. Resultaten marktonderzoek: volwassenen vanaf 18 jaar Uitleg resultaten In paragraaf komen de resultaten van het marktonderzoek voor achtereenvolgens informatieve boeken, informatieve tijdschriften, informatieve cd s en dvd s en informatief internet aan bod. Het gaat daarbij om zowel de vraag naar de verschillende soorten informatieve media (de marktomvang) als de rol die de bibliotheek speelt bij het vervullen van de behoeften aan deze media (het marktaandeel). In paragraaf 4.6 gebeurt hetzelfde voor de ontspannende media. Bijlage 1 licht de begrippen marktomvang en aandeel toe. In de paragrafen 4.7 tot en met 4.10 wordt vervolgens de marktomvang voor de verschillende media uitgesplitst naar de verschillende genres, zodat een specifieker beeld ontstaat van de marktvraag. Dit gebeurt in tabellen voor achtereenvolgens romangenres, tijdschriftengenres, muziekgenres en filmgenres. De grafieken tonen de resultaten voor de informatiegebieden volgens de SiSo genre indeling. Dit is gebeurd met het oog op het ICB model voor Heist-op-den-Berg, dat eveneens deze indeling volgt. In de grafieken en tabellen van dit rapport staan alleen de resultaten voor de hoofdcategorieën van de SiSo structuur weergegeven. Dit is gebeurd omwille van de overzichtelijkheid. De gegevens over marktomvang en aandeel voor de subcategorieën van de indeling zijn echter wel berekend en zullen verwerkt worden in het ICB model van bibliotheek Heist-op-den-Berg. Voor een overzicht van de items, die behoren tot de verschillende SiSo rubrieken, wordt verwezen naar bijlage 5. In alle gevallen geldt dat eerst een grafiek de resultaten voor de totale steekproef geeft. In een tabel volgt daarna een uitsplitsing van de marktomvang naar leden en niet-leden. Het marktaandeel is niet uitgesplitst naar lidmaatschap omdat in principe geldt dat nietleden geen media lenen in de bibliotheek. De marktgegevens in de grafieken zijn uitgedrukt in percentages van de bevolking (marktomvang) of van de desbetreffende markt (marktaandeel). Met behulp van de bevolkingsgegevens van Heist-op-den-Berg (in 2010 woonden er volwassenen vanaf 18 jaar in Heist-op-den-Berg) zijn deze percentages omgerekend naar aantallen personen. Bijlage 2 geeft een overzicht van marktomvang en marktaandeel, uitgedrukt in personen. Elke combinatie van informatiecategorie en mediavorm (boek, tijdschrift, cd of dvd en internet) kent een eigen marktomvang en een eigen marktaandeel. Ook voor romans, ontspannende tijdschriften, muziek, films, games en ontspannend internet zijn de marktomvang en het marktaandeel bepaald. Iedere combinatie van marktomvang en marktaandeel geeft andere strategische opties voor de bibliotheek. Bibliotheek Heist-op-den-Berg kan bijvoorbeeld een groot aandeel hebben op een grote of een kleine markt. De 1 ste situatie duidt op een goed inspelen op de vraag en de 2 de kan de vraag oproepen of er niet teveel aandacht is besteed aan een (te) kleine markt. Ook kan de bibliotheek een (te) klein aandeel hebben op een grote of op een kleine markt. In het eerste geval zijn er groeimogelijkheden en in het 2 de geval kan er sprake zijn van een kleine, maar beleidsmatig belangrijke doelgroep. Of juist van een markt waaraan terecht weinig aandacht is besteed. Bijlage 3 geeft een overzicht van de verschillende strategische adviezen op basis van de combinaties van marktomvang en marktaandeel. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 15

16 4.2. Informatieve boeken 79% van de volwassenen uit Heist-op-den-Berg raadpleegt of leest wel eens een informatief boek (marktomvang). Van deze groep leent 34% wel eens een informatief boek in de bibliotheek (marktaandeel). Figuur 3 toont de marktomvang en aandeel van de informatieve (SiSo) boekengenres: Figuur 3: marktomvang en aandeel bij informatieve boeken (n=528) De meeste vraag onder volwassenen is er naar informatieve boeken over: Landen (en reizen) (63%). Dagelijks leven (56%). De natuur (48%). Cultuur en kunst (45%). De marktaandelen zijn het grootst bij boeken over: Levensvisies (50%). Geschiedenis (48%). Techniek en industrie (47%). Taal en literatuur (46%). Het hoge marktaandeel van 50% bij boeken over levensvisies wil zeggen dat van alle volwassenen uit Heist-op-den-Berg, die wel eens een boek over levensvisies lezen, de helft hierover ook wel eens een boek leent in de bibliotheek. Het marktaandeel wordt dus uitgedrukt als een percentage van de marktomvang. Omdat de markt voor boeken over levensvisies met 18% minder groot is dan andere markten, betreft het hoge marktaandeel in werkelijkheid slechts volwassenen. Ter vergelijking: door de grotere markt (56%) bij dagelijks leven komt een lager marktaandeel van 35% in absolute zin neer op volwassenen. Bij het interpreteren van de gevonden marktaandelen moet dus ook altijd rekening gehouden worden met de marktomvang. In de grafieken staan marktomvang en aandeel daarom direct onder elkaar. Alle gevonden marktgegevens zijn omgerekend naar het absolute aantal volwassen inwoners. Bijlage 2 geeft hiervan een overzicht. Tabel 11 geeft een uitsplitsing van de marktomvang voor informatieve boeken naar leden en nietleden van de bibliotheek: Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 16

17 Tabel 11: marktomvang informatieve boeken uitgesplitst naar (niet) leden Boeken % totaal n totaal % leden n leden % niet-leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 18% % % 129 de samenleving 27% % % 129 opvoeding-onderwijs 33% % % 129 wetenschap 39% % % 129 de mens 43% % % 129 vrije tijd 43% % % 129 dagelijks leven 56% % % 129 natuur 48% % % 129 cultuur en kunst 45% % % 129 taal en literatuur 31% % % 129 geschiedenis 19% % % 129 landen 63% % % 129 economie en bedrijf 29% % % 129 techniek en industrie 22% % % 129 Voor de vraag naar informatieve boeken in Heist-op-den-Berg geldt dat: Er bij zowel leden als niet-leden de meeste vraag is naar informatieve boeken over landen (74% en 55%). 67% van de leden wel eens een boek over dagelijks leven leest, 62% over cultuur en kunst en 59% over de natuur. Bibliotheekleden duidelijk meer boeken lezen dan niet-leden. Dit geldt voor alle informatiedomeinen Informatieve tijdschriften 81% van de volwassenen uit Heist-op-den-Berg leest wel eens een informatief tijdschrift (marktomvang). Van deze groep leent of leest 13% wel eens een informatief tijdschrift van of in de bibliotheek (marktaandeel). Figuur 4 geeft een overzicht van de marktomvang en marktaandelen op de verschillende informatiedomeinen: Figuur 4: marktgegevens informatieve tijdschriften (n=528) De vraag naar informatieve tijdschriften (81%) is onder volwassenen iets groter dan de vraag naar informatieve boeken (79%). De meeste vraag is er naar tijdschriften met informatie over: Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 17

18 Landen (66%). Dagelijks leven (55%). Vrije tijd (49%). Wetenschap, de mens en natuur (allen 48%). De marktaandelen bij informatieve tijdschriften liggen een stuk lager dan bij informatieve boeken (13% tegenover 34%). De marktaandelen zijn het grootst bij tijdschriften over: Levensvisies (23%). Taal en literatuur (21%). Ook hier geldt dat een groot aandeel op een kleine markt leidt tot relatief weinig gebruikers. Zo is weliswaar het marktaandeel bij tijdschriften over levensvisies het grootst (23%), maar uitgedrukt in personen één van de kleinste (1.213 personen). Dit komt omdat de markt voor deze tijdschriften met personen het kleinst is. Omgekeerd betreft het kleinste marktaandeel bij (onder meer) tijdschriften over vrije tijd (13%) gebruikers. Dit komt omdat veel meer personen deze tijdschriften lezen (48%). Een procent van een grote markt is nu eenmaal meer mensen dan een procent van een kleine markt. Bijlage 2 geeft de marktomvang en marktaandeel van alle soorten informatieve tijdschriften in zowel percentages als personen. Tabel 12 geeft een uitsplitsing van de marktomvang voor informatieve tijdschriften naar leden en niet-leden van de bibliotheek: Tabel 12: marktomvang informatieve tijdschriften uitgesplitst naar (niet) leden Tijdschriften % totaal n totaal % leden n leden % niet-leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 16% % % 129 de samenleving 31% % % 129 opvoeding-onderwijs 37% % % 129 wetenschap 48% % % 129 de mens 48% % % 129 vrije tijd 49% % % 129 dagelijks leven 55% % % 129 natuur 48% % % 129 cultuur en kunst 41% % % 129 taal en literatuur 30% % % 129 geschiedenis 19% % % 129 landen 66% % % 129 economie en bedrijf 36% % % 129 techniek en industrie 27% % % 129 Voor de vraag naar informatieve tijdschriften in Heist-op-den-Berg geldt dat: De vraag naar tijdschriften met informatie over landen het grootst is onder leden en nietleden. Bij de leden en niet-leden tijdschriften over dagelijks leven op de tweede plaats komen. Op de derde plaats komen bij de leden tijdschriften over de natuur en bij niet-leden tijdschriften over vrije tijd. Tijdschriften met daarin informatie over levensvisies en geschiedenis het minst gevraagd zijn. Dit geldt voor zowel leden als niet-leden. Wel is de vraag bij leden groter dan bij nietleden Informatieve cd of dvd 25% van de volwassenen uit Heist-op-den-Berg gebruikt wel eens een informatieve cd of dvd (marktomvang). Van deze groep leent 13% wel eens een informatieve cd of dvd in de bibliotheek (marktaandeel). Figuur 5 toont marktomvang en -aandeel bij de verschillende soorten informatieve cd s en dvd s: Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 18

19 Figuur 5: marktgegevens informatieve cd s en dvd s (n=528) 25% van de volwassenen in Heist-op-den-Berg gebruikt wel eens een informatieve cd of dvd. De vraag naar deze media is hiermee veel kleiner dan de vraag naar informatieve boeken of tijdschriften (79% en 81%). De vraag is relatief het grootst bij informatieve cd s of dvd s over: Cultuur en kunst (18%). Landen en taal en literatuur (beiden 11%). Vrije tijd (10%). Van alle volwassenen gebruikers van informatieve cd of dvd s, doet 13% dit ook in de bibliotheek. De aandelen zijn het hoogst bij: Levensvisies (27%). Techniek en industrie (22%). De natuur en economie en bedrijf (beiden 21%). Tabel 13 geeft een uitsplitsing van de marktomvang naar leden en niet-leden van de bibliotheek: Tabel 13: marktomvang informatieve cd s en dvd s uitgesplitst naar (niet) leden Cd / dvd % totaal n totaal % leden n leden % niet-leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 3% 528 6% 399 1% 129 de samenleving 5% % 399 1% 129 opvoeding-onderwijs 7% % 399 4% 129 wetenschap 7% % 399 4% 129 de mens 7% % 399 6% 129 vrije tijd 10% % 399 8% 129 dagelijks leven 9% % 399 7% 129 natuur 9% % 399 5% 129 cultuur en kunst 18% % % 129 taal en literatuur 11% % 399 7% 129 geschiedenis 3% 528 6% 399 1% 129 landen 11% % 399 8% 129 economie en bedrijf 5% 528 8% 399 2% 129 techniek en industrie 4% 528 8% 399 2% 129 Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 19

20 Voor de vraag naar informatieve cd s en dvd s in Heist-op-den-Berg geldt dat: De vraag naar cd s/dvd s over cultuur en kunst het grootst is onder leden (23%) en nietleden (14%). De vraag naar cd s/dvd s over andere onderwerpen bij de leden uiteenloopt van 6% tot en met 16% en bij niet-leden van 1% tot en met 8%. Leden maken meer gebruik van informatieve cd s en dvd s dan niet-leden Informatief internetgebruik 96% van de volwassenen uit Heist-op-den-Berg gebruikt wel eens internet om informatie op te zoeken (marktomvang). Van deze groep maakt 4% wel eens gebruik van internet in de bibliotheek (marktaandeel). De digitale bibliotheek is in Vlaanderen nog in ontwikkeling en kan alleen in een samenwerkingsvorm uitgroeien naar een goed gebruikte internet informatiebron. Dan zullen ook hier de marktaandelen flink kunnen stijgen, zo leren de Nederlandse marktonderzoeken. Figuur 6 geeft een overzicht van de marktomvang en marktaandelen bij de verschillende soorten informatief internetgebruik: Figuur 6: marktgegevens informatief internet (n=528) Volwassenen in Heist-op-den-Berg gebruiken tegenwoordig vaker internet om informatie te vinden dan een boek of een tijdschrift (96% tegenover 79% en 81%). De vraag naar informatie op internet is dus net als bij informatieve boeken en tijdschriften zeer groot. De meeste vraag is er naar digitale informatie over de volgende onderwerpen: Landen (85%). Cultuur en kunst (73%). Wetenschap (72%). Dagelijks leven (71%). Hoewel bij de volwassenen de vraag naar informatie van internet de vraag naar informatieve boeken overtreft, is de positie van de bibliotheek bij informatief internet nog lang niet zo sterk als die bij informatieve boeken. Het totale marktaandeel bij informatief internet is 4%, terwijl dit aandeel bij informatieve boeken 34% bedraagt. Nederlandse marktonderzoekcijfers tonen aan dat er winst te behalen valt bij de marktaandelen voor informatief internet; zo stegen deze aandelen in Hengelo van maximaal 2% (internet t.b.v. cultuur) in 2001 tot 24% en 25% op de verschillende informatiedomeinen in Deze aandelen werden behaald via de eigen website, deelname aan de digitale vraagbaak al@din en bibliotheek.nl en internetten in de bibliotheek. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 20

21 Tabel 14 geeft een uitsplitsing van de marktomvang naar leden en niet-leden van de bibliotheek bij informatief internet: Tabel 14: marktomvang informatief internetgebruik uitgesplitst naar (niet) leden Internet % totaal n totaal % leden n leden % niet-leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 19% % % 129 de samenleving 44% % % 129 opvoeding-onderwijs 50% % % 129 wetenschap 72% % % 129 de mens 61% % % 129 vrije tijd 64% % % 129 dagelijks leven 71% % % 129 natuur 60% % % 129 cultuur en kunst 73% % % 129 taal en literatuur 41% % % 129 geschiedenis 25% % % 129 landen 85% % % 129 economie en bedrijf 44% % % 129 techniek en industrie 35% % % 129 Voor de vraag naar informatief internet in Heist-op-den-Berg geldt dat: Onder zowel bibliotheekleden als niet-leden de vraag het grootst is naar internet t.b.v. informatie over landen. De vraag naar internet informatie over cultuur en kunst komt op de tweede plaats bij leden. Bij niet-leden is dit informatie over wetenschap. Leden vaker het internet gebruiken om informatie te vinden. Dit geldt voor alle informatiedomeinen m.u.v. wetenschap, vrije tijd, landen en economie en bedrijf Ontspannende media Figuur 7 geeft een overzicht van de marktomvang en marktaandelen bij ontspannende media. Hieronder worden verstaan: romans, ontspannende tijdschriften, strips, muziek, films, games en ontspannend internetgebruik: Figuur 7: marktgegevens ontspannende media (n=528) Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 21

22 De vraag naar ontspannende media is onder de volwassenen in Heist-op-den-Berg doorgaans groot: 80% leest wel eens een roman. 42% leest wel eens een ontspannend tijdschrift. 21% leest wel eens een strip. 85% luistert wel eens naar een muziek cd of dvd. 79% kijkt wel eens naar een film op dvd. 61% gebruikt wel eens internet ter ontspanning. 31% speelt wel eens een game. De positie die de bibliotheek inneemt is bij romans goed. Redelijk tot goede aandelen zijn er bij strips, muziek en in mindere mate films. Bij digitale media daarentegen vervult de bibliotheek een (te) kleine rol op behoorlijke tot grote markten. Dit blijkt uit de volgende marktaandelen: 40% bij romans. 11% bij ontspannende tijdschriften. 24% bij strips. 21% bij muziek cd s of dvd s. 13% bij films op dvd. 3% bij ontspannend internet. 5% bij games. De hoge marktaandelen op de grote markten voor schriftelijke ontspannende media en bij muziek vereisen een andere strategie van de bibliotheek dan de lagere marktaandelen op de eveneens grote markten voor digitale ontspannende media. Bijlage 3 geeft een overzicht van de verschillende adviezen, behorende bij verschillende combinaties van marktomvang en marktaandeel. Tabel 15 splitst de marktomvang van ontspannende media uit naar leden en niet-leden: Tabel 15: marktomvang ontspannende media uitgesplitst naar (niet) leden ontspannende media % totaal n totaal % leden n leden % niet-leden n niet-leden romans 80% % % 129 ontspannende tijdschriften 42% % % 129 strips 21% % % 129 muziek cd of dvd 85% % % 129 film op dvd 79% % % 129 ontspannend internet 61% % % 129 games 31% % % 129 Voor de vraag naar ontspannende media in Heist-op-den-Berg geldt dat: De vraag naar muziek cd s of dvd s (85%) het grootst is, gevolgd door de vraag naar romans (80%) en films (79%). De vraag naar strips bij zowel leden (24%) als niet-leden (20%) het kleinst is. De vraag naar films op dvd, ontspannend internet en games onder niet-leden groter is dan onder bibliotheekleden. Bibliotheekleden lezen duidelijk meer romans, ontspannende tijdschriften en strips. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 22

23 4.7. Uitsplitsing romangenres Tabel 16 geeft een beeld van de vraag naar de verschillende romangenres: Tabel 16: vraag naar romangenres uitgesplitst naar (niet) leden type romans % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden (Auto) biografische literatuur 24% 37% 15% Politieke, sociale of psychologische literatuur 21% 31% 15% Waar gebeurd 33% 48% 23% Andere literatuur 31% 45% 21% Familie- of streekroman 16% 25% 10% Romantisch verhaal, chicklit of doktersroman 22% 29% 17% Detective of thriller 50% 57% 45% Spionage-, avonturenroman en/of oorlogsroman 27% 34% 22% Horror- of griezelverhaal 8% 11% 7% Sciencefiction of fantasy 13% 18% 10% Gelegenheidsroman, sportverhaal of dierenboeken 5% 7% 4% soort romans Poëzie of toneel 13% 16% 11% Strip 21% 24% 20% Makkelijk lezen boek 23% 27% 20% Roman in een andere taal 21% 28% 16% Grote letterboek 2% 2% 1% Voor de vraag naar de verschillende typen romans in Heist-op-den-Berg geldt dat: De vraag naar detectives / thrillers (50%) en waargebeurde verhalen (33%) het grootst is. De meeste vraag bij zowel leden als niet-leden er is naar detectives en thrillers en waargebeurde verhalen. De markt voor gelegenheidsromans, sportverhalen of dierenboeken en voor horror- en griezelverhalen het kleinst is. Ook dit geldt voor zowel leden als niet-leden. Leden alle typen romans vaker lezen dan niet-leden. Voor de vraag naar de verschillende soorten romans in Heist-op-den-Berg geldt dat: Makkelijk lezen boeken het meest worden gelezen (23%). Leden lezen het vaakst anderstalige romans en niet-leden lezen even vaak strips als Makkelijk Lezen boeken. Bij de hoge cijfers voor makkelijk lezen boeken moet opgemerkt worden dat verwarring tussen het keurmerk makkelijk lezen en het concept vlot leesbaar voor vertekening kan zorgen. Grote letterboeken bestemd zijn voor een beperkte maar groeiende, oudere doelgroep slechtzienden. Alle soorten romans vaker door leden dan door niet-leden worden gelezen Uitsplitsing tijdschriftengenres Tabel 17 geeft een beeld van de vraag naar de verschillende tijdschriftengenres: Tabel 17: vraag naar tijdschriftengenres uitgesplitst naar (niet) leden tijdschriftengenre % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Damesbladen of glossy's 33% 40% 29% Roddelbladen 22% 20% 24% Reis- en recreatiebladen 35% 34% 36% Woon- en tuinbladen 31% 36% 28% Bladen over gezondheid, kinderen of psychologie 24% 32% 19% Bladen over koken en wijn 22% 22% 23% Computer- of sportbladen 31% 28% 32% Actualiteit en/of algemene tijdschriften 49% 54% 45% Een ander tijdschrift 5% 5% 6% Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 23

24 Voor de vraag naar de verschillende tijdschriftengenres in Heist-op-den-Berg geldt dat: Tijdschriften over de actualiteit of algemene tijdschriften (49%) het meest worden gelezen, gevolgd door reis- en recreatiebladen (35%) en damesbladen of glossy s (33%). Er de minste vraag is naar andere dan de genoemde tijdschriften (5%). Niet-leden in vergelijking met leden vaker roddelbladen, reis- en recreatiebladen, bladen over koken en wijn, computer- of sportbladen en andere tijdschriften lezen. De overige genres worden relatief vaker door leden gelezen Uitsplitsing muziekgenres Slechts 6% van de volwassen inwoners uit Heist-op-den-Berg zegt nooit naar muziek te luisteren. 84% van de volwassenen luistert wel eens naar een muziek cd en 26% naar muziek op een dvd. 50% luistert verder wel eens naar muziek in mp3-formaat en 44% naar muziek via internet of streaming. Tabel 18 geeft een beeld van de vraag naar de verschillende muziekgenres: Tabel 18: vraag naar muziekgenres uitgesplitst naar (niet) leden muziekgenre % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Filmmuziek of musical 36% 35% 37% Klassieke muziek 31% 39% 26% Jazz, blues, folk of country 30% 37% 25% Volks- en/of wereldmuziek 20% 27% 15% Nederlandstalige muziek 45% 44% 45% Popmuziek 75% 76% 74% Instrumentaal 25% 24% 25% Kinder- of jeugdliedjes 11% 14% 9% Ander muziekgenre 5% 5% 6% Voor de vraag naar de muziekgenres in Heist-op-den-Berg geldt dat: De meeste mensen luisteren naar popmuziek, Nederlandstalige muziek en klassieke muziek. Er de minste vraag is naar kinder- of jeugdliedjes (11%) en andere dan de genoemde muziek genres (5%). Leden beluisteren de meeste genres in verhouding vaker dan niet-leden. Uitzonderingen zijn filmmuziek en musicals, Nederlandstalige muziek, instrumentale muziek en andere dan de genoemde genres Uitsplitsing filmgenres op dvd Tabel 19 geeft een overzicht van de vraag naar de verschillende filmgenres op dvd: Tabel 19: vraag naar filmgenres op dvd uitgesplitst naar (niet) leden filmgenre % totaal % leden % niet leden n totaal n leden n niet-leden Actie- of avonturenfilm 57% 54% 59% Teken- of animatiefilm 33% 32% 34% Biografische film en/of waar gebeurd 38% 43% 34% Detective, thriller of misdaadfilm 52% 55% 49% Erotische film 6% 5% 7% Historische film 31% 37% 27% Horror- of griezelfilm 14% 12% 15% Komedie of humoristische film 57% 56% 58% Muziekfilm of musical 25% 26% 25% Oorlogsfilm 29% 27% 31% Politieke of sociale film en/of wereldcinema 22% 26% 19% Romantische film 46% 47% 45% Sciencefiction of fantasy 23% 25% 22% Ander filmgenre 0% 1% 0% Voor de vraag naar de filmgenres op dvd in Heist-op-den-Berg geldt dat: De meeste mensen kijken naar actie- of avonturenfilms en komedies of humoristische films (beiden 57%), detectives, thrillers en misdaadfilms (52%) en romantische films (46%). Er de minste vraag is naar andere filmgenres (<1%) en erotische films (6%). Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 24

25 5. De functie van de bibliotheek bij informatie en ontspanning. In dit hoofdstuk belichten we twee voor bibliotheken belangrijke onderwerpen: 1. De informatieve functie in het internet tijdperk. 2. De rol van de bibliotheek bij muziek, film en games De functie van de bibliotheek bij informatie Bibliotheken hebben door het uitlenen en in de bibliotheek raadpleegbaar maken van boeken een belangrijke rol gespeeld om informatie voor burgers laagdrempelig toegankelijk te maken. Er gebruiken nu zoveel burgers regelmatig internet dat de vraag rijst of internet de informatieve functie van andere media heeft overgenomen. Met mobiel internet is digitale informatie overal te raadplegen. Dat lijkt voor gebruikers gemakkelijker dan lenen van boeken of tijdschriften. Tabel 20 geeft een eerste beeld van de positie van internet ten opzichte van andere media: Tabel 20: % gebruikers vanaf 18 jaar van 4 media bij 4 informatiedomeinen informatiedomein 2 : Boek Tijdschrift Internet Cd of dvd vrije tijd 69% 67% 93% 12% de mens 53% 61% 82% 9% algemeen 47% 55% 87% 7% cultuur 46% 41% 74% 18% Tabel 20 maakt duidelijk dat de meeste inwoners van Heist-op-den-Berg inmiddels internet gebruiken als informatiebron. De rol van informatieve boeken en tijdschriften is echter nog niet uitgespeeld, getuige de nog altijd hoge percentages gebruikers. Opmerkelijk minder mensen gebruiken cd-rom s of dvd s als informatiebron. De hoge percentages gebruikers suggereren dat internet zowel een informatiebron is naast boeken en tijdschriften, maar ook steeds meer een vervanger van deze media. Om te kijken in hoeverre dit het geval is geeft tabel 21 een overzicht van het percentage raadplegers van informatieve boeken, dat ook internet of een tijdschrift raadpleegt. Om het beeld te completeren van multimediagebruik tonen we ook het percentage internetgebruikers, dat daarnaast ook (en dus niet in plaats van) een informatief boek of een tijdschrift raadpleegt: Tabel 21: % informatieve boekenlezers dat ook een tijdschrift of internet raadpleegt en % internetters dat ook een informatief boek of tijdschrift raadpleegt informatiedomein: naast boek gebruik van: naast internet gebruik van: Internet Tijdschrift Boek Tijdschrift vrije tijd 93% 70% 70% 69% de mens 84% 66% 53% 63% algemeen 86% 60% 46% 56% cultuur 77% 46% 45% 42% Tabel 21 maakt duidelijk dat 77% of meer van de lezers / raadplegers van een informatief boek 2 Onder het informatiedomein vrije tijd vallen de categorieën: sport en spel, België, landen (bijv. voor vakanties), creatief bezig (bijv. handenwerken), eten, drinken of koken, planten of tuin, (huis-) dieren, wonen en bladmuziek. Onder de mens vallen: geld en werk, lichaam en gezondheid, kinderen en opvoeding, relaties, seksualiteit en man/vrouw, gedrag (problemen) en psychologie, kleding, uiterlijk en huishouden, de samenleving (bijv. welzijn), opleidingen en onderwijs, communicatie en talen, media. Onder algemeen vallen: economie en bedrijf, wetenschap en techniek, aarde, weer, heelal en ruimtevaart, natuur en milieu, religie en spiritualiteit, filosofie, geschiedenis, de eigen gemeente, computers en internet, verkeer, rijbewijs, auto s motoren, politiek en overheid. Onder cultuur vallen: kunststromingen en geschiedenis, architectuur en monumenten, teken, schilder en beeldhouwkunst, zelf kunst te maken, fotografie en foto s/films maken, muziek, film, theater of dans, literatuur. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 25

26 ook informatief internet gebruikt. Iets minder combinaties zijn er met tijdschriften. Andersom gebruikt maximaal 70% van de internetters ook een informatief boek en maximaal 69% een informatief tijdschrift. Er zijn dus veel informatieve internetters, die nooit een informatief boek raadplegen. Van de informatieve boekenlezers gebruiken grote groepen daarnaast ook informatief internet. Het informatieve internetgebruik lijkt daarom zowel een aanvullende als een vervangende functie te hebben. Een derde vraag is of het profiel van de informatieve internetter verschilt van het profiel van de mensen die een boek of tijdschrift raadplegen. Tabel 22 zet deze profielen naast elkaar: Tabel 22: profielen van gebruikers van informatieve boeken, tijdschriften en internet persoonskenmerk: leest informatief boek leest informatief tijdschrift gebruikt internet ter info vrouw 61% 56% 55% man 39% 44% 45% studeert/gaat naar school 12% 10% 11% betaald werk 65% 65% 63% pensioen 12% 14% 14% anders 11% 11% 12% geen of lager onderwijs 2% 2% 2% lager secundair onderwijs 6% 11% 12% hoger secundair onderwijs 28% 27% 27% hogere studies 64% 60% 59% 20 jaar of jonger 7% 6% 7% jaar 20% 19% 20% jaar 19% 20% 18% jaar 25% 21% 24% jaar 19% 21% 19% jaar 8% 9% 9% ouder dan 70 jaar 3% 3% 3% lid van de bibliotheek 47% 42% 40% Het percentage bibliotheekleden onder de informatieve boekenlezers is groter dan onder de gebruikers van informatieve tijdschriften en informatief internet. Daarnaast is het percentage vrouwen en het opleidingsniveau onder de boekenlezers hoger dan onder de tijdschriftenlezers en internetters. Verder zijn er nauwelijks verschillen de rol van de bibliotheek bij muziek, film en games Om een basis te bieden voor collectie en andere beleidsbeslissingen vanuit vraagoogpunt diept deze paragraaf de vraag naar muziek, film en games verder uit. Tabel 23 geeft een 1 ste beeld: Tabel 23: % gebruikers vanaf 18 jaar van muziek cd/dvd, mp3, film op dvd, spel cd en spelcomputers Muziek cd Muziek dvd Muziek op mp3 Film op dvd spel cd spelcomputer 84% 26% 50% 79% 17% 17% Tabel 23 laat zien dat uit vraagoogpunt vooral muziek cd s en films op dvd interessant zijn. De tabel maakt ook duidelijk dat muziek op mp3 inmiddels aardig is ingeburgerd. Games lijken minder gevraagd, zeker als in beschouwing wordt genomen dat 19% van de inwoners van Heist- Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 26

27 op-den-berg games speelt via internet. Bij muziek speelt een soortgelijke discussie als bij informatie op internet. Hier wordt (downloaden van muziek voor) mp3 steeds meer als een vervanger gezien van de muziek cd en in mindere mate de muziek dvd. Tabel 24 toont het percentage luisteraars naar muziek cd s / dvd s dat luistert naar muziek op het mp3-formaat: Tabel 24: % luisteraars naar muziek cd s/dvd s die ook naar mp3 luisteren en vice versa Luistert mp3 muziek Luistert muziek cd of dvd Luisteraars van muziek cd s/dvd s 50% 100% Luisteraars van mp3-muziek 100% 84% Tabel 24 laat zien dat 50% van de luisteraars van muziek cd s en dvd s ook naar muziek op mp3 luistert. Andersom geldt dat 84% van de luisteraars van mp3-muziek ook naar een muziek cd of dvd luistert. Er zijn dus veel meer volwassenen die alleen naar muziek cd s/dvd s luisteren dan mensen die alleen het mp3-formaat gebruiken. Voor de volwassenen geldt dat mp3-muziek eerder een aanvulling is op het gebruik van muziek cd s en dvd s dan een vervanging ervan. Veelal wordt verondersteld dat games en muziek op mp3 van jongeren is. Tabel 25 geeft inzicht in de profielen van de gebruikers van deze ontspannende media: Tabel 25: profielen van gebruikers van muziekluisteraars, kijkers naar film op dvd en gamers persoonskenmerk: luistert muziek cd luistert muziek dvd luistert mp 3 muziek kijkt films op dvd speelt games vrouw 53% 48% 47% 57% 47% man 47% 52% 53% 43% 53% studeert/gaat naar school 11% 17% 20% 13% 20% betaald werk 62% 54% 62% 63% 60% pensioen 14% 16% 7% 11% 7% anders 13% 14% 11% 13% 12% geen of lager onderwijs 2% 3% 2% 1% 4% lager secundair onderwijs 12% 16% 11% 12% 16% hoger secundair onderwijs 27% 29% 21% 27% 30% hogere studies 59% 52% 66% 60% 51% 20 jaar of jonger 7% 9% 12% 8% 12% jaar 18% 22% 33% 23% 30% jaar 18% 17% 21% 21% 21% jaar 25% 18% 21% 22% 20% jaar 20% 23% 6% 15% 10% jaar 9% 8% 5% 8% 5% ouder dan 70 jaar 3% 4% 2% 3% 2% lid van de bibliotheek 41% 36% 40% 40% 33% Tabel 23 toont dat gebruikers van mp3 muziek, muziek dvd s en games in verhouding vaker mannen zijn. Gebruikers van met name mp3-muziek en games zijn in verhouding ook vaker jonger dan 40 jaar. Het aandeel studenten is in deze groepen ook duidelijk groter. Luisteraars van mp3 muziek zijn verder relatief hoger opgeleid dan de overige groepen. Luisteraars naar muziek dvd s en gamers zijn relatief minder vaak lid van de bibliotheek. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 27

28 Bijlage 1: de termen marktomvang en marktaandeel verklaard De volgende figuur licht de begrippen marktomvang en marktaandeel grafisch toe: A B A = Marktomvang B = Marktaandeel Hieronder geven wij als voorbeeld de markt voor boeken over de mens in Heist-op-den-Berg. De marktomvang (A) meet de vraag in het werkgebied van de onderzochte bibliotheek. Dat wordt apart gemeten voor verschillende onderwerpen en genres en voor diverse media. Zo blijkt uit het marktonderzoek dat 43% van de volwassenen wel eens een boek over de mens leest. In het werkgebied van bibliotheek Heist-op-den-Berg woonden in volwassenen vanaf 18 jaar. Dit houdt in dat in totaal volwassenen (=43% van volwassenen) deze boeken lezen. Het marktaandeel (B) is het percentage lezers van boeken over de mens, dat een dergelijk boek ook daadwerkelijk leent van de bibliotheek. In Heist-op-den-Berg blijkt dat 40% van de volwassenen, die hierover wel eens een boek lezen, boeken over de mens lenen van de bibliotheek. Dit komt overeen met (40% van ) volwassenen. Het marktaandeel wordt dus uitgedrukt als percentage van de marktomvang. Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 28

29 Bijlage 2: marktomvang en marktaandeel in procenten en absolute aantallen (personen) Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 29

30 Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 30

31 Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 31

32 Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 32

33 Bijlage 3. Adviezen op basis van de resultaten van het marktonderzoek Het marktonderzoek geeft een beeld van de vraag naar bibliotheekdiensten en de marktpositie in termen van het marktaandeel. Qua marktvraag is een driedeling te maken in: 1. bibliotheekdiensten waarnaar veel vraag is: meer dan 2/3 van de bevolking; 2. diensten waarnaar een gemiddelde vraag is: tussen 1/3-2/3 van de bevolking; 3. diensten waarnaar minder of weinig vraag is: minder dan 1/3 van de bevolking. De driedeling van de marktpositie voor volwassenen ziet er als volgt uit: 1. bibliotheekdiensten waarvan meer dan 30% van de bevolking gebruik maakt; 2. diensten waarvan tussen 15% - 30% van de bevolking gebruik maakt; 3. diensten waarvan minder dan 15% van de bevolking gebruik maakt. De driedelingen in de vraag naar bibliotheekdiensten en de marktpositie maken dat iedere combinatie van marktomvang en -aandeel in een bepaalde cel van een 9 cellen matrix terecht komt. Hieronder volgt per cel uit de cellenmatrix het strategische advies dat bij de betreffende combinatie behoort. 100% 66% 1 groot aandeel veel vraag 3 gemiddeld aandeel veel vraag 6 klein aandeel veel vraag omvang 2 groot aandeel gemiddelde vraag 5 gemiddeld aandeel gemiddelde vraag 8 klein aandeel gemiddelde vraag 33% 4 groot aandeel weinig vraag 7 gemiddeld aandeel weinig vraag 9 klein aandeel weinig vraag 100% 66% 33% aandeel 0% Het overzicht op de volgende pagina maakt in één keer visueel duidelijk in welke cellen de verschillende media zitten. Onder het overzicht vindt u een overzicht van de nummers in de figuur en welke media daarbij horen: Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 33

34 marktomvang Samenvatting marktonderzoek Heist-op-den-Berg % 90% % % 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % 30% 15% 0% marktaandeel Marktonderzoek / Bibliotheek Heist-op-den-Berg / volwassenen vanaf 18 jaar / augustus 2010 / HL & RN 34