ARBEIDSMARKTVERKENNING ZORG EN WJK (WELZIJN EN MAATSCHAPPELIJK DIENSTVERLENING, JEUGDZORG EN KINDEROPVANG) PROVINCIE UTRECHT

Transcriptie

1 ARBEIDSMARKTVERKENNING ZORG EN WJK (WELZIJN EN MAATSCHAPPELIJK DIENSTVERLENING, JEUGDZORG EN KINDEROPVANG) PROVINCIE UTRECHT

2

3 INLEIDING INHOUD Samenvatting 4 Aanbevelingen 5 1 Inleiding Doel van het onderzoek De onderzoekspopulatie Opbouw rapport Bronnen 6 2 Provincie Utrecht in vogelvlucht; 7 de sector, de bevolking en onderwijs in beeld 2.1 Arbeidsmarkt Zorg en WJK Demografie Opleidingen 8 3 Bezetting en bevolking; een verkenning naar De provincie Utrecht in beeld De bezetting in beeld De bevolking in beeld 10 4 De provincie Utrecht in ontwikkeling De autonome ontwikkeling van het bestaande 11 werknemersbestand Tussenresultaat: verwachte ontwikkeling van 12 het huidige personeel 4.2 De verwachte ontwikkeling van de instroom 15 van nieuwe werknemers Tussenresultaat: verwachte bezetting door 16 instroom van nieuwe werknemers 4.3 De verwachte ontwikkeling van de zorgvraag 17 5 De Utrechtse zorgkloof Scenario 1: Het effect van langer doorwerken Scenario 2: Het effect van minder instroom Tot slot 22 6 Conclusies en aanbevelingen 23 Bijlage 1: kenmerken van de sector, de provincie en onderwijs 25 3

4 INLEIDING SAMENVATTING 4 In deze Arbeidsmarktverkenning sector Zorg en WJK Provincie Utrecht vindt u een beschrijving van de kenmerken van de sector, de zorg- en welzijnsopleidingen, de demografische ontwikkelingen, de huidige personele bezetting en de mobiliteitsstromen. Hiermee wordt een voorspelling gedaan van de verwachte personele bezetting in de komende jaren. Daarnaast wordt aan de hand van de te verwachten zorgvraag de gewenste formatie bepaald. Op basis hiervan wordt inzichtelijk welke discrepantie tussen de verwachte personele bezetting en gewenste formatie ontstaat. De rapportage geeft daarbij input om op regionaal niveau de speerpunten voor gezamenlijk arbeidsmarktbeleid te bepalen en aan te pakken. Daarnaast geeft de marktverkenning input voor het strategische HR-beleid van uw eigen organisatie. Daar waar in deze verkenning gesproken wordt over WJK gaat het over de branches Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening, Jeugdzorg en Kinderopvang. De personeelsvraag wordt uitgedrukt in (de huidige en de gewenste) formatie. Het personeelsaanbod wordt uitgedrukt in (de huidige en verwachte) personele bezetting. Sectorale kenmerken Zorg De Zorgsector in de provincie Utrecht heeft het afgelopen jaar een groei laten zien van het aantal medewerkers (circa 3 procent), een stijging van de gemiddelde werkweek met 1,1 uur (tot 23,8 uur), een daling van het percentage 0-urencontracten (van 17 procent in 2010 naar 16 procent in 2011). Het verzuimpercentage is niet gewijzigd ten opzichte van vorig jaar (circa 5,5 procent). In Nederland is het percentage 0,3 procent gezakt is. WJK Het aantal medewerkers in de WJK-sector is afgelopen jaar gedaald met circa 7 procent. Werknemers zijn ook in deze sector meer gaan werken (naar 24,8 uur in 2011, ten opzichte van 24 uur in 2010). Het percentage 0-urencontracten is gedaald van 16 naar 11 procent. Van het verzuimpercentage zijn geen actuele cijfers bekend. Demografie Het aantal inwoners van provincie Utrecht is het afgelopen jaar gestegen, maar minder hard dan verwacht. De voornaamste oorzaak is de huidige financieel-economische crisis, waardoor woningbouw vertraagd is. Ook het percentage 65 plussers is gestegen (van 13,7 tot 14,4 procent) ten opzichte van vorig jaar. Zorg- en welzijnsopleidingen Het aantal studenten van zorgopleidingen is het afgelopen jaar gestegen (met 4 procent tot 4.479). Ook het aantal studenten van welzijnsopleidingen is in 2011 licht gestegen (met 0,3 procent tot 2.165). Ten opzichte van 2008 zijn er meer studenten die een zorgopleiding volgen en minder die een welzijnsopleiding volgen. De instroom van nieuwe studenten is het afgelopen jaar gestegen voor de opleidingen zorghulp, verzorgende, HBO-V, MMZ-3 en MMZ-4. Het aantal gediplomeerden is zowel bij de zorg- als bij de welzijnsopleidingen gestegen. De provincie Utrecht kenmerkt zich door relatief veel BBL studenten (39 procent) ten opzichte van Nederland (38 procent). Met name het hoge percentage BBL studenten voor zorghulp (48 procent), verzorgende (74 procent), MMZ-3 (52 procent) en MMZ-4 (51 procent) is opvallend. Huidige bezetting (personeelsaanbod) Van de huidige bezetting is, op basis van trends van de afgelopen vijf jaar, per leeftijdscategorie gekeken naar de verwachte uitstroomkans op basis van pensionering, baanmobiliteit, arbeidsongeschiktheid en overlijden. De komende 8 jaar zal naar verwachting 24 procent van de huidige bezetting (in fte) uitstromen naar een baan buiten de sector, 46 procent naar een andere branche binnen de sector, 14 procent naar pensioen en 2 procent naar arbeidsongeschiktheid of overlijden. In totaal verliest de sector bijna fte die nu nog in de sector Zorg en WJK werken. Verwachte toekomstige bezetting (personeelsaanbod) Bij de verwachte instroom van nieuw personeel (jongeren, zij-instromers en herintreders) zijn de trends van de afgelopen vijf jaar in combinatie met de verwachte bevolkingsontwikkeling geëxtrapoleerd naar de toekomst. We zien, aangenomen dat het gemiddelde instroompatroon van de afgelopen vijf jaar zich voort blijft zetten, dat de bezetting van alle branches de komende 8 jaar een groei vertoond. Ontwikkeling van de formatie (personeelsvraag) Voor een inzicht in de ontwikkeling van de personeelsvraag in de Zorgsector is het leeftijdsafhankelijke zorggebruik demografisch geëxtrapoleerd naar Met een toename van de zorgvraag, zal ook de personeelsvraag toenemen. De toekomstige zorgvraag (en daarmee ook de personeelsvraag) zal in de WJK-sector, op basis van de verwachte bezuinigingen in deze sector, afnemen.

5 INLEIDING SAMENVATTING Discrepantie personeelsvraag en personeelsaanbod: de zogenaamde zorgkloof Kijkend naar de verwachte bezetting en de gewenste formatie, bij ongewijzigd beleid, voor de sector Zorg en WJK blijkt dat er in 2020 een personeelsoverschot is (3.720 werknemers). Per sector bestaan er echter grote verschillen. De WJK-sector laat een overschot aan personeel zien (5.990 werknemers) en de Zorgsector een tekort (2.270 werknemers). Tussen de branches bestaan ook grote verschillen. De branche VVT heeft in 2020 te maken met een tekort aan personeel (3.870 werknemers). De overige branches laten een personeelsoverschot zien. De branche WMD en Kinderopvang krijgen daarbij te maken met de grootste overschotten (1.260, respectievelijk werknemers). Regionale verschillen Er bestaan niet alleen verschillen in de zorgkloof binnen en tussen branches, maar ook tussen de regio Amersfoort en de regio Utrecht. Zo is de werkgelegenheid in de sector Zorg en WJK in regio Utrecht groter dan in de regio Amersfoort. In de regio Utrecht wordt een groter tekort verwacht op niveau 3 dan in regio Amersfoort en in de regio Amersfoort zal juist het overschot op niveau 2 groter zijn in de regio Utrecht. Conclusies De arbeidsmarktverkenning geeft een indicatie van de zorgkloof waarmee de branches, en daarmee de werkgevers in de Provincie Utrecht, in de komende acht jaar worden geconfronteerd. Het geeft daarmee ook een zicht op de uitdagingen waarvoor de arbeidsmarkt in de provincie Utrecht zich geplaatst zal zien. Om inzichtelijk te maken wat de impact is van bepaalde ontwikkelingen, is gekeken naar wat de gevolgen zijn van langer doorwerken en verminderde instroom op de verwachte bezetting. Als de uittredeleeftijd naar pensioen met één jaar zou opschuiven tussen 2016 en 2020 levert dit 1191 fte meer bezetting op in Bij een scenario waarbij de verwachte instroom op basis van de trend van de afgelopen 5 jaar, voor 90 procent gerealiseerd wordt, zien we dat het tekort in de Zorgsector groeit met werknemers. De WJK-sector laat bij dit scenario dan nog steeds een overschot zien. Aanbevelingen Op het eerste gezicht lijken de discrepanties tussen de personeelsvraag en het personeelsaanbod eenvoudig te verhelpen: door het op peil blijven houden van de instroom en het opvangen van het overschot binnen de WJK-sector door de Zorgsector (de VVT). Zo eenvoudig is dit echter niet en het gaat zeker niet vanzelf. Alleen door een goede samenwerking tussen de sectoren kan mobiliteit plaatsvinden. En voor voldoende instroom van nieuwe werknemers is samenwerking met het onderwijs en lokale partners als UWV Werkbedrijf en gemeenten noodzakelijk. Om nu en in de toekomst te kunnen voorzien in voldoende gekwalificeerd personeel is het van groot belang de ontwikkelingen te monitoren en gezamenlijk beleid te formuleren. Utrechtzorg adviseert werkgevers te investeren in strategische personeelsplanning, duurzame inzetbaarheid, voldoende nieuwe instroom, behoud van werknemers, intersectorale mobiliteit en het efficiënt en effectief inrichten van de organisatie. Utrechtzorg PGGM HR Advies November

6 INLEIDING 1. Inleiding Doel van onderzoek Utrechtzorg heeft voor het jaar 2012, net als in de voorgaande jaren, de belangrijkste sectorkenmerken en ontwikkelingen van de regionale arbeidsmarkt in kaart gebracht. In aanvulling hierop is daar dit jaar een prognose van de situatie op de arbeidsmarkt in 2020 in de provincie Utrecht aan toegevoegd. In tegenstelling tot vorig jaar heeft Utrechtzorg dit jaar geen kwalitatief onderzoek uitgevoerd en geen overzicht opgenomen van ontwikkelingen in de branches die van invloed zijn op de formatie. Het doel van deze verkenning is niet om toekomstige tekorten of overschotten aan personeel exact te voorspellen, maar om de lezer te voorzien van informatie over variabelen die de vraag en het aanbod van personeel beïnvloeden in de Provincie Utrecht. Hiermee kan vervolgens, zowel gezamenlijk als individueel, strategisch beleid worden geformuleerd. De verkenning is uitgevoerd door PGGM HR Advies. Zij hebben in kaart gebracht hoeveel personeel er per branche in de periode in de provincie Utrecht nodig is om aan de verwachte zorgvraag te voldoen. Doel hiervan is om op regionaal niveau zicht te krijgen op de discrepantie tussen de bezetting (het aanbod van personeel) en de formatie (vraag naar personeel). Deze discrepantie wordt weergegeven in de zogenaamde zorgkloof De onderzoekspopulatie Bij de arbeidsmarktverkenning is er een onderscheid gemaakt tussen de volgende sectoren en branches 1. De Zorgsector met de branches: 1.1. Algemene Ziekenhuizen (ZKH) 1.2. Verpleging & Verzorging en Thuiszorg (VVT) 1.3. Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) 1.4. Gehandicaptenzorg (GHZ) 2. De WJK-sector met de branches: 2.1. Kinderopvang (KO) 2.2. Jeugdzorg (JZ) 2.3. Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening (WMD) Deze indeling wordt in het gehele rapport verder gehanteerd. Voor de ziekenhuizen in de provincie Utrecht wordt een scheiding tussen algemene ziekenhuizen en academische ziekenhuizen gehanteerd. Binnen deze arbeidsmarktverkenning laten we de academische ziekenhuizen buiten beschouwing. PGGM beschikt vanuit de gehanteerde primaire bron, de pensioenadministratie van Pensioenfonds Zorg en Welzijn (hierna PFZW genoemd), uitsluitend over informatie over de algemene ziekenhuizen. Wanneer in dit rapport gesproken wordt over bezetting doelen we op werknemers, die op basis van een arbeidsovereenkomst werkzaam zijn in de sector Zorg en WJK in de provincie Utrecht. PGGM kan op basis van haar gegevens geen onderscheid maken op functieniveau Opbouw rapport Dit rapport start (hoofdstuk 2) met een aantal kenmerken (de sectorgrootte, het verzuimpercentage, de gemiddelde werkweek, de leeftijdsverdeling, het percentage oproepkrachten) van de sector Zorg en WJK, waarbij zoveel mogelijk een vergelijking is gemaakt met het arbeidsmarktonderzoek 2011 van Utrechtzorg. Dit hoofdstuk geeft tevens zicht op de demografische kenmerken (onder andere het aantal inwoners, percentage 65 plus) van de provincie Utrecht. Daarnaast zijn een aantal opleidingskenmerken opgenomen, waarbij opgemerkt moet worden dat de data van DUO helaas nog niet volledig beschikbaar zijn, waardoor deze gegevens beperkt zijn. Een grafische weergave van deze gegevens vindt u in bijlage 1. In de daaropvolgende hoofdstukken krijgt u stap voor stap een antwoord op de vraag hoe de zorgkloof berekend wordt en hoe deze er de komende jaren uitziet. Hoofdstuk 3 brengt de huidige bezetting en de bevolkingsopbouw van de provincie Utrecht in beeld. In hoofdstuk 4 wordt de verwachte ontwikkeling van het werknemersbestand in beeld gebracht en de onderliggende factoren die hieraan ten grondslag liggen. In hoofdstuk 5 tenslotte, krijgt u een beeld van de discrepantie tussen de verwachte bezetting (personeelsaanbod) en de gewenste formatie (personeelsvraag); de zorgkloof in In hoofdstuk 6 vindt u de conclusie en een zestal aanbevelingen Bronnen Voor de arbeidsmarktverkenning hebben we gebruik gemaakt van verschillende bronnen zoals: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) Pensioenfonds Zorg en Welzijn CIBG, Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van VWS Panteia

7 2. Provincie Utrecht in vogelvlucht; de sector, de bevolking en onderwijs in beeld In dit hoofdstuk worden de kenmerkende regionale arbeidsmarktcijfers van de sector Zorg en WJK, de bevolking en de zorg- en welzijnsopleidingen in de provincie Utrecht beschreven. Een grafische weergave van de cijfers is te vinden in bijlage Arbeidsmarkt Zorg en WJK De Zorgsector is in 2011 met bijna 3 procent gegroeid. De WJK-sector is met circa 7 procent gedaald. branche aantal werknemers aantal fte ZKH 13,030 9,473 VVT 29,336 15,927 GGZ 10,703 8,107 GHZ 13,552 9,375 ZORG 66,621 42,882 KO 11,011 6,838 JZ 2,201 1,651 WMD 7,270 5,072 WJK 20,482 13,561 ZORG en WJK 87,103 56,443 In zowel de Zorgsector als de WJK-sector is het percentage 0-urencontracten het afgelopen jaar gedaald: in de Zorgsector van 17 naar 16 procent, in de WJK-sector van 16 naar 11 procent. De branche VVT en de branche Kinderopvang staan aan kop met het percentage 0-urencontracten met 24, respectievelijk 18 procent. Het verzuimpercentage in de sector Zorg in Utrecht is ongeveer gelijk gebleven met vorig jaar (circa 5,5 procent). In Nederland is het percentage wel gedaald, van 5,5 naar 5,2 procent. Opvallend is het hoge verzuimpercentage in de branche VVT (9,1 procent). Dit is wel lager dan het percentage dat de branche landelijk kent (11,2 procent) Demografie De totale bevolkingsomvang van de provincie Utrecht zal tot 2020 licht toenemen met 5 procent van 1,24 miljoen naar 1,29 miljoen inwoners. Per leeftijdsgroep kunnen we significante verschillen verwachten: Forse toename ouderen: Tot de ouderen beschouwen we de bevolkingsomvang van 65 jaar en ouder. Deze groep zal naar verwachting tot 2020 fors groeien met 35 procent; van 170 duizend naar bijna 230 duizend inwoners. tabel 1: aantal werknemers en aantal fte per branche per (bron: PFZW deelnemersbestand 2012) Op dit moment werken er in de sector Zorg en WJK in provincie Utrecht werknemers ( fte). In de Zorgsector werkt bijna de helft (44 procent: werknemers) van de werknemers in de branche VVT. Daarnaast is het aandeel werknemers in de branche Ziekenhuizen en de branche Gehandicaptenzorg nagenoeg even groot met 20 procent (respectievelijk en werknemers). In de WJK-sector werkt ruim de helft (54 procent, zijnde werknemers) van het totaal aantal werknemers in de branche Kinderopvang. Lichte afname jongeren: Tot de jongeren beschouwen we de bevolkingsomvang van 20 jaar en jonger. Deze groep zal naar verwachting in 2020 licht afnemen met 3 procent; van 300 duizend naar 292 duizend inwoners. Marginale groei beroepsbevolking: Tot de (potentiële) beroepsbevolking beschouwen we de bevolkingsomvang van 20 tot 65 jaar. Deze groep zal naar verwachting in 2020 marginaal gegroeid zijn (met 1 procent): van 760 duizend naar 770 duizend inwoners. Werknemers in de sector Zorg werkten in 2011 per week gemiddeld 23,8 uur. Dit is hoger dan het gemiddelde in Nederland (23,4 uur) en ook hoger dan in 2010 (22,7 uur) het geval was. Ook in de WJK-sector wordt in 2011 gemiddeld meer uren per week gewerkt dan in 2010 (24,8 uur ten opzichte van 24,0 uur) het geval was. Dit is echter nog onder het gemiddelde dat Nederland als geheel voor de sector WJK kent. Dit gemiddelde bedraagt 25,6 uur. Kenmerkend voor de provincie Utrecht is de relatief hoge arbeidsparticipatie (70,0 procent) in vergelijking met Nederland als totaal (67,2 procent) en het ten opzichte van Nederland lage werkloosheidspercentage (4,1 procent, respectievelijk 5,9 procent in Nederland). 7

8 2. Provincie Utrecht in vogelvlucht; de sector, de bevolking en onderwijs in beeld 2.3. Opleidingen Op dit moment zijn de data van DUO voor het jaar 2011 nog niet volledig beschikbaar. Daarnaast heeft DUO cijfers uit voorgaande jaren met terugwerkende kracht gecorrigeerd. Daardoor is het beschikbare cijfermateriaal voor dit onderzoek wat betreft opleidingsgegevens vrij beperkt. Wel is informatie beschikbaar over het aantal studenten, de instroom van nieuwe leerlingen (in 2011), het aantal gediplomeerden en het percentage BBL leerlingen in Binnen de zorgopleidingen neemt het totaal aantal leerlingen, het aantal nieuwe leerlingen en het aantal gediplomeerden al sinds enkele jaren toe. Bij de welzijnsopleidingen is sinds 2008 het totaal aantal leerlingen gedaald, het aantal nieuwe leerlingen gestegen en het aantal gediplomeerden gedaald. Het aantal studenten van zowel zorg- als welzijnsopleidingen is het afgelopen jaar gestegen (met 4 procent tot 4.479, respectievelijk 0,3 procent tot 2.165). De instroom van nieuwe studenten is het afgelopen jaar gestegen voor de opleidingen zorghulp, verzorgende, HBO-V, MMZ-3 en MMZ-4. Het aantal gediplomeerden is zowel bij de zorg- als bij de welzijnsopleidingen gestegen. Utrecht kenmerkt zich door relatief veel BBL studenten (39 procent) ten opzichte van Nederland (38 procent). Met name het hoge percentage BBL studenten voor zorghulp (48 procent) verzorgende (74 procent) en MMZ-3 (52 procent) en MMZ-4 (51 procent) is opvallend. 8

9 3. Bezetting en bevolking; een verkenning naar 2020 Om te kunnen voldoen aan de toekomstige zorgvraag in de provincie Utrecht zal er voldoende personeel beschikbaar moeten zijn. Met de uitgevoerde arbeidsmarktverkenning wordt de verwachte bezetting in (de periode tot) 2020 in beeld gebracht. Doel is inzicht te verkrijgen in de mogelijke tekorten of overschotten op de arbeidsmarkt voor de sector Zorg en WJK in de provincie Utrecht. In de verkenning worden de volgende onderzoeksvragen beantwoord: hoeveel werknemers in de sector Zorg en WJK kent de provincie Utrecht nu en welk deel hiervan zal er nog beschikbaar zijn in 2020? wat is het aandeel aan instroom van nieuwe werknemers in de sector Zorg en WJK in de provincie Utrecht en welke trend kan de sector verwachten tot 2020? hoe zal het zorggebruik in de sector Zorg en WJK binnen de provincie Utrecht zich de komende jaren ontwikkelen en hoeveel werknemers zijn er nodig om hieraan te voldoen? Wanneer wij het hebben over de bezetting dan hebben wij het over werknemers die op basis van een arbeidsovereenkomst werkzaam zijn in de sector Zorg en WJK in de provincie Utrecht. In dit onderzoek maken we verder geen onderscheid tussen de verschillende functies. In de prognose kijken we vooruit naar het jaar Om de validiteit van de onderzoeksresultaten te waarborgen zijn de trends van de afgelopen vijf jaar geanalyseerd. Bij het vooruitkijken over een periode van een aantal jaar in de toekomst is het vereist dat minstens voor de helft van dat aantal jaren aan historische trends ten grondslag liggen. In dit onderzoek wordt een voorspelling gedaan over een periode van acht jaar waarbij grondslagen worden gehanteerd die gebaseerd zijn op de historische trends van de afgelopen vijf jaar. Deze aanpak voldoet aan het hiervoor gestelde vereiste De bezetting in beeld Voor het prognosticeren van de verwachte bezetting in 2020 is het noodzakelijk om de huidige en de historische ontwikkeling van het werknemersbestand in beeld te hebben. Per 1 januari 2012 zijn er in de sector Zorg en WJK in de provincie Utrecht respectievelijk en werknemers werkzaam. De figuren 1a en 1b laten de verdeling per branche zien. Figuur 1a: Het werknemersaandeel in de Zorgsector verdeeld naar branche per (Bron: PFZW deelnemersbestand 2012). In de Zorgsector werkt bijna de helft (44 procent, zijnde werknemers) van de werknemers in de branche VVT. Daarnaast is het aandeel werknemers in de branche Ziekenhuizen en de branche Gehandicaptenzorg nagenoeg even groot met 20 procent (respectievelijk en werknemers). In de volgende paragrafen worden de bovenstaande onderzoeksvragen beantwoord De provincie Utrecht in beeld Als startpunt voor de verkenning brengen we de provincie Utrecht in beeld. Dit voor wat betreft de huidige bezetting en voor wat betreft de bevolking van de provincie. In de navolgende paragrafen brengen we de voor de verkenning relevante zaken van beide groepen in beeld. Figuur 1b: Het werknemersaandeel in de WJK-sector per (Bron: PFZW deelnemersbestand 2012). 9

10 3. BEZETTING EN BEVOLKING; EEN VERKENNING NAAR 2020 In de WJK-sector werkt ruim de helft (54 procent, zijnde werknemers) van het totaal aantal werknemers in deze sector in de branche Kinderopvang. In figuur 2 wordt de ontwikkeling getoond per branche in de periode voor wat betreft de bezetting. Vastgesteld kan worden dat het aantal werknemers in de branches is gestegen, met uitzondering van de branche Jeugdzorg en de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Die branches kennen sinds 2010 een daling van het aantal werknemers. 35,000 30,000 ZKH Zoals beschreven in hoofdstuk 2 zal de totale bevolkingsomvang van de provincie Utrecht in de periode tot 2020 licht toenemen van 1,24 miljoen naar 1,29 miljoen inwoners. Per leeftijdsgroep kunnen we significante verschillen verwachten: een forse toename van het aantal ouderen (de groep 65 jaar en ouder groeit naar ruim inwoners) en een lichte afname van het aantal jongeren (de groep < 20 jaar krimpt van 300 duizend naar 292 duizend inwoners). Voor de arbeidsmarkt is de ontwikkeling van de beroepsbevolking van belang. Verwacht wordt een marginale groei van de (potentiële) beroepsbevolking (categorie jarige inwoners) van 1 procent; van 760 duizend naar 770 duizend inwoners. Voor de ontwikkeling van de zorgvraag is de ontwikkeling van de leeftijdssamenstelling van de bevolking in de provincie Utrecht van belang en in het bijzonder die van de groep > 65 jaar. De vraag naar zorg, het zorggebruik vindt met name door deze groep plaats. Een toename van deze groep zal om die reden naar verwachting leiden tot een stijging van de zorgvraag. In onderstaande figuur wordt de ontwikkeling van de bevolking in de provincie Utrecht in beeld gebracht. 25,000 VVT 1,400,000 20,000 GGZ 1,200,000 GHZ 15,000 KO 1,000,000 Totale bevolking 10,000 JZ 800,000 0 tot 20 jaar 5,000 WMD 600, tot 65 jaar 65 jaar of ouder Figuur 2: De ontwikkeling van de werknemers per branche in provincie Utrecht in de periode (Bron: PFZW deelnemersbestand ) De bevolking in beeld 400, , Figuur 3: De toekomstontwikkeling van de Utrechtse bevolkingsomvang naar 2020 (Bron: CBS ).

11 4. DE PROVINCIE UTRECHT IN ONTWIKKELING Uit figuur 3 is blijkt dat de provincie Utrecht in de periode tot 2020 te maken heeft met een voortgaande vergrijzing. Als gevolg van deze demografische ontwikkeling en in het bijzonder de stijging van de groep 65 en ouder, zal de zorgvraag de komende jaren toenemen. De demografische ontwikkeling van de bevolking heeft ook effect op het werknemersbestand in de sector Zorg en WJK. Ook hier vindt een vergrijzing plaats. Daarentegen blijft de (potentiële) beroepsbevolking (groep jaar) redelijk stabiel. De bezetting in de sector Zorg en WJK in de provincie Utrecht maakt een voortdurende ontwikkeling door. Deze ontwikkeling wordt beïnvloed door een viertal elementen: 1. de mobiliteit van de huidige werknemers, zoals tot uitdrukking komt in wisseling van werkgever naar werkgever binnen de sector Zorg en WJK. 2. de uitgaande mobiliteit; wisseling van werkgever naar werkgever buiten de sector Zorg en WJK. 3. de uitstroom als gevolg van pensionering en overlijden. 4. de instroom van nieuwe medewerkers vanuit opleidingen, zij-instroom en herintreding. De ontwikkeling van het werknemersbestand door de hiervoor genoemde elementen levert de verwachte (beschikbare) bezetting in enig jaar op. Het zorggebruik c.q. de zorgvraag kent daarnaast zijn eigen ontwikkeling. Dit resulteert in een gewenste (benodigde) formatie om aan dit zorggebruik te kunnen voldoen. In dit hoofdstuk brengen we in beeld welke ontwikkeling we voor wat betreft het werknemersbestand en het zorggebruik voor de provincie Utrecht mogen verwachten. De volgende aspecten worden apart toegelicht: de autonome ontwikkeling van het huidige werknemersbestand. de verwachte ontwikkeling van nieuwe werknemers (vanuit opleidingen, zij-instroom en herintreding). de verwachte ontwikkeling van de zorgvraag (het zorggebruik). Deze drie aspecten geven gezamenlijk een indicatie van de zogenaamde zorgkloof: het verschil tussen de verwachte bezetting versus de gewenste formatie, gegeven de verwachte zorgvraag. Ieder aspect wordt in een navolgende paragraaf besproken. 4.1 De autonome ontwikkeling van het bestaande werknemersbestand In deze stap wordt de arbeidsmobiliteit in beeld gebracht aan de hand van data uit het deelnemersbestand van PFZW. Voor het in beeld brengen van deze uitstroom hanteren we drie invalshoeken: de uitstroom door pensionering. de uitstroom door baanmobiliteit. de uitstroom als gevolg van arbeidsongeschiktheid en overlijden. De volgende grafiek laat de totale uitstroomkansen zien (incl. pensioen, baanmobiliteit, arbeidsongeschiktheid en overlijden) per branche. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 4: De totale uitstroomkansen per branche (Bron: PFZW deelnemersbestand ). Deze uitstroomcurves zijn gebaseerd op de ervaringscijfers van de afgelopen 5 jaar ( ) en zijn per branche afzonderlijk opgesteld en gedifferentieerd naar leeftijd. Deze curves omvatten alle bovengenoemde invalshoeken (pensioen, baanmobiliteit, arbeidsongeschiktheid en overlijden). Bovenstaande grafiek laat per branche de totale ZKH VVT GGZ GHZ KO JZ WMD 11

12 4. De provincie Utrecht in ontwikkeling uitstroomkans naar leeftijd zien. Als voorbeeld nemen we de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Een werknemer van 20 jaar laat een uitstroomkans van bijna 90 procent zien. Met andere woorden van alle werknemers in de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening over de afgelopen vijf jaar zijn er 90 procent van deze werknemers uitgestroomd. De differentiatie van de onderliggende structuren verschilt per branche. Hieronder behandelen we elke invalshoek. Uitstroom door pensionering Voor de uitstroom naar pensioen kunnen wij aan de hand van de ervaringscijfers PFZW nauwkeurig in kaart brengen bij welke leeftijd een werknemer met pensioen gaat. We definiëren de uitstroomkans naar pensioen als: kans = (fte uitstroom)/(fte werkzaam) Dit is dus per levensjaar de kans dat een werknemer als gevolg van pensioen uitstroomt. Voor alle branches geldt een geleidelijke uitstroom naar pensioen vanaf de leeftijd van 57 jaar t/m 64 jaar. Het uitstroompatroon is bij de verschillende branches nagenoeg gelijk. Vanaf de leeftijd van 65 jaar is de uitstroom nagenoeg volledig; doorwerken na 65 jaar komt nog maar sporadisch voor. De huidige gemiddelde uittredeleeftijd naar pensioen ligt momenteel tussen de 63 en 64 jaar. Naar verwachting zal de uittredeleeftijd naar pensioen de komende jaren geleidelijk opschuiven. Het door de overheid ingezette beleid om het, kort gesteld, eerder stoppen met werken te ontmoedigen en het verschuiven van de AOW-leeftijd vormen hiervoor de aanleiding. De vraag blijft echter wanneer en in welke mate deze verschuiving plaats zal vinden. In hoofdstuk 5 hebben we daar een eerste verkenning van gemaakt. Bij het maken van prognoses van de benodigde personele bezetting (formatie) naar het jaar 2020 hebben we ervoor gekozen om vooralsnog het uitstroompatroon op basis van de hiervoor genoemde gemiddelden per branche te hanteren. Voor alle branches geldt dat de grootste uitstroom van baan naar baan geschiedt in de leeftijden van 25 jaar en jonger. Vanaf de leeftijd van 20 jaar daalt de uitstroomkans, vanaf de leeftijd van 25 jaar blijft de uitstroomkans stabiel en neemt deze vervolgens licht af naarmate de werknemer ouder wordt. Uitstroom als gevolg van arbeidsongeschiktheid en overlijden Deze uitstroomvariant doet zich over alle leeftijden voor, met een toenemende kans naarmate de werknemer ouder wordt. Deze kans is echter nooit hoger dan 2,5 procent van de totale uitstroomkans. De kans op uitstroom wegens arbeidsongeschiktheid en overlijden is marginaal ten opzichte van de overige onderwerpen Tussenresultaat: verwachte ontwikkeling van het huidige personeel Om de verwachte omvang van de bezetting in de provincie Utrecht te prognosticeren voor 2020 hebben we hiervoor allereerst de leeftijds- en brancheafhankelijke kengetallen toegepast op het huidige werknemersbestand. Uit de autonome ontwikkeling van het huidige personeelsbestand blijkt dat de bezetting, als gevolg van uitstroom naar een baan buiten de sector Zorg en WJK, pensionering, arbeidsongeschiktheid en overlijden, de komende jaren gaat af nemen. Dit is een logische resultante, omdat in deze stap de instroom van nieuw personeel buiten beschouwing wordt gelaten. In onderstaande tabel is zichtbaar welke invloed mobiliteit en uitstroom hebben voor de verschillende branches. 12 Uitstroom door baanmobiliteit De formule die gehanteerd wordt voor de uitstroomkans als gevolg van baanmobiliteit kent dezelfde werkwijze als hiervoor beschreven is. Uitstroom als gevolg van een indiensttreding bij een werkgever binnen of buiten de sector Zorg en WJK geeft het verschil aan tussen respectievelijk het behoud voor de sector Zorg en WJK en het verdwijnen uit deze sector. Bij dit laatste wordt gesproken over het zogenaamde netto verlies.

13 4. De provincie Utrecht in ontwikkeling ZKH VVT GGZ GHZ KO JZ WMD Totaal Beginstand ,473 15,927 8,107 9,375 6,838 1,651 5,072 56,443 Uitstroom ( ) 1) Baanmobiliteit andere branches: 2,984-8,268-3,192-4,368-4, ,927-26, uitstroom naar: Ziekenhuizen 1, , uitstroom naar: V&V en Thuiszorg 546-6, , uitstroom naar: Geestelijke gezondheidszorg , , uitstroom naar: Gehandicaptenzorg , , uitstroom naar: Kinderopvang , , uitstroom naar: Jeugdzorg , uitstroom naar: Welzijn & MD ,135-2) Vertrek buiten Zorgsector: 3,617-6,798-3,007-3,157-2, ,864-22, uitstroom buiten de Zorgsector 2,096-3,660-1,581-1,894-2, ,992-13, uitstroom naar pensioen 1,374-2,717-1,255-1, , uitstroom naar AO en OL ,221- Instroom ( ) 3) Baanmobiliteit andere branches: 3,229 8,428 3,412 3,829 3,977 1,145 2,135 26,155 - instroom vanuit: Ziekenhuizen 1, ,984 - uitstroom naar: V&V en Thuiszorg 670 6, ,268 - instroom vanuit: Geestelijke gezondheidszorg , ,192 - instroom vanuit: Gehandicaptenzorg , ,368 - instroom vanuit: Kinderopvang , ,460 - instroom vanuit: Jeugdzorg instroom vanuit: Welzijn & MD ,927 Tussenstand ,101 9,289 5,319 5,678 3,918 1,151 2,416 33,873 Verlies 3,372-6,638-2,788-3,697-2, ,656-22,570- Percentage -36% -42% -34% -39% -43% -30% -52% -40% Tabel 2: De huidige bezetting op en de verwachte bezetting op in fte, door de autonome ontwikkeling van het bestaande werknemersbestand in de periode (Bron: PGGM). 13

14 4. DE PROVINCIE UTRECHT IN ONTWIKKELING Netto uitstroom In de periode 2012 tot 2020 zal van het totale huidige werknemersbestand naar verwachting 24 procent uitstromen uit de sector Zorg en WJK, 13 procent zal uitstromen door pensionering en 2 procent zal uitstromen als gevolg van arbeidsongeschiktheid of overlijden. Deze percentages zijn gecumuleerd over acht jaar ( ) en verschillen per branche. De volgende grafiek laat dit per branche zien. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% ZKH VVT GGZ GHZ KO JZ WMD Totaal - uitstroom buiten de Zorgsector 22% 23% 20% 20% 31% 26% 39% 24% - uitstroom naar pensioen 15% 17% 15% 11% 3% 13% 15% 13% - uitstroom naar AO en OL 2% 3% 2% 2% 1% 3% 3% 2% figuur 5: De netto uitstroom per branche (Bron: PGGM). en WJK verlaten. Dit hogere netto verlies is relatief meer aanwezig in de WJK-sector dan in de Zorgsector. De Zorgsector kent een lager aandeel netto verlies van ongeveer 1 op de 5 werknemers. De grootste uitstroom naar pensioen vindt plaats bij de branche VVT met naar verwachting 17 procent van de zittende werknemers die binnen acht jaar met pensioen zal gaan. Dit is het laagst bij de branche Kinderopvang met een aandeel van 3 procent. Uitstroom naar arbeidsongeschiktheid en overlijden kent geen grote verschillen tussen de sectoren en de branches. Koplopers zijn de branche VVT, de branche Jeugdzorg en de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening met een uitstroom percentage van gemiddeld 3 procent over acht jaar. Bruto uitstroom In de periode 2012 tot 2020 zal van het totale huidige personeelsbestand naar verwachting 46 procent een baan krijgen bij een andere werkgever binnen de sector Zorg en WJK. Vervangingsvraag Als de zorgvraag niet wijzigt, dan bestaat de vervangingsvraag tot 2020 uit de som van de bruto en netto uitstroom. Voor de gehele sector Zorg en WJK is dit 86 procent. Intersectorale mobiliteit Voor de komende acht jaar bekijken we het verwachte patroon van de intersectorale mobiliteit: de mobiliteit van werknemers tussen de branches in de sector Zorg en WJK. Deze mobiliteit kunnen we verdelen in drie stromingen: 1. doorstroom binnen dezelfde branche (bijvoorbeeld het job-hoppen tussen twee ziekenhuizen). 2. uitstroom naar een andere branche (bijvoorbeeld het job-hoppen van een VVT-instelling naar een ziekenhuis). 3. instroom vanuit een andere branche. De eerste stroming zorgt voor behoud voor de branche terwijl de tweede en derde stroming zorgen voor behoud voor de sector Zorg en WJK. Door de intersectorale mobiliteit verschuift het bestaande werknemersbestand, maar verdwijnt niet uit de sector Zorg en WJK. Dit verschuivingseffect; het in- en uitstromen van werknemers over de branches, wordt in figuur 10 geïllustreerd. 14 De branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening laat het grootste netto verlies zien. Bijna 2 op de 5 werknemers (39 procent) zal binnen acht jaar naar verwachting de sector Zorg

15 4. DE PROVINCIE UTRECHT IN ONTWIKKELING 60% 50% 40% 2. Uitstroom naar een andere branche (negatief saldo) Binnen de Zorgsector laat de branche Jeugdzorg de grootste uitgaande stroming binnen de intersectorale mobiliteit zien met 37 procent van het huidig personeel. Deze mobiliteit zorgt voor een afnemende bezetting binnen de branche, immers 37 procent van het personeel zal naar verwachting uitstromen. De branche Ziekenhuizen laat hier de geringste afname van de bezetting zien met naar verwachting 11 procent van het huidige personeel die binnen de komende acht jaar deze branche zal verlaten. 30% 20% 10% 3. Instroom vanuit een andere branche (positief saldo) Op brancheniveau is er ook instroom door inkomend personeel uit de andere branches. Dit positieve saldo van de intersectorale mobiliteit zorgt dus voor een toename van de bezetting binnen de desbetreffende branche. Het is nogmaals- de branche Jeugdzorg die het grootste relatieve aandeel van deze stroming laat zien. Relatief omdat iedere branche in personeelsaantallen verschilt. Voor de branche Jeugdzorg geldt dat de komende acht jaar naar verwachting een aandeel aan nieuwe werknemers vanuit de ander branches binnen zal stromen ter grootte van 48 procent van de huidige bezetting. Ook voor de andere branches wordt het relatieve aandeel getoond: verwachte inkomende stroming in verhouding met de branchegrootte. 0% ZKH VVT GGZ GHZ KO JZ WMD Doorstroom binnen eigen branche 21% 39% 21% 22% 47% 21% 19% Uitstroom naar een andere branche 11% 13% 18% 25% 18% 37% 19% Instroom vanuit een andere branche 13% 14% 21% 19% 11% 48% 23% figuur 6: De intersectorale mobiliteit (Bron: PGGM) Wat opvalt is dat de branche VVT en de branche Kinderopvang boven het gemiddelde uitsteken als het gaat om behoud van personeel voor de eigen branche met respectievelijk 39 en 47 procent. Behoud voor de sector Zorg en WJK en dus mobiliteit tussen de branches, laat bij nagenoeg alle branches een evenwichtige bandbreedte zien (circa 10 à 20 procent). Echter de branche Jeugdzorg vertoont percentages boven deze bandbreedte. Binnen de branche Jeugdzorg is er sprake van relatief veel mobiliteit van en naar de branche GGZ en de Gehandicaptenzorg binnen de provincie Utrecht. 1. Doorstroom binnen dezelfde branche In bovenstaande grafiek zien we dat van alle branches de branche Kinderopvang de grootste baanmobiliteit binnen de branche heeft. Naar verwachting zal 47 procent van het huidige personeel van baan switchen tussen werkgevers in de branche Kinderopvang. Ook de branche VVT laat een forse stroming zien van 39 procent. De branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening laat juist de geringste stroming zien met naar verwachting 19 procent van alle werknemers die een overstap zal maken binnen dezelfde branche. De andere branches kennen een gemiddelde van circa 21 procent van het personeel dat een overstap zal maken naar een werkgever binnen dezelfde branche De verwachte ontwikkeling van de instroom van nieuwe werknemers Om de toekomstige bezetting in kaart te brengen hebben we in het vorige hoofdstuk de ontwikkeling van het huidige personeelsbestand in kaart gebracht. In deze tweede stap beschrijven we de instroom van nieuwe werknemers. Deze instroom kunnen we onderverdelen in drie groepen: 1. instroom uit opleidingen (starters). 2. instroom uit zij-instroom (starters). 3. instroom van herintreders. 15

16 4. DE PROVINCIE UTRECHT IN ONTWIKKELING (Bron: PFZW deelnemersbestand). Starters hebben nog niet eerder op basis van een arbeidsovereenkomst gewerkt in de sector Zorg en WJK. Een herintreder is al bekend in de pensioenadministratie en is na een periode van inactiviteit (van tenminste drie maanden) weer actief geworden. In de verkenning is gekozen om alle nieuwe instroom van werknemers van 25 jaar en jonger als instroom uit opleidingen te beschouwen. Nieuwe werknemers ouder dan 25 jaar zijn geschaard onder de groep zij-instromers. Deze leeftijdsgrens zal per branche anders liggen. Met de gekozen werkwijze wordt de praktijk grotendeels benaderd. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% De instroompatronen zijn gebaseerd op ervaringscijfers van de afgelopen vijf jaar ( ). Vastgesteld kan worden dat bij de branche Kinderopvang in het bijzonder relatief jonge starters (uit opleidingen) instromen. Het andere uiterste vormt de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Deze branche trekt juist oudere (lees: ouder dan 25 jaar) starters aan. De groep herintreders is voor alle branches belangrijk en representeert 40 procent tot ruim 50 procent van de totale instroom. Bovendien herkennen we een patroon die zich de afgelopen drie jaar heeft gemanifesteerd. De jaarlijkse instroom neemt consequent af met gemiddeld -5 procent tot-30 procent afhankelijk van de branche. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit patroon zich de komende jaren (gedeeltelijk) voort zal zetten. Daarom laten we later in het rapport (hoofdstuk 5) dit effect in een scenario zien Tussenresultaat: verwachte bezetting door instroom van nieuwe werknemers In de arbeidsmarktverkenning gaan we ervan uit dat de waargenomen instroomtrend naar leeftijd in de periode zich door zal zetten naar We projecteren die trend op de verwachte bevolkingsontwikkeling over de periode 2012 tot Met andere woorden; als in de leeftijdsklasse jonger dan 25 jaar bijvoorbeeld gemiddeld 100 fte aan personeel is ingestroomd dan wordt dit naar de toekomst geprojecteerd naar ratio van de groei in de bevolkingsomvang onder dezelfde leeftijdscategorie. 10% 0% ZKH VVT GGZ GHZ KO JZ WMD Totaal Herintreders 45% 42% 47% 45% 40% 52% 45% 44% Zij- instromers 37% 35% 38% 30% 21% 32% 44% 34% Opleidingen 19% 23% 15% 25% 40% 17% 11% 23% figuur 7: De totale instroomverdeling per branche 16

17 4. De provincie Utrecht in ontwikkeling ZKH VVT GGZ GHZ KO JZ WMD Totaal Beginstand ,473 15,927 8,107 9,375 6,838 1,651 5,072 56,443 uitstroom branches binnen Zorg en WJK 2,984-8,268-3,192-4,368-4, ,927-26,155- uitstroom buiten Zorg en WJK 3,617-6,798-3,007-3,157-2, ,864-22,570- totale uitstroom 6,601-15,065-6,199-7,526-6,897-1,644-4,791-48,724- Verschil 3,372-6,638-2,788-3,697-2, ,656-22,570- Percentage -36% -42% -34% -39% -43% -30% -52% -40% Instroom branches binnen Zorg en WJK 3,229 8,428 3,412 3,829 3,977 1,145 2,135 26,155 nieuwe instroom 4,930 8,716 3,627 4,532 4,394 1,153 3,024 30,377 - instroom vanuit opleidingen 925 2, ,142 1, ,903 - instroom van zij-instromers 1,805 3,061 1,360 1, ,332 10,190 - instroom van herintreders 2,199 3,620 1,713 2,032 1, ,372 13,284 totale instroom 8,159 17,144 7,039 8,361 8,372 2,298 5,160 56,532 Eindstand 11,031 18,005 8,946 10,211 8,313 2,304 5,440 64,250 Verschil 1,558 2, , ,807 Percentage 16% 13% 10% 9% 22% 40% 7% 14% tabel 3: De bezetting op en de verwachte bezetting op in fte, door de verwachte ontwikkeling van de instroom van nieuwe werknemers in de periode (Bron: PGGM). We zien, onder de aanname dat het gemiddelde instroompatroon van afgelopen vijf jaren zich voort blijft zetten, dat alle branches een groei van het aantal werknemers vertonen. Dit is logisch aangezien de sector de afgelopen vijf jaar in omvang is gegroeid. Of deze verwachte groei van de bezetting genoeg is om aan de zorgvraag te voldoen, wordt in de volgende paragraaf onder de loep genomen De verwachte ontwikkeling van de zorgvraag Om de discrepantie te kunnen bepalen tussen de verwachte bezetting en de gewenste formatie kijken we, als derde stap in de verkenning, naar de ontwikkeling van de zorgvraag. Hierbij onderscheiden we de Zorgsector en de WJK-sector waarbij we per branche de verwachte ontwikkeling van de zorgvraag bepalen. Ontwikkeling van de zorgvraag in de Zorgsector Voor de ontwikkeling van de zorgvraag wordt uitgegaan van het zorggebruik in het recente verleden. Hierbij is de demografische ontwikkeling van de provincie Utrecht een belangrijke factor. In de verkenning wordt het leeftijdsafhankelijke zorggebruik demografisch geëxtrapoleerd naar Daarbij wordt verondersteld dat de manier waarop de zorg wordt verleend (inzet van menskracht en technologie) niet verandert. We nemen hierbij dus aan dat alle andere omstandigheden constant blijven. Invloeden door technologie, wijziging in de financiering, wijzigingen in behandelingen etcetera, worden hierbij buiten beschouwing gelaten. Uiteraard is dit een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Maar historische analyses hebben duidelijk gemaakt dat op deze manier wel een betrouwbare schatting kan worden gegeven en dat het een betekenisvol 17

18 4. De provincie Utrecht in ontwikkeling beeld oplevert die de basis kan zijn voor beleidsinterventies. Voor de bepaling van de toekomstige zorgvraag is gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS voor deze sector. Aan iedere branche kan een zogenaamde zorgindicator worden toegewezen die het zorggebruik in aantal personen weergeeft. Zo presenteert het CBS het aantal personen dat jaarlijks zorg zonder verblijf benut binnen de huishoudelijke verzorging, de persoonlijke verzorging of de verpleging. Het aantal personen dat juist zorg met verblijf benut, wordt ingedeeld in de branches V&V, GHZ of GGZ. Als laatste worden het aantal dagopnamen en klinische opnamen bij de Ziekenhuizen in aantal personen getoond. Deze cijfers, die naar leeftijdsgroepen verdeeld zijn, geven een indicatie van het zorggebruik voor de provincie Utrecht. In combinatie met de verwachte ontwikkeling van de bevolking geven deze cijfers een robuuste verwachting van de zorgvraagontwikkeling. De volgende tabel laat de jaarlijkse groeipercentages zien. We nemen aan dat de huidige bezetting met hetzelfde percentage zal moeten stijgen om aan de zorgvraag, onder gelijkblijvende omstandigheden, te kunnen voldoen. sector Zorg ZKH 1.6% VVT 2.9% GGZ 0.7% GHZ 0.5% tabel 4: de verwachte (jaarlijkse) ontwikkeling van de zorgvraag in percentages per branche (bron: bewerkte CBS gegevens, zorgindicatoren / zorggebruik, door PGGM) Ontwikkeling van de zorgvraag in de WJK-sector De langjarige ontwikkeling van de zorgvraag voor de WJK-sector laat zich in mindere mate voorspellen op basis van demografische ontwikkelingen. Bovendien liggen er geen zorgindicatoren voor de hand die toegedeeld kunnen worden naar deze sector. Wel heeft de recente politieke (financiële) besluitvorming een grote impact. De rijksoverheid bezuinigt de komende jaren op de bijdrage voor de Kinderopvang. Als gevolg hiervan moeten ouders een hogere eigen bijdrage betalen en is een vraaguitval, zoals nu blijkt, een reëel gevolg. Dat dit gevolgen heeft voor de personeelsvraag is evident. Een groot deel van de werkgevers in de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening geven aan dat de bezuinigingen zullen leiden tot een afname van de geleverde diensten en tot het terugbrengen van het aantal werknemers. Verwacht mag worden dat de werkgelegenheid ook daar zal gaan afnemen. Ook de ontwikkeling van het beschikbare budget in de Jeugdzorg is erg onzeker, met alle gevolgen voor de vraag naar werknemers. Dat er sprake is van een krimpscenario binnen deze sector is duidelijk. Zowel het FCB (arbeidsmarktorganisatie voor de WJK-sector) als Panteia (dat het landelijk arbeidsmarktonderzoeksprogramma voor sociale partners, het Ministerie van VWS, Calibris en het UWV Werkbedrijf uitvoert), geven een aantal mogelijke krimpscenario s voor de sector aan. Uitgangspunt vormen hierbij met name de (aangekondigde) bezuinigingen. Verder vooruit kijken dan 2015 is echter lastig omdat het moeilijk te voorspellen is wat gemeenten in de toekomst gaan doen. Dat beleid is er simpelweg nog niet. In deze capaciteitsraming kiezen we daarom om de zorgvraagontwikkeling tot 2015 aan de hand van het lage scenario van Panteia te hanteren. Vanaf 2016 laten we de formatie autonoom ontwikkelen onder een nul-scenario van de zorgvraag. De volgende tabel laat de jaarlijkse groeipercentages zien. We nemen aan dat de huidige bezetting zich met hetzelfde percentage zal moeten ontwikkelen om aan de zorgvraag, onder gelijkblijvende omstandigheden, te kunnen voldoen. sector WJK KO -3.1% 0% JZ -1.5% 0% WMD -2.5% 0% tabel 5: De verwachte (jaarlijkse) ontwikkeling van de zorgvraag in percentages per branche en de WJK sector (Bron: publicatie Panteia 2012: arbeidsmarktprognoses ). 18

19 5. De zorgkloof in de provincie Utrecht De zorgkloof in de provincie Utrecht geeft het verschil aan tussen de formatie die op grond van de ontwikkelingen in de zorgvraag nodig zal zijn en de verwachte bezetting in aantal personen en fte s. Als uitgangspunt voor de gewenste formatie in 2020 hebben wij, zoals hiervoor geschetst, het bestaande werknemersbestand van 2012 genomen. Hierin wordt als vertrekpunt impliciet genomen dat de huidige bezetting overeenstemt met de huidige formatie. Dat dit niet reëel is, is evident. We komen hier later op terug. Alle eindresultaten worden in tienvouden afgerond. Hiervoor zagen we dat de verwachte bezetting in 2020 wordt geschat op respectievelijk personen en fte terwijl de gewenste formatie (benodigde bezetting), om aan de zorgvraag te voldoen, op personen en fte ligt. We verwachten in 2020 voor de gehele sector Zorg en WJK een overschot van respectievelijk personen en fte ofwel 5 procent. Uit dit overzicht blijkt dat de sector Zorg en WJK als geheel in een overschot situatie verkeert. Per sector en per branche is er echter wel degelijk sprake van een zorgkloof. De WJK-sector laat een fors personeelsoverschot zien. Dit is een logisch gevolg voortkomende uit het krimpscenario. Het verwachte effect van de bezuinigingen in deze sector zijn prominent aanwezig. Met overschotten van 20 procent tot 50 procent van het personeel vereist deze sector de nodige aandacht. De Zorgsector laat daarentegen alleen een zorgkloof zien bij de VVT van 10 procent. De overige branches laten een personeelsoverschot zien. De jaarlijkse ontwikkeling van de verwachte zorgkloof wordt inzichtelijk als de verwachte bezetting versus de gewenste formatie tegen elkaar wordt afgezet. De grafiek op de volgende pagina illustreert dit. Branche Verwachte bezetting (FTE) Gewenste formatie (FTE) Zorgkloof (FTE) Zorgkloof (FTE) in % ZKH 11,030 10, % VVT 18,010 20,090 2, % GGZ 8,950 8, % GHZ 10,210 9, % KO 8,310 6,030 2,280 38% JZ 2,300 1, % WMD 5,440 4, % Subtotaal ZORG 48,200 49, % Subtotaal WJK 16,050 12,160 3,890 32% Totaal ZORG & WJK 64,250 61,280 2,970 5% Tabel 6a: De verwachte bezetting en gewenste formatie (FTE) op , op basis van de verwachte ontwikkeling van de zorgvraag in de periode (Bron: PGGM). Branche Verwachte bezetting (WN) Gewenste formatie (WN) Zorgkloof (WN) Zorgkloof (WN) in % ZKH 15,160 14, % VVT 33,470 37,340 3, % GGZ 11,780 11, % GHZ 14,720 14, % KO 13,600 9,870 3,730 38% JZ 3,070 2,070 1,000 48% WMD 7,990 6,730 1,260 19% Subtotaal ZORG 75,130 77,400 2, % Subtotaal WJK 24,660 18,670 5,990 32% Totaal ZORG & WJK 99,790 96,070 3,720 5% Tabel 6b: de verwachte bezetting en gewenste formatie (werknemers) op , op basis van de zorgvraag in de periode (Bron: PGGM) 19