Wim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid, Universiteit Maastricht en Etil

Transcriptie

1 Bevolkingsontwikkeling: Lichte groei, stabilisatie of lichte daling? Worden we daar beter of slechter van? Wim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid, Universiteit Maastricht en Etil 1

2 Februari 2006 Structurele bevolkingsdaling Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers Wim Derks, Universiteit Maastricht Peter Hovens, Bestuurskundig Adviesbureau Peter Hovens Leo Klinkers, Klinkers Public Policy Consultants 2

3 Inhoud A. Bevolkingsontwikkeling B. Gevolgen bevolkingsontwikkeling C. Beleid 3

4 A. Bevolkingsontwikkeling Bevolkingsexplosie in 20e eeuw Ontgroening: snel in laatste decennia van de 20e eeuw; landelijk nu langzaam Vergrijzing: ; versnelling na 2011; ook veel ouderen na 2038 Bevolkingsdaling in 21e eeuw: onder normale omstandigheden: volstrekt nieuw 4

5 Top bevolkingsomvang Wereld rond 2075 Europa (werelddeel) 2005 Nederland rond 2035 Limburg 2002 Zeeland en Drenthe Tijdelijke bevolkingsdaling: Groningen Friesland Zuid-Holland

6 Bevolkingsontwikkeling per provincies Verandering p.j. 05/ 09 Top Daling in procenten sinds Tot. Nat.a. Migr. top Limburg -0,3-0,1-0, % Groningen -0,0 +0,1-0, % Zeeland +0,1 +0,0 +0,0 Friesland +0,1 +0,2-0,2 Drenthe +0,3 +0,1 +0,2 Nederland +0,3 +0,3-0,0 6

7 Bevolkingsontwikkeling per regio (1) Verandering p.j. 05/ 09 Top Daling in procenten sinds Tot. Nat.a. Migr. top Delfzijl e.o. -1,2-0,1-1, % Zuid-Limb. -0,6-0,2-0, % Oost-Gron. -0,4-0,2-0, % Zeewsch-Vl. -0,2-0,2 +0, % Groot Rijnm. -0,1 +0,3-0, % Noord-Friesl. -0,0 +0,3-0, % Achterhoek -0,0 +0,1-0, % Midden-Limb. -0,0 +0,0-0, % Oost-Z-H +0,0 +0,5-0, % Noord-Limb. +0,0 +0,2-0,1 7

8 Bevolkingsontwikkeling per regio (2) Verandering p.j. 05/ 09 Top Daling in procenten sinds Tot. Nat.a. Migr. top Zuidoost-Z-H +0,1 +0,3-0,3 Zuidoost-Dre +0,1 +0,0 +0,0 Gooi en Vech +0,1 +0,0 +0, % Agg. Haarlem +0,1 +0,1 +0, % Noord-Dren. +0,4 +0,1 +0,3 Overig Gron. +0,3 +0,2 +0,0 8

9 Top bevolkingsomvang Top Niveau Daling Jaar Niveau sinds top % 9

10 Bevolkingsontwikkeling naar componenten, in %, CBS Natuurlijke aanwas Totaal '04/ '08/ '04/ '08/ '04/ '08/ '08 '12 '08 '12 '08 '12 Migratiesaldo +0,1-0,1-0,8-0,1-0,7-0,2 Noord- Drenthe +0,1 +0,0 +0,4 +0,1 +0,5 +0,1 Nederland +0,3 +0,2-0,1 +0,1 +0,3 +0,3 10

11 Toekomstige bevolkingsontwikkeling en Noord-Drenthe Natuurlijke aanwas: wordt negatief Migratiesaldo kan zorgen voor (lichte) groei, stabilisatie of daling Migratiesaldo is mede afhankelijk van woningbouw Woningbouw en daarmee migratiesaldo en daarmee mogelijk lichte bevolkingsgroei is eerst komende jaren nog een keuze 11

12 Ontwikkeling bevolking jaar, potentiële beroepsbevolking, per provincies Verandering p.j. Top Daling 05/ 09 in procenten sinds top Limburg -0, % Friesland -0, % Groningen -0, % Zeeland -0, % Drenthe 0, % Noord-Brab. 0, % Nederland +0,

13 Ontwikkeling bevolking jaar, potentiële beroepsbevolking, per regio (1) Verandering p.j. Top Daling 05/ 09 in procenten sinds top Delfzijl e.o. -1, % Zuid-Limburg -0, % Oost-Gron. -0, % Zeeuws-Vl. -0, % Achterhoek -0, % Midden-L. -0, % Noord-Friesland -0, % Gooi en Vecht. -0, % Oost-Zuid-H. -0, % Zuidoost-Drenthe -0, % 13

14 Ontwikkeling bevolking jaar, potentiële beroepsbevolking, per regio (2) Verandering p.j. Top Daling 05/ 09 in procenten sinds top Zuidwest-Fr. -0, % Noord-Limb. -0, % Kop van N-H -0, % Groot Rijmond -0, % Twente -0, % Zuidoost-Z-H -0, % Alkmaar e.o. -0, % Zuidoost-Friesland -0, % Agg. Haarlem -0, % Zuidoost-N-Br -0, % 14

15 Ontwikkeling bevolking jaar, potentiële beroepsbevolking, per regio (3) Verandering p.j. Top Daling 05/ 09 in procenten sinds top West-N-Br. +0, % Overig Zeel. +0, % Noordoost-N-Br +0, % Zuidwest-Dren. +0, % Veluwe +0, % Noord-Dren. +0, Overig Gron. +0,

16 B. Gevolgen bevolkingsontwikkeling ALGEMEEN Naast aantal mensen ook andere aspecten, zoals welvaart en gedrag Nationaal (welvaart en arbeidsmarkt) en regionaal/lokaal zoals ruimte 16

17 Welvaart in de toekomst Ondanks vergrijzing en bevolkingsafname, gaat de stijging van de materiële welvaart gewoon door (ongeveer 2% per jaar) als gevolg van de doorgaande stijging van de arbeidsproductiviteit (CPB, 4 scenario s 2040, november 2004) 17

18 Vergrijzing is met name in Nederland geen financieel probleem, maar wel een arbeidsmarktprobleem 18

19 Economie: babyboomers als bron van welvaartsgroei Vergrijzing: aantal ouderen groeit Alle vraag naar goederen en diensten voor ouderen groeit: groei senioreneconomie: woningen, recreatie en toerisme, hulpmiddelen, domotica, hulp en zorg, thuis en in instellingen, gezondheidszorg 19

20 Arbeidsmarkt Daling potentiële beroepsbevolking (bevolking jaar) 2011 in Nederland Steeds geringere stijging van de arbeidsparticipatie Geringe groei en aankomende daling beroepsbevolking 20

21 Arbeidsmarkt Groei van regio-gebonden activiteiten bijvoorbeeld rond vergrijzing Structurele krapte op de arbeidsmarkt Loonstijging Vertrek van niet-regiogebonden activiteiten 21

22 Bedrijventerreinen en kantoren Naderend einde groei van aantal werkenden en versnelling van vertrek van niet regiogebonden activiteiten Naderend einde groei van behoefte aan bedrijventerreinen en kantoren Fruitschaaleffect 22

23 Voorzieningen Voorzieningen in wijken, buurten, kernen en dorpen verdwenen al toen bevolking nog groeide Bevolkingsdaling (totaal en jongeren) tast voorzieningen verder aan Intensief voorzieningenbeleid nodig: o.a. combinatie van voorzieningen 23

24 Woningen Daling gemiddelde woningbezetting, alleen al door vergrijzing Nog wel groei van woningvoorraad, maar steeds minder (landelijk ruim 0,5% per jaar meer groei dan bevolking) Steeds meer renovatie, herstructurering, sloop en vervangende nieuwbouw 24

25 Groei woningvoorraad per jaar Realisatie Bij bevolkingsgem. afgelopen groei = 0 10 jaar in eerst komende jaren 106 0,55% 70 Noord-Drenthe 841 0,55% 450 Nederland ,6%

26 Soort woningen: daling van aantal jongeren groei van aantal ouderen (verhuisgeneigdheid) Locatie van resterende groei aantal woningen: uitbreiden, afronden, inbreiden 26

27 Gemeentefinanciën Door bevolkingsdaling Minder uit gemeentefonds Minder uit grondbedrijf: minder verkoop bouwkavels voor woningen en bedrijfshuisvesting 27

28 C. Beleid Algemeen Arbeidsmarkt: markt regelt zichzelf voor groot deel Overige effecten: wel veel overheidsbeleid Van groei in kwantiteit naar groei in kwaliteit 28

29 Rouwproces 1. Confrontatie met bevolkingsdaling 2. Ontkennen, afwijzen 3. Verzet: we bouwen om te groeien 4. Acceptatie 5. Actief oppakken in beleid Afscheid nemen van groeidenken is dus een rouwproces 29

30 30

31 Waarom verzet? Groeidenken Imago Groei is vooruitgang Gemeentefinanciën Voorzieningen 31

32 Stand van zaken (inter)nationaal ten aanzien van bevolkingsdaling Bevolkingspolitiek Duitsland onderzoek Nederland aandacht begint in 2006 o.a. Min. BZK en VROM NICIS, Aedes Onderzoek 32

33 Eerste publicaties o.a. Derks, Hovens, Klinkers, Structurele bevolkingsdaling, Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers, februari 2006 CPB, MNP, RPB, Welvaart en leefomgeving. Een scenariostudie voor Nederland in 2040, sept Ruimtelijk Planbureau, Krimp en ruimte, nov NICIS (Derks, Hovens, Klinkers), De krimpende stad, Ontgroening, vergrijzing, krimp en de gevolgen daarvan voor de lokale economie, december

34 Recente publicaties o.a. Rob en Rfv, Bevolkingsdaling, Gevolgen voor bestuur en financiën, maart 2008 Advies Commissie Arbeidsparticipatie (Commissie Bakker), Naar een toekomst die werkt, 16 juni 2008 Planbureau voor Leefomgeving, Regionale krimp en woningbouw, Omgaan met een transformatieopgave, 24 juni

35 ANDER BELEID: Tot nu toe: in welk tempo bedrijventerreinen, wegen en woningen Vanaf nu: hoeveel nog tot de top en wat daarna Groei in kwaliteit i.p.v. in kwantiteit 35

36 Bevolkingsontwikkeling: Lichte groei, stabilisatie of lichte daling? Is voor eerst komende jaren nog een keuze Worden we daar beter of slechter van? 36

37 Lichte groei, stabilisatie, lichte daling Afscheid groeidenken + Gemeentefinanciën - - Voorzieningen -- Woningmarkt - Rust, ruimte, natuur + Welvaart + Welzijn, kwaliteit De daling komt, niet nu dan later!!! 37