Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief

Transcriptie

1 Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief April 2012 Derks, Hovens, Klinkers) is het onderwerp bevolkingsdaling op de agenda gekomen. Er zijn inmiddels veel publicaties verschenen over dit onderwerp. In deze notitie wordt in chronologische volgorde informatie gegeven over structurele bevolkingsdaling en de gevolgen daarvan. Het betreft met name kwantitatieve ontwikkelingen. De informatie heeft betrekking op de wereld als geheel, Europa, Nederland, Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid Wim Derks Peter Hovens Leo Klinkers Maart

2 Inhoud 1 Demografische ontwikkeling in het verleden... 4 Naoorlogse geboortegolf: nu snelle vergrijzing... 4 Figuur 1 Bevolking naar leeftijd Nederland De jaren zestig: bevolkingsgroei wordt minder... 5 Figuur 2 Bevolkingsontwikkeling Wereld, Europa, Nederland, , procentuele verandering per jaar... 5 De jaren zeventig: aantal kinderen beneden vervangingsniveau;; eerste gemeenten met structurele bevolkingsdaling... 6 Figuur 3 Aantal kinderen per vrouw Nederland bevolkingsomvang... 7 Figuur 4 Ontwikkeling aantal jongeren (0-19 jaar) Nederland, , procentuele verandering per jaar... 7 Figuur 5 Bevolkingsontwikkeling Zuid-Limburg, Noordoost-Groningen en Zeeuwsch-VLaanderen, , 1970= De jaren negentig: eerste provincie met structurele daling potentiële bevolkingsdaling... 9 Figuur 6 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (20-64 jaar) in provincies met sterkste daling: Limburg, Drenthe, Zeeland, Friesland en Groningen, , 1990= Tabel 1 Gemeenten met bevolkingsdaling gemiddeld over 7 jaar sinds eind jaren negentig of eerder : eerste provincie met structurele bevolkingsdaling : doorbraak aandacht bevolkingsdaling Stand van zaken op dit moment Structurele bevolkingsdaling Figuur 7 Ontwikkeling bevolking in provincies met structurele daling: Limburg, Drenthe en Zeeland, , 1990= Drenthe en Zeeland, , 1990= Tabel 2 Tempo bevolkingsdaling: gemiddelde procentuele daling per jaar Figuur 9 Verdeling van gemeenten in gemeenten met groeiend en gemeenten met dalend aantal inwoners gemiddeld over zeven jaar Tabel 3 Aantal gemeenten met bevolkingsdaling per regio Waarom begint bevolkingsdaling aan de randen van Nederland? Tabel 4 Componenten bevolkingsontwikkeling Nederland en dalende Maart

3 Begin structurele daling Tabel 5 Begin structurele daling Afgelopen tien jaar en komende tien jaar Tabel 6 Bevolkingsontwikkeling in afgelopen en komende tien jaar per provincie en regio, in procenten Verwachtingen voor de toekomst : begin daling potentiële beroepsbevolking Nederland Figuur 10 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (bevolking van jaar) en werkende beroepsbevolking jaar, Nederland, : daling aantal geboorten op de wereld : begin daling beroepsbevolking Nederland : begin daling aantal inwoners Nederland Maart

4 1 Demografische ontwikkeling in het verleden Naoorlogse geboortegolf: nu snelle vergrijzing Als het gaat over bevolkingsontwikkeling spelen vergrijzing, ontgroening en bevolkingsdaling een belangrijke rol. De stijging van het aandeel van 65-plussers in de totale bevolking is geen nieuw verschijnsel. Als gevolg van de stijging van de levensverwachting neemt het aandeel van 65-plussers in Nederland al sinds 1924 toe. Deze toename is versneld met ingang van 2011, omdat de naoorlogse geboortegolf de leeftijd van 65 jaar aan het passeren is. De komende snelle vergrijzing wordt dus veroorzaakt door de naoorlogse geboortegolf ( ) en het lage aantal kinderen na De top van het aandeel van 65-plussers wordt in 2038 bereikt. Daarna begint een langzame daling. De top van het aandeel van 75-plussers ligt in Vergrijzing treedt overal op in Nederland, in Europa en geleidelijk ook in de rest van de wereld. In de huidige leeftijdsopbouw komt de naoorlogse geboortegolf duidelijk tot uitdrukking (figuur 1). Figuur 1 Bevolking naar leeftijd Nederland 2012 Leeftijd 95 e.o Aantal inwoners per leeftijdsjaar Maart

5 De jaren zestig: bevolkingsgroei wordt minder In de jaren zestig van de vorige eeuw was er veel aandacht voor het doemscenario van overbevolking, omdat de bevolkingsgroei in de loop van de 20 ste eeuw sterk was gestegen. In de tweede helft van de jaren zestig bereikte de wereld als geheel de top van de bevolkingsgroei: een groei van 2,1% per jaar. De groei is daarna voordurend minder geworden (figuur 2). Tien jaar eerder, in de tweede helft van de jaren vijftig had Europa echter al de top van de bevolkingsgroei bereikt. Het aantal inwoners van Europa groeide toen met 1,0% per jaar. De groei is daarna geleidelijk minder geworden. Het aantal inwoners van Nederland groeide in de eerste helft van de jaren zestig met 1,4% per jaar. De groei is daarna trendmatig minder geworden. Figuur 2 Bevolkingsontwikkeling Wereld, Europa, Nederland, , procentuele verandering per jaar 2,5 Bron: UN, CBS, KcBB. 2,0 1,5 Wereld 1,0 0,5 Nederland 0,0 Europa -0, Maart

6 De jaren zeventig: aantal kinderen beneden vervangingsniveau;; eerste gemeenten met structurele bevolkingsdaling Begin jaren zestig was het gemiddeld aantal kinderen per vrouw op de wereld als geheel gelijk aan ongeveer 5. Dat aantal is daarna voordurend gaan dalen en is nu ongeveer 2,5. In Europa is het gemiddeld aantal kinderen per vrouw in de tweede helft van de jaren zeventig onder het vervangingsniveau van 2,1 gezakt. Als het aantal kinderen per vrouw beneden het vervangingsniveau ligt, gaat het aantal inwoners op den duur (na tientallen jaren) dalen. Uitgaande migratie kan het tijdstip van overgang van groei naar daling vervroegen;; inkomende migratie kan dat tijdstip uitstellen. In Europa groeit het aantal inwoners nu vrijwel niet meer. Begin jaren zestig kregen de Nederlandse vrouwen gemiddeld 3,2 kinderen. Dat aantal zakte in 1973 onder het vervangingsniveau van 2,1. Gecorrigeerd voor het effect van het uitstel van het krijgen van kinderen is het gemiddeld aantal kinderen per vrouw in Nederland sinds medio jaren zeventig ongeveer gelijk aan 1,7 (figuur 3). Als gevolg van dit lage aantal kinderen begint volgens de huidige bevolkingsprognose het aantal inwoners in Nederland rond 2040 te dalen (figuur 2). Figuur 3 Aantal kinderen per vrouw Nederland ,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Op gemeentelijk niveau kan de bevolkingsontwikkeling schommelingen vertonen mede als gevolg van de ontwikkelingen van het aantal woningen. Om de meer structurele ontwikkeling in beeld te krijgen kan de gemiddelde verandering van het aantal inwoners over zeven jaar genomen worden. Dan blijkt dat in de tweede helft van de jaren zeventig de eerste gemeente verschijnt waar sprake is van blijvende bevolkingsdaling namelijk Renkum in de regio Arnhem/Nijmegen. Maart

7 De jaren tachtig: tijdelijke daling aantal jongeren;; eerste bevolkingsomvang In Nederland is als gevolg van de daling van het aantal kinderen per vrouw sinds het begin van de jaren zestig, het aantal jongeren van 0-19 jaar in de jaren zeventig en tachtig gedaald. Het aantal kinderen per vrouw bleef laag, maar toen de vrouwen van de naoorlogse geboortegolf kinderen begonnen te krijgen steeg het aantal geboorten weer, omdat er zoveel vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroep waren. Het aantal jongeren steeg weer tijdelijk in de jaren negentig, maar daalt weer met ingang van 2005 (figuur 4). Figuur 4 Ontwikkeling aantal jongeren (0-19 jaar) Nederland, , procentuele verandering per jaar 2,0 % 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0-2, Maart

8 Een aantal regio s passeren in de jaren tachtig de top van de bevolkingsomvang (gecorrigeerd voor herindeling): Delfzijl e.o. (1981), Oost-Groningen (1982) en Zeeuwsch-Vlaanderen (1982). Na de top zijn er nog wel perioden met groei, maar voor Delfzijl e.o. kan gesteld worden dat de structurele bevolkingsdaling in 1981 is begonnen. -Groningen worden vaak samengenomen als de regio Noordoost-Groningen. De structurele, de blijvende bevolkingsdaling is dan als eerste begonnen in Zuid-Limburg (1997), Noordoost- Groningen (2003) en Zeeuwsch-Vlaanderen (2003). Figuur 5 Bevolkingsontwikkeling Zuid-Limburg, Noordoost-Groningen en Zeeuwsch-VLaanderen, , 1970= Zeeuwsch- Vlaanderen Zuid- Limburg Noordoost- Groningen Gemiddeld over zeven jaar heeft de gemeente Renkum sinds de jaren zeventig voortdurende bevolkingsdaling. In de jaren tachtig volgen Nuth, Delfzijl, Den Helder en Blaricum. Maart

9 De jaren negentig: eerste provincie met structurele daling potentiële beroepsbevolking;; meerdere regio s en gemeenten met structurele bevolkingsdaling Jongeren, 0-19 jaar In Nederland komt er waarschijnlijk nog een periode met een geringe stijging van het aantal jongeren, namelijk tussen 2025 en 2040 (figuur 4). Er zijn echter al wel provincie, waar het aantal jongeren zeer waarschijnlijk structureel blijft dalen namelijk Zeeland (met ingang van 2003) en Drenthe (2004). Regionaal is dat waarschijnlijk het geval in in Zuid-Limburg (met ingang van 1998), Zeeuwsch-Vlaanderen (2002), Overig Zeeland (2002), Midden-Limburg (2002), Noordoost-Groningen ( 2003), Noord-Friesland (2003) en Zuidoost-Drenthe (2003). Potentiële beroepsbevolking, bevolking jaar Op provinciaal niveau is in Limburg in 1995 de structurele daling van de potentiële beroepsbevolking begonnen. Friesland volgt in 2004, Zeeland in 2007 en Drenthe in Landelijk is in 2011 een periode van bijna 30 jaar van daling begonnen. Waarschijnlijk is in de provincie Groningen in dat jaar de structurele daling begonnen. In Limburg is de omvang van de potentiële beroepsbevolking inmiddels al terug op het niveau van midden jaren tachtig. Regionaal was er eind jaren negentig sprake van structurele daling van de potentiële beroepsbevolking in Zuid-Limburg (top in 1988) en Het Gooi en Vechtstreek (top in 1988) en Noordoost-Groningen (totp in 1997). Direct na -Limburg (2001), Zuidoost-Drenthe (2002), Oost-Zuid-Holland (2002) enz. Figuur 6 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (20-64 jaar) in provincies met sterkste daling: Limburg, Drenthe, Zeeland, Friesland en Groningen, , 1990= Groningen Friesland Zeeland Drenthe Limburg Maart

10 Totaal aantal inwoners Op regionaal niveau is de structurele daling van het totaal aantal inwoners in 1997 in Zuid-Limburg begonnen. Sinds eind jaren negentig hebben inmiddels rond 25 gemeenten (volgens gemeentelijke indeling ) gemiddeld over 7 jaar voortdurend bevolkingsdaling. Tabel 1 Gemeenten met bevolkingsdaling gemiddeld over 7 jaar sinds eind jaren negentig of eerder Gemeenten in volgorde van procentuele daling per jaar Gelegen in Procentuele daling per jaar gemiddeld over 1995 t/m 2001 Blaricum Het Gooi en Vechtstreek -1,09 Delfzijl Delfzijl en omgeving -0,82 Simpelveld Zuid-Limburg -0,63 Kerkrade Zuid-Limburg -0,54 Schinnen Zuid-Limburg -0,39 Vaals Zuid-Limburg -0,34 Meerssen Zuid-Limburg -0,33 Landgraaf Zuid-Limburg -0,28 Bergen (NH.) Alkmaar en omgeving -0,20 Valkenburg aan de Geul Zuid-Limburg -0,19 Heerlen Zuid-Limburg -0,19 Terneuzen Zeeuwsch-Vlaanderen -0,19 Den Helder Kop van Noord-Holland -0,18 Nuth Zuid-Limburg -0,17 Gulpen-Wittem Zuid-Limburg -0,17 Brunssum Zuid-Limburg -0,14 Renkum Arnhem/Nijmegen -0,13 Maasgouw Midden-Limburg -0,12 Epe Veluwe -0,11 Loppersum Delfzijl en omgeving -0,06 Beek (L.) Zuid-Limburg -0,05 Voerendaal Zuid-Limburg -0,04 Veendam Oost-Groningen -0,004 Onderbanken Zuid-Limburg -0,001 Begin aandacht voor structurele bevolkingsdaling In 1996 werd het eerste congres in Nederland georganiseerd rond het thema bevolkingsdaling: Een teruglopende bevolking: ramp of remedie? Het was een congres van de Nederlandse Vereniging voor Demografie, dat te vroeg kwam, omdat het onderwerp nog niet leefde. Derks had eerder in dat jaar in Limburg geprobeerd het onderwerp bevolkingsdaling op de agenda te krijgen met de boodschap: over ongeveer tien jaar gaat in Limburg het aantal inwoners dalen. De boodschap was echter ongewenst. Maart

11 : eerste provincie met structurele bevolkingsdaling Totaal aantal inwoners Eerder dan verwacht is in 2002 in Limburg de structurele daling van het aantal inwoners begonnen. Incidenteel kan er nog wel een jaar volgen met groei, (zoals in 2009 een groei van 0,01% en in ,03%), maar trendmatig (gemiddeld over meerdere jaren) is er daling. Huishoudens In het begin van de huidige eeuw zijn er ook al enkele gemeenten met structurele daling van het aantal huishoudens. Cijfers van het aantal huishoudens zijn veel minder hard dan cijfers van het aantal inwoners, waardoor op gemeentelijk niveau het begin van de structurele daling minder duidelijk is : doorbraak aandacht bevolkingsdaling Totaal aantal inwoners Aan de randen van Nederland is de structurele bevolkingsdaling begonnen: Zuid- Limburg (1997), Noordoost-Groningen (2003) en Zeeuwsch-Vlaanderen (2003). In 2009 volgt de Achterhoek en in 2010 Zuidoost-Drenthe. Doorbraak aandacht structurele bevolkingsdaling Begin 2006 kwam het CBS met het bericht dat in 2005 in meer dan de helft van de gemeenten het aantal inwoners was gedaald. De tijd was rijp voor het en Klinkers) kreeg medio maart 2006 enorme aandacht in de media. Hiermee was het onderwerp op de kaart gezet. Woningcorporaties, provincies (Limburg als In 2009 heeft minister van de Laan (WWI) het onderwerp bij het Kabinet op de agenda geplaatst. In november 2009 is de eerste nota verschenen over landelijk Op 17 februari 2010 is het onderwerp voor het eerst in de Tweede Kamer behandeld (Algemeen Overleg in de Algemene commissie voor Wonen, Wijken en Integratie). In september 2010 werd het onderwerp voor het eerst in de Troonrede genoemd en ook in het Regeeraccoord van het nieuwe Kabinet. Maart

12 2 Stand van zaken op dit moment Structurele bevolkingsdaling Structurele bevolkingsdaling is op provinciaal niveau nu actueel in Limburg (2002) en waarschijnlijk ook Drenthe (2011) en Zeeland (2011). Figuur 7 Ontwikkeling bevolking in provincies met structurele daling: Limburg, Drenthe en Zeeland, , 1990= Drenthe Zeeland 100 Limburg Op regionaal niveau is dit het geval in Zuid-Limburg (1997), Noordoost- Groningen (2003), Zeeuwsch-Vlaanderen (2003), Achterhoek (2009) en Zuidoost-Drenthe (2010). Figuur 8 Limburg, Drenthe en Zeeland, , 1990= Achterhoek 105 Zuidoost- Drenthe Zeeuwsch- Vlaanderen Zuid- Limburg Noordoost- Groningen Maart

13 Tabel 2 Tempo bevolkingsdaling: gemiddelde procentuele daling per jaar Bevolkingsdaling Natuurlijke aanwas Migratiesaldo Gemiddeld over 2007 t/m 2011 Limburg -0,1% -0,1% +0,0% Zeeland +0,0% +0,0% +0,0% Drenthe +0,2% +0,1% +0,1% Noordoost-Groningen -0,5% -0,2% -0,3% Zeeuwsch-Vlaanderen -0,3% -0,2% -0,0% Zuid-Limburg -0,3% -0,2% -0,0% Zuidoost-Drenthe -0,1% -0,0% -0,0% Achterhoek -0,0% +0,0% -0,0% Gemeenten met snelste Gemiddeld over 2005 t/m 2011 daling De Marne -1,1% Delfzijl -1,1% Schiermonnikoog -0,9% Loppersum -0,9% Nederlek -0,8% Onderbanken -0,7% Kerkrade -0,7% Vaals -0,7% Pekela -0,7% Simpelveld -0,7% Strijen -0,6% Stein (L) -0,6% Bellingwedde -0,6% Westervoort -0,6% Zoeterwoude -0,6% Den Helder -0,6% Heerlen -0,6% Schoonhoven -0,6% Gemiddeld over de afgelopen 7 jaar is in meer dan 40% van de gemeenten het aantal inwoners gedaald (figuur 9). Dit betreft niet allemaal structurele, blijvende bevolkingsdaling. In ruim een kwart van de gemeenten is inmiddels wel sprake van structurele bevolkingsdaling (in ongeveer 125 van de 415 gemeenten). Maart

14 Figuur 9 Verdeling van gemeenten in gemeenten met groeiend en gemeenten met dalend aantal inwoners gemiddeld over zeven jaar % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dalend Groeiend Bron: CBS, KcBB. Nederland is verdeeld in 40 zogenaamde COROP- In de hiervoor. De in navolgend tabel. -Limburg en Noord-Friesland bevolkingsdaling veel voorkomt. Ook in de Randstad zijn er met bevolkingsdaling. In het Groene Hart komt bevolkingsdaling vrij algemeen voor. Maart

15 Tabel 3 Aantal gemeenten met bevolkingsdaling per regio Gemeenten volgens indeling 1- Aantal gemeenten Totaal Waarvan met dalend aantal inwoners Gemiddeld over 7 jaar Aantal In % van totaal Regio's in volgorde percentage 1995/ 2000/ 2005/ 1995/ 2000/ 2005/ dalend 2005/ Nederland % 27% 42% Zuid-Limburg % 94% 100% Noordoost-Groningen % 70% 100% Zeeuwsch-Vlaanderen % 33% 100% Achterhoek % 18% 82% Midden-Limburg % 29% 71% Noord-Friesland % 44% 67% Zuidoost-Drenthe % 0% 67% Oost-Zuid-Holland % 50% 60% Aggl. Haarlem % 40% 60% West-Noord-Brabant % 38% 54% Groot-Rijnmond % 26% 52% Zaanstreek % 0% 50% Overig Groningen % 15% 46% Het Gooi en Vechtstreek % 56% 44% Zuidoost-Zuid-Holland % 36% 43% IJmond % 0% 40% Noord-Limburg % 0% 38% Arnhem/Nijmegen % 32% 37% Utrecht % 19% 35% Zuidoost-Noord-Brabant % 33% 33% Aggl. 's-gravenhage % 17% 33% Alkmaar en omgeving % 17% 33% Zuidoost-Friesland % 0% 33% Zuidwest-Friesland % 0% 33% Zuidwest-Overijssel % 0% 33% Veluwe % 38% 31% Midden-Noord-Brabant % 8% 31% Overig Zeeland % 10% 30% Noordoost-Noord-Brabant % 20% 25% Zuidwest-Drenthe % 0% 25% Kop van Noord-Holland % 8% 23% Twente % 14% 21% Groot-Amsterdam % 20% 20% Noord-Drenthe % 0% 20% Aggl. Leiden en Bollenstreek % 33% 8% Zuidwest-Gelderland % 0% 0% Delft en Westland % 33% 0% Flevoland % 0% 0% Noord-Overijssel % 0% 0% Bron: CBS, bewerking Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid Maart

16 Waarom begint bevolkingsdaling aan de randen van Nederland? De wezenlijke oorzaak van structurele bevolkingsdaling is het geringe aantal kinderen per vrouw. Omdat het aantal kinderen gezakt is beneden het vervangingsniveau van 2,1 gaat het aantal inwoners op den duur dalen. Waarom begint de bevolkingsdaling dan aan de randen van Nederland? Krijgen de vrouwen daar minder kinderen? Nee, alleen in Zuid-Limburg krijgen de vrouwen minder kinderen dan het landelijke gemiddelde (tabel 4: 1,50 t.o.v. 1,79). I krijgen de vrouwen bijna evenveel of meer kinderen als het landelijke gemiddelde. (Zie tabel 4) kinderen geboren (geboorte in % bevolking). Dat is het geval omdat daar relatief minder vrouwen in de vruchtbare leeftijd wonen. Jongeren trekken daar weg om elders te studeren en blijven dan voor een deel elders werken. Vrouwen in de genwoordigd. In verhouding tot het totaal aantal inwoners sterven in de regio s bovendien meer mensen omdat daar relatief veel ouderen wonen. Minder geboorte en meer Landelijk is de natuurlijke aanwas de komende tientallen jaren groter dan nul. Dit geboortetekort/sterfteoverschot geeft een structurele bevolkingsdaling, die in Tabel 4 Componenten bevolkingsontwikkeling Nederland en dalende gemiddeld over 2008 t/m 2010 Gemiddeld aantal kinderen per vrouw Geboorte in % bevolking Natuurlijke aanwas in % bevolking Migratiesaldo in % bevolking Bevolkingsontwikkeling in % Aantal NL= % NL= % % % Nederland 1, ,12% ,30% +0,21% +0,51% Zuid-Limburg 1, ,79% 71-0,25% +0,05% -0,19% Noordoost- 1, ,97% 87-0,16% -0,26% -0,42% Groningen Zeeuwsch- 1, ,84% 75-0,20% -0,05% -0,25% Vlaanderen Achterhoek 1, ,94% 84 +0,02% -0,03% -0,01% Zuidoost- 1, ,96% 86-0,04% +0,02% -0,02% Drenthe Maart

17 Begin structurele daling In de afgelopen jaren is in diverse gebieden de structurele daling begonnen van het aantal jongeren, van de potentiële beroepsbevolking (bevolking jaar) en van het totaal aantal inwoners. Op regionaal niveau daalt het aantal huishoudens nog niet. Tabel 5 Begin structurele daling jarigen jarigen Totaal aantal inwoners Aantal huishoudens Jaartal heeft betrekking op top en/of beginjaar van (bijna) voortdurende daling Nederland 2011 Provincies Limburg Zeeland Drenthe Friesland Groningen 2011 Noord-Brabant 2011 Gelderland 2011 Overijssel 2011 Regio's Zuid-Limburg Zeeuwsch-Vlaanderen Noordoost-Groningen Achterhoek Zuidoost-Drenthe Midden-Limburg Oost-Zuid-Holland Noord-Limburg Twente 2003 Overig Zeeland Zuidwest-Friesland Noord-Friesland Zuidoost-Friesland Kop van Noord-Holland Alkmaar en omgeving Zuidwest-Drenthe Noord-Drenthe West-Noord-Brabant 2009 Zuidwest-Overijssel 2010 Gemeenten 10% van de gemeenten % van de gemeenten 2005 Maart

18 Afgelopen tien jaar en komende tien jaar In tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de bevolkingsontwikkeling per provincie en regio naar leeftijd in de afgelopen tien jaar en naar verwachting in de komende tien jaar. De gebieden staan daarbij in volgorde van de bevolkingsontwikkeling in de afgelopen tien jaar van laag naar hoog. Tabel 6 Bevolkingsontwikkeling in afgelopen en komende tien jaar per provincie en regio, in procenten Totaal aantal inwoners jarigen jarigen 65- plussers 2001 tot tot tot tot tot tot tot tot 2021 % % % % % % % % NEDERLAND Provincies in volgorde bevolkingsontwikkeling 2001 tot 2011 LIMBURG ZEELAND GRONINGEN FRIESLAND NOORD-BRABANT DRENTHE GELDERLAND ZUID-HOLLAND OVERIJSSEL NOORD-HOLLAND UTRECHT FLEVOLAND tot 2011 ZUID-LIMBURG NOORDOOST-GRONINGEN ZEEUWSCH-VLAANDEREN OOST-ZUID-HOLLAND MIDDEN-LIMBURG ACHTERHOEK HET GOOI EN VECHTSTREEK ZUIDOOST-DRENTHE AGGLOMERATIE HAARLEM NOORD-LIMBURG NOORD-FRIESLAND ZUIDOOST-ZUID-HOLLAND AGGL. LEIDEN EN BOLLENSTREEK GROOT RIJNMOND TWENTE OVERIG ZEELAND Maart

19 NOORDOOST-NOORD- BRABANT ZUIDWEST-FRIESLAND ZUIDOOST-FRIESLAND DELFT EN WESTLAND WEST-NOORD-BRABANT ZUIDOOST-NOORD-BRABANT MIDDEN-NOORD-BRABANT ZUIDWEST-DRENTHE ZUIDWEST-GELDERLAND KOP VAN NOORD-HOLLAND IJMOND VELUWE ARNHEM/NIJMEGEN ALKMAAR EN OMGEVING OVERIG GRONINGEN NOORD-DRENTHE ZUIDWEST-OVERIJSSEL NOORD-OVERIJSSEL ZAANSTREEK GROOT AMSTERDAM AGGL. 's-gravenhage UTRECHT FLEVOLAND Maart

20 3 Verwachtingen voor de toekomst : begin daling potentiële beroepsbevolking Nederland In 2011 komt er een einde aan de groei van de potentiële beroepsbevolking (de bevolking van jaar) in Nederland. Omdat de stijging van de beroepsdeelneming nog wat door gaat, komt er niet meteen een einde aan de groei van de feitelijke beroepsbevolking in Nederland als geheel. In diverse provincies en regio s groeit de beroepsbevolking vrijwel niet meer. Zodra de beroepsbevolking gaat dalen en het de werkloosheid laag geworden is, kan het aantal werkenden niet meer groeien. In de komende jaren wordt structurele daling van het aantal werkenden een steeds algemener verschijnsel binnen Nederland. Dat heeft invloed op de behoefte aan ruimte voor werken (bedrijventerreinen en kantoren) en op de omvang van het woon-werkverkeer. Figuur 10 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (bevolking van jaar) en werkende beroepsbevolking jaar, Nederland, Bron: CBS, KcBB Potentiële beroepsbevolking Werkende beroepsbevolking : daling aantal geboorten op de wereld Naar verwachting begint binnen tien jaar een lichte daling van het aantal kinderen dat jaarlijks op de wereld geboren wordt. Dit is de basis voor de komende daling van de wereldbevolking. Dit zal nog vele tienatllen jaren op zich laten wachten, omdat mensen steeds ouder worden. Maart

21 : begin daling beroepsbevolking Nederland Structurele bevolkingsdaling per gemeente Rond 2030 heeft al meer dan de helft van de helft van het aantal gemeenten te maken met structurele bevolkingsdaling. Beroepsbevolking Rond 2025 komt er naar verwachting een einde aan de groei van de beroepsbevolking en van het aantal werkenden in Nederland : begin daling aantal inwoners Nederland Aantal kinderen per vrouw Het gemiddeld aantal kinderen per vrouw op de wereld als geheel is gezakt van bijna 5 in de eerste helft van de jaren zestig naar ongeveer 2,6 nu en zakt naar verwachting rond 2040 beneden het vervangingsniveau van 2,1. De omvang van de bevolking beneden de 65 jaar gaat naar verwachting rond 2050 dalen. De daling van het totaal aantal mensen op de wereld volgt naar verwachting pas tegen het einde van deze eeuw. Structurele daling in Nederland Naar verwachting is er na 2040 in Nederland sprake van structurele daling van aantal inwoners en aantal huishoudens. Het aantal werkenden en woonwerkverkeer is al eerder gaan dalen. Maart