2 Ontwikkelingen. 2.1 Grijze en groene druk

Transcriptie

1 2 Ontwikkelingen Nederland vergrijst en ontgroent. Ook in arbeidsorganisaties zal de gemiddelde leeftijd van medewerkers steeds meer omhoog gaan. Oudere medewerkers zullen een steeds groter deel van het personeelsbestand uit gaan maken. Wat is het gevolg van deze ontwikkelingen? 2.1 Grijze en groene druk De laatste tijd kun je bijna geen krant openslaan, of er wordt bericht dat Nederland vergrijst en ontgroent. Dat we met elkaar steeds ouder worden en er steeds minder jongeren zijn. De gevolgen worden er vaak meteen achteraan genoemd: in de toekomst zijn er minder mensen om onze sociale voorzieningen te betalen. Maar hoe zit het precies met die vergrijzing en ontgroening? In 1950 was e e n op de dertien Nederlanders 65 jaar of ouder, in 2004 was dat e e n op de acht. De verwachting is dat in 2020 e e n op de vijf medewerkers ouder zal zijn dan 65 jaar. Zet daar het volgende tegenover: in 1950 was tweederde van de bevolking jonger dan 40 jaar, nu is dat iets meer dan de helft van de Nederlanders.

2 12 OR en leeftijdsbewust personeelsbeleid Figuur 1 Leeftijdsopbouw van mannen en vrouwen in het jaar 2000 Figuur 2 Leeftijdsopbouw van mannen en vrouwen in het jaar 2050 Vergrijzing en ontgroening leiden tot een toenemende grijze druk. De grijze druk is het aantal 65- plussers ten opzichte van het totaal aantal mensen in de leeftijd van 20 tot 65 jaar. Op dit mogrijze druk

3 Ontwikkelingen 13 ment is de grijze druk 22 procent. Dit betekent dat op honderd potentie«le arbeidskrachten (20- tot 64-jarigen) er 22 personen 65 jaar of ouder zijn. Vijftig jaar geleden was de grijze druk nog 14 procent. Dit percentage zal tot 2010 geleidelijk stijgen, daarna zet een versnelling in. Rond 2040 bereikt de grijze druk zijn hoogtepunt, en zal volgens de verwachting zijn toegenomen tot 43 procent, bijna het dubbele van nu. Na 2040 zal de grijze druk iets afnemen, maar ook in de tweede helft van deze eeuw zal de grijze druk ruim 40 procent bedragen. De vergrijzing is dus structureel. 1 Figuur 3 Grijze druk Tegenover de grijze druk staat de groene druk. De groene druk is het aantal personen jonger dan 20 jaar als percentage van het totaal aantal personen van 20 tot 65 jaar. De laatste jaren is de groene groene druk 1. Bron: maart 2006.

4 14 OR en leeftijdsbewust personeelsbeleid druk stabiel. Door de toenemende grijze druk, daalt het aandeel van de jongeren wel in relatieve zin. Figuur 4 Groene druk Door de universiteit van Maastricht is de consequentie van vergrijzing en ontgroening vertaald naar de arbeidsmarkt. 1 Uit dit onderzoek blijkt dat de bevolking, en daarmee de beroepsbevolking, eerder gaat krimpen dan verwacht. Limburg wordt naar verwachting de eerste provincie met een verkleining van de werkzame beroepsbevolking. Die structurele krimp begint rond Een paar jaar later volgen Zeeland, Drenthe, Noord-Brabant, Friesland en Gelderland. Over ongeveer tien jaar is die krimp een vrij al- beroepsbevolking krimpt 1. Derks, W., Structurele bevolkingsdaling, een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers, maart 2006.

5 Ontwikkelingen 15 gemeen verschijnsel en treft het zeven van de twaalf provincies. Wat er in de samenleving gebeurt, gebeurt ook in arbeidsorganisaties. Ook daar komen steeds meer oudere medewerkers en minder jongeren. Vooral in de sectoren onderwijs, zorg en overheid is de vergrijzing nu al duidelijk zichtbaar. 2.2 Langer doorwerken Om vergrijzing tegen te gaan, wordt vaak gesteld dat de arbeidsparticipatie, waaronder die van ouderen, omhoog moet. Want de arbeidsdeelname van 55- tot 65-jarigen is laag. In 2002 had slechts 37 procent van de 55- tot 64-jarigen een betaalde baan van meer dan twaalf uur. De arbeidsdeelname van ouderen neemt wel toe. Zo steeg de netto-arbeidsdeelname van 50- tot 54-jarigen in de periode van 66 procent naar 70 procent en die van 55- tot 59-jarigen van 49 procent naar 54 procent. De stijging van arbeidsdeelname van de 50- tot 54-jarigen komt vooral voor rekening van vrouwen. De groei van de arbeidsdeelname in de groep van 55- tot 59- jarigen komt daarentegen vooral op conto van de mannen, als gevolg van de versobering van mogelijkheden om vervroegd uit te treden. 1 Langer doorwerken gaat niet vanzelf. De regering heeft onderkend dat de grijze druk voor toekomstige generaties voor grote problemen kan gaan zorgen. Aan de ene kant is de staats- arbeidsdeelname ouderen 1. Bron: maart 2006.

6 16 OR en leeftijdsbewust personeelsbeleid secretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid langer doorwerken gaan stimuleren, door fondsen in het leven te roepen en onderzoek te laten doen naar de voorwaarden om langer doorwerken mogelijk te maken. Aan de andere kant heeft de minister scaal aantrekkelijke regelingen om vervroegd met pensioen te kunnen, afgeschaft. Ook is de plicht om boven de 57,5 jaar te solliciteren opnieuw ingevoerd. De geschetste ontwikkelingen zullen er toe leiden, dat de leeftijd van medewerkers in arbeidsorganisaties omhoog zal gaan en dat oudere medewerkers een steeds groter deel van het personeelsbestand uit zullen maken. De vraag rijst dan natuurlijk of het feit dat er veel oudere medewerkers in een organisatie zijn, een probleem is.

7 3 Inzetbaarheid De aanname dat de inzetbaarheid van medewerkers altijd vermindert bij het ouder worden, is een misvatting. Een passende uitdaging en verantwoordelijkheid halen het beste in mensen naar boven. Welke factoren be «nvloeden de inzetbaarheid van medewerkers? We kunnen een aantal individuele kenmerken en eigenschappen noemen, maar er zijn ook factoren in de organisatie die de inzetbaarheid van medewerkers bepalen. 3.1 Leeftijd en inzetbaarheid Over oudere medewerkers bestaan veel beelden. Zo zouden oudere werknemers verouderde kennis bezitten, minder inzetbaar zijn, duur zijn en vaker ziek zijn. Ook zou het aan hun motivatie schorten. beeld oudere medewerkers Uit onderzoek van TNO naar de inzetbaarheid van oudere medewerkers, blijkt een genuanceerder beeld: ^ Oudere medewerkers zijn minder vaak ziek, maar als zij ziek zijn, zijn ze gemiddeld wel iets langer ziek. ^ Bij het ouder worden, nemen de fysieke en mentale belastbaarheid af. De mate waarin dat gebeurt, verschilt sterk per persoon. In de praktijk blijkt dat mensen deze terugloop in belastbaarheid compenseren door slimmer te werken. Daarnaast vraagt het meeste werk niet de maximale belastbaarheid.

8 18 OR en leeftijdsbewust personeelsbeleid ^ ^ ^ Het leervermogen van ouderen verandert. Maar hierbij blijkt dat vooral de stelregel jong geleerd, is oud gedaan geldt. Bij oudere medewerkers blijken scoringsdrang en statusgevoeligheid minder vaak een rol te spelen. Juist het doen van zinvol werk en daarbinnen het kwijt kunnen van de eigen creativiteit, wordt belangrijk. Het beeld dat oudere medewerkers minder bereid zijn te veranderen, blijkt vooral te maken hebben met zaken als verandermoeheid. Vaak wordt het nut van weer een reorganisatie betwijfeld. Ook kan verandering onzekerheid geven voor de eigen positie. Daarnaast wordt de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid door (sommige) oudere medewerkers lastig gevonden. Ze zijn er niet mee opgegroeid en ervaren dit als onveilig. 1 inzetbaarheid ouderen Het is dus een misvatting dat de inzetbaarheid van medewerkers altijd vermindert bij het ouder worden. Maar als de inzetbaarheid wel vermindert en sommige taken niet meer uitgevoerd kunnen worden, dan blijkt het niet altijd zinvol om oudere medewerkers alleen te ontzien en het takenpakket te verlichten. De laatste tijd wordt ook wel gesteld dat je mensen juist extra moet belasten en juist we l een nieuwe uitdaging moet bieden. Bijna iedereen vindt het leuk om uitgedaagd te worden iets goed te doen. Onderbenutting van kwaliteiten van mensen frustreert en maakt mensen traag. Een passende uitdaging en verantwoordelijkheid halen eerder het beste in mensen naar boven. 1. TNO, de Mythe doorbroken, 2004.