Bedrijven en bevolking in beweging

Transcriptie

1 M Bedrijven en bevolking in beweging Regionale bedrijvendynamiek en -migratie in relatie tot verstedelijking, periode drs. R. Braaksma drs. W.V.M. van Rijt-Veltman Zoetermeer, 20 juni 2011

2 Bedrijven en bevolking in beweging Nederland heeft dynamische en statische regio's als het gaat om groei, oprichting, opheffing en verplaatsing van bedrijven. De mate van verstedelijking en de bevolkingsontwikkeling zijn bepalend voor de beweeglijkheid van het regionale bedrijfsleven. De zogenoemde krimpregio's in ons land passen bij het statische profiel en de grootstedelijke agglomeraties in het westen van ons land passen bij het dynamische profiel. In het kader het onderzoeksprogramma 'MKB en Ondernemerschap' van het ministerie van EL&I heeft EIM diverse datasets met lange tijdreeksen opgebouwd, die een belangrijk onderdeel vormen van de kennisinfrastructuur voor o.a. beleidsmakers, adviseurs, belangenorganisaties en kennisinstelling. Eén daarvan is de dataset Regionale Bedrijvendynamiek. De aandacht voor de regio is in ons land nu groter dan ooit als gevolg van decentralisatie: provincies krijgen meer taken op het terrein van economie, natuur, ruimtelijke ordening en verkeer/vervoer, en gemeenten op het gebied van jeugdzorg en arbeidsmarktparticipatie. Regionale data kunnen de nieuwe 'probleemeigenaren' van dienst zijn. Tegen deze achtergrond heeft EIM de data uit 'Regionale bedrijvendynamiek' over een periode van ruim 20 jaar geanalyseerd. Hiermee laten we zien hoe de bedrijven meebewegen met de mate van verstedelijking en bevolkingsontwikkeling op regionaal niveau. In de analyse is gebruik gemaakt van de indeling in COROP-gebieden en de indeling van het SCP in landelijke, licht stedelijke en sterk stedelijke gebieden. In onderstaande figuur is te zien hoe deze twee indelingen op elkaar aansluiten. Deze minirapportage geeft de resultaten uit de analyse weer. Eerst wordt ingegaan op de bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie in relatie tot de mate van verstedelijking in de regio's. Daarna wordt de relatie verlegd naar de bevolkingsontwikkeling in die regio's. 2

3 Link met verstedelijking Met bedrijvendynamiek wordt het geheel van bedrijfsoprichtingen (starters, nevenvestigingen en dochterondernemingen) en bedrijfsopheffingen aangeduid. Met bedrijfsmigratie wordt bedoeld het geheel van immigratie van bedrijven (komst vanuit een andere regio), emigratie (vertrek naar een andere regio) en verplaatsing (verhuizen binnen de regio). In de periode bedroeg de gemiddelde jaarlijkse groei van het aantal bedrijven (starters sec) in Nederland 3,3%. Tussen de COROPgebieden zijn grote verschillen te constateren: Flevoland en Utrecht hebben het hoogste groeipercentage en Zeeuws-Vlaanderen, Zuid-Limburg en Delfzijl de laagste. Nu is het te gemakkelijk om te zeggen dat alle 'perifere' regio's zwak scoren en alle 'centrale' regio's sterk. De feiten wijzen namelijk anders uit. Zo hebben de regio's Rijnmond en Den Haag een beneden gemiddelde groei en veel regio's in Friesland en Drenthe juist een boven gemiddelde groei. Een verklaring voor deze verschillen kan overigens niet gevonden worden in de mate van verstedelijking van de COROP-gebieden: zie Tabel 1. Tabel 1 Gemiddelde jaarlijkse groei van het aantal bedrijven (in procenten), verstedelijking van COROP-gebied groei in % meer landelijk 3,3 licht stedelijk 3,4 sterk stedelijk 3,3 TOTAAL 3,3 Wanneer gekeken wordt naar de totale bedrijvendynamiek 1, dan zien we een ander beeld. Het blijkt dat de bedrijvendynamiek in de regio's positief samenhangt met de mate van verstedelijking van die regio's. Ook de bedrijfsmigratie 2 laat dit verband zien. Zie Tabel 2. Blijkbaar zit er meer beweging in de regionale economie - althans in het bedrijvenbestand - naar mate de verstedelijking toeneemt. 1 Som van in- en uitstroom gedeeld door twee, uitgedrukt in procenten van het totaal aantal bedrijven 2 Som van immigratie, emigratie en verplaatsing, uitgedrukt in procenten van het totaal aantal bedrijven 3

4 Tabel 2 Gemiddelde jaarlijkse bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie (in procenten), verstedelijking van COROP-gebied bedrijvendynamiek bedrijfsmigratie meer landelijk 9,4 7,1 licht stedelijk 10,5 8,5 sterk stedelijk 11,1 8,9 TOTAAL 10,2 8,1 Beweging in de regio's Wat zijn nu de meest beweeglijke regio's en minst beweeglijke regio's? In Tabel 3 en Tabel 4 zijn ze in de vorm van een top 10 en dal 10 weergegeven. Ter vergelijking: het gemiddelde cijfer voor Nederland als totaal bedraagt voor bedrijvendynamiek 10,4% en voor bedrijfsmigratie 8,3%. Tabel 3 COROP-gebieden met de hoogste en laagste bedrijvendynamiek, Top 10 (veel dynamiek) Dal 10 (weinig dynamiek) 1 Flevoland (16,2) 31 Noord Overijssel (9,5) 2 Oost Groningen (12,4) 32 Midden Noord-Brabant (9,4) 3 Agglomeratie Den Haag (11,7) 33 Midden Limburg (9,2) 4 Aglomeratie Haarlem (11,7) 34 Zuidoost Friesland (9,0) 5 Groot-Amsterdam (11,4) 35 Zuid Limburg (8,9) 6 Zaanstreek (11,4) 36 Noord Friesland (8,6) 7 Overig Groningen (11,2) 37 Overig Zeeland (8,5) 8 Gooi- en Vechtstreek (11,1) 38 Zuidwest Friesland (8,4) 9 Utrecht (11,1) 39 Achterhoek (8,4) 10 IJmond (11,1) 40 Zeeuws-Vlaanderen (7,7) De grootstedelijke agglomeraties in het westen van ons land (Den Haag, Haarlem, Groot-Amsterdam, Zaanstreek) zijn sterk vertegenwoordigd in de top 10. Ze zijn de koplopers wat betreft dynamiek en migratie. Flevoland springt eruit met 16,2% bedrijvendynamiek en 12,6% bedrijfsmigratie. Dit is met name toe te schrijven aan Almere. De achterhoede wordt echter gevormd door de 'perifere' regio's (Friesland, Zeeland, Limburg, Achterhoek). Dit patroon zien we weer terug in beide rangordeningen. 4

5 Tabel 4 COROP-gebieden met de hoogste en laagste bedrijfsmigratie, Top 10 (hoge mobiliteit) Dal 10 (lage mobiliteit) 1 Flevoland (12,6) 31 Kop van Noord-Holland (7,3) 2 Gooi en Vechtstreek (10,3) 32 Noord Friesland (7,1) 3 Aglomeratie Den Haag (10,0) 33 Twente (6,7) 4 Aglomeratie Haarlem (9,6) 34 Midden Limburg (6,6) 5 Delft en Westland (9,6) 35 Noord Limburg (6,6) 6 Utrecht (9,5) 36 Achterhoek (6,4) 7 Oost Groningen (9,5) 37 Delfzijl e.o. (6,4) 8 Groot-Amsterdam (8,9) 38 Overig Zeeland (6,1) 9 Zaanstreek (8,9) 39 Zuid Limburg (5,9) 10 Zuidwest Overijssel (8,8) 40 Zeeuws-Vlaanderen (3,9) Een ander aspect dat de regionale economie doet bewegen, vormen de 'overige bedrijfsoprichtingen'. Hieronder vallen nieuwe economische activiteiten van bestaande ondernemingen zoals nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen. Zie Tabel 5. Dit aspect laat in de COROP-gebieden een duidelijke link zien met de mate van verstedelijking. De koplopers zijn hier regio's Flevoland, Groot- Amsterdam, Den Haag, Rijnmond, Delft en Westland, IJmond en Haarlem. Dit toont aan dat er meer groei en organisatorische vernieuwing is bij bestaande ondernemingen in sterk verstedelijkte gebieden. Tabel 5 Gemiddelde jaarlijkse groei van het aantal overige oprichtingen (in procenten), verstedelijking van COROP-gebied groei in % meer landelijk 2,9 licht stedelijk 3,3 sterk stedelijk 4,4 TOTAAL 3,4 Productiestructuur De regionale bedrijvendynamiek is onder meer gerelateerd aan de productiestructuur in de regio's. Denk alleen al aan het aantal startende ondernemingen. In laagdrempelige sectoren zoals detailhandel, horeca, persoonlijke dienstverlening en een aantal branches in de zakelijke dienstverlening ligt de startersquote hoger dan in hoogdrempelige sectoren zoals de industrie, landbouw en delfstoffen. Ook de mogelijkheid om als zzp'er actief te zijn verschilt per sector. De laatste jaren zien we een groei van het aantal zzp - ers in bijvoorbeeld de bouw, ICT en adviesdiensten. Dit heeft een verhogend effect op de dynamiek in de betreffende sectoren. Verder is noemenswaardig de gebondenheid van de sector met een lokaal of regionaal afzetgebied, zoals de detailhandel, horeca en persoonlijke diensten. In deze sec- 5

6 toren zal de regionale bedrijfsmigratie lager zijn dan in sectoren met een nationaal of internationaal afzetgebied. Bij de industrie is een trend gaande om productie-eenheden naar het buitenland te verplaatsen. Ook dit verhoogt het migratiecijfer. In het kader van deze minirapportage hebben we gekeken naar de recente bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie in twee sectorclusters, namelijk industrie & bouw en handel & diensten. Zie Tabel 6. Tabel 6 Bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie in industrie/bouw en handel/diensten (in procenten), verstedelijking van COROP-gebied Industrie & Bouw Handel & Diensten dynamiek migratie dynamiek migratie meer landelijk 3,0-0,1 2,8 0,1 licht stedelijk 3,0 0,4 2,4 0,0 sterk stedelijk 4,6-0,5 4,2-0,2 TOTAAL 3,4 0,0 3,0 0,0 De bedrijvendynamiek in de industrie en bouw is hoger dan die in de handel en diensten. Voor de bedrijfsmigratie geldt dit ook, hoewel de beweging hier kleiner is (landelijk is het saldo nul). De hierboven aangestipte sectorspecifieke ontwikkelingen zijn een mogelijke verklaring hiervoor. In sterk stedelijke COROP-gebieden is de verandering in het bedrijvenbestand groter dan in de meer landelijke en licht stedelijke COROP-gebieden. Voorts is een (kleine) verschuiving van bedrijven uit de sterk stedelijke CO- ROP-gebieden naar de licht stedelijke COROP-gebieden te zien. Ruimtelijke en economische positie Regionale bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie in een regio kunnen niet los gezien worden van de ruimtelijke en economische positie die de regio temidden van andere regio's inneemt. Dit toont koploper Flevoland met Almere goed aan. Almere had als taak de woning- en ruimtebehoefte van de omliggende regio (vooral Amsterdam) in te vullen. Door de snelle verstedelijking van Almere is Flevoland een verbindende schakel geworden tussen Amsterdam en Utrecht, waarmee de gehele Randstad is versterkt. Die schakelfunctie wordt in de toekomst vergroot door de Hanzelijn: de verbinding in oostelijke richting (Zwolle). Flevoland scoort al jaren hoog in diverse ranglijsten op economisch gebied. Het aantal ondernemingen (veel starters!), de werkgelegenheid en de bevolking zijn de afgelopen tien jaar sterk gegroeid. De zogenoemde Schaalsprong van Almere ( arbeidsplaatsen en woningen) zal bovendien voor de nodige dynamiek in de regio blijven zorgen. Voorbeelden van regio's die door hun ruimtelijke en economische positie juist weinig dynamiek kennen, zijn er ook. Dit zijn de 'achtertuinen' van ons land: de regio's die minder goed aangesloten zijn op de belangrijkste snelwegen, die vaak in de schaduw liggen van belangrijke(re) economische centra, die veel uitgaande pendel kennen en die hun jongeren vaak zien weg- 6

7 trekken. Onder meer de Achterhoek en Zeeuws-Vlaanderen zullen zich hierin herkennen. Link met demografie Om de link te leggen tussen regionale bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie enerzijds en demografie anderzijds, is gebruik gemaakt van de bevolkingsgroei per COROP-gebied in 2009 (bron: CBS 1, zie kaartje). Er blijkt een duidelijke samenhang tussen de bevolkingsgroei en de groei, oprichting, opheffing en verplaatsing van bedrijven in de regio's. Hoe groter de aanwas van de bevolking, hoe groter de bedrijvendynamiek en bedrijfsmigratie. Het aantal bedrijven groeit met de bevolking mee. Zie Tabel. 1 CBS, 'Het effect van de economische crisis op demografische ontwikkelingen', in: Bevolkingstrends, 4 e kwartaal

8 Tabel 7 Beweging van bedrijven in relatie tot de bevolkingsontwikkeling in de CO- ROP-gebieden (in procenten), bedrijven- bedrijfs- groei aantal Bevolkingsontwikkeling in COROP-gebied dynamiek migratie bedrijven Krimp 9,4 6,4 2,6 Lichte groei (<0,5%) 9,9 7,0 3,4 Groei (0,5 1,0%) 10,5 8,4 3,4 Sterke groei (>= 1,0%) 13,1 10,5 4,6 TOTAAL 10,2 8,1 3,4 Conclusie Welke conclusie kan onder andere uit deze verkennende analyse van de dataset 'Regionale Bedrijvendynamiek' getrokken worden? Het blijkt de omvang en vernieuwing van de bedrijvigheid op regionaal niveau meebeweegt met de bevolkingsontwikkeling. De regio's die nu bekend staan als krimpregio, zijn in de afgelopen twintig jaar vrij statisch gebleken op dit vlak. Voor hen betekent dit, dat niet alleen het wonen en de leefbaarheid de nodige aandacht en activiteit verdienen, maar dat er tegelijkertijd ook gewerkt moet worden aan de economische basis. 8