Informatie screeningsinstrument Behoefte als kompas de oudere aan het roer

Transcriptie

1 Informatie screeningsinstrument Behoefte als kompas de oudere aan het roer Project Analyse van zorgbehoefte en ontwikkelen van zorg en ondersteuning vanuit het perspectief van ouderen Ouderengeneeskunde, UMCG September 2013

2 Inhoudsopgave Screenen van ouderen 3 Kwetsbaarheid, zorgvragen en welbevinden 3 Screeningsinstrument 3 Twee zienswijzen 4 Invullen vragenlijst en ICT ondersteuning 4 Bijlage 1: Kwetsbaarheid 5 Bijlage 2: INTERMED Selfassessment for the elderly 7 Bijalge 3: Groninger Wellbeing Indicator het meten van welbevinden 16 2

3 Screening van ouderen De vergrijzing (maar ook de ontgroening) van de samenleving, dwingt ons na te denken over de toekomst van de maatschappij en de zorg in het bijzonder. Veel ouderen ervaren combinaties van problemen, zoals psychosociale en medische problemen die tot verhoogde risico s leiden, bijvoorbeeld om te vallen of een ziekenhuisopname. De huidige gezondheidszorg is ziekte- gericht. Ouderen met multi- problematiek moeten vaak naar verschillende specialisten, krijgen daar tegenstrijdige adviezen en moeten dan zelf maar uitzoeken hoe het moet. Het huidige zorgaanbod voldoet vaak niet aan de feitelijke vraag. Integrale zorg is nodig om aan de stijgende zorgvraag te kunnen blijven voldoen. Kwetsbaarheid, zorgvragen en welbevinden Tijdens het ouder worden neemt de kans op het krijgen van een of meerdere chronische ziektes toe. Dit loopt parallel aan de afname van de (reserve)capaciteit van orgaan- systemen. Door verschillen in het proces van veroudering tussen individuen wordt de variatie tussen mensen met het stijgen van de leeftijd voor een aantal kenmerken groter. Leeftijd wordt als voorspeller van biologische kenmerken minder nauwkeurig. Het begrip frailty (kwetsbaarheid) verklaart voor een deel de variatie die binnen ouderen van dezelfde leeftijd aanwezig is. Het verschil tussen kwetsbaarheid en veroudering is voor de gezondheidszorg interessant, omdat kwetsbaarheid in principe omkeerbaar kan zijn en veroudering niet. De relevantie voor de praktijk is duidelijk: opsporen van ouderen met een hoog risico voor het ontwikkelen van functieverlies, om dit functieverlies zo veel mogelijk te voorkomen of gevolgen daarvan te bestrijden. Het zorgaanbod heeft echter niet alleen te maken met kwetsbaarheid maar ook met de inhoud van de zorgvraag. Daarbij is het perspectief van de oudere van groot belang. De combinatie van kwetsbaarheid en zorgcomplexiteit geeft een veel beter beeld van wat gezondheidszorg in een populatie zou moeten doen. Er is bijvoorbeeld een groot verschil tussen kwetsbare ouderen die nog geen complexe zorgvraag hebben en zij die dat wel hebben. Het uiteindelijke doel is het welbevinden van ouderen te ondersteunen en eventueel te verbeteren. Het gaat daarbij om dat mensen hun persoonlijke doelen kunnen realiseren en plezier in het leven hebben. Screeningsinstrument Om zicht te krijgen op de kwetsbaarheid, zorgvragen (zorgcomplexiteit) en het welbevinden van ouderen is een triage of screeningsinstrument ontwikkeld: Behoefte als kompas, de oudere aan het roer. Het brengt in kaart de kwetsbaarheid, zorgcomplexiteit en het welbevinden vanuit het perspectief van de oudere zelf. De meeste ouderen kunnen de vragenlijst zelf invullen, eventueel met ondersteuning van partner of kinderen. Een kleine groep heeft ondersteuning nodig van een professional, bijvoorbeeld praktijkondersteuner of verzorgende. Het screeningsinstrument bestaat uit algemene vragen en uit drie meetinstrumenten, te weten: Groninger Frailty Indicator (kwetsbaarheid; zie bijlage 1); INTERMED- Self Assessment for Elderly (zorgcomplexiteit; zie bijlage 2); Groninger Wellbeing Indicator (welbevinden; zie bijlage 3). 3

4 Twee zienswijzen De gegevens vanuit de vragenlijsten kunnen op twee manieren worden bekeken: Op individueel niveau geven de resultaten inzicht in de kwetsbaarheid, zorgcomplexiteit en het welbevinden van een individuele oudere. Op basis van deze gegevens kan zorg en ondersteuning worden geboden. Op groepsniveau; op basis van kwetsbaarheid en complexiteit zijn 5 groepen (segmenten) ontwikkeld met een gelijk niveau van zorgbehoefte: o Vitale ouderen; o Ouderen met psychosociale problemen; o Ouderen met lichamelijke en mobiliteitsproblemen; o Ouderen met multidomein problematiek; o Zeer kwetsbare ouderen. Vanuit deze groepen kan bijvoorbeeld nagedacht worden over groepsinterventies of over een integraal aanbod aan deze groep in een bepaalde regio. Het geeft de huisarts inzicht in hoe de groep ouderen binnen de praktijk is samengesteld en wat dit betekent voor de praktijkvoering. Invullen vragenlijst en ICT ondersteuning De vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer wordt door de oudere zelf ingevuld. Eventueel met behulp van partner, familie, mantelzorger of hulpverlener. Lees in dat geval de vragenlijst samen met de oudere door en laat de oudere het best passende antwoord kiezen. Wanneer de oudere niet in staat is om de vragenlijsten te lezen, kunnen de vragen en antwoorden worden voorgelezen. Bij lange antwoordcategorieën staan soms de kernwoorden schuin gedrukt. Is de oudere niet in staat de vragen zelf te beantwoorden, bijvoorbeeld door cognitieve stoornissen, dan kunnen de vragen worden beantwoord door een naaste, bijvoorbeeld een partner, kind of familielid. Alle vragen moeten worden ingevuld. Kijk dus elke vragenlijst zorgvuldig na en wanneer vragen niet ingevuld zijn, bekijk dan met de oudere of er toch een antwoord gegeven kan worden. De vragenlijst kan via een web- based systeem worden ingevuld (door de oudere zelf) of ingevoerd. De gegevens over de individuele oudere zijn in te zien via een beveiligde website. Inloggegevens voor deze websites worden verstrekt. 4

5 Bijlage 1: Kwetsbaarheid (frailty) Kwetsbaarheid 1 bij ouderen (frailty) zegt iets over de ernst en de snelheid van het verouderingsproces binnen het individu en is gerelateerd aan chronische ziekte en functioneel verlies. Kwetsbaarheid is een betere voorspeller van gezondheidsuitkomsten dan leeftijd. Kwetsbaarheid wordt gemeten met de Groninger Frailty Indicator, met de volgende items: Mobiliteit: boodschappen doen, buitenshuis verplaatsen, aan- en uitkleden, naar toilet gaan Lichamelijke fitheid Visus Slecht horen Voedingstoestand Co- morbiditeit (gebruik medicijnen) Cognitie (geheugen) Psychosociaal: somber/neerslachtig, nerveus/angstig, leegte voelen, missen mensen, in de steek gelaten voelen 1 Voor meer informatie zie onder meer Slaets, J.P.J. (2006). Vulnerability in the Elderly: Frailty. Medical Clinics of North America 90 (4):

6 Bijlage 2: INTERMED Self- Assessment for the Elderly Het scoren van BioPsychoSociale Gezondheidszorg behoeften vanuit perspectief van de oudere De INTERMED 2 is een instrument waarmee zorgcomplexiteit kan worden vastgesteld. Het is een methode die uitgaat van de biopsychosociale benadering voor het stellen van een diagnose en de behandeling van patiënten. De behoeften van de patiënt worden geordend op vier domeinen: biologisch, psychologisch, sociaal en de relatie met de gezondheidszorg. Deze domeinen worden gescoord op een tijdsas: voorgeschiedenis, huidige toestand en prognose. In totaal bestaat worden 20 variabelen gescoord met een mogelijke totaalscore van In een ziekenhuispopulatie wordt gesproken van hoogcomplexiteit bij een score van 21 of hoger. Voor een algemene populatie is dit nog niet bekend, maar wordt verwacht dat dit lager ligt. De INTERMED Self- Assessment Oudere is afgeleid van de professionele INTERMED. Hiermee wordt het perspectief van de oudere zelf in kaart gebracht over zijn of haar situatie. Het geeft onder andere inzicht in actuele zorgvragen (huidige toestand) en de wijze waarop de oudere kijkt naar de toekomst. INTERMED SELF- ASSESSMENT Biologisch Psychologisch VOORGESCHIEDENIS HUIDIGE TOESTAND PROGNOSE Chroniciteit (ISBV1) Ernst van de verschijnselen (ISBA1) Diagnostisch dilemma (ISBV2) Beperkingen in coping (ISPV1) Diagnostische problemen/begrip lichamelijke gezondheid (ISBA2) Weerstand tegen behandeling (ISPA1) Complicaties/ Bedreiging lichamelijke gezondheid (ISBP) Bedreiging geestelijke gezondheid (ISPP) Sociaal Psychiatrisch disfunctioneren (ISPV2) Sociaal disfunctioneren (ISSV1) Psychiatrische verschijnselen (ISPA2) Instabiliteit woonsituatie (ISSA1) Sociale kwetsbaarheid (ISSP) Gezondheidszorg Gebrek aan activiteiten (ISSV2) Intensiteit van de behandeling (ISGV1) Beperking van netwerk (ISSA2) Organisatie van zorg (ISGA1) Coördinatie van zorg (ISGP) Ervaringen met behandeling (ISGV2) Toereikendheid van zorg (ISGA2) 2 De professionele INTERMED is ontwikkeld door Huyse, Lyons, Stiefel, Slaets en de Jonge; zie onder meer Stiefel, F.C., Huyse, F.J., Sollner, W., Slaets, J.P.J., Lyons, J.S., et al. (2006). Operationalizing Integrated Care on a Clinical Level: The INTERMED Project. Medical Clinics of North America 90 (4):

7 Bijlage 3 Groningen Wellbeing Indicator het meten van welbevinden: plezier in het leven Ouderen geven aan dat succesvol oud worden vooral te maken heeft met je gelukkig voelen en nog plezier in het leven hebben. Dit in tegenstelling tot wat vaak door hulpverleners en wetenschappers wordt gezien als succesvol oud worden. Zij koppelen dit vaak aan gezondheid, geen beperkingen ervaren en alles nog zelfstandig kunnen doen. Binnen de huidige ouderenzorg wordt nog veelal vanuit het medische model gewerkt. Verpleeg- en verzorgingshuizen zijn vaak op dezelfde manier georganiseerd en gebouwd als ziekenhuizen. Langzamerhand ontstaat een verandering en wordt nagedacht over hoe vanuit welbevinden de zorg en ondersteuning van ouderen vorm kan krijgen. De oudere en wat hij of zij wil staat centraal. Wat heeft een mens nodig om zich gelukkig te voelen? Om zich gelukkig te voelen moeten zowel lichamelijke als sociale behoeften van mensen vervuld zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om eten, drinken, een dak boven je hoofd hebben. Maar om je gelukkig te voelen moet men zich ook geliefd voelen en het gevoel hebben ergens bij te horen. Zijn zowel de lichamelijke als sociale behoeften vervuld, dan voelen mensen zich het gelukkigst. Naarmate mensen ouder worden, kan het moeilijker worden om deze behoeften te vervullen, bijvoorbeeld door het wegvallen van de partner, het werk of door gezondheidsproblemen. Gelukkig kun je de verschillende behoeften op diverse manieren vervullen. De behoefte aan liefde en contact kan wanneer de partner overleden is ook voor een deel vervuld worden door een goede vriend of vriendin of door de (klein)kinderen. Lukt het niet meer een bepaalde behoefte te vervullen, dan gaan mensen dit compenseren, door meer waarde te hechten aan een andere behoefte. Wanneer het werk wegvalt en via die weg erkenning en eigenwaarde niet meer vervuld worden, kunnen relaties en contacten, met bijvoorbeeld vrienden en familie, belangrijker worden 3. Momenteel onderscheiden we 8 gebieden, die mensen belangrijk kunnen vinden: genieten van eten en drinken; lekker slapen en rusten; plezierige relaties en contacten; actief zijn; jezelf redden; jezelf zijn; je gezond voelen van lichaam en geest; plezierig wonen. Welbevinden wordt gemeten met de Groningen Wellbeing Indicator. Hiervan worden de eerste twee stappen 4 gebruikt in de vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer (vraag 39): 1. Welke van de gebieden zijn belangrijk? En van de gebieden die men belangrijk vindt: 2. Bent u hiermee tevreden? 3 Zie o.a. Steverink, N., S. Lindenberg, J.P.J. Slaets (2005). How to understand and improve older people s self- management of wellbeing. European Journal of Ageing 2: In de derde stap van de GWI wordt per gebied dat belangrijk wordt gevonden geïnventariseerd waar knelpunten liggen en wat positief is en behouden moet blijven. 7