Werkblad beschrijving interventie

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie SuperChefs Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact NCJ Contact RIVM Gert van den Berg Trudy Dunnink Sandra van Dijk De Erkenningscommissie Interventies is een landelijke en onafhankelijke commissie die de kwaliteit en effectiviteit van interventies beoordeelt voor jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, jeugdwelzijnswerk, ontwikkelingsstimulering, gezondheidsbevordering en preventie. De commissie is ingesteld en wordt secretarieel ondersteund door het Nederlands Jeugdinstituut, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en RIVM Centrum Gezond Leven.

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Website (van de interventie) Stichting Voedingscentrum Nederland Postbus CK Den Haag broek@voedingscentrum.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. Documentnummer De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: 1. Interventiebeschrijving 2. Handleiding kookdocent 3. Evaluatierapport pilot 3 SuperChefs 4. Werkboek leerling 5. Certificaat 6. Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie x Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn Deelcommissie IV preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen 2

3 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? x Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? x Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? x Ja Nee Vraag 4.1 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? x Ja Nee Vraag 4.2 Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? x Ja Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? x Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? x Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? x Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? x Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? x Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? x Ja Nee 3

4 Samenvatting Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden. Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Doel Kinderen die hebben deelgenomen aan SuperChefs: - Weten meer over gezonde voeding - Weten meer over veilig koken - Geven aan gezonder en veiliger te kunnen koken - Hebben een positievere attitude ten aanzien van gezond en veilig koken - Vinden het makkelijker om gezond te eten - Vinden het makkelijker om gezond eten klaar te maken - Zijn minder bang om nieuwe smaken te proeven dan kinderen die niet hebben deelgenomen aan SuperChefs. Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Doelgroep De einddoelgroep zijn kinderen uit groep 7 en 8 (ca jaar oud) van de basisschool. De intermediaire doelgroep zijn begeleiders van de Buitenschoolse opvang of begeleiders van buurthuizen, de mogelijke locaties waar supershopper kan worden uitgevoerd. Eventueel kan SuperChefs ook uitgevoerd worden op scholen, in dat geval is de intermediaire doelgroep de docenten die SuperChefs gaan begeleiden 4

5 Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Aanpak SuperChefs is een serie van 8 kookworkshops voor kinderen van ca jaar. Hierin ontdekken ze hoe gezond, lekker en gemakkelijk koken kan zijn. Ze leren hoe ze zelf een gezonde maaltijd en iets voor tussendoor kunnen klaarmaken. Tijdens de workshops wordt aanvullend aan het koken het wekelijkse thema verder uitgediept. Dit gebeurt door het stellen van vragen, vertellen, kijken, doen (proeven bijvoorbeeld). De vaste structuur van elke les is als volgt: 1. Introductie: Als de kinderen binnenkomen, zijn ze nog vol van de dingen die ze daarvoor deden. Ze mogen uitblazen, wat drinken en vertellen 2. Thema: Elke les wordt begonnen met een korte bespreking van het thema van die week. Hiernaast komt elke week gezonde voeding aan bod als de ingrediënten besproken worden en als de kooktechnieken doorgenomen worden. Als het eten opstaat, wordt van alles met de kinderen besproken.tijdens het sudderen of het proeven kan het thema terugkomen. Voor alle lessen is dat in de handleiding uitgewerkt. 3. Verdelen groepen en taken: De docent maakt groepjes van 2 of 3 kinderen. Ieder groepje krijgt een duidelijk omschreven taak. De kinderen lezen het recept en kunnen zelf ingrediënten en keukengerei klaarleggen en de taken verdelen. Op dit moment kan voedingskundige informatie gegeven worden. 4. Koken: In het begin moet alles duidelijk voorgedaan worden, vooral alle technieken. De kinderen worden gestimuleerd om na te denken over de gezondheidsaspecten van wat ze koken. Bijvoorbeeld: wat zou er tijdens het koken met de vitamines gebeuren? Tijdens het koken kan de docent extra uitleg geven of weetjes vertellen over de herkomst en voedingswaarde van de ingrediënten of het gerecht, over hygiëne, veiligheid en gezondheid. 5. Proeven: Proeven komt wekelijks terug. Kinderen hebben vaak een uitgesproken mening over hoe iets smaakt. Ze lusten wat ze gewend zijn en daar wijken ze niet gemakkelijk van af. Er wordt afgesproken dat woorden als vies of smerig taboe zijn in de les. En alle kinderen moeten alles even proeven. De docent legt uit dat je zonder proeven niet kunt leren koken. 6. SuperChefs-kinderkookboek en thuisvraag volgende les: Vóórdat de afwas wordt gedaan wordt het inhoudelijke deel van de les afgerond. De kinderen vullen de vragen in het boek behorend bij de les in. De docent stelt een vraag voor thuis en laat die noteren in het SuperChefskinderkookboek. Met de thuisvraag wordt de betrokkenheid van het thuisfront vergroot. 7. Opruimen en afsluiten: De kinderen moeten elke week zelf de keuken schoon achterlaten. Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Materiaal - SuperChefs; Handleiding begeleider - Instructie DVD voor begeleider SuperChefs - SuperChefs kinderkookboek (werkboek voor de kinderen) - Poster Schijf van Vijf - Poster Hygiëneregels - Certificaat SuperChef 5

6 Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. Onderzoek Ondanks dat SuperChefs goed wordt ontvangen, blijkt ook dat de voorbereiding van de kookdocenten beter kan. Een aantal onderdelen uit de handleiding wordt niet uitgevoerd, ook blijkt dat het bekijken van de DVD ter voorbereiding wellicht niet altijd voldoende voorbereiding geeft. Voor de effectiviteit is echter een goed voorbereide docent en het uitvoeren van SuperChefs zoals bedoeld wel van belang. Wellicht is niet heel de training noodzakelijk maar zou contact met andere kookdocenten van SuperChefs, zoals de trainingsgroep wel heeft gehad, van meerwaarde zijn voor onzekere momenten in de uitvoering. Op die manier kunnen kookdocenten een kijkje in de keuken nemen van andere kookdocenten. De aanbevelingen die kunnen worden gedaan zijn tot stand gekomen door suggesties ter verbetering van SuperChefs die gedaan zijn door de kookdocenten. SuperChefs is effectief in het verbeteren van kennis over gezond eten, kennis over gezond en veilig koken, attitude t.o.v. gezond en veilig koken, eigen effectiviteit t.o.v. gezond eten en t.o.v. klaarmaken van gezond eten, en de vaardigheden om gezond en veilig te koken. 6

7 Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. Sinds 1955 wordt elke vijftien jaar de groei van kinderen in Nederland onderzocht. De Vijfde Landelijke Groeistudie (2010) laat zien dat er sinds 1997 een sterke toename in overgewicht is. Bij kinderen van Turkse origine is er bij gemiddeld 32% sprake van overgewicht, tegen 23% (jongens) en 30% (meisjes) in Bij jongens en meisjes van Marokkaanse afkomst is dit respectievelijk 25% en 29% (tegen respectievelijk 16% en 25% in 1997). Bij kinderen van autochtone afkomst is dit 13% (jongens) en 15% (meisjes), tegen respectievelijk 9% en 12% in 1997 (TNO, 2010). Overgewicht is sterk gerelateerd aan de ontwikkeling van ziekten zoals kanker, overgewicht, cardiovasculaire aandoeningen, diabetes type II en osteoporose. Een gezond dieet, dat bestaat uit een optimale combinatie van verschillende voedingsstoffen, kan het risico op de ontwikkeling van deze aandoeningen verkleinen (van Kranen & Harbers, 2009). Op dit moment voldoen de meeste kinderen (99%) niet aan de richtlijn goede voeding (Van Rossum, Franssen et al. 2011). Buchner, Hoekstra, van den Berg, Wieleman and van Rossum et al. (2007) benadrukken het belang om de richtlijnen goede voeding te volgen. Zij hebben becijferd dat er in de komende 20 jaar minder doden zouden vallen als de Nederlandse bevolking de richtlijnen zou volgen, in tegenstelling tot de huidige situatie. De incidentie van hart- en vaatziekten zou bovendien met 20-30% dalen (Engelfriet, et al., 2010). 2. Doel van de interventie Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). Het Voedingscentrum zet zich onder andere in om kinderen te stimuleren een gezond eetpatroon aan te leren. Door hen te laten koken zoals bij Super- Chefs gebeurt, wordt ingezet op de belangrijkste determinanten die ten grondslag liggen aan een gezond eetpatroon, zodat er met de interventie voorwaarden worden gecreëerd om kinderen een gezonder eetgedrag te kunnen laten uitvoeren. Uit de literatuur blijkt dat kinderen die gezond kunnen koken vaker een gezond eetpatroon hebben. Kinderen die hebben deelgenomen aan SuperChefs: - Weten meer over gezonde voeding 7

8 - Weten meer over veilig koken - Geven aan gezonder en veiliger te kunnen koken - Hebben een positievere attitude ten aanzien van gezond en veilig koken - Vinden het makkelijker om gezond te eten - Vinden het makkelijker om gezond eten klaar te maken - Zijn minder bang om nieuwe smaken te proeven dan kinderen die niet hebben deelgenomen aan SuperChefs. 3. Doelgroep van de interventie Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores. Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De einddoelgroep zijn kinderen uit groep 7 en 8 (ca jaar oud) van de basisschool. De intermediaire doelgroep zijn begeleiders van de Buitenschoolse opvang of begeleiders van buurthuizen, de mogelijke locaties waar supershopper kan worden uitgevoerd. Eventueel kan SuperChefs ook uitgevoerd worden op scholen, in dat geval is de intermediaire doelgroep de docenten die SuperChefs gaan begeleiden 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Niet van toepassing. 3.3 Toepassing bij migranten De interventie is niet speciaal bedoeld voor migranten. Bij de recepten is wel rekening gehouden met een variatie aan eetculturen. Ook staan er bij bepaalde recepten tips om ze aan te passen aan religieuze voorschriften. Naast die variatie in gerechten wordt ook gepraat over de eetcultuur thuis. Dit vergroot de betrokkenheid van de kinderen en het thuisfront. Er zijn aangepaste recepten beschikbaar voor kinderen met verschillende achtergronden. Er zijn geen vertaalde instructies of tolken beschikbaar. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 8

9 4. Aanpak van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. 4.1 Opzet van de interventie SuperChefs is een serie van 8 kookworkshops voor kinderen van ca jaar. Hierin ontdekken ze hoe gezond, lekker en gemakkelijk koken kan zijn. Ze leren hoe ze zelf een gezonde maaltijd en iets voor tussendoor kunnen klaarmaken. Tijdens de workshops wordt aanvullend aan het koken het wekelijkse thema verder uitgediept. Dit gebeurt door het stellen van vragen, vertellen, kijken, doen (proeven bijvoorbeeld). Setting SuperChefs is zo opgezet dat het goed past in de activiteitenprogramma s van de naschoolse opvang, buurthuizen of kindervakantieweken (in aangepaste vorm). Het kan ook op scholen uitgevoerd worden. Normaal gesproken komen kinderen misschien niet elke week naar een buurthuis, maar de ervaring is dat ze SuperChefs zo leuk vinden dat ze hier speciaal voor komen. De begeleiding van de workshops is best intensief, daarom worden de kookdocenten vaak bijgestaan door meerdere volwassen begeleiders (het liefst is er, behalve de kookdocent, één begeleider per vier kinderen). Ook ouders kunnen hier een rol bij spelen. Training kookdocenten De kookdocenten zijn veelal begeleiders van BSO of buurthuis, kunnen ook reguliere docenten zijn (indien SuperChefs op school wordt uitgevoerd). In de laatste pilot van SuperChefs zijn twee voorbereidingsvarianten ontwikkeld met betrekking tot de kookdocenten. Een deel van de docenten heeft een training ontvangen van ervaren trainers, een ander deel heeft ter voorbereiding op elke les de bijbehorende voorbereidingsfilm op de DVD bekeken. De extra begeleiders die de kookdocent ondersteunen worden door de kookdocent aangestuurd, helpen bij de uitvoering maar worden niet speciaal getraind. Workshops SuperChefs bestaat uit 8 opeenvolgende kookworkshops van 2 uur, die in principe in 8 opeenvolgende weken worden gegeven. De kinderen nemen aan alle 8 workshops deel. Het aantal kinderen in een groep is maximaal 15. Kookgerei en boodschappen In de handleiding staat uitgebreid beschreven wat de benodigdheden zijn qua kookgerei en boodschappen. Indien er geen mogelijkheid is om (voldoende) fornuizen/pitten voorhanden te hebben, kan de docent ervoor kiezen om alleen koude gerechten te maken. Deze recepten zijn apart gemerkt als koken zonder keuken. Opbouw van een SuperChefs-les Er is een vaste lesopbouw die de docent zelf kan voorbereiden met behulp van het zogenaamde weekschema. Dit schema zorgt ervoor dat in de les een goede balans is tussen uitleggen, voordoen en overlaten. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie 4.2 Inhoud van de interventie Elke les kent dezelfde opbouw, maar iedere week wordt een ander thema behandeld. De vaste structuur van elke les is als volgt: 9

10 worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 1. Introductie Als de kinderen binnenkomen, zijn ze nog vol van de dingen die ze daarvoor deden. Ze mogen uitblazen, wat drinken en vertellen 2. Thema Elke les wordt begonnen met een korte bespreking van het thema van die week. Hiernaast komt elke week gezonde voeding aan bod als de ingrediënten besproken worden en als de kooktechnieken doorgenomen worden. Als het eten opstaat, wordt van alles met de kinderen besproken.tijdens het sudderen of het proeven kan het thema terugkomen. Voor alle lessen is dat in de handleiding uitgewerkt. 3. Verdelen groepen en taken De docent maakt groepjes van 2 of 3 kinderen. Ieder groepje krijgt een duidelijk omschreven taak. De kinderen lezen het recept en kunnen zelf ingredienten en keukengerei klaarleggen en de taken verdelen. Op dit moment kan voedingskundige informatie gegeven worden. De Schijf van Vijf is vaak een handig hulpje bij de uitleg. Bij de recepten staan suggesties. 4. Koken In het begin moet alles duidelijk voorgedaan worden, vooral alle technieken. De kinderen worden gestimuleerd om na te denken over de gezondheidsaspecten van wat ze koken. Bijvoorbeeld: wat zou er tijdens het koken met de vitamines gebeuren? Tijdens het koken kan de docent extra uitleg geven of weetjes vertellen over de herkomst en voedingswaarde van de ingrediënten of het gerecht, over hygiëne, veiligheid en gezondheid. 5. Proeven Proeven komt wekelijks terug. Kinderen hebben vaak een uitgesproken mening over hoe iets smaakt. Ze lusten wat ze gewend zijn en daar wijken ze niet gemakkelijk van af. Er wordt afgesproken dat woorden als vies of smerig taboe zijn in de les. En alle kinderen moeten alles even proeven. De docent legt uit dat je zonder proeven niet kunt leren koken. 6. SuperChefs-kinderkookboek en thuisvraag volgende les Vóórdat de afwas wordt gedaan wordt het inhoudelijke deel van de les afgerond. De kinderen vullen de vragen in het boek behorend bij de les in. De docent stelt een vraag voor thuis en laat die noteren in het SuperChefskinderkookboek. Met de thuisvraag wordt de betrokkenheid van het thuisfront vergroot. 7. Opruimen en afsluiten De kinderen moeten elke week zelf de keuken schoon achterlaten. Hier worden een les uitgebreider weergegeven, om te illustreren hoe bovenstaande opbouw en de uitgangspunten uit de onderbouwing worden toegepast. Voor de overige lessen wordt verwezen naar de handleiding. Week 2: De Schijf van vijf Leerdoelen: - Zelfstandig de taken kunnen verdelen en uitvoeren in de groep - Zelf een recept lezen en kunnen uitwerken in een lijstje en planning - Weten wat de Schijf van Vijf is - Weten wat het belang is van gezond eten 10

11 1. Introductie De docent komt terug op de thuisvraag. Deze vraag is bedoeld om de koppeling met de thuissituatie te maken en te stimuleren dat kinderen ook thuis over SuperChefs praten. 2. Thema: de Schijf van Vijf De docent leest de uitleg over de schijf van vijf voor of laat deze door kinderen voorlezen. Dit is informatieoverdracht, waarbij wordt aangegeven waarom het belangrijk is om gezond te eten, en welke voordelen het heeft. Gezond eten, waarom zou je? (werkboek blz. 8) Gezond eten is goed voor je. Waarom eigenlijk? Heel simpel. Als je gezond eet, voel je je beter. Als je je beter voelt, kun je beter spelen en sporten en ben je minder snel moe. Als je gezonder eet, is het ook gemakkelijker je te concentreren. Eet dus drie keer per dag goed eten. Ontbijt, lunch en avondeten. Dan heb je tussendoor ook minder trek in snoep en snacks. Vakken 5 vakken met eten en drinken dat belangrijk is voor je gezondheid 1. Groente en fruit 2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten 3. Zuivel, vlees, vis, ei en vleesvervangers 4. Vetten (margarine, halvarine) en olie 5. Water /dranken In eten en drinken zitten allerlei voedingsstoffen of bouwstenen die je lijf nodig heeft, zoals eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines en mineralen. Als je eet volgens de Schijf van Vijf zorg je dat je ze allemaal binnen krijgt. Op de Schijf van Vijf zie je vakken met verschillende soorten eten en een vak met drinken. Uit al die vakken moet je elke dag iets nemen. Hoe groter het vak, hoe meer je ervan nodig hebt. Veel groente en fruit dus en weinig vetten en oliën. In het midden van de Schijf van Vijf staan ook nog eens 5 regels. Bijvoorbeeld: eet en drink niet te veel. We bespreken ze zo meteen. Vaak fruit, af en toe koek (werkboek blz. 8) Extra s zoals chips, cola en koek staan niet in de Schijf van Vijf. Er zitten weinig gezonde voedingsstoffen in, maar je kunt er wel te zwaar van worden. Dit betekent niet dat je ze nooit mag nemen. Stel: je eet (bijna) elke dag lekker veel fruit en groente en boterhammen als je trek hebt, je snoept niet zoveel en je speelt veel buiten. Dan kan niemand zeggen dat af en toe wat chips of een glas cola slecht voor je is. Bijvoorbeeld als je een feestje hebt of op zondag in de speeltuin. Op gewone dagen eet je lekker fruit tussendoor. Daar heeft je lijf wat aan. Is gezond voor jou niet zo gewoon en zou je eigenlijk wat minder ongezonde dingen moeten kiezen? Tijdens SuperChefs ontdek je hoe je lekker en gezond kunt koken en eten! Regels (werkboek blz. 9) 5 regels voor gezond eten en bewegen, informatie-overdracht 1. Eet gevarieerd Om alle stoffen binnen te krijgen die je nodig hebt, is het belangrijk dat je niet steeds dezelfde dingen eet. In een banaan zitten bijvoorbeeld net andere goede stoffen dan in een broccoli of een appel. Eet naast aardappelen ook eens pasta of rijst, en wissel af tussen verschillende soorten vlees, vis en vegetarisch. 2. Eet niet te veel en beweeg Zo groei je in de lengte en niet in de breedte. Als je voor de tv of achter de computer zit, zit je stil. Als je buiten speelt, beweeg je bijna altijd meer. En bewegen is goed voor je. Je voelt je fit en je wordt minder snel te zwaar. Daarom hoort bewegen bij eten en staat het dus ook in de regels van de 11

12 Schijf van Vijf. 3. Eet minder verzadigd vet Vet staat in de Schijf van Vijf. Je hebt het dus gewoon nodig. Wel maakt het uit welk soort vet je kiest. Het Voedingscentrum heeft daarvoor een handig ezelsbruggetje bedacht: onverzadigd vet is oké, verzadigd vet is verkeerd. Olie en vloeibare bak- en braadproducten bevatten veel gezond, onverzadigd vet. Bakken met olie of de vloeibare bak- en braadproducten (uit de knijpflessen) is dus gezonder dan bakken in vaste margarine uit een pakje. Ook in vis zit goed vet. 4. Eet veel groente, fruit en brood Zo krijg je veel belangrijke stoffen binnen, die genoeg vullen maar niet te veel calorieën hebben. 5. Eet veilig Veilig eten betekent bijvoorbeeld dat je geen bedorven eten neemt. En, dat er geen viezigheid, bijvoorbeeld van het buitenspelen, op je eten komt. Daarom is handen wassen voor het eten zo belangrijk. 3. Verdelen groepen en taken Spreekt voor zich. 4. Koken Leren door te doen: Laat deze week al veel over aan de kinderen. Kijk of ze zelf al weten waar alles staat. Laat ze vanaf nu ook stilstaan bij de ingrediënten die ze pakken, bijvoorbeeld door te vragen in welk vak (Schijf van Vijf)bepaalde producten horen (koppelen van theorie aan praktijk). Koppelen van theorie aan praktijk: Kom tijdens het helpen terug op de theorie die je aan het begin van de les hebt verteld. Modeling: Doe de technieken voor die de kinderen nog niet kennen, en laat ze deze (voorzichtig) nadoen. 5. Proeven Leren door te ervaren, koppelen theorie aan praktijk: Vraag de kinderen bij het proeven wat ze het lekkerste ingrediënt vinden deze week. Waar hoort dat in de Schijf van Vijf? 6. SuperChefs-kinderkookboek en thuisvraag volgende les Herhaling: De stof is nu in de introductie van het thema, bij het koken en aan het eind van de les (in het kinderkookboek) aan de orde geweest. Overig In de lessen is ook ruimte om in te gaan op interesses van een specifieke groep, bijvoorbeeld over vegetarisch eten. 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten De volgende materialen zijn beschikbaar via de webshop van het Voedingscentrum: - SuperChefs; Handleiding begeleider - Instructie DVD voor begeleider SuperChefs - SuperChefs kinderkookboek (werkboek voor de kinderen) - Poster Schijf van Vijf - Poster Hygiëneregels 12

13 en zo ja welke. - Certificaat SuperChef De materialen zijn beschikbaar in de webshop van het Voedingscentrum: Alle materialen kunnen daar tegen kostprijs worden besteld. De handleidingen, werkboeken en certificaten kunnen ook gratis worden gedownload. 13

14 B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Werkzame factoren /mechanismen Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Risicogedrag Zoals al eerder in deze beschrijving vermeld is, voldoen kinderen niet aan de richtlijnen goede voeding. Uit de voedselconsumptiepeiling van blijkt dat 99% van de kinderen van niet voldoen aan de richtlijnen voor fruit, groenten en vezels (Van Rossum, Fransen et al., 2010). De totale energieinname van kinderen op deze leeftijd is te groot en een te groot deel van de energie is afkomstig van frisdrank en snacks (Hulshof, Kistemaker, et al., 1998b; Hulshof, Kruizinga, et al., 1998). Een studie van de WHO vond onder jarigen dat hoe ouder deze kinderen worden, hoe vaker ze hun ontbijt overslaan en hoe minder fruit ze eten (WHO, 2008). Het overslaan van het ontbijt kan de consumptie van snacks die vezelarm en vetrijk zijn later in de dag vergroten (Resnicow, 1991). Dit leidt uiteindelijk tot een verhoogd risico op obesitas (Wolfe, Campbell, Frongillo, Haas, & Melnik, 1994). Risicogroep Het Voedingscentrum heeft SuperChefs voor kinderen in de leeftijd van jaar ontwikkeld. Dit heeft verschillende redenen. Ten eerste hebben eetgewoonten in de jeugd effect op langere termijn gezondheid en ziekte (Ben- Shlomo & Kuh, 2002; Kimm, Gergen, Malloy, Dresser, & Carroll, 1990). Verder leren kinderen de meeste eetgewoonten in hun jeugd aan en houden ze die gedragingen vast als jongvolwassenen (Kelder, et al., 1994; Rozin, 1990). Verder kunnen kinderen van ca jaar beter zelfstandig keuzes maken bijvoorbeeld over wat ze eten (WHO, 1998), en staan ze nog open voor veranderingen in hun voedselkeuzes (Birch, 1990; Wardle, 1995). Wat zijn de determinanten? SuperChefs richt zich met name op de individuele determinanten van een gezond eetpatroon, en laat daarbij omgevingsfactoren buiten beschouwing. Hiervoor zijn andere interventies in te zetten, zoals Eetplezier en Beweegkriebels ( /interventies/e/12317), Schoolgruiten ( /Interventie3833/Certificering/Beschrijving%20Schoolgruiten.pdf)en Smaaklessen ( bijlagen/interventie12263/certificering/beschrijving%20smaaklessen.pdf), de Gezonde Schoolkantine (voortgezet onderwijs) ( /Certificering/Beschrijving%20Gezonde%20Schoolkantine.pdf). Het gezondheidsbevorderende gedrag is gezond eten. Dit is echter een complex gedrag, dat bestaat uit verschillende subgedragingen, zoals ook verwoord in de richtlijnen voor gezond eten. Het is vrijwel onhaalbaar om met een interventie van 8 bijeenkomsten van 2 uur te veronderstellen dat een zo complex gedrag bij kinderen van deze leeftijdsgroep compleet te veranderen is. Daarom is gekozen voor intermediaire doelstellingen, op determinantniveau, waarvan de verwachting is dat ze een goede voorspeller zijn voor het 14

15 Verantwoording Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en /of internationaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. uiteindelijk gewenste gedrag, en in ieder geval de kinderen een eind op weg helpen. Uit onderstaande beschrijving blijkt dat de determinanten uit het ASE-model (Brug et al., 2007) geschikte voorspellers zijn voor voedingsgedrag van kinderen. Er wordt uitgegaan van het principe dat kinderen die zelf eten kunnen klaarmaken meestal ook gezonder eten (Larson, Perry, Story, & Neumark- Sztainer, 2006). Echter, ouders hebben op deze leeftijd nog een grote invloed op wat kinderen eten, zij zijn degenen die het voedsel aanbieden en het voorbeeld zijn voor hun kinderen (Savage, Fisher, & Birch, 2007). Daarom is het ook belangrijk de ouders te betrekken. Dit gebeurt in SuperChefs via de huiswerkopdrachten. Determinanten en doelen De schijf van vijf is een hulpmiddel om het mensen makkelijker te maken om te voldoen aan de richtijnen voor gezonde voeding. (Voedingscentrum, 2010a). Kinderen gebruiken binnen SuperChefs de Schijf van Vijf als hulpmiddel om gezonder eten te kiezen. Verschillende studies tonen aan dat kennis over richtlijnen voor gezonde voeding een positief effect heeft op de consumptie van gezonde voeding, zoals groenten en fruit (Kristjansdottir & Thorsdottir, 2009; Massey, Delisle, Sawchuk, Mercer, & Zahr; Robertson & Zalles, 2005; Slawta, Bentley, Smith, Kelly, & Syman-Degler, 2008; Anderson, et al., 2005; Murphy, Youatt, Hoerr, Sawyer, & Andrews, 1994). Een interventie-onderzoek waarin kinderen werd geleerd gezonde keuzes te maken, liet een positieve verandering in attitude zien ten aanzien van de consumptie van de juiste hoeveelheden voedingsmiddelen, en liet een positieve relatie zien tussen attitude en intentie om de juiste hoeveelheden van vet- en suikerrijke voedingsmiddelen te eten(robertson & Zalles, 2005). Eigen effectiviteit is relevant omdat het een van de sterkste voorspellers van gedragsverandering is (Glanz, et al., 2002) en een primaire voorspeller van gezonde voedselkeuzes onder kinderen bleek te zijn (Parcel, et al., 1995). Binnen de interventie SuperChefs wordt de Schijf van Vijf uitgelegd en wordt er regelmatig naar terugverwezen bij het pakken van producten, zodat de kinderen in de loop van de 8 weken bekend raken met de Schijf van vijf en hoe zij deze kunnen gebruiken. Ze worden gestimuleerd om er zelf over na te denken in welk vak een product zit en over hoe je de adviezen in de schrijf van vijf kan toepassen. Op deze manier kan kiezen volgens de Schijf van Vijf bijdragen aan de kennis, attitude en intentie ten aanzien van gezond eten. Kinderen aarzelen vaak om nieuwe producten te eten, ze vinden het eng, ze denken dat het minder lekker is. Dit wordt neofobie genoemd (Pliner, Pelchat, & Grabski, 1993). Pirouznia (2001) liet zien dat onder kinderen van jaar kennis over voeding een positieve invloed had op hun voedselvoorkeuren. Uitproberen en proeven van gezonde voeding zijn ook sterk gerelateerd aan de voedselvoorkeuren (Baxter, 1998; Cooke, 2007). Neofobie is sterk gerelateerd aan blootstelling, wat ook een belangrijke determinant van voedselvoorkeuren is. Verschillende studies laten zien dat als kinderen vaak worden blootgesteld aan nieuwe producten. Zij leren dat iets nieuws niet gevaarlijk maar veilig is (Birch, Gunder, Grimm-Thomas, & Laing, 1998; Birch & Marlin, 1982; Birch, McPhee, Shoba, Pirok, & Steinberg, 1987; Pliner, 1982; Zellner, Rozin, Aron, & Kulish, 1983). Dit suggereert dat neofobie relevant maar ook veranderbaar is. Binnen SuperChefs is veel aandacht voor het proeven van verschillende sma- 15

16 ken en nieuwe/onbekende producten en gerechten. Door deze ervaringen moet de angst voor onbekende producten minder groot worden. Omdat ouders in huis verantwoordelijk zijn voor het beschikbare voedsel, hebben zij een enorme impact op de voedselconsumptie van hun kinderen (Patrick & Nicklas, 2005). Daarom is het belangrijk ook ouders bij Super- Chefs te betrekken. Er is voor gekozen om dit middels thuisopdrachten te doen. De thuisopdrachten zorgen voor betrokkenheid van ouders bij wat hun kind in SuperChefs doet en leert. Didactiek: leren door ervaren SuperChefs gaat uit van leren door ervaren. Uit een onderzoek naar de eerste serie SuperChefs blijkt dat kinderen het vooral leuk vinden om zelf te doen. De begeleider vertelt over gezond eten en doet veel voor, maar hij of zij is er vooral om de kinderen zelf te laten ervaren wat koken is. Ze vergroten zo hun vaardigheden en krijgen steeds meer verantwoordelijkheid. Ze leren zelf recepten lezen, kiezen en koken. Kinderen blijven alert en enthousiast als de begeleider aandachtig is, veel vragen stelt en complimenten geeft. Zie onderstaand schema voor nog meer tips. Het vermijden van een al te schoolse sfeer is belangrijk. Met aandacht en een positieve instelling enthousiasmeer je kinderen om bij de les te blijven. Werkzame factoren/factoren die niet mogen ontbreken - De Schijf van Vijf als hulpmiddel bij het kiezen en toepassen van gezond eten adviezen - Het leren door doen (zelf koken) - Modeling (voordoen door docent) - Proeven (leren eten van nieuwe dingen) 7. Samenvatting onderbouwing Beschrijf in één tot drie zinnen het verband tussen probleem, doelgroep, doel en methode. Het percentage volwassenen en kinderen met overgewicht stijgt, met als gevolg een grotere kans op chronische aandoeningen als diabetes type II. Ook de meeste kinderen van 10 tot 12 jaar voldoen niet aan de richtlijnen goede voeding, wat op latere leeftijd kan leiden tot overgewicht en daaraan gerelateerde aandoeningen. Zij staan nog wel open voor verandering. Door kinderen van jaar te leren hoe zij gezond kunnen koken en eten, wordt een stap gezet in de richting van gezondere voedingskeuzes. 16

17 C. Overdraagbaarheid 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Welke eisen zijn er ten aanzien van opleiding, training, certificering, licenties en/of supervisie van de uitvoerend werkers? Beschrijf deze randvoorwaarden voor de toepassing. Meld indien van toepassing: Er zijn geen specifieke eisen voor de uitvoering en begeleiding van de uitvoerend werkers. Is er voor de overdracht van de interventie een handleiding of protocol? Zijn er eerdere ervaringen waaruit blijkt dat de interventie overdraagbaar is? Meld indien van toepassing: Er is geen handleiding of protocol voor overdracht of implementatie. Hoe wordt de kwaliteit van de interventie beoordeeld en bewaakt? Denk bijvoorbeeld aan registratie van activiteiten en resultaten. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De wijze van kwaliteitsbewaking wordt bepaald door de uitvoerder. Wat zijn de kosten van de uitvoering? Noem zo mogelijk kosten van licentie, materiaal, trainingen, kwaliteitsbewaking, Vermeld het jaartal waarvoor de prijzen gelden. Noem ook de tijdinvestering van betrokken professionals (uitvoering en coördinatie). Meld indien van toepassing: Er zijn bij deze interventie geen gegevens bekend over de kosten en /of de tijdsinvestering van 8.1 Eisen ten aanzien van opleiding Kookdocenten, docenten of welzijnswerkers met kookkwaliteiten of diëtisten en kookfanaten met didactische kwaliteiten kunnen de cursus begeleiden. Daarnaast zijn voldoende hulpbegeleiders nodig (naast de kookdocent nog één begeleider per vier kinderen). Ook ouders kunnen hier een rol bij spelen. De kookdocenten krijgen een uitbreide handleiding om zich voor te bereiden en zij bekijken de trainingsdvd voorafgaand aan elke workshopbijeenkomst 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie Er is een uitgebreide handleiding met instructie DVD. Daarmee is Super- Chefs compleet overdraagbaar. Uit de laatste pilot is gebleken dat de variant van SuperChefs met instructie DVD praktisch even effectief is als de variant waarbij de kookdocenten face-to-face getraind worden. Alle GGD s worden begin 2012 op de hoogte gesteld van de nieuwe materialen. Vanuit de GGD zijn vaak contacten met buurthuizen en in de pilots hebben de GGD s een een grote rol gespeeld bij de werving. Ook wordt contact gezocht kookstudio s en worden de beroepsgroepen diëtisten en gewichtsconsulenten op de hoogte gebracht van het bestaan van deze interventie. Ook zij kunnen initiator van een kookcursus zijn. 8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking In de afgelopen 4 jaar hebben 3 pilots van SuperChefs plaatsgevonden. Deze pilots zijn uitgebreid gemonitord en positief geëvalueerd. Vanaf 2011/2012 wordt de uitvoering van SuperChefs gemonitord (er wordt bijgehouden hoe vaak en waar het wordt uitgevoerd) Kosten van de interventie Voor een groep van kinderen zijn de kosten van ingrediënten circa 300,-. Kostenberaming definitieve materialen: 15,95 Handleiding kookdocent 3,- Leerlingenboekje inclusief 2 sets receptenkaarten + certificaat 3,90 Twee posters (Schijf van Vijf & Hygieneregels) 7,50 DVD Als de interventie wordt uitgevoerd door een werknemer van de uitvoerende organisatie zijn er geen extra personele kosten. 17

18 professionals. Tijdsbesteding: 4 uur per les, te weten 2 uur uitvoering, 2 uur voorbereiding (inclusief boodschappen doen) 9. Onderzoek naar de uitvoering van de interventie Is er onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie? Beschrijf doel, type onderzoek (bijvoorbeeld procesevaluatie, behoefteanalyse, nul-meting, haalbaarheidonderzoek, tevredenheidmeting etc.), methode en relevante uitkomsten. Geef aan wat het bereik is, de succes- en faalfactoren en waardering door de doelgroep. Geef ook aan hoe de interventie, indien noodzakelijk, wordt aangepast. Meld indien van toepassing: Er is geen onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie. Van der Linden, LF (2009). Evaluatierapport SuperChefs pilot 1. Den Haag: Voedingscentrum. Procesevaluatie naar de uitvoering van SuperChefs. Doel is nagaan of de voorwaarden voor het gebruik van SuperChefs voldoende aanwezig zijn om de doelstelling van het programma te behalen. In dit formatieve onderzoek is het gebruik en de waardering van de materialen, de uitvoering en de organisatie van de interventie onderzocht, om advies te kunnen geven over een tussentijdse bijstelling van de interventie. Er zijn 27 observaties uitgevoerd op 17 locaties waar SuperChefs werd uitgevoerd. Verder zijn er vragen ten aanzien van de waardering van materialen en SuperChefs lessen gesteld in de vragenlijsten die bij 76 kinderen en 35 ouders zijn afgenomen. Uit deze evaluatie blijkt dat kinderen, ouders en begeleiders enthousiast zijn over de interventie. Het materiaal is mooi vormgegeven, het koken en samen eten erg leuk. Daarnaast wordt het positief gewaardeerd dat een aantal ouders wordt betrokken bij SuperChefs, dat er gezamenlijk gegeten en geproefd wordt en dat er in de praktijk met de werkboekjes wordt gewerkt. Bij veel groepen ligt de nadruk op het zelf lezen van de recepten door de kinderen. De kennisoverdracht kan nog verbeterd worden. Er wordt aanbevolen om de interventie didactisch beter te onderbouwen waardoor de kennisoverdracht naar de kinderen toe beter geborgd is. Begeleiders gaven ook aan dit moeilijk te vinden. Naar aanleiding van deze evaluatie is de handleiding van SuperChefs van een didactische onderbouwing voorzien. Van Kan, S, Van Leeuwen, E (2010). Evaluatierapport SuperChefs pilotfase 2. Den Haag: Voedingscentrum. Procesevaluatie naar de naar aanleiding van pilot 1 gewijzigde interventie SuperChefs. Hoofdvraag voor deze evaluatie: Is de interventie SuperChefs door de kookdocenten uitgevoerd zoals beschreven staat in de handleiding? Om deze vraag te beantwoorden zijn tien observaties en 8 interviews uitgevoerd. De kookdocenten en de kinderen zijn geobserveerd tijdens de kooklessen. Op 8 van de 10 locaties zijn na de observaties interviews gehouden met de kookdocenten. Uit deze procesevaluatie kwam naar voren dat er een verband is tussen de intensiviteit van de begeleiding en de kwaliteit van de lessen. De lessen werden beter gegeven naarmate er meer begeleiding was en naarmate er meer hulp was tijdens de lessen. Hoeveel hulp er nodig was hing samen met de inhoud van de les, het aantal kinderen en de ervaring van de begeleiders. Naar aanleiding van de bevindingen van dit onderzoek is de handleiding van SuperChefs nogmaals aangepast, en zijn er meer handreikingen voor de kookdocenten en meer recepten toegevoegd. De Vet, E, De Ridder, D (2011) Evaluatie SuperChefs pilot 3. Utrecht: Universiteit Utrecht. Voor deze procesevaluatie zijn zes kookdocenten van SuperChefs benaderd voor een telefonisch interview. De zes docenten werden geselecteerd op regio (Groningen, West-Brabant en Utrecht) en voorbereidingsvorm (training of DVD), zodat een goed beeld van de verschillende uitvoeringen van SuperChefs gekregen kon worden. Uiteindelijk is bij vijf kookdocenten een telefonisch interview afgenomen. 18

19 De semigestructureerde vragenlijst omvat vragen naar de achtergrond van de docent, vragen over de handleiding, vragen over het werkboek voor de deelnemers, vragen over de DVD en training, vragen over de voorbereiding van de lessen en een aantal overige meldingen. Drie kookdocenten hebben de training gevolgd en twee kookdocenten hebben de dvd bekeken ter voorbereiding op de uitvoering van SuperChefs. SuperChefs is over het algemeen zeer positief ontvangen. Dit geldt zowel voor de kinderen als voor de begeleiding en de ouders/opvoeders. De kinderen vinden SuperChefs erg leuk en worden gemotiveerd door het programma in haar geheel. De tevredenheid en productiviteit zijn het grootst als de kinderen veel zelf mogen (en kunnen) doen. Ondanks dat SuperChefs goed wordt ontvangen, blijkt ook dat de voorbereiding van de kookdocenten beter kan. Een aantal onderdelen uit de handleiding wordt niet uitgevoerd, ook blijkt dat het bekijken van de DVD ter voorbereiding wellicht niet altijd voldoende voorbereiding geeft. Voor de effectiviteit is echter een goed voorbereide docent en het uitvoeren van SuperChefs zoals bedoeld wel van belang. Wellicht is niet heel de training noodzakelijk maar zou contact met andere kookdocenten van SuperChefs, zoals de trainingsgroep wel heeft gehad, van meerwaarde zijn voor onzekere momenten in de uitvoering. Op die manier kunnen kookdocenten een kijkje in de keuken nemen van andere kookdocenten. De aanbevelingen die kunnen worden gedaan zijn tot stand gekomen door suggesties ter verbetering van SuperChefs die gedaan zijn door de kookdocenten. De recepten in de handleiding zijn een punt van aandacht. Er mogen meer internationale recepten worden opgenomen in de handleiding. Tevens mag meer aandacht komen voor de Hollandse pot ; Hygiëne, voedselveiligheid en veiligheid in de keuken behoeven meer aandacht in SuperChefs. Er zou bijvoorbeeld een poster kunnen worden ontworpen met belangrijke regels en richtlijnen rondom deze onderwerpen; Meer aandacht voor proeven en smaakbeleving zal bevorderend zijn voor het doel van SuperChefs. Wellicht zouden deze onderwerpen in het handboek nog meer mogen worden benadrukt. Tevens zouden de kookdocenten meer mogen worden geïnformeerd over de meerwaarde van proeven en smaakbeleving met betrekking tot bijvoorbeeld verbreding van het voedingspatroon van de kinderen. Een terugkomdag zou kunnen worden georganiseerd of forum of mailinglist zou kunnen worden opgesteld voor de kookdocenten. Hier kunnen zij onderling ideeën en tips met elkaar uitwisselen. Onzekerheid in de uitvoeringen zou wellicht kunnen worden weggenomen of worden verminderd wanneer de kookdocenten (uit de dvd-setting) een bepaald referentiekader zou kunnen hebben door het contact met andere kookdocenten van SuperChefs. Naar aanleiding van de aanbevelingen zijn de handleiding en het werkboek aangepast. 19

20 Voor u verder gaat Check met behulp van onderstaande lijst of u de vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. De vraagnummers corresponderen met de desbetreffende onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de criteria voor erkenning op Niveau II en III. Op de sites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM kunt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop vinden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). Criteria voor erkenning op Niveau II-III: waarschijnlijk of bewezen effectief Vraag 10.1 Is de interventie via Nederlandse studies met een matige tot sterke bewijskracht onderzocht en maken deze studies het aannemelijk dat de interventie de gestelde doelen bij de doelgroep daadwerkelijk bereikt? (Voor een overzicht van de bewijskracht van onderzoek, zie de handleiding bij dit werkblad.) Ja Nee Vraag 11 Is er onderzoek naar buitenlandse versies van de interventies Ja x Nee LET OP Indien vraag 10 met ja beantwoord wordt, vul dan ook Bijlage 1 in: Beschrijving kenmerken en resultaten onderzoek. Indien vraag 10 en 11 met nee beantwoord moeten worden, komt uw interventie niet in aanmerking voor een beoordeling op niveau II of III. Vul in dat geval paragraaf 10.1 en 11 op de gevraagde manier in en ga verder met paragraaf 12 onder Overige informatie. Vergeet niet het logboek in te vullen aan het einde van dit werkblad. 20

21 Beschrijving voor erkenning op niveau II-III: waarschijnlijk of bewezen effectief D. Effectiviteit 10. Nederlandse effectstudies Wat zijn de kenmerken en uitkomsten van onderzoek naar het effect van de interventie in Nederland? Noem per studie auteur(s) en publicatiejaar, onderzochte (primaire) doelen van de interventie, onderzoeksgroep, onderzoeksdesign en resultaten. Vermeld effectgroottes d of ES, of de gegevens om deze te berekenen (zie de handleiding bij dit werkblad). Beschrijf ook de kenmerken en resultaten van reviews en metaanalyses over de effectiviteit van de interventie in Nederland. Meld indien van toepassing: Er is geen Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de interventie Studies naar de effectiviteit van de interventie in Nederland Linssen, S (2010). SuperChefs: An effect evaluation of a program aimed at changing behavior and behavioral determinants related to preparing a healthy meal among Dutch year olds. Den Haag: Voedingscentrum / Maastricht: Maastricht University. De resultaten van de effectevaluatie van pilotfase 1 en pilotfase 2 worden in dit rapport beschreven. Pilot 1: Wat zijn de effecten van SuperChefs op gedrag en gedragsdeterminanten ten aanzien van gezond koken? Onderzoeksgroep waren de kinderen die deelnamen aan SuperChefs in de eerste pilotfase. Het onderzoeksdesign was een pre-post design zonder controlegroep, de metingen werden uitgevoerd middels een vragenlijst die door de kinderen zelf werd ingevuld. 226 kinderen (uit 6 regio s en in totaal 19 locaties) hebben de voormeting vragenlijst ingevuld. De nameting vragenlijsten zijn door 75 kinderen (uit 3 regio s en 8 locaties) ingevuld. 4 regio s hebben niet meer gereageerd en op 4 locaties vielen hele groepen uit. Wellicht zijn zij vergeten de vragenlijsten in te vullen of op te sturen. De data zijn geanalyseerd door gepaarde t-toetsen op de continue variabelen uit te voeren en ordinale variabelen werden gehercodeerd naar dichotome variabelen waarop nonparametrische McNemar tests werden uitgevoerd. Effecten zijn gevonden op items die over gedrag, kennis en eigen effectiviteit gaan. Meer kinderen geven aan dat ze konden helpen bij het koken of zelfstandig konden koken na deelname aan SuperChefs (vm: 2.40 (.55); nm: 2.55 (.58); p =.02). Het aantal dingen waar ze op letten tijdens het koken neemt af in vergelijking met de voormeting (vm: 3.99 (1.09); nm: 3.59; p =.05). Meer kinderen kennen de Schijf van 5 (vm: 65%; nm: 89%; p = 0.00) en weten wat de Schijf van 5 is (vm: 53%; nm: 79%; p = 0.00). Ten aanzien van eigen effectiviteit vinden kinderen het makkelijker om te koken (vm: 2.23 (.46); nm: 2.65 (.54); p =.00) en om te koken aan de hand van een recept (vm: 2.46 (.57); nm: 2.67 (.54); p =.02), en begrepen meer kinderen een recept (vm: 2.60 (.59); nm: 2.77 (.46); p =.02). Op een aantal items scoorden kinderen al hoog op de voormeting en is mede daardoor geen effect op de nameting gevonden. Het gaat hier om handen wassen, voorzichtig zijn met messen, dat het makkelijk is om groenten klaar te maken, dat ze het leuk vinden om te koken en dat het belangrijk is om gezond te eten. Het is niet ondenkbaar dat een aantal van deze items sociaal wenselijk is beantwoord. Pilot 2: Wat zijn de effecten van SuperChefs op gedrag en gedragsdeterminanten ten aanzien van gezond koken? 21