maandbericht In 2014 verschijnt in alle publicaties van de ECB een motief van het bankbiljet van EUR 20

Transcriptie

1 E U R O P E S E C E N T R A L E B A N K E U R O S Y S T E E M maandbericht d e c EMBER In 214 verschijnt in alle publicaties van de een motief van het bankbiljet van EUR 2

2 Europese Centrale Bank, 214 Adres Kaiserstrasse Frankfurt am Main Duitsland Postadres Postfach Frankfurt am Main Deutschland Telefoon Website: Fax Dit is tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van de Directie van de. De vertalingen worden gemaakt en gepubliceerd door de nationale centrale banken. Alle rechten voorbehouden. Reproductie voor educatieve en niet-commerciële doeleinden is toegestaan op voorwaarde dat de bron wordt vermeld. De statistieken in deze uitgave zijn afgesloten op 3 december 214. ISSN Online versie

3 TEN GELeide 5 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN 1 De externe omgeving van het eurogebied 9 2 Monetaire en financiële ontwikkelingen 21 Kader 1 Recente ontwikkelingen in de financiële rekening van de betalingsbalans voor het eurogebied 28 Kader 2 Liquiditeitsverhoudingen en monetaire beleidstransacties van woensdag 13 augustus tot dinsdag 11 november Prijzen en kosten 57 Kader 3 Indirecte effecten van de olieprijsontwikkelingen op de inflatie in het eurogebied 59 4 Productie, vraag en de arbeidsmarkt 69 Kader 4 De huidige zwakte van de investeringen in het eurogebied in vergelijking met voorgaande crisisperiodes 72 5 Begrotingsontwikkelingen 85 Kader 5 Nieuwe statistische indicatoren voor overheidsschuld en hun toepassing bij begrotingsanalyses en begrotingstoezicht 86 Kader 6 De beoordeling van de ontwerpbegrotingen voor Artikel, door medewerkers van de ecb samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied 95 Kader 1 Technische aannames betreffende de rente, de wisselkoersen, de grondstoffenprijzen en het begrotingsbeleid 96 Kader 2 Opname van de recente onconventionele monetairbeleidsmaatregelen in de projecties 12 Kader 3 Gevoeligheidsanalyses 15 Kader 4 Prognoses door andere instellingen 18 STATISTIEKEN VOOR HET EUROGebied BIJLAGEN Overzicht van de monetaire-beleids maatregelen van het Eurosysteem Het TARGET (Trans-European Automated Real-time Gross settlement Express Transfer) systeem Publicaties van de Europese Centrale Bank sinds 23 Lijst van termen SI I V VII VIII 3

4 afkortingen Landen BE België HU Hongarije BG Bulgarije MT Malta CZ Tsjechische Republiek NL Nederland DK Denemarken AT Oostenrijk DE Duitsland PL Polen EE Estland PT Portugal IE Ierland RO Roemenië GR Griekenland SI Slovenië ES Spanje SK Slowakije FR Frankrijk FI Finland IT Italië SE Zweden CY Cyprus UK Verenigd Koninkrijk LV Letland JP Japan LT Litouwen US Verenigde Staten LU Luxemburg Andere afkortingen bbp bruto binnenlands product BIS Bank voor International Settlements BPM5 IMF Balance of Payments Manual (5e editie) CD s depositocertificaten c.i.f. c.i.f. aan de grens van het importerende land CPI consumptieprijsindex Europese Centrale Bank EMI Europees Monetair Instituut EMU Economische en Monetaire Unie ESCB Europees Stelsel van Centrale Banken ESR 95 Europees System van Rekeningen 1995 EU Europese Unie EUR euro f.o.b. f.o.b. aan de grens van het exporterende land HICP geharmoniseerde consumptieprijsindex ILO Internationale Arbeidsorganisatie IMF Internationaal Monetair Fonds MFI s monetaire financiële instellingen NACE Rev. 1 Statistische indeling van de economische bedrijvigheid in de Europese Gemeenschap OESO Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling PPI Producentenprijsindex SITC Rev. 4 Standard International Trade Classification (revision 4) Conform het binnen de Gemeenschap bestaande gebruik worden de landen van de EU in dit Bericht gerangschikt in alfabetische volgorde van de namen in de nationale talen. 4

5 Ten geleide Op basis van de reguliere economische en monetaire analyses en in overeenstemming met zijn indicaties omtrent het rentebeleid heeft de Raad van Bestuur bij zijn op 4 december 214 gehouden vergadering besloten de basisrentetarieven van de onveranderd te laten. Wat de bijzondere monetairbeleidsmaatregelen betreft: het Eurosysteem is begonnen met het aankopen van gedekte obligaties en effecten op onderpand van activa. Deze aankoopprogramma s lopen ten minste twee jaar. Binnenkort wordt de tweede gerichte langerlopende herfinancieringstransactie uitgevoerd, gevolgd door zes verdere transacties tot en met juni 216. Samen zullen de maatregelen van aanzienlijke invloed zijn op de balans van het Eurosysteem. De bedoeling is dat de balans geleidelijk de omvang krijgt die zij begin 212 had. In de komende maanden zullen de maatregelen de monetairbeleidskoers in bredere zin verder versoepelen, de door de Raad van Bestuur gegeven indicaties omtrent de basisrentetarieven van de ondersteunen en het feit versterken dat er aanzienlijke en toenemende verschillen bestaan tussen de monetairbeleidscycli van de belangrijkste geavanceerde economieën. De meest recente macro-economische projecties voor het eurogebied duiden echter op een lagere inflatie, een zwakkere groei van het reële bbp en een gematigde monetaire dynamiek. In deze context zal de Raad van Bestuur begin volgend jaar het effect van de monetaire stimuleringsmaatregelen, de verlenging van de balans en de vooruitzichten voor de prijsontwikkeling opnieuw beoordelen. De Raad zal dan tevens de bredere impact van de recente olieprijsontwikkelingen op de inflatie op middellange termijn in het eurogebied evalueren. Mocht het noodzakelijk worden de risico s van een te lange periode van lage inflatie verder tegen te gaan, dan blijft de Raad van Bestuur unaniem in zijn vastberadenheid om binnen zijn mandaat aanvullende onconventionele instrumenten te gebruiken. Dit impliceert dat begin volgend jaar de omvang, het tempo en de samenstelling van de maatregelen kan worden gewijzigd. In reactie op een verzoek van de Raad van Bestuur hebben medewerkers van de en de desbetreffende commissies van het Eurosysteem de technische voorbereidingen geïntensiveerd voor verdere maatregelen, die zo nodig tijdig ten uitvoer zouden kunnen worden gelegd. Alle monetairbeleidsmaatregelen zijn erop gericht de inflatieverwachtingen voor de middellange tot lange termijn stevig te verankeren in lijn met het hoofddoel van de Raad van Bestuur om de inflatie onder, maar dicht bij 2% te houden en te helpen de inflatie weer op dat niveau te brengen. Wat de economische analyse betreft: het reële bbp in het eurogebied is in het derde kwartaal van dit jaar met,2% op kwartaalbasis gegroeid. Dat was in lijn met eerdere aanwijzingen voor een verzwakking van de groeidynamiek in het eurogebied, wat ertoe heeft geleid dat de vooruitzichten voor de reële bbp-groei van het eurogebied in de meest recente prognoses neerwaarts werden bijgesteld. De meest recente gegevens en enquêteresultaten tot november bevestigen dit beeld van een zwakker groeiprofiel in de komende periode. Tegelijkertijd blijft het vooruitzicht op een bescheiden economisch herstel in het eurogebied van kracht. Enerzijds zou de binnenlandse vraag moeten worden ondersteund door de monetairbeleidsmaatregelen, de aanhoudende verbeteringen in de financiële voorwaarden, de vooruitgang die is geboekt met begrotingsconsolidatie en structurele hervormingen, en de aanzienlijk lagere energieprijzen die het reëel besteedbaar inkomen ondersteunen. Voorts zou de vraag naar uitvoerproducten moeten profiteren van het mondiale herstel. Anderzijds blijven de hoge werkloosheid, aanzienlijke onbenutte capaciteit en de noodzakelijke balansaanpassingen in de particuliere en overheidssector het herstel waarschijnlijk drukken. Deze elementen komen tot uitdrukking in de door medewerkers van de Eurosysteem in december 214 samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied, waarin wordt voor- 5 5

6 zien dat het reële bbp op jaarbasis in 214 zal stijgen met,8%, in 215 met 1,% en in 216 met 1,5%. Vergeleken met de door medewerkers van de in september 214 samengestelde macro-economische projecties, zijn de projecties voor de groei van het reële bbp fors neerwaarts bijgesteld. De projecties voor zowel de binnenlandse vraag als het uitvoersaldo werden naar beneden bijgesteld. De risico s voor de economische vooruitzichten van het eurogebied zijn van neerwaartse aard. Met name de zwakke groeidynamiek in het eurogebied en de grote geopolitieke risico s kunnen het vertrouwen en vooral de particuliere investeringen drukken. Daarnaast wordt in de landen van het eurogebied onvoldoende voortgang geboekt met de structurele hervormingen, wat een belangrijk neerwaarts risico vormt voor de economische vooruitzichten. Volgens de flash raming van Eurostat bedroeg de HICP-inflatie van het eurogebied op jaarbasis in november 214,3%, tegen,4% in oktober. Vergeleken met de voorafgaande maand weerspiegelt dit voornamelijk een sterkere daling van de energieprijsinflatie en een iets lagere stijging van de dienstenprijzen op jaarbasis. Gezien de zeer lage inflatie op dit moment is het belangrijk om de bredere impact van de recente olieprijsontwikkelingen op de inflatie op middellange termijn te beoordelen en overloopeffecten naar de inflatieverwachtingen en loonvorming te voorkomen. Tegen de achtergrond van de recente olieprijsontwikkelingen is het van groot belang te bedenken dat prognoses en projecties zijn gebaseerd op technische aannames, vooral ten aanzien van olieprijzen en wisselkoersen. Op basis van de gegevens die medio november het tijdstip waarop de in december 214 door medewerkers van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied werden afgerond beschikbaar waren, werd voorzien dat de HICP-inflatie op jaarbasis in 214 op,5% zou uitkomen, in 215 op,7% en in 216 op 1,3%. In vergelijking met de door medewerkers van de in september 214 samengestelde macro-economische projecties zijn ze aanzienlijk naar beneden bijgesteld. Deze herzieningen zijn voornamelijk het gevolg van de lagere olieprijs in euro s en de impact van de neerwaarts bijgestelde groeivooruitzichten. De daling van de olieprijzen in de weken sinds de afsluitdatum voor de projecties is er echter nog niet in opgenomen. Gezien de recente verdere daling van de olieprijzen, zou de HICP-inflatie op jaarbasis in de komende maanden opnieuw aan neerwaartse bewegingen onderhevig kunnen zijn. De Raad van Bestuur blijft de risico s voor de vooruitzichten voor de prijsontwikkeling op de middellange termijn nauwlettend volgen. In dit verband zal de Raad in het bijzonder letten op de mogelijke gevolgen van de getemperde groeidynamiek, de geopolitieke ontwikkelingen, de wisselkoers- en energieprijsontwikkelingen en de doorwerking van de monetairbeleidsmaatregelen. De Raad van Bestuur zal bijzonder waakzaam zijn ten aanzien van de bredere impact van de recente olieprijsontwikkelingen op de inflatie in het eurogebied op middellange termijn. Wat de monetaire analyse betreft: de gegevens voor oktober 214 ondersteunen de beoordeling van een gematigde onderliggende groei van het ruime monetaire aggregaat (M3), waarbij het groeitempo op jaarbasis in oktober uitkwam op 2,5%, onveranderd ten opzichte van september. De groei van M3 op jaarbasis blijft ondersteuning vinden van de meest liquide componenten, waarbij het enge monetaire aggregaat M1 in oktober een groeitempo vertoonde van 6,2% op jaarbasis. 6

7 Ten geleide Het mutatietempo op jaarbasis van leningen aan niet-financiële vennootschappen (gecorrigeerd voor de verkoop en securitisatie van leningen) was in oktober -1,6%, tegenover -1,8% in september, en laat een geleidelijk herstel zien vanaf een dieptepunt van -3,2% in februari. Over de afgelopen maanden bezien, liggen de netto aflossingen gemiddeld genomen onder de historisch hoge niveaus van een jaar geleden. De kredietverlening aan niet-financiële vennootschappen blijft een weerspiegeling van het achterblijven van deze vennootschappen bij de huidige conjunctuurfase, van kredietrisico s, van kredietverstrekkingsfactoren en van de voortgaande balansaanpassingen in de financiële en niet-financiële sector. Het groeitempo op jaarbasis van leningen aan huishoudens, gecorrigeerd voor leningverkopen en -securitisatie, was in oktober,6%, vergeleken met,5% in september. De genomen monetairbeleidsmaatregelen en de voltooiing van de alomvattende beoordeling van de zouden een verdere stabilisatie van de kredietstromen moeten ondersteunen. Kortom: een toetsing van de uitkomsten van de economische analyse aan de signalen uit de monetaire analyse bevestigt de noodzaak om de risico s voor de vooruitzichten van de prijsontwikkeling op de middellange termijn nauwlettend te volgen, en erop voorbereid te zijn om zo nodig verdere monetairbeleidsaccommodatie te verschaffen. Het monetair beleid is gericht op het handhaven van prijsstabiliteit op de middellange termijn en de accommoderende beleidskoers ondersteunt de economische bedrijvigheid. Om de investeringsactiviteiten te versterken, werkgelegenheidscreatie te stimuleren en de productiviteit te verhogen, moeten ook andere beleidsterreinen op doortastende wijze bijdragen. Met name dient in een aantal landen een krachtiger impuls te worden gegeven aan de vastberaden tenuitvoerlegging van hervormingen op de product- en arbeidsmarkten en aan maatregelen om het ondernemingsklimaat voor bedrijven te verbeteren. Het is van essentieel belang dat de structurele hervormingen geloofwaardig en doelmatig worden doorgevoerd, aangezien dit de verwachtingen van hogere inkomens zal doen toenemen en bedrijven zal aanmoedigen om meer te investeren en het economisch herstel te bespoedigen. Het begrotingsbeleid moet het economisch herstel ondersteunen en tegelijkertijd de houdbaarheid van schulden waarborgen, in overeenstemming met het Pact voor Stabiliteit en Groei, dat het anker voor het vertrouwen blijft. Alle landen moeten de beschikbare speelruimte gebruiken om het begrotingsbeleid groeivriendelijker vorm te geven. Het investeringsplan voor Europa dat de Europese Commissie op 26 november 214 aankondigde, zal het herstel eveneens ondersteunen. Dit nummer van het bevat één artikel, getiteld: Door medewerkers van het Eurosysteem in december 214 samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied. 7

8

9 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied 1 DE EXTERNE OMGEVING VAN HET EUROGEBIED De wereldeconomie is zich geleidelijk aan het herstellen. Na de vrij matige groei aan het begin van het jaar is in enkele geavanceerde economieën het groeitempo aangetrokken, geholpen door afnemende economische tegenwind en stimulerend beleid. Intussen nemen de verschillen in economische vooruitzichten tussen en binnen regio s echter toe, waarbij de oorzaken steeds vaker niet zozeer conjunctureel als wel structureel zijn, met gevolgen voor het vertrouwen, de financiële markten en lokaal economisch beleid. De jongste indicatoren op basis van enquêtes wijzen op een afname van het groeitempo in het vierde kwartaal. De geopolitieke risico s in Oekraïne/Rusland en het Midden-Oosten zijn onveranderd hoog, al blijft de uitstraling daarvan naar de wereldeconomie en de energieprijzen vooralsnog beperkt. De groei van de wereldhandel is nog steeds zwak als gevolg van achterblijvende investeringen in veel landen. Toch was er in het derde kwartaal enig herstel, zij het ten opzichte van een laag uitgangsniveau. De mondiale inflatie is de laatste maanden afgenomen, voornamelijk door de scherpe daling van de olieprijs. Naar verwachting blijft de inflatoire druk laag in een klimaat van overcapaciteit en dalende grondstoffenprijzen. 1.1 MONDIALE ECONOMISCHE BEDRIJVIGHEID EN HANDEL Het mondiale herstel blijft traag en onbestendig. Na een eerste halfjaar met matige en tamelijk volatiele groei is de mondiale bedrijvigheid in de tweede helft aangetrokken, voornamelijk door consolidatie van de fundamentele economische verhoudingen in een aantal geavanceerde economieën, al tekent zich in het vierde kwartaal een zekere nivellering af. Op de wat langere termijn zal de mondiale bedrijvigheid naar verwachting verbeteren, al zal het herstel bescheiden blijven. De groeivooruitzichten voor de middellange termijn ondervinden druk van een opeenstapeling van economische onevenwichtigheden, structurele belemmeringen, politieke en economische onzekerheid en een krappe financiële markt in meerdere landen. De geopolitieke risico s in verband met het conflict in Oekraïne en de spanningen in een aantal olieproducerende landen zijn Tabel 1 Reële bbp-groei in enkele economieën Twaalfmaands groeicijfers Groeicijfers op kwartaalbasis I G2 1) 2,9 3, 3,5 3,3 3,1,6,7 1, G2 m.u.v. het eurogebied 1) 3,7 3,7 4, 3,8 3,8,7,8 1,1 Verenigde Staten 2,3 2,2 1,9 2,6 2,4 -,5 1,1 1, Japan 1,5 1,5 2,6 -,1-1,1 1,6-1,9 -,4 Verenigd Koninkrijk,7 1,7 2,9 3,2 3,,7,9,7 Denemarken -,4,4 1,3, -,6 -,3 - Zweden 1,3 1,6 1,8 1,9 - -,1,2 - Zwitserland 1,1 1,9 2,4 1,6 1,9,4,3,6 Brazilië 1, 2,5 1,9 -,9 -,2 -,2 -,6,1 China 7,7 7,7 7,4 7,5 7,3 1,5 2, 1,9 India 4,9 4,7 6,1 5,8 6, 2,,8 2, Rusland 2) 3,4 1,3,9,8,7,1,2 - Turkije 2,1 4,1 4,7 2,1-1,8 -,5 - Polen 2,1 1,6 3,5 3,3-1,1,6 - Tsjechië -,9 -,9 2,9 2,7 -,8, - Hongarije -1,7 1,2 3,3 3,7-1,1,8 - Bronnen: Nationale gegevens, BIS, Eurostat en berekeningen van de. 1) Het derde kwartaal van 214 betreft een raming op basis van de meest recente gegevens. 2) Voor Rusland is geen voor seizoen gecorrigeerd cijfer beschikbaar over het cijfer voor het derde kwartaal van II 214 III 214 I 214 II 214 III 9

10 onverminderd hoog, maar de invloed ervan op de olieprijs, de wereldeconomie en de inflatie is tot dusver bescheiden en werkt vooral door via het vertrouwenskanaal. Volgens voorlopige ramingen groeide de economische bedrijvigheid in de G2 (uitgezonderd het eurogebied) in het tweede kwartaal van 214 met 1,1% op kwartaalbasis, al waren er forse verschillen van land tot land (zie Tabel 1). De groei trok aan in de Verenigde Staten en bleef robuust in het Verenigd Koninkrijk, geholpen door de forse en stabiele binnenlandse vraag. In Japan daarentegen kromp het bbp voor het tweede achtereenvolgende kwartaal, wat aanleiding gaf tot verdere kwantitatieve verruimingsmaatregelen van de Bank of Japan. In China werd de bedrijvigheid enigszins getemperd, vooral door afvlakkende investeringen. Net als andere opkomende markteconomieën maakt Brazilië de afgelopen kwartalen een fase van lage groei en hoge inflatie door, terwijl in Rusland de groei mede wordt afgeremd door een verkrapping van het financiële klimaat en door de internationale sancties. In India trekt de economie juist aan. De meest recente mondiale stemmingsindicatoren wijzen vooruit naar een positief maar wat zwakker groeitempo in het vierde kwartaal. De samengestelde Purchasing Managers Index (PMI) voor productie, ongerekend het eurogebied, bleef in november op ongeveer hetzelfde niveau, iets beneden het langetermijngemiddelde en het cijfer over het derde kwartaal, als gevolg van een forse daling bij de verwerkende industrie (zie Grafiek 1). Het beloop van de samengestelde PMI verschilde van land tot land, waarbij die voor het Verenigd Koninkrijk, Japan en India steeg, maar die voor de Verenigde Staten, China en Rusland daalde. De factor nieuwe orders in de mondiale samengestelde PMI daalde iets een indicatie van een meer geleidelijk herstel van de mondiale bedrijvigheid in november. Tegelijkertijd voorspelden de samengestelde voorlopende indicatoren van de OESO, bedoeld om trendafwijkingen in de economische bedrijvigheid te anticiperen, een gemengd beeld voor de belangrijkste economieën in Grafiek 1 Mondiale productie (PMI) m.u.v. het eurogebied (voor seizoen gecorrigeerd; maandgegevens) totaal verwerkende industrie dienstensector Bron: Markit Grafiek 2 Samengestelde voorlopende indicator en industriële productie (links: genormaliseerd indexgemiddelde = 1; rechts: driemaands op driemaands mutaties in procenten) samengestelde voorlopende indicator (links) industriële productie (rechts) Bronnen: OESO en berekeningen van de. Toelichting: De indicatoren betreffen de OESO-landen plus Brazilië, China, India, Indonesië, Rusland en Zuid- Afrika. De horizotale lijn op 1 toont de trend van economische bedrijvigheid. De industriële productie betreft dezelfde groep landen m.u.v. Indonesië. 1

11 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied de maand september, met afzwakkende groei in Japan, stabiele groei in de Verenigde Staten, Brazilië en China, een lichte afvlakking van de groei in het Verenigd Koninkrijk (ten opzichte van een hoog niveau) en aantrekkende groei in India (zie Grafiek 2). Intussen vertoonde de mondiale economisch-klimaatindicator van het Ifo voor het vierde kwartaal van 214 een significante daling, tot het laagste niveau sinds het derde kwartaal van 213. De wereldhandel, hoewel nog zwak, herstelt zich geleidelijk van een diepe inzinking. Na een stijging in het begin van 214 boette het herstel van de wereldhandel enigszins aan kracht in, om vervolgens in het derde kwartaal weer sterk op te veren. Volgens het Nederlandse Centraal Planbureau is het volume van de mondiale goedereninvoer in het derde kwartaal met 2,1% toegenomen. Dit herstel deed zich bij een breed scala aan ontwikkelde en opkomende markteconomieën voor, met als voornaamste uitzondering de Verenigde Staten, waar de goedereninvoer significant daalde. Grote verbeteringen werden opgetekend in Japan en in opkomende landen in Azië en Latijns-Amerika. Daarentegen daalde de PMI voor nieuwe uitvoerorders in de verwerkende industrie in november licht, een aanwijzing dat de groei van de wereldhandel tegen het eind van het jaar iets zal afzwakken. Globaal beschouwd zijn de oorzaken van de fundamentele zwakte van de wereldhandel geleidelijk aan het verschuiven van de geavanceerde naar de opkomende landen (zie Grafiek 3). De verschuiving van de wereldhandelsgroei volgde op een opmerkelijke vertraging van de handelsgroei in de opkomende landen in Azië, Latijns-Amerika, Rusland en Midden- en Oost- Europa als gevolg van landspecifieke remmende factoren. Op de langere termijn beschouwd, is de zwakke respons van de wereldhandel op het geleidelijke herstel van de wereldeconomie verrassend. De elasticiteit van de wereldhandel, gemeten als het quotiënt van de gemiddelde importgroei en de gemiddelde bbp-groei in procenten is gedaald van 1,7 in de periode vóór de financiële wereldcrisis (199 27) tot slechts 1, sinds 211. Dit is deels te verklaren uit de ongewoon slappe investeringsgroei, doorgaans een sterk handelgerelateerde vraagcomponent, in een aantal toonaangevende economieën. Al met al geeft de door medewerkers van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties van december 214 (zie het artikel elders in dit ) slechts een bescheiden stijging van de mondiale economische groei te zien. Terwijl een aantal belangrijke ontwikkelde economieën profiteert van de afnemende tegenwind en een bedrijfsstimulerend beleid zijn de groeivooruitzichten voor opkomende markteconomieën beperkt als gevolg van toenemende structurele problemen en verkrapping van de financiële markten. Ook het herstel van de wereldhandelsgroei zal naar verwachting zeer geleidelijk zijn, waarbij de elasticiteit van de handel voor variatie in bedrijvigheid op de middellange termijn beneden haar langjarig gemiddelde blijft. Grafiek 3 Groei van de invoer (mutaties in procenten per kwartaal; kwartaalgegevens) wereldeconomie ontwikkelde economieën opkomende markten 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, -,5 -,5-1, -1, maart sept. maart sept. maart sept. maart ,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Bron: Berekeningen van de. 11

12 De risicobalans voor de wereldwijde vooruitzichten slaat nog altijd negatief uit. Hoge geopolitieke risico s evenals ontwikkelingen binnen mondiale financiële markten en opkomende markteconomieën houden wellicht een bedreiging voor het economische klimaat in. 1.2 MONDIALE PRIJSONTWIKKELINGEN De mondiale inflatie neemt sinds juni licht af, na een geringe stijging eerder in het jaar. De totale twaalfmaands consumptieprijsinflatie in de OESO-landen stabiliseerde zich in oktober op 1,7%. Deze inflatiedaling was vooral het gevolg van een marginaal negatieve bijdrage van de energiecomponent, en daartegenover een stijging van de voedselprijzen. Ongerekend voedingsmiddelen en energie bleef de twaalfmaands CPI-inflatie in de OESO-landen in oktober eveneens stabiel, op 1,8% (zie Tabel 2). Bij de geavanceerde economieën daalde de consumptieprijsstijging in Japan, was ze stabiel in de Verenigde Staten en steeg ze in het Verenigd Koninkrijk. Ook de opkomende markteconomieën vertoonden een gemengd beeld. In India daalde de twaalfmaands consumptieprijsinflatie, in China en Brazilië bleef ze nagenoeg gelijk en in Rusland steeg ze. Het ziet ernaar uit dat de inflatie laag blijft gezien de zeer langzame absorptie van overcapaciteit en de zwakke grondstoffenprijzen. De vooruitzichten voor de mondiale inflatie staan sterk onder invloed van het beloop van de prijzen van grondstoffen, met name olie. Sinds begin juli 214 is de olieprijs dalende, tot een niveau van rond USD 84 per vat gemiddeld in het lopende kwartaal. De prijs van een vat Brent stond op 3 december op USD 71, ongeveer 35% beneden het niveau van een jaar eerder (zie Grafiek 4). De olieprijs daalt omdat het aanbod groter is dan de vraag. Ondanks de conflicten in Libië en Irak heeft de OPEC haar officiële productiedoelstelling overschreden, terwijl ook buiten de OPEC de productie toenam door de schalieoliewinning in de VS. Tegelijkertijd bleef de vraag naar olie gering mede als gevolg van groeivertraging bij de Chinese industrie. Op de middellange termijn verwacht de markt voor olie-futures een iets hogere olieprijs; Brent-futures Tabel 2 Prijsontwikkelingen in enkele economieën (mutaties in procenten per jaar) mei OESO 2,3 1,6 2,1 2,1 1,9 1,8 1,7 1,7 Verenigde Staten 2,1 1,5 2,1 2,1 2, 1,7 1,7 1,7 Japan,,4 3,7 3,6 3,4 3,3 3,2 2,9 Verenigd Koninkrijk 2,8 2,6 1,5 1,9 1,6 1,5 1,2 1,3 Denemarken 2,4,5,3,4,5,3,3,3 Zweden,9,4,1,5,4,2,,3 Zwitserland -,7 -,2,3,1,, -,1, Brazilië 5,4 6,2 6,4 6,5 6,5 6,5 6,7 6,6 China 2,6 2,6 2,5 2,3 2,3 2, 1,6 1,6 India 9,7 1,1 8,3 7,5 8, 7,7 6,5 5,5 Rusland 5,1 6,8 7,6 7,8 7,4 7,6 8, 8,3 Turkije 8,9 7,5 9,7 9,2 9,3 9,5 8,9 9, Polen 3,7,8,3,3, -,1 -,2 -,3 Tsjechië 3,5 1,4,5,,6,7,8,7 Hongarije 5,7 1,7, -,1,5,3 -,5 -,3 PM: OESO m.u.v. voedingsmiddelen en energie 1,8 1,6 1,9 1,9 1,9 1,9 1,8 1,8 214 juni Bronnen: OESO, nationale gegevens, BIS, Eurostat en berekeningen van de. 214 juli 214 aug. 214 sept. 214 okt. 12

13 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied met een looptijd tot december 215 doen momenteel USD 76 per vat. Grafiek 4 Belangrijke ontwikkelingen op de grondstoffenmarkten De ontwikkeling van grondstoffenprijzen ongerekend energie vertoont een licht stijgende lijn sinds het begin van het vierde kwartaal, na een daling in september. Sinds begin oktober zijn de prijzen ongerekend energie met 2% omhooggegaan, de resultante van een stijging bij graan (8%) en metalen (2%). Ongewoon koud weer in de Verenigde Staten en het slepende conflict tussen twee grote graanleveranciers, Oekraïne en Rusland, dat gevolgen heeft voor zowel teelt als handel, hebben de prijzen recent nog verder opgestuwd. Vergeleken met een jaar geleden, is de totale grondstoffenprijsindex (in USD en zonder energie) ongeveer 8% gedaald, vooral als gevolg van lagere graanprijzen na een recordoogst in de Verenigde Staten ruwe olie, Brent (USD per vat; links) grondstoffen m.u.v. energie (USD; index: 21 = 1; rechts) Bronnen: Bloomberg en HWWI ONTWIKKELINGEN IN ENKELE ECONOMIEËN Verenigde Staten In de Verenigde Staten is de economische bedrijvigheid de afgelopen kwartalen flink toegenomen, na een periode van tamelijk volatiele cijfers in het begin van dit jaar. Na een krachtige opleving in het tweede kwartaal van 214 bestendigde de economische groei zich in het derde kwartaal. Volgens de tweede raming van het Bureau of Economic Analysis is het reële bbp met 3,9% op jaarbasis gestegen (1,% kwartaal op kwartaal), mede door toedoen van zowel de binnen- als de buitenlandse vraag. De netto buitenlandse handel droeg krachtig bij aan de groei, waarbij de uitvoer fors toenam en de invoer daalde. Ook de particuliere consumptie en particuliere vaste investeringen leverden een positieve bijdrage en bevestigden daarmee de gezondheid van de onderliggende economische verhoudingen. De beschikbare hoogfrequente indicatoren geven aan dat de Amerikaanse economie in het laatste kwartaal van 214 haar positieve groeitempo waarschijnlijk zal weten te handhaven, al kan de reële bbp-groei wellicht iets afvlakken ten opzichte van de voorgaande twee kwartalen. De particuliere consumptie wordt gesteund door positieve vermogenseffecten, een duurzame verbetering van het arbeidsmarktklimaat die leidt tot hogere besteedbare inkomens, een sterk consumentenvertrouwen en recent een significante daling van de benzineprijs. Ook de kortetermijnvooruitzichten voor het bedrijfsleven blijven gunstig, gezien het hoge ondernemersvertrouwen. Wat betreft de woningmarkt duiden recente gegevens op een duurzaam gematigd herstel: de afgelopen maanden is er sprake van een stijgende lijn in de woningverkopen, aantallen starters en bouwvergunningen. Intussen tekent zich ook bij de huizenprijzen een stijgende trend af, al is die de laatste maanden enigszins afgevlakt naarmate de huur/koopquote haar historisch gemiddelde nadert. Wat betreft de buitenlandse handel zal de verwachte stijging van de binnenlandse vraag, met name van sterk invoerafhankelijke uitgavenposten zoals investeringen, waarschijnlijk leiden tot hogere invoercijfers over het laatste kwartaal van dit jaar. De dynamiek 13

14 van de exportgroei zal daarentegen waarschijnlijk worden getemperd door de recente stijging van de dollarkoers. Op de wat langere termijn zal het Amerikaanse economische herstel waarschijnlijk doorzetten, waarbij een boventrendmatige groei wordt gevoed door duurzame verbetering van de arbeidsmarkt en de woningmarkt, een stimulerend financieel klimaat en afnemende tegenwind in de vorm van balansherstel bij huishoudens en een strak begrotingsbeleid. De inflatie is na de recente piek in mei afgenomen en heeft zich in de afgelopen drie maanden gestabiliseerd. De CPI-inflatie bedroeg in oktober 1,7% per jaar,,5 procentpunt lager dan in mei. Hierin uit zich vooral het wegvallen van tijdelijke factoren, zoals een scherpe daling van de energielasten (van 3,4% inflatie op jaarbasis in mei naar -1,6% in oktober) en de stabilisatie van de prijsinflatie in de dienstensector. Daartegenover staat een lichte stijging van de prijsinflatie van voedingsmiddelen en huisvesting in de afgelopen vijf maanden. De CPI-inflatie ongerekend voedingsmiddelen en energie is de afgelopen maanden stabiel gebleven en bedroeg in oktober 1,8%. Op termijn zal de inflatie naar verwachting geleidelijk oplopen naarmate het overschot op de arbeidsmarkt afneemt, al wordt deze voorlopig nog afgeremd door de recente stijging van de dollarkoers en daling van de olieprijs. Gezien de algehele verbetering van de economische vooruitzichten heeft het Federal Open Market Committee (FOMC) bij zijn vergadering van 28 en 29 oktober 214 bekendgemaakt dat het programma voor de opkoop van obligaties aan het eind van oktober zou worden beëindigd. Het FOMC herbevestigde dat het bij zijn beslissing over de vraag hoe lang het de doelstelling voor de beleidsrente (de federal funds rate) op %-¼% zal handhaven, rekening zal houden met een scala aan informatie, waaronder arbeidsmarktindicatoren, indicatoren voor inflatiedruk en inflatieverwachtingen, en signalen betreffende financiële ontwikkelingen. Japan In Japan was de economische bedrijvigheid in het derde kwartaal geringer dan verwacht, na sterke krimp in het tweede kwartaal. Volgens een eerste voorlopige raming van het Cabinet Office is het reële bbp in het derde kwartaal onverwacht met,4% gekrompen, na een daling met 1,9% in het tweede kwartaal die verband hield met het economisch evenwichtsherstel na de verhoging van de omzetbelasting per 1 april 214. De krimp in bedrijvigheid in het derde kwartaal werd vooral veroorzaakt door voorraadbeheer, naast een daling van de investeringen in zowel woningen als commercieel vastgoed. Bij de particuliere consumptie tekende zich in het derde kwartaal weer een heel bescheiden positieve groei af, terwijl de uitvoer opveerde na de slapte die heerste sinds de tweede helft van 213. Aangezien ook de invoer toenam, droeg de buitenlandse handel in het derde kwartaal slechts in geringe mate bij aan de groei. Tijdens het vierde kwartaal zal de groei naar verwachting weer een positieve waarde aannemen. De meest recente harde cijfers over de woningmarkt geven aan dat de woninginvesteringen weer aantrekken en dat de daling van het derde kwartaal deels wordt goedgemaakt. Volgens voorlopige cijfers is de industriële productie in oktober,2% op maandbasis gegroeid terwijl de PMI voor de productie in de verwerkende industrie steeg tot 52,7. Wat betreft prijsontwikkelingen geldt dat naarmate de invloed van de eerdere koersdaling van de yen wegebde en de energieprijzen daalden, de CPI-inflatie sinds mei 214 een dalende lijn heeft gevolgd, tot een niveau van 2,9% op jaarbasis in oktober. Hoewel de daling van de ener- 14

15 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied gieprijzen op de middellange termijn een positieve uitwerking op het besteedbaar inkomen zou moeten hebben, kan ze op de korte termijn een afremmend effect hebben op de stijgende tendens in de prijs- en inflatieverwachtingen die in Japan wordt waargenomen sinds de invoering van het Abenomics -beleid. Op basis van de jongste cijfers van de Bank of Japan wordt de CPI, geschoond voor de directe effecten van de verhoging van de omzetbelasting, geraamd op rond 1%. Tijdens de monetaire beleidsvergadering van 19 november 214 heeft de Bank of Japan besloten de belangrijkste beleidsrichtlijnen ongewijzigd te laten. Dit volgde op haar besluit in oktober om haar kwantitatieve en kwalitatieve stimuleringsprogramma (Quantitative and Qualitative Easing Programme) uit te breiden door de doelstelling voor de jaarlijkse aangroei van de monetaire basis te verhogen van JPY 6-7 biljoen tot rond JPY 8 biljoen. Dit besluit beoogde de neerwaartse risico s voor het prijspeil te ondervangen die verband hielden met de zwakke vraag na de verhoging van de omzetbelasting en de forse daling van de olieprijs. Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk zat er de eerste negen maanden van 214 nog flink vaart in de economische bedrijvigheid. De groei was te danken aan de sterke binnenlandse vraag (particuliere consumptie en investeringen in huisvesting in het bijzonder), die op haar beurt werd gevoed door relatief soepele kredietomstandigheden en afnemende macro-economische onzekerheid. De arbeidsmarkt won verder aan kracht en het werkloosheidspercentage is in het derde kwartaal gedaald naar het laagste punt in vijf jaar: 6% tegen 7% in hetzelfde kwartaal van 213. Uit zeer frequent gepubliceerde gegevens en onderzoek naar de verwachtingen valt op te maken dat de Britse economie in de nabije toekomst blijft groeien, al neemt het groeitempo in vergelijking met de eerste drie kwartalen van 214 waarschijnlijk iets af. Op de middellange termijn kan de economische bedrijvigheid hinder ondervinden van de noodzakelijke balansaanpassingen in de particuliere sector en bij de overheid. De inflatie is in 214 onder het streefdoel van 2% van de Bank of England gebleven. De twaalfmaands CPI-inflatie is in oktober licht gestegen naar 1,3%, hoofdzakelijk onder invloed van positieve basiseffecten van transportprijzen. De consumptieprijsinflatie ongerekend voedingsmiddelen en energie bleef in oktober circa 1,5%. De inflatiedruk blijft per saldo gematigd. Op de korte termijn kan de inflatie onder invloed van de lagere energie- en importprijzen nog verder dalen. Bij zijn vergadering van 4 december 214 handhaafde het Monetary Policy Committee van de Bank of England de beleidsrente op,5% en het activa-aankoopprogramma op GBP 375 miljard. Overige Europese landen In Zweden is het reële bbp het derde kwartaal van 214 met,3% gestegen, na een toename van,5% in het voorgaande kwartaal. In Denemarken versnelde de economische bedrijvigheid van,1% op kwartaalbasis in het tweede kwartaal van 214 naar,5% op kwartaalbasis in het derde kwartaal. In beide landen werd de economische bedrijvigheid vooral door de binnenlandse vraag gedragen. De reële bbp-groei kan in beide landen de komende tijd aantrekken. De ontwikkeling van de HICP-inflatie bleef ook in de afgelopen maanden nog in grote lijnen gematigd en bedroeg in oktober,3% in zowel Denemarken als Zweden. In Zwitserland hapert de bedrijvigheid sinds het begin van 214 een beetje: de binnenlandse vraag is zwakker en ook de export ontwikkelt zich matig. De inflatie blijft rond het nulpunt. De verwachting is dat het bbp de komende tijd 15

16 slechts bescheiden groeit bij een zwakkere particuliere consumptie, geleidelijk toenemende investeringen en zwakke externe-vraagomstandigheden. Het stijgende besteedbaar inkomen, de lage rente en de immigratie blijven positieve factoren voor de groeivooruitzichten op de middellange termijn. In de grootste Midden- en Oost-Europese (MOE) lidstaten van de EU bleef de economische bedrijvigheid zich het derde kwartaal van 214 in een verschillend tempo ontwikkelen, na krachtige groei over de hele linie in de eerste jaarhelft. In het derde kwartaal ontwikkelde de groei zich vooral heel sterk in Roemenië, waar het reële bbp op kwartaalbasis met 1,9% steeg, na in het tweede kwartaal met,3% te zijn gekrompen. Ook in Polen bleef de economische bedrijvigheid stevig: de kwartaalmutatie in het reële bbp versnelde naar,9% in het derde kwartaal, tegen,7% in het tweede kwartaal. De reële bbp-groei is ook in Tsjechië versneld met,4% op kwartaalbasis in het derde kwartaal, na,2% in het tweede kwartaal. In Hongarije is de reële bbp-groei daarentegen verder vertraagd naar,5% in het derde kwartaal. In het tweede kwartaal was dat nog,8%. De verwachting is dat de economische bedrijvigheid in Midden- en Oost-Europa door een geleidelijk sterkere binnenlandse vraag de komende tijd relatief krachtig blijft. De exportactiviteit verzwakt daarentegen als gevolg van de lagere vraag van de belangrijkste handelspartners in de regio en handelsverstoringen door de geopolitieke spanningen tussen Rusland en Oekraïne. De twaalfmaands HICP-inflatie blijft in de MOE-regio vooralsnog matig. De afgelopen maanden was er weliswaar sprake van enige versnelling in Tsjechië en Roemenië, maar dit inflatiecijfer bevindt zich op een historisch dieptepunt (bijna op nul) in Polen en Hongarije. Dit was toe te schrijven aan de dalende prijs van voeding en energie (veelal in overeenstemming met internationale ontwikkelingen) en de relatief geringe binnenlandse kostendruk. In Turkije kromp de economische bedrijvigheid in het tweede kwartaal met,5% op kwartaalbasis, na het afgelopen jaar fors te zijn gestegen. Dit werd veroorzaakt door een algemeen zwakke ontwikkeling in de meeste componenten. Voor de rest van 214 geven de frequent gepubliceerde en voorlopende indicatoren een matig groeitempo aan. Positief is dat er de laatste tijd weer wat meer vaart zit in de industriële productie en detailhandelsverkopen, omdat de versoepeling van het monetaire beleid sinds mei voelbaar wordt in de economie. Aan de andere kant zijn de externe financiële omstandigheden verslechterd: de buitenlandse vraag is afgezwakt onder invloed van de matige groei in de EU, de oplopende spanningen in Irak en de afnemende vraag uit Rusland. De inflatie blijft ondertussen verhoogd en tast de koopkracht van gezinnen aan. In Rusland bleef de economische groei in 214 bloedeloos. Het reële bbp is het tweede kwartaal van 214 met slechts,2% omhoog gekropen onder invloed van de merkbaar dalende particuliere consumptie. De economie had het tweede halfjaar ernstig last van de escalatie van het conflict met Oekraïne. Krappere financiële omstandigheden waren het gevolg, naast de versnelling van de inflatiedruk en de verhoogde onzekerheid. De recente daling van de olieprijs doet daar nog een schepje bovenop: voor een economie die toch al wordt ingeperkt door aanzienlijke structurele rigiditeit kan dit potentieel negatieve gevolgen hebben voor investeringen in energieprojecten. De consumptieprijsinflatie bleef toenemen en bereikte in oktober een niveau van 8,3% op jaarbasis, aanzienlijk boven het streefdoel van 4% van de centrale bank (met een tolerantie-interval van plusminus 1,5 procentpunt). Deze ontwikkelingen hangen vooral samen met de sterke depreciatie van de roebel en de stijgende voedselprijzen. De centrale bank heeft in verband hiermee het monetaire beleid verder aangescherpt door middel van een serie verhogingen van het belangrijkste rentetarief in de loop van het jaar, tot 9,5% in november (+ 4 basispunten sinds het begin van het jaar). 16

17 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied Opkomend Azië De geleidelijke daling van de bbp-groei in China sinds eind 213 ging ook in het derde kwartaal verder. De belangrijkste aanjagers van de groei waren de consumptie en de handel, terwijl de bijdrage van de investeringen afnam voornamelijk onder invloed van lagere investeringen in huisvesting en de matiging van de kredietgroei. Hoewel de huizenmarkt in China nog altijd verslechtert, zijn er tekenen van een voorzichtige stabilisering. Aan het begin van het vierde kwartaal was er een terugval te zien in het tempo waarin de activiteit op de woningmarkt en de huizenprijzen dalen. Dit was te danken aan de accomoderende maatregelen die de centrale en lokale autoriteiten de afgelopen maanden hebben genomen, waaronder lagere aanbetalingseisen en minder beperkingen bij de aankoop van een woning. De voortgaande verstedelijking en sterke inkomensgroei legden bovendien positief gewicht in de schaal. Door de zwakke vraag en overcapaciteit in de zware industrie neemt de prijsdruk in de hele economie af en schommelt rond het laagste punt in tweeëneenhalf jaar. De PPI-inflatie zit al 32 maanden in de min, de langste periode sinds De Chinese centrale bank heeft daarom op 21 november 214 de referentie krediet- en depositorente verlaagd. Dat was voor het eerst sinds juli 212. In overeenstemming met de doelstelling van de autoriteiten om de stijging van de schuldhefboom in de hele economie beperkt te houden, blijven de kredietstromen afzwakken. Dit is vooral te danken aan strenger toezicht op schaduwbankieren. Mogelijk als gevolg van de opeenstapeling van schulden stijgen de oninbare leningen al sinds 212 gestaag. In het derde kwartaal van 214 schoten ze verder omhoog. Historisch gezien gaat het nog steeds om een extreem klein percentage: circa 1% van de uitstaande leningen. Bij de andere opkomende Aziatische economieën blijft de economie zich na een periode van zwakke groei geleidelijk herstellen. De vertraging van de Chinese economie heeft de afgelopen maanden vooral de op export gerichte landen in de regio geraakt. In India is het vertrouwen hoog gebleven sinds de verkiezing van de nieuwe regering. De aandelenmarkten blijven stijgen. Het gunstige economische sentiment is in overeenstemming met de bbp-groei van 6% op jaarbasis (tegen marktprijzen) in het derde kwartaal van 214. Als netto-importeur van grondstoffen profiteert India van dalende grondstofprijzen, terwijl de op diensten gebaseerde export minder last heeft van de huidige zwakke internationale vraag naar fabricaten. De inflatie is bovendien het afgelopen jaar sterk gedaald, onder invloed van lagere voedsel- en energieprijzen naast een strakker begrotings- en monetair beleid. In Indonesië heeft de verbetering van de economische stemming door de verkiezing van de nieuwe president zich nog niet vertaald in betere economische prestaties. De bbp-groei bleef ook het derde kwartaal van 214 zwak met 1,2% op kwartaalbasis. Vooral de moeizame externe vraagomstandigheden waren hier debet aan. Na een sterke daling in de eerste acht maanden van het jaar is de inflatie onlangs versneld door de verlaging van de subsidie op brandstof door de nieuwe regering. De centrale bank van Indonesië besloot in reactie op de hogere brandstofprijzen de beleidsrente met 25 basispunten te verhogen naar 7,75%. In Korea is de bbp-groei het derde kwartaal van 214 licht toegenomen (,9% op kwartaalbasis). De consumptie profiteerde hier van de monetaire en budgettaire stimuleringsmaatregelen. De geringe vraag vanuit China werkte in combinatie met de zwakke Japanse yen nadelig door op de export. Die kromp in het derde kwartaal en zorgde voor onzekerheid over het op de export leunende herstel van Korea. Omdat de consumptieprijsinflatie laag blijft, heeft de Bank of Korea besloten de rente in oktober met nog eens 25 basispunten te verlagen. 17

18 Latijns-Amerika De economische groeivertraging van Latijns-Amerika zette zich ook de tweede helft van het jaar door. De verschillen in de economische ontwikkelingen in de regio zijn nu nog uitgesprokener, wat in de meeste gevallen wordt veroorzaakt door zwakke binnenlandse ontwikkelingen. Dit hangt niet alleen samen met lagere grondstoffenprijzen en hogere productiekosten, maar ook met aanzienlijke onevenwichtigheden in een aantal belangrijke economieën. Het economische klimaat in Brazilië staat in het teken van lage groei in combinatie met hoge inflatie. Na twee kwartalen negatieve groei is het reële bbp in het derde kwartaal van 214 op kwartaalbasis met,1% gestegen. Dit was te danken aan de overheidsconsumptie en -investeringen, want de particuliere consumptie is verder verslechterd. De groei wordt gedrukt door de forse verkrapping van het monetaire beleid, de zwakkere externe vraag, het geringe vertrouwen en de beleidsonzekerheden. De inflatiedruk is de afgelopen maanden sterk opgelopen en ligt nu vooral door de dalende wisselkoers boven de bovengrens van de inflatiedoelstelling van 6,5%. In combinatie met de hoge inflatieverwachting was dit aanleiding voor de centrale bank om de monetaire beleidsrente in oktober verder te verhogen met 25 basispunten naar 11,25%. Argentinië bevindt zich op dit moment in een recessie. Volgens de maandelijkse indicator voor de economische activiteit is de reële productie in september 214 op jaarbasis met,2% gedaald. De verhoogde binnenlandse onevenwichtigheden, de hoge inflatie en de zwakke begrotingspositie staan de groei in de weg. De lagere vraag uit Brazilië, een van de belangrijkste handelspartners, en de verhoogde onzekerheid doordat Argentinië eind oktober technisch in gebreke bleef met de aflossing op buitenlandse obligaties drukken daarnaast extra op de economie. De economische bedrijvigheid in Mexico herstelde daarentegen van een fikse neergang in 213. Het land profiteerde van de sterkere vraag uit de Verenigde Staten, het expansieve begrotingsbeleid en de lage rente. De reële bbp-groei bedroeg het derde kwartaal,5% in vergelijking met 1% in het voorgaande kwartaal. Dat de vaart uit de groei was, kwam vooral op het conto van een zwakke industriële en dienstensector; de landbouwproductie verbeterde juist. Dat neemt niet weg dat de Mexicaanse overheid op dit moment nog harder werkt aan de uitvoering van een reeks structurele hervormingsmaatregelen die in 213 werden aangenomen ter stimulering van de groei in de komende jaren. Voornamelijk door de landbouw- en energieprijzen trok de consumentenprijsinflatie op jaarbasis in de afgelopen maanden aan naar 4,3% in oktober WISSELKOERSEN In de periode van begin september tot 3 december 214 daalde de waarde van de euro ten opzichte van de valuta s van de meeste belangrijke handelspartners van het eurogebied. Het koersverloop hield grotendeels verband met de ontwikkeling van de verwachtingen over het toekomstige monetaire beleid en met aanpassingen van marktverwachtingen over de economische vooruitzichten voor het eurogebied vergeleken met andere grote economieën. Op 3 december 214 lag de nominaal effectieve wisselkoers van de euro, afgemeten aan de valuta s van de 2 belangrijkste handelspartners van het eurogebied, 1,8% onder het niveau van begin september en 3,9% onder het niveau van een jaar eerder (zie Grafiek 5 en Tabel 3). De totale neerwaartse beweging van de effectieve wisselkoers van de euro tijdens de verslagperiode maskeert echter een aantal afwijkende patronen van de bilaterale wisselkoers 18

19 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied van de euro ten opzichte van de valuta s buiten de Europese Unie. Bilateraal daalde de waarde van de euro sinds begin september ten opzichte van de Amerikaanse dollar (met 6,1%) en in veel mindere mate ook ten opzichte van het Britse pond. Ten opzichte van de Japanse yen is de Europese munt daarentegen sterk gestegen (met 7,5%), nadat de Bank of Japan eind oktober had aangekondigd het kwantitatieve en kwalitatieve monetaire verruimingsprogramma verder te zullen uitbreiden. Gedurende die periode nam de waarde van de euro ook toe ten opzichte van de valuta s van de opkomende economieën in Azië, met uitzondering van de renminbi. Ten opzichte van de laatste munt verzwakte de euro met 6,1%. Sinds begin september is de euro daarnaast met 33,5% aangetrokken ten opzichte van de Russische roebel. Grafiek 5 Nominaal-effectieve wisselkoers van de euro, de Amerikaanse dollar en de Japanse yen (daggegevens; index: 1999-I = 1) In vergelijking met de valuta s van EU-lidstaten buiten het eurogebied is de koers van de euro de afgelopen drie maanden sterker geworden ten opzichte van de Zweedse kroon (,9%), de Kroatische kuna (,8%) en de Roemeense leu (,7%). De Europese munt verzwakte daarentegen ten opzichte van de Hongaarse forint (2,4%) en de Poolse zloty (1,2%). De Litouwse litas en de Deense kroon, die aan het ERM II deelnemen, bleven min of meer stabiel ten opzichte euro Amerikaanse dollar Japanse yen Bron:. Toelichting: De nominaal-effectieve wisselkoers van de euro wordt berekend ten opzichte van de valuta s van 2 van de belangrijkste handelspartners van het eurogebied. De nominaal-effectieve wisselkoersen van de Amerikaanse dollar en de Japanse yen worden berekend ten opzichte van de valuta s van 39 van de belangrijkste handelspartners van de VS en Japan. 9 8 Tabel 3 Beloop van de wisselkoers van de euro (daggegevens; eenheden valuta per euro; mutaties in procenten) Gewicht in de effectieve wissel koers van de euro Mutaties in de wisselkoers van de euro stand per 3 december 214 t.o.v. (EER-2) 1 september december 213 EER-2-1,8-3,9 Chinese renminbi 18,7-6,1-8,4 Amerikaanse dollar 16,8-6,1-9,2 Britse pond 14,8 -,5-4,9 Japanse yen 7,2 7,5 5,7 Zwitserse frank 6,4 -,3-2,1 Poolse zloty 6,2-1,2-1, Tsjechische kroon 5, -,4,6 Zweedse kroon 4,7,9 4,6 Koreaanse won 3,9 3,3-4,6 Hongaarse forint 3,2-2,4 1,3 Deense kroon 2,6 -,1 -,2 Roemeense leu 2,,7 -,8 Kroatische kuna,6,8,5 Bron:. Toelichting: De nominaal-effectieve wisselkoers wordt berekend ten opzichte van de valuta s van 2 van de belangrijkste handelspartners van het eurogebied. 19

20 van de euro en noteerden waarden op of rond hun respectievelijke spilkoers. Grafiek 6 Reëel-effectieve wisselkoersen van de euro Wat betreft de indicatoren van het internationale concurrentievermogen van het eurogebied in termen van prijzen en kosten lag de reële effectieve wisselkoers van de euro op basis van consumentenprijzen in november 214 4,% onder het niveau van een jaar eerder (zie Grafiek 6). Dit viel behalve aan de afname van de effectieve wisselkoers ook toe te schrijven aan de licht lagere consumptieprijsinflatie in het eurogebied ten opzichte van de belangrijkste handelspartners. (maand-/kwartaalgegevens; index: 1999-I = 1) CPI-gedefleerd gedefleerd met de arbeidskosten per eenheid product in de totale economie gedefleerd met het bbp PPI-gedefleerd Bron:. Toelichting: De reëel-effectieve wisselkoersen van de euro worden berekend ten opzichte van de valuta s van 2 van de belangrijkste handelspartners van het eurogebied. De series zijn gedefleerd met respectievelijk de consumptieprijsindex (CPI), de arbeidskosten per eenheid product in de totale economie (ULCT), de bbp-deflator (bbp) en de producentenprijsindex (PPI). 2