Hoe helpen wij u te helpen?

Transcriptie

1 Hoe helpen wij u te helpen? Actieplan mantelzorgondersteuning in de BMWE-gemeenten September 2016

2 Inhoud Voorwoord Inleiding Uitgangspunten Vinden en verbinden Versterken en verlichten Informatie en advies Contact met andere mantelzorgers Respijtzorg Praktische hulp Onkostenvergoeding Educatie Waardering Andere vormen van ondersteuning Communicatie Financiën Bijlage 1: Actielijst Bijlage 2: resultaten mantelzorgenquête BMWE Bijlage 3: Enquête Hoe helpen wij u te helpen?

3 Voorwoord Voor u ligt het Actieplan mantelzorgondersteuning van de BMWE-gemeenten. Met de acties in het actieplan willen wij mantelzorgers waar nodig, ondersteunen, waarderen en voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken. Dit plan is mede gebaseerd op de input die wij hebben gekregen van mantelzorgers uit de BMWEgemeenten. Om mantelzorgers te betrekken bij het mantelzorgbeleid hebben we een enquête gehouden. Wij hebben in deze enquête mensen gevraagd of zij met ons mee wilden denken in een persoonlijk gesprek. De helft van de deelnemers aan de enquête heeft zich hier voor aangemeld. De persoonlijke ervaringen en verhalen van mantelzorgers zijn van grote waarde. Door de input van mantelzorgers te betrekken bij het vormgeven van de mantelzorgondersteuning zijn we er zeker van dat de acties aansluiten bij wat zij willen en nodig hebben. Samen met onze samenwerkingspartners gaan we aan de slag met de actiepunten. We willen iedereen die heeft meegedaan met de enquête en de gesprekken bedanken voor hun input en de openhartige gesprekken. Wij hebben hierdoor meer inzicht gekregen in wat het betekent om mantelzorger te zijn en wat er nodig is om het zorgen vol te kunnen houden. Dit heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het tot stand komen van dit actieplan. Ook willen wij graag het kernteam Mantelzorgbeleid van de Wmo-adviesraden en de steunpunten bedanken voor hun advies bij het tot stand komen van dit plan. 3

4 1. Inleiding Mantelzorg is onbetaalbaar. Mantelzorgers helpen om er voor te zorgen dat mensen langer (gezond) thuis kunnen blijven wonen. Dit maakt dat er minder beroep hoeft te worden gedaan op professionele zorg. Mantelzorgers vinden het zelf vaak heel gewoon dat zij zorgen, omdat zij een band hebben met degene die zorg nodig heeft. Mantelzorg is vaak voor een langere periode, soms zelfs voor een aantal jaren. Mantelzorg is alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving In Nederland (definitie SCP 1 ). Goede ondersteuning draagt ertoe bij dat mantelzorgers de zorg langer kunnen volhouden. Belangrijk, omdat mantelzorg veel tijd in beslag neemt en de nodige energie kost. Een mantelzorger is naast mantelzorger immers ook partner, ouder, kind, werknemer, scholier of vrijwilliger. Om overbelasting te voorkomen is het belangrijk dat de balans tussen verschillende taken en rollen behouden blijft. Daarbij vinden we het belangrijk om te investeren in preventie en vroegtijdige ondersteuning. Om er achter te komen wat mantelzorgers nodig hebben om de zorg vol te kunnen houden hebben we onder andere een enquête gehouden onder de inwoners van de BMWE-gemeenten. Daarnaast hebben we een aantal persoonlijke gesprekken gevoerd met mantelzorgers. In bijlage 2 hebben we de resultaten van dit onderzoek opgenomen. De input die we hebben opgehaald heeft geresulteerd in dit actieplan. Daarbij hebben wij ook de landelijk beschikbare informatie meegenomen. Vinden, verbinden, verlichten en versterken Dit actieplan is gebaseerd op de op de vier aandachtspunten die naar aanleiding van de Wmo2015 door het Ministerie van VWS, in samenwerking met de VNG en Mezzo zijn opgesteld: 1. Vinden: het vinden van mensen die informele zorg verlenen is een voorwaarde om te kunnen versterken, verbinden en verlichten. 2. Verbinden: het lokale samenspel tussen zorgvrager, formele en informele zorgverleners en (zorg)organisaties vormgeven. Een goede verbinding op organisatie- maar ook op individueel niveau is een voorwaarde voor het goed kunnen vinden en versterken van mensen. 3. Verlichten: het op maat ondersteunen van mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Zodat zij op eigen wijze kunnen zorgen, voldoening blijven halen uit wat zij doen en dit volhouden. Mantelzorgers en zorgvrijwilligers die balans ervaren in hun zorgtaken, kunnen bovendien hun rol in het versterken en verbinden goed spelen. 4. Versterken: de positie van de mantelzorger en de zorgvrijwilliger in lokaal beleid verbeteren. Samen met de verbinding met de formele zorg is dit nodig om écht te kunnen verlichten: mantelzorgers en zorgvrijwilligers op maat toerusten en ondersteunen

5 2. Uitgangspunten Mantelzorgers hebben een steeds belangrijkere rol in de zorg en ondersteuning. Met de invoering van de Wmo2015 zijn we als gemeente verantwoordelijk geworden voor de ondersteuning en de waardering van mantelzorgers. In ons beleidsplan Wmo2015 BMWE hebben we de kaders voor de mantelzorg ondersteuning uitgewerkt. Wettelijk kader In de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015 is vastgelegd dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor een goede ondersteuning van mantelzorgers door middel van algemene voorzieningen en maatwerkvoorzieningen. Zo is het aan de gemeente om bijvoorbeeld vervangende zorg aan te bieden en de samenwerking tussen formele en informele zorg te versterken. Doel is dat mantelzorgers op hun eigen wijze en onverplicht zorg kunnen verlenen. Dat is een voorwaarde om overbelasting te voorkomen. Daarnaast geeft de Wmo aan dat gemeenten zorg dienen te dragen voor een jaarlijkse blijk van waardering voor hun mantelzorgers. De aanleiding voor het per 2015 neerleggen van deze taak bij gemeenten is dat de landelijke regeling voor het mantelzorgcompliment is vervallen. Deze regeling hield in dat cliënten met een indicatie voor extramurale AWBZ-zorg, die deze zorg ook langdurig hadden ontvangen, elk jaar aan hun mantelzorger (of één van hun mantelzorgers) een blijk van waardering in de vorm van een geldbedrag konden laten uitkeren. Het beleggen van deze taak op gemeentelijk niveau maakt het mogelijk dat gemeenten mantelzorgers kunnen waarderen - in geld of in natura - op een manier die aansluit bij de lokale behoeften van mantelzorgers en de lokale mogelijkheden voor ondersteuning. Beleidskader In ons beleidsplan Wmo2015 hebben we er voor gekozen om mantelzorgers te ondersteunen, zodat zij de zorg langer en beter kunnen volhouden en we overbelasting voorkomen. We maken daarbij bewust de keuze om te investeren aan de voorkant. Als we mantelzorgers in staat stellen zorg te verlenen, is dat goed voor de gemeente (minder zorggebruik op de lange termijn), maar ook voor de klant (ondersteuning door een vertrouwd persoon die de individuele wensen kent). We onderzoeken welke ondersteuningsbehoeften mantelzorgers hebben en zoeken met hun naar passende ondersteuning zoals coaching "on the job", aanleren van vaardigheden, delen van kennis of het bieden van respijtzorg. We spreken steeds van maatwerk in ondersteuning en daarom maken de ondersteuning van de mantelzorgers en het sociaal netwerk integraal onderdeel uit van het ondersteuningsplan. Financieel kader Vanaf 2015 stelde het rijk - via de Integratie-uitkering Sociaal Domein - extra middelen aan gemeenten beschikbaar voor de nadere ondersteuning én voor de waardering van mantelzorgers. Het budget dat aan de BMWE-gemeenten is toegekend is in totaal. Vinger aan de pols Dit actieplan is geen statisch document. Aan de hand van verschillende monitoringsinstrumenten houden we een vinger aan de pols en sturen we bij waar dat nodig is: - We blijven in gesprek met mantelzorgers. We voeren elk jaar met een aantal mantelzorgers 5

6 een gesprek zoals we dat ook voor de totstandkoming van dit actieplan hebben gedaan. - We werken nauw samen met de steunpunten en zoeken naar innovatieve ondersteuningsmogelijkheden aan de hand van vragen vanuit mantelzorgers. - Bij de uitwerking van onze lokale monitoring Wmo/jeugd besteden we aandacht aan mantelzorg. - De GGD doet 1 keer in de vier jaar onderzoek naar mantelzorg in de provincie. - Dit actieplan wordt in 2018 geëvalueerd. 6

7 3. Vinden en verbinden Het bereiken van mantelzorgers is een randvoorwaarde om hen te kunnen ondersteunen. Veel mensen zijn zich niet bewust van het feit dat ze mantelzorger zijn. Daarnaast komt mantelzorg voor binnen alle lagen van de bevolking. Hierdoor blijven veel mantelzorgers onzichtbaar en is de ondersteuningsvraag divers. Mantelzorgers weten vaak niet waar zij terecht kunnen voor ondersteuning. Het is daarom belangrijk om deze informatie via verschillende kanalen en op verschillende manieren aan te bieden. Minstens zo belangrijk is het dat professionals in de zorg, onze eigen loketten en de omgeving oog hebben voor de mantelzorger, signalen van overbelasting herkennen en dat zij weten welke ondersteuning beschikbaar is. Mantelzorgers kunnen dan op een snelle en goede manier worden doorverwezen naar de beschikbare ondersteuning. Er is daarbij een centrale (preventieve en informerende) rol weggelegd voor de steunpunten Mantelzorg. De steunpunten moeten functioneren als het voorportaal voor de mantelzorger. Een plek waar men laagdrempelig informatie en advies kan inwinnen, maar ook een plek waar mantelzorgers ondersteund kunnen worden. Om dat te bereiken moeten de steunpunten herkenbaar en makkelijk te vinden zijn. Daarnaast moeten de steunpunten er ook actief op uit om mantelzorgers te vinden. Dat betekent dat maatschappelijke partners (bijvoorbeeld huisartsen, verpleeghuizen, Wmo-loket en CJG) op de hoogte zijn van wat de steunpunten kunnen bieden. De steunpunten moeten zelf een strategie ontwikkelen om continue in dialoog te zijn met deze maatschappelijke partners. In de BMWE-gemeenten worden de steunpunten bemand door twee organisaties: de MJD in de gemeenten De Marne, Winsum en Eemsmond en SWB in de gemeente Bedum. Wij vinden het belangrijk dat de ondersteuning aan mantelzorgers in alle gemeenten op hoofdlijnen gelijk is. We vragen daarom de steunpunten om hun aanpak op bepaalde punten te harmoniseren, bijvoorbeeld in de communicatie: één folder voor BMWE, één boodschap voor BMWE etc. We vragen de steunpunten om in deze opdracht samen te werken op dit onderwerp en ook met elkaar afspraken te maken. Actie: 1. We maken aanvullende afspraken met de steunpunten over de acties die in dit plan worden benoemd. We vragen MJD en SWB om in gezamenlijkheid een plan op te stellen waarin deze onderdelen worden uitgewerkt. Daarbij spreken we concrete resultaten af. 2. Onze Wmo-loketten, het Werkplein en het CJG hebben oog voor de mantelzorger. In de gesprekken is hier altijd aandacht voor. Waar nodig wordt maatwerk ingezet om overbelasting te voorkomen. De loketten brengen de mantelzorgers in contact met het Steunpunt. Het Steunpunt kan dan rechtstreeks contact opnemen met de mantelzorger. We informeren onze loketten en het CJG over de ondersteuningsmogelijkheden en over de afspraken van met de steunpunten. 3. We geven de steunpunten de opdracht om afspraken te maken met onze netwerkpartners (maatschappelijk werk, wijkverpleegkundigen, huisartsen, zorgaanbieders en het Werkplein) over het vroegtijdig signaleren van overbelasting. De netwerkpartners worden op de hoogte gebracht van het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers en de rol van de steunpunten; 4. We besteden structureel aandacht aan communicatie over mantelzorgondersteuning (zie hoofdstuk 5). 7

8 4. Versterken en verlichten Mantelzorg is een koepelbegrip voor mensen die zorgen voor een ander, maar die zich allemaal in een unieke situatie bevinden. Niet elke mantelzorger heeft ondersteuning nodig. De draagkracht van de mantelzorger en de situatie van de hulpvrager verschillen per geval. Dat maakt ook de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers divers. Voor mantelzorgers die overbelast zijn of dreigen overbelast te raken zijn er daarom verschillende manieren om ze te ondersteunen. In dit hoofdstuk geven we per ondersteuningsvorm aan wat er al is en waar we nog aan gaan werken. Het uitgangspunt daarbij is dat de steunpunten helpen bij het organiseren en ontwikkelen van het ondersteuningsaanbod, maar dat de uitvoering waar mogelijk wordt overgelaten aan de Civil Society (vrijwilligers, verenigingen etc.). 4.1 Informatie en advies Er komt soms veel op de mantelzorger af. Het is dan belangrijk dat de mantelzorger weet welke ondersteuningsmogelijkheden er zijn. De informatie is voor een groot deel al beschikbaar maar niet eenvoudig te vinden voor zowel mantelzorger als professional. Een oorzaak hiervan is dat de ondersteuning door verschillende partijen wordt geboden (steunpunten, gemeenten en zorgverzekeraars). Actie: 5. De steunpunten brengen de verschillende ondersteuningsvormen, samen met de BMWEgemeenten, in kaart. De steunpunten beheren dit overzicht en zorgen er voor dat dit actueel is. Het overzicht wordt gedeeld met onze netwerkpartners. De steunpunten zijn in eerste instantie verantwoordelijk voor het ophalen en verstrekken van informatie aan mantelzorgers. Wanneer het raakt aan het gemeentelijk beleid leveren wij de input om te zorgen dat de informatie actueel blijft. 6. We signaleren waar mantelzorgers behoefte aan hebben en organiseren dat waar mogelijk in een algemene voorziening. We maken hiervoor een eerste analyse van de meest ingezette ondersteuningsvormen. Daarnaast geven de steunpunten signalen door aan de gemeenten. 4.2 Contact met andere mantelzorgers Veel mantelzorgers hebben de behoefte om contact te hebben met andere mantelzorgers. Bijvoorbeeld voor het uitwisselen van ervaringen en tips. Hier wordt voor een groot deel al in voorzien door de steunpunten. Er zijn bijvoorbeeld lotgenotengroepen en Alzheimercafés. In de gemeente Eemsmond is er nog geen Alzheimercafé. Uit de gesprekken met mantelzorgers is gebleken dat hier wel behoefte aan is. Ook werd aangegeven dat men graag in gesprek zou willen met mantelzorgers die in een vergelijkbare situatie zitten (aandoening zorgvrager of dezelfde leeftijdscategorie). Actie: 7. De steunpunten zorgen voor een passend aanbod waarbij aandacht is voor verschillende doelgroepen, jong en oud. 8. De steunpunten ondersteunen bij het organiseren van (online) lotgenotengroepen, waarbij de mantelzorgers zoveel mogelijk zelf de regie houden. 4.3 Respijtzorg Mantelzorgers zorgen soms 24 uur per dag en jarenlang voor hun naaste. Om dat vol te kunnen houden, is het belangrijk om af en toe even vrijaf te kunnen nemen van de zorg. Dat is alleen 8

9 mogelijk als zij die zorg op een verantwoorde manier kunnen overdragen. Respijtzorg biedt die mogelijkheid. Het is een belangrijk middel om overbelasting te voorkomen. Respijtzorg kan vanuit de Wlz, Zvw, Wmo of Jeugdwet worden ingezet. Er zijn verschillende manieren waarop we invulling geven aan respijtzorg. Bijvoorbeeld door dagbesteding of door kortdurend verblijf (logeeropvang) voor de zorgvrager zodat de mantelzorger even tijd voor zichzelf heeft. Bij lichtere hulpvragen kan respijtzorg worden gegeven door een vrijwilliger. Mantelzorgers maken niet zomaar gebruik van respijtzorg, zij vinden het soms lastig om voor zichzelf te kiezen. Voor het inzetten van respijtzorg is het daarom van belang dat de voorziening goed aansluit de behoefte en de interesses van de zorgvrager. De dagbesteding moet voor hem of haar ook interessant, leuk of comfortabel zijn. Als de zorgvrager graag naar de dagbesteding gaat dan zal dat de mantelzorger extra ontlasten. Bij de Wmo-loketten wordt bij het inzetten van respijtzorg daarom rekening gehouden met de interesses en voorkeuren van de zorgvrager. Actie: 9. Er zijn verschillende zorgaanbieders gecontracteerd voor kortdurend verblijf. In onze nadere regels hebben we opgenomen dat er maximaal 3 aaneengesloten dagen per week gebruik kan worden gemaakt van kortdurende opvang. Om mantelzorgers in staat te stellen in plaats hiervan een aaneengesloten periode op vakantie te kunnen gaan passen we deze regels aan. 10. We maken duidelijke afspraken over kortdurend verblijf met huisartsen en zorginstellingen over spoedzorg bij het uitvallen van mantelzorgers (in het weekend of avonduren). 11. We hebben verschillende zorgaanbieders gecontracteerd voor dagbesteding. Hiervan kan al gebruik worden gemaakt. Naast het aanbieden van dagbesteding als maatwerkvoorziening onderzoeken we de mogelijkheden voor laagdrempelige dagbesteding als algemene voorziening. We maken een analyse van veel voorkomende vormen van dagbesteding zodat we samen met onze pijlerpartners voor begeleiding groep ( t Gerack) en algemene voorzieningen (SW&D) afspraken kunnen maken over laagdrempelige en lokale invulling van deze diensten. 4.4 Praktische hulp Een groot deel van de mantelzorgers geeft aan behoefte te hebben aan hulp bij praktische zaken. In de enquête werd praktische hulp het vaakst genoemd als meest belangrijke vorm van ondersteuning. Door het helpen van een ander komen mantelzorgers aan andere zaken, zoals het huishouden, tuinonderhoud of de administratie, soms niet meer toe. Bij dreigende overbelasting kunnen we vanuit de Wmo huishoudelijke ondersteuning als maatwerkvoorziening inzetten. Voor het organiseren van andere praktische zaken zien wij een belangrijke rol voor de steunpunten. Actie: 12. De steunpunten helpen bij het organiseren van praktische hulp voor mantelzorgers zoals tuinonderhoud, hulp bij administratie en het doen van een aanvraag. 13. We gaan bij subsidieverlening aan lokale partijen zoals Helpende hand, Humanitas, Stichting Present in gesprek over of, hoe en onder welke voorwaarden ze iets kunnen betekenen bij ondersteuning aan mantelzorgers. 4.5 Onkostenvergoeding Mantelzorg brengt soms extra (reis)kosten met zich mee waardoor mantelzorgers financieel in de problemen komen. Vanuit de Participatiewet zijn er mogelijkheden voor het inzetten van bijzondere bijstand voor onkosten van mantelzorgers. Als een mantelzorger hierdoor onder de bijstandsnorm uitkomt, kan er een aanvraag voor bijzondere bijstand worden gedaan. Bij deze aanvraag zal getoetst 9

10 worden, rekening houdend met de financiële draagkracht en draaglast van de aanvrager, of de kosten in die zin noodzakelijk en bijzonder zijn dat er een financiële tegemoetkoming verstrekt moet worden. Van de mogelijkheden binnen de Participatiewet is tot op heden nog geen gebruik gemaakt. Actie: 14. We brengen de mogelijkheden voor het verstrekken van bijzondere bijstand onder de aandacht bij de medewerkers van het Werkplein, de Wmo-loketten en het CJG. 4.6 Educatie Niemand is erop voorbereid om mantelzorg te bieden. Een mantelzorger komt dan ook voor allerlei vragen en problemen te staan. Bijvoorbeeld over de ziekte of aandoening van degene voor wie je zorgt, hoe je nog voldoende tijd voor jezelf overhoudt of praktische vragen over tiltechnieken. Een training of cursus kan een mantelzorger helpen zo goed mogelijk met zijn situatie om te gaan. Het vergroot de mentale weerbaarheid en de praktische redzaamheid. De steunpunten bieden al verschillende trainingen aan. Om op dit punt ook maatwerk te kunnen bieden stellen we een opleidingsbudget beschikbaar. Actie: 15. We stellen een opleidingsbudget beschikbaar voor het bieden van maatwerk. Dit als aanvulling op de mogelijkheden om via de aanvullende zorgverzekering een deel van een dergelijke training of cursus vergoed te krijgen. We maken aanvullende afspraken met de steunpunten over de inzet van het opleidingsbudget. 4.7 Waardering Naast het bieden van ondersteuning aan mantelzorgers zijn we als gemeente verantwoordelijk voor de periodieke waardering van mantelzorgers. Waardering is belangrijk. Het helpt om de zorg vol te houden als je weet dat het gewaardeerd wordt door de zorgvrager, familie maar ook door de gemeente. Waardering is door mantelzorgers in de enquête dan ook het vaakst genoemd als belangrijke vorm van ondersteuning. In de persoonlijke gesprekken gaven veel mantelzorgers echter aan goede ondersteuning waardoor ze de zorg beter volhouden belangrijker te vinden dan een periodieke waardering. Wij willen vooral goede ondersteuning kunnen bieden aan mantelzorgers die dat nodig hebben. Wel vinden we, gezien het grote belang van mantelzorg voor de samenleving en de uitkomsten van de enquête, een periodieke blijk van waardering op zijn plaats. Wij verwachten daarbij dat het waarderen van mantelzorgers meer zicht geeft op mantelzorgers en daarmee aan de behoefte aan ondersteuning en het voorkomen van overbelasting. Mantelzorg wordt over het algemeen steeds zwaarder. Door mantelzorgers vroegtijdig in contact te brengen met de steunpunten verwachten wij overbelasting vroegtijdig te kunnen signaleren. De vorm van waardering Uit onderzoek van Mezzo is gebleken dat een financiële bijdrage in de vorm van geld of een cadeaubon over het algemeen goed werden ontvangen. Mantelzorgers vonden een gemixt aanbod prettig. Bijvoorbeeld een cadeaubon én een activiteit. De mantelzorgwaardering bestond tot nu toe in de BMWE-gemeenten uit de Dag van de Mantelzorg. Voor de waardering kiezen we in 2016 naast de Dag van de Mantelzorg, voor het verstrekken van een breed inzetbare cadeaubon. Aan de waardering van mantelzorgers koppelen we een kort onderzoek over het mantelzorgbeleid. Op die manier bouwen kunnen we jaarlijks toetsten hoe het met de mantelzorgers in de BMWE gemeenten gaat. 10

11 Toegangseisen- en criteria We stellen geen toegangseisen of criteria op voor de mantelzorgwaardering, zodat iedereen die mantelzorg biedt hiervoor in aanmerking komt. Wel moeten de mantelzorgers geregistreerd zijn bij de steunpunten en zorg bieden aan een inwoner van de BMWE-gemeenten. Daarnaast wordt de waardering zo ook een tool om beter zicht op de mantelzorgers in onze gemeenten. Actie: 16. We maken aanvullende afspraken met de steunpunten over het uitvoeren van de mantelzorgwaardering bestaande uit de Dag van de Mantelzorg en een cadeaubon. 17. We koppelen aan de waardering van mantelzorgers een kort onderzoek om zo inzicht te krijgen in de behoeften van mantelzorgers in onze regio. 18. We evalueren deze manier van mantelzorgwaardering in het eerste half jaar van 2017 door mantelzorgers te vragen hoe zij dit hebben ervaren. 4.8 Andere vormen van ondersteuning Uit ons onderzoek is gebleken dat de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers zeer gevarieerd is. Naast de algemene voorzieningen en gemeentelijke regelingen (zoals de collectieve zorgverzekering voor mantelzorgers met een laag inkomen) bieden we maatwerk waar dat nodig is. Ook bij mantelzorgers geldt: één gezin, één plan. Er wordt dus afgestemd met andere professionals en het sociaal netwerk van de mantelzorger We benutten hiervoor de mogelijkheden die er zijn binnen het Sociaal Domein. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om een mantelzorger met een bijstandsuitkering een vrijstelling van de tegenprestatie te geven. Actie: 19. Bij het maken van afspraken met Menzis over de collectieve zorgverzekering houden we rekening met vergoedingen voor mantelzorgers. 11

12 5 Communicatie Mantelzorgers weten op welke manier zij ondersteund kunnen worden en weten waarvoor zij hiervoor terecht kunnen. Dat is het doel dat willen we bereiken met de communicatie door gemeenten en steunpunten. Niet alle mantelzorgers zijn in beeld. We richten ons daarom overwegend op communicatiemiddelen met een breed bereik. Onze doelgroep bestaat uit inwoners BMWE, overwegend in de leeftijd vanaf 45 jaar, waarbij 65-plussers in de meerderheid zijn. Partijen met een signalerende functie zijn met die informatie in het achterhoofd in kaart gebracht en zijn van meerwaarde bij het bereiken van mantelzorgers. 5.1 Communicerende actoren: Primair aan zet in de communicatie zijn zowel de gemeente wanneer het beleid (ondersteuning en doorgeleiding) betreft en de steunpunten wanneer het over uitvoering (aanbod en activiteiten) gaat. De gemeenten zorgen ervoor dat mantelzorgers informatie vinden over de vormen en vindplekken van mantelzorgondersteuning via de reguliere kanalen. De steunpunten zijn in gezamenlijkheid verantwoordelijk voor de communicatie (naar doelgroepen en onderstaande partijen) over hun dienstverlening en het aanbod van activiteiten. Omdat communicatie een onderdeel is van de opdracht van de gemeenten aan de steunpunten, is afstemming van die middelen voordat ze een structureel karakter krijgen belangrijk. Kernboodschap Uw zorg voor uw naaste is ook onze zorg. Voor ondersteuning kunt u terecht bij het steunpunt mantelzorg. 5.2 Partijen met signalerende en doorverwijzingsfunctie: Mantelzorgers komen in aanraking met verschillende partijen met een signalerende en doorverwijzingsfunctie. Het is belangrijk dat deze partijen goed en structureel) worden geïnformeerd over de mogelijkheden voor ondersteuning van mantelzorgers. Het gaat in ieder geval om de volgende partijen: Consulenten Zorgloket; Consulenten CJG; Consulenten Werkplein; Maatschappelijk werk; Wijkverpleegkundigen; Huisartsen; Kerken; Ouderenbonden; Verzorgings-/verpleeghuizen; Seniorenvoorlichters. 5.3 Middelenmatrix Om de ondersteuning voor mantelzorgers op de kaart te zetten zal het gros van de communicatiemiddelen structureel moeten worden ingezet. Dit geldt voor de middelen die zijn opgenomen in de onderstaande matrix. Om de signalerende partijen hun rol te kunnen laten 12

13 vervullen, is in eerste instantie (en ook bij evaluatie) meer inzet nodig in de vorm van gesprekken. Hoe? Wat? Wanneer? Wie? Gesprekken met signalerende partijen Websites BMWE Website(s) steunpunten Gemeentegidsen (zowel papier als digitaal) Persberichten Kennismaking Informeren over aanbod en mogelijkheden mantelzorgers Vragen hier actief in te handelen Informatie dienstverlening Doorverwijzing steunpunten Actualiteiten mantelzorg Informatie dienstverlening Actualiteiten mantelzorg Bij aanvang aanbod en bij evaluatie actieplan Structureel Structureel Gemeenten en steunpunten in gezamenlijkheid wanneer het de consulenten betreft. Overige partijen: steunpunten Gemeenten Steunpunten Vindplaats steunpunten Structureel Steunpunten (mits niet eerder aangemeld) Gemeenten bij mogelijkheid extra vermelding in redactioneel deel Actualiteiten m.b.t. mantelzorg (bijv. nieuw actieplan, nieuw aanbod, etc.) Structureel (zodra actualiteit daartoe aanleiding geeft) Gemeenten Persberichten Activiteiten mantelzorgers Structureel Steunpunten Flyers/folders Activiteiten mantelzorgers Voor partijen signalerende functie, voor mantelzorgers binnen en buiten netwerk Structureel Steunpunten Mailings Activiteiten mantelzorgers voor partijen signalerende functie en al bekende mantelzorgers Structureel Steunpunten 13

14 6 Financiën Vanaf 2015 worden door het rijk extra middelen aan gemeenten beschikbaar gesteld voor de nadere ondersteuning én voor de waardering van mantelzorgers. Deze middelen zijn toegevoegd aan de Integratie-uitkering Sociaal Domein. We hebben in de BMWE-gemeenten in totaal jaarlijks een bedrag van beschikbaar voor de ondersteuning aan en waardering van mantelzorgers. De verdeling per gemeente is als volgt: Budget 2016 Bedum de Marne Winsum Eemsmond Totaal Inzet budget 2015 In 2015 is slechts een klein deel van het budget voor mantelzorgondersteuning en waardering benut voor het invullen van de dag van de mantelzorg. Dit betekent niet dat er geen ondersteuning is geboden aan mantelzorgers. De financiering van de steunpunten en de inzet van maatwerkvoorzieningen worden vanuit andere budgetten bekostigd. Jaarlijkse begroting 2016 en verder In onderstaand schema zetten we de begroting voor het ondersteunen en waarderen van mantelzorgers op een rij. Deze extra inzet is aanvullend op de basisondersteuning die op basis van de bestaande afspraken al wordt geboden. Onderdeel Budget Extra inzet steunpunten ,-- Educatiebudget steunpunten Maatwerkvoorzieningen Uit regulier Wmo-maatwerkbudget Jaarlijkse blijk van waardering (cadeaubon) ( 50,00 per mantelzorger) Innovatie Totaal

15 Bijlage 1: Actielijst In onderstaande lijst staan de actiepunten uit dit plan voor zowel de gemeenten als de steunpunten per thema op een rij. Thema Actie Wie? Wanneer? Vinden en verbinden Versterken en Verlichten 1. Resultaatafspraken maken over de ondersteuning aan en de waardering van mantelzorgers 2. Informeren loketten en CJG over actieplan en de ondersteuningsmogelijkheden voor mantelzorgers. 3. Afspraken maken met maatschappelijke partners over het signaleren van overbelasting en informeren maatschappelijke partners over ondersteuningsmogelijkheden voor mantelzorgers 4. Structurele aandacht voor communicatie (zie hoofdstuk 5) 5. In kaart brengen ondersteuningsmogelijkheden 6. Signaleren ondersteuningsbehoefte en dat waar mogelijk organiseren in een algemene voorziening. Gemeente Steunpunten Gemeente 4 e kwartaal 2016 Start 4e kwartaal e kwartaal 2017 Steunpunten Steunpunten Gemeente Continue Steunpunten Gemeente 1 e kwartaal 2017 Steunpunten Gemeente Continue (signaleren) 7. Zorgen voor een passend aanbod waarbij Steunpunten Continue aandacht is voor verschillende doelgroepen. 8. Organiseren (online) lotgenotengroepen Steunpunten Continue 9. Aanpassen regels voor kortdurend verblijf Gemeente 1 e kwartaal (meenemen bij de aanpassing van de 2017 verordening en nadere regels Wmo) 10. Onderzoeken mogelijkheden voor laagdrempelige dagbesteding als algemene voorziening (in samenhang met Ommelander Samenwerkingsmodel en pijlerpartners) 11. Afspraken maken met huisartsen en zorginstellingen over spoedzorg bij het uitvallen van mantelzorgers 12. Helpen bij het organiseren van praktische hulp voor mantelzorgers 13. Afspraken maken met lokale partijen over wat zij kunnen betekenen voor mantelzorgers 14. Mogelijkheden voor het verstrekken van bijzondere bijstand onder de aandacht brengen bij de loketten. 15. Afspraken maken met de steunpunten over de inzet van het opleidingsbudget. 16. Afspraken maken met de steunpunten over uitvoering mantelzorgwaardering Gemeente Gemeente Steunpunten Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Continue 1 e kwartaal 2017 Continue 1 e en 2 e kwartaal e kwartaal e kwartaal e kwartaal

16 Thema Actie Wie? Wanneer? Versterken en Verlichten 17. Uitvoeren kort jaarlijks onderzoek maar de behoeften van mantelzorgers (gekoppeld aan mantelzorgwaardering) Gemeente Jaarlijks in het 1 e kwartaal 18. Evalueren mantelzorgwaardering 2016 Gemeente 1 e kwartaal Rekening houden met mantelzorgers bij het maken van afspraken over de collectieve zorgverzekering Gemeente Continue 16

17 Bijlage 2: resultaten mantelzorgenquête BMWE Zoals bekend zijn mantelzorgers moeilijk te vinden. Om input te krijgen voor het mantelzorgbeleid hebben we er voor gekozen om een huis-aan-huis-enquête te verspreiden. Deelnemers konden op deze enquête aangeven of zij in een persoonlijk gesprek hun ideeën wilden delen. Van deze mogelijkheid is goed gebruik gemaakt. De helft van alle deelnemers wilde hier aan meewerken. De gesprekken met mantelzorgers hebben veel input opgeleverd. In deze bijlage geven we de resultaten van de enquête weer. De cijfers In totaal 81 reacties in de BMWE-gemeenten 32% 24% 26% 18% Bedum De Marne Winsum Eemsmond 58% van de mantelzorgers geeft aan behoefte te hebben aan ondersteuning. 42% redt het alleen. Reacties in de volgende leeftijdscategorieën: 3% 58% 39% jaar jaar 65+ De categorie 18 tot 45 jaar is ondervertegenwoordigd in dit onderzoek. 17

18 Bekend met het steunpunt mantelzorg? 38% 62% Ja Nee Op gemeenteniveau zijn er grote verschillen wat betreft de bekendheid van het Steunpunt. Zo blijkt in de gemeente Winsum een grote meerderheid van de respondenten het Steunpunt te kennen. In Eemsmond kent meer dan de helft van de respondenten het Steunpunt niet. Bekendheid met het steunpunt per gemeente Ja Nee Bedum De Marne Winsum Eemsmond 18

19 We hebben de deelnemers gevraagd om een top drie van ondersteuning aan te geven. Dit heeft geresulteerd in de volgende grafiek. Ondersteuning e plaats 2e plaats 1e plaats 0 Praktische hulp, respijtzorg en andere vormen van ondersteuning (vaak ook een vorm van respijtzorg) staan het vaakst op de 1 e plaats. Een andere opvallende uitkomst is dat waardering de meest genoemde vorm van ondersteuning is. Daarbij staat waardering het vaakst op de 3 e plaats. Persoonlijke gesprekken Er zijn in totaal 27 gesprekken gevoerd met mantelzorgers uit de verschillende gemeenten. De meeste gesprekken zijn bij de mantelzorger thuis gevoerd. Een aantal mantelzorgers heeft gekozen voor een telefonisch interview. Van elk gesprek is een verslag gemaakt. Hieronder zetten we de belangrijkste punten op een rij: Algemene bevindingen De meeste mantelzorgers halen voldoening uit de mantelzorgtaken en vinden het prettig om voor hun naaste te kunnen zorgen. Mantelzorgers lossen al veel zelf op binnen het eigen netwerk. Mantelzorgers vragen niet snel om hulp voor zichzelf. Ze merken vaak te laat dat ze overbelast raken. Ook komt het voor dat de zorgvrager er vanzelfsprekend van uit gaat dat de mantelzorger de noodzakelijke hulp wel kan bieden. Mantelzorgers weten vaak niet welke vormen van ondersteuning er zijn en waar ze terecht kunnen. Er is daarbij ook een drempel om hulp te vragen. 19

20 De zwaarte van de mantelzorg varieert sterk. Het maakt daarbij verschil of een mantelzorger zorgt voor iemand met psychische problemen, een verstandelijke beperking, hersenletsel, een fysieke beperking of Alzheimer. Ook de relatie tussen zorgvrager en mantelzorgers speelt een belangrijke rol. De zorg voor een partner is heel anders dan voor een ouder of kind, of voor een vriend of buren. Daarbij varieert het soort zorg van boodschappen doen, de hond uitlaten en administratief regelwerk tot zeer intensieve zorg aan mensen die niet alleen kunnen zijn. De zwaarte van de taken neemt meestal toe in de loop van tijd. De mantelzorger neemt ongemerkt steeds meer taken op zich. Dat gaat vanzelf. De zorgvrager vindt het vaak vanzelfsprekend dat de mantelzorger dat doet. Mantelzorgers dragen een grote verantwoordelijkheid. Zij maken zich vaak zorgen om wat er met de zorgvrager gebeurt als de mantelzorger zelf uitvalt. Het liefst zouden zij vooraf weten wat er dan geregeld kan en moet worden. Ondersteuningsvragen De manier waarop mantelzorgers ondersteund willen worden is erg verschillend. Vragen die steeds terug kwamen zijn: Leuke dagbesteding waardoor je als mantelzorger echt even vrij bent. Tuinonderhoud. Hulp bij administratie. Lotgenotencontact met gelijkgestemden, iemand die hetzelfde meemaakt. Onkosten voor mantelzorgtaken. Hulp bij het omgaan met de beperking/ziekte van de zorgvrager. Waardering Waardering van mantelzorgers wordt als belangrijk ervaren. Waardering komt voor een groot deel vanuit de zorgvrager en familieleden maar mantelzorgers vinden ook waardering van de gemeente van groot belang. Mantelzorgers geven wel aan dat dit niet ten koste mag gaan van de zorg aan de zorgvrager en aan de ondersteuning van mantelzorger. Dat is het meest belangrijk. 20

21 Bijlage 3: Enquête Hoe helpen wij u te helpen? 21