Signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten: betrouwbaarheid en validiteit van de screeningslijst CRIES-13

Transcriptie

1 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3, p Signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten: betrouwbaarheid en validiteit van de screeningslijst CRIES-13 Eva Verlinden, Els P. M. van Meijel, Brent C. Opmeer, Renée Beer, Carlijn de Roos, Iva A. E. Bicanic, Francien Lamers-Winkelman, Miranda Olff, Frits Boer en Ramón J. L. Lindauer Drs. E. Verlinden is onderzoeker bij de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam en de Bascule, Academisch Centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie te Amsterdam, Postbus 303, 1115 ZG, Duivendrecht. Drs. E. P. M. van Meijel is onderzoeker bij de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam en de Bascule, Academisch Centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie te Amsterdam. Dr. B. C. Opmeer is klinisch epidemioloog en universitair docent bij het Academisch Medisch Centrum, Clinical Research Unit, Universiteit van Amsterdam. Drs. R. Beer is klinisch psycholoog/psychotherapeut, tot juni 2013 werkzaam bij het Centrum voor Trauma en Gezin van de Bascule als coördinator en momenteel werkzaam als behandelaar en opleider voor verschillende instellingen en opleidingen. Drs. C. de Roos is klinisch psycholoog/psychotherapeut en coördinator van het Psychotraumacentrum, GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen. Drs. I. Bicanic is onderzoeker, klinisch psycholoog i.o. en coördinator bij het Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren in het umc Utrecht. Prof. dr. F. Lamers-Winkelman is emeritus hoogleraar preventie en hulpverlening inzake kindermishandeling verbonden aan de Vrije Universiteit (vu) in Amsterdam en de Academische Werkplaats Kindermishandeling (awk) vu/kinder- en Jeugdtraumacentrum, en de afdeling Onderzoek van Fier te Leeuwarden. Prof. dr. M. Olff is bijzonder hoogleraar Neurobiological mechanisms of prevention and treatment in trauma and posttraumatic stress disorders (ptsd) bij het Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam en Stichting Arq Psychotrauma Onderzoek. Prof. dr. F. Boer is emeritus hoogleraar Kinder- en Jeugdpsychiatrie bij het Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam. Dr. R. J. L. Lindauer is afdelingshoofd van de Kinder- en Jeugdpsychiatrie bij het Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam en werkzaam als kinder- en jeugdpsychiater en systeemtherapeut bij het Centrum voor Trauma en Gezin van de Bascule te Amsterdam. Dit artikel is een Nederlandse bewerking van het oorspronkelijke artikel: Verlinden, E., Van Meijel, E. P. M., Opmeer, B. C., Beer, R., De Roos, C., Bicanic, I. A. E., Lamers-Winkelman, F., Olff, M., Boer, F. & Lindauer, R. J. L. (2014). Characteristics of the Children s Revised Impact of Event Scale in a Clinically Referred Dutch Sample. Journal of Traumatic Stress, 27, doi: /jts Dit onderzoek is gefinancierd door ZonMw, subsidie Speciale dank gaat uit naar Annu Sharma, Romana Luske, Sanja Goddijn, Mirjam Schippers en Maj Gigengack voor hun tomeloze inzet bij het verzamelen van de onderzoeksgegevens. 165

2 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3 samenvatting Vroegtijdige signalering van posttraumatische stressstoornis (ptss) is van belang ter preventie van chronische problematiek en om kinderen tijdig en effectief te behandelen. De Children s Revised Impact of Event Scale (cries-13) is een korte screeningslijst om ptss bij kinderen te signaleren. Deze studie heeft als doel de betrouwbaarheid en validiteit van de cries-13 te onderzoeken. De cries-13 is afgenomen bij 395 kinderen (7-18 jaar) die zijn blootgesteld aan een traumatiserende gebeurtenis. De Anxiety Disorders Interview Schedule for dsm-iv: Child and parent version (adis-c/p) is gebruikt voor het vaststellen van ptss. De interne consistentie en test-hertestbetrouwbaarheid van de cries-13 waren acceptabel tot goed. Een afkapwaarde van 30 of hoger bleek de beste balans te bieden tussen sensitiviteit en specificiteit, en leverde een correcte classificatie van 81% van alle kinderen op. De cries-13 is een betrouwbaar en valide instrument waarmee professionals posttraumatische stressklachten snel en eenvoudig kunnen herkennen en kinderen gerichter kunnen doorverwijzen voor aanvullende diagnostiek of een passende behandeling. Inleiding Wereldwijd worden kinderen en adolescenten blootgesteld aan diverse traumatiserende gebeurtenissen zoals natuurrampen, geweld op school, verkeersongelukken, seksueel misbruik of kindermishandeling. In de eerste weken na het meemaken van een traumatiserende gebeurtenis laten vrijwel alle kinderen en adolescenten stressreacties zien. Voorbeelden van stressreacties zijn nachtmerries, slaapproblemen, woedeuitbarstingen, prikkelbaarheid of zich angstig voelen (American Psychological Association, 2008). Deze stressreacties worden vaak gezien als normale reacties op een abnormale gebeurtenis. Bij de meeste kinderen verminderen de stressreacties in de loop van de tijd. Een kleine minderheid van de kinderen blijft echter langdurig last houden van klachten. Deze klachten kunnen van invloed zijn op het dagelijks functioneren van het kind en een bedreiging vormen voor de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling (Fairbank & Fairbank, 2009; Gabbay, Oatis, Silva, & Hirsch, 2004). De meest voorkomende psychische aandoening na het meemaken van een traumatiserende gebeurtenis is de posttraumatische stressstoornis, oftewel ptss (Galea, Nandi, & Vlahov, 2004). ptss wordt gekenmerkt door: (1) herbelevingen van de gebeurtenis, zoals flashbacks of nachtmerries; (2) aanhoudende vermijding, zoals het uit de weg gaan van mensen of plekken die herinneringen oproepen aan het trauma; (3) negatieve veranderingen in cognities en stemming, zoals negatieve gedachten over zichzelf of verminderde interesse in activiteiten; en (4) symptomen van verhoogde prikkelbaarheid, zoals slaap- en concentratieproblemen (American Psychiatric Association, 2013). Zonder behandeling kan ptss jarenlang standhouden en het cognitief en psychosociaal functioneren van een kind ernstig verstoren. Gezien het feit dat effectieve behandelingen voor ptss voorhanden zijn, is vroegtijdige signalering van groot belang ter preventie van langdurige problematiek en om indien nodig kinderen tijdig een passende behandeling aan te bieden. Gestructureerde diagnostische interviews zijn de gouden standaard bij het vaststel- 166

3 signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten len van ptss. De afname van een dergelijk interview kost echter veel tijd en moet vaak worden gedaan door getrainde professionals. Screeningslijsten daarentegen bieden een snelle, kosteneffectieve en betrouwbare manier om kinderen met ptss te signaleren. Met een screeningslijst kan uiteraard geen formele diagnose worden vastgesteld, maar de lijst kan worden gebruikt voor het identificeren van kinderen die verdere diagnostiek en/of behandeling nodig hebben. Een van de meest gebruikte instrumenten voor het screenen op ptss bij kinderen is de Children s Revised Impact of Events Scale, afgekort cries-13 (Children and War Foundation, 1998). De cries-13 is een aangepaste versie van de Impact of Event Scale (IES; Horowitz, Wilner, & Alvarez, 1979) die oorspronkelijk is ontworpen voor het signaleren van posttraumatische stressklachten bij volwassenen. Uit internationaal onderzoek is gebleken dat de cries-13 een betrouwbaar en valide instrument is voor het signaleren van posttraumatische stress bij kinderen vanaf 8 jaar (Giannopoulou e.a., 2006; Perrin, Meiser-Stedman, & Smith, 2005; Smith, Perrin, Dyregrov, & Yule, 2003). Onderzoek naar de diagnostische accuratesse en de meest optimale afkapwaarde van de cries-13 is echter beperkt. Perrin en anderen (2005) hebben onderzoek gedaan bij een groep van 63 kinderen (10-16 jaar) die zijn behandeld op de Spoedeisende Hulp en een klinische groep van 52 kinderen (7-18 jaar) die zijn doorverwezen naar een psychotraumacentrum voor de diagnostiek van ptss. In het onderzoek van Perrin en anderen (2005) is de cries-13 afgezet tegen een gestructureerd diagnostisch interview om een afkapwaarde te bepalen. De bevindingen laten zien dat in beide groepen een afkapwaarde van 30 de maximale sensitiviteit en specificiteit opleverde. Bij het gebruik van deze afkapwaarde werd 83% van alle kinderen met of zonder ptss correct geclassificeerd. In het onderzoek van Dow, Kenardy, Le Brocque en Long (2012) werd een lagere afkapwaarde gevonden in een groep van 55 kinderen (6-16 jaar) die waren opgenomen op de afdeling Intensive Care. Een afkapwaarde van 22.5 leverde in dit onderzoek de maximale sensitiviteit en specificiteit op, waarbij 86% van alle kinderen correct werd geclassificeerd. In Nederland is vooralsnog geen specifiek onderzoek gedaan naar de betrouwbaarheid en validiteit van de cries-13. Bovendien is er internationaal onvoldoende onderzoek verricht naar de diagnostische accuratesse van de cries-13 en heeft onderzoek zich beperkt tot specifieke populaties en kleine steekproeven. Het huidige onderzoek richt zich om deze redenen op de betrouwbaarheid en validiteit van de cries-13 in een klinische populatie Nederlandse kinderen en adolescenten, waarbij de cries-13 wordt afgezet tegen een diagnostisch interview om de diagnostische accuratesse en de optimale afkapwaarde te bepalen. Het huidige onderzoek vormt tevens een aanvulling op internationaal onderzoek gezien de grote groep kinderen die wordt onderzocht en de diversiteit aan traumatiserende gebeurtenissen waaraan de kinderen zijn blootgesteld. Methode Deelnemers De onderzoekspopulatie betrof een klinische groep van 395 kinderen en adolescenten (hierna kinderen te noemen), waarvan 247 meisjes (62.5%). De leeftijd van de 167

4 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3 kinderen varieerde tussen 7 en 18 jaar met een gemiddelde leeftijd van jaar (SD = 3.01). Alle kinderen waren blootgesteld aan één of meer traumatiserende gebeurtenissen waaronder eenmalige gebeurtenissen (bijv. een verkeersongeval of het overlijden van een familielid) of chronische traumatisering (bijv. seksueel misbruik of langdurige ziekte). Tabel 1 geeft een overzicht van de traumatiserende gebeurtenissen die door de kinderen zijn benoemd als de meest nare gebeurtenis. De kinderen zijn geworven via Bureau Jeugdzorg en vier gespecialiseerde psychotraumacentra in de regio Amsterdam, Haarlem, Leiden en Utrecht. Onderzoeksgegevens zijn verzameld tussen juni 2008 en maart Tabel 1 Overzicht van de traumatiserende gebeurtenissen (n=395). n % Soort gebeurtenis Seksueel misbruik Huiselijk geweld Verkeersongeluk of eenmalig ongeval Fysiek geweld Traumatische rouw Pesten Emotionele mishandeling of verwaarlozing Ernstige ziekte of overlijden van dierbare Ernstige ziekte Stalken Uithuisplaatsing Andere gebeurtenis Frequentie Eenmalige gebeurtenis (Type I) Chronische traumatisering (Type II) Meetinstrumenten Traumageschiedenis Voor het vaststellen van de traumageschiedenis is gebruikgemaakt van een aangepaste en uitgebreide versie van de ptss-module van de Anxiety Disorders Interview Schedule for dsm-iv: Child and Parent Version(adis-c/p; Verlinden, Van Meijel, & Lindauer, 2009). Bij elke meegemaakte gebeurtenis werd om aanvullende informatie gevraagd, waaronder de duur, frequentie, en leeftijd ten tijde van de gebeurtenis. De gebeurtenissen zijn onderverdeeld in eenmalige traumatiserende gebeurtenissen (Type I) of chronische traumatisering (Type II; Terr, 2003). 168

5 signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten Children s Revised Impact of Event Scale (cries-13) De Children s Revised Impact of Event Scale (cries-13; Children and War Foundation, 1998; Nederlandse vertaling door Olff, 2005) is een korte vragenlijst voor het screenen op ptss bij kinderen van 8 jaar en ouder. De screeningslijst wordt ingevuld door het kind en bestaat uit vier vragen over herbeleving, vier vragen over vermijding en vijf vragen over verhoogde prikkelbaarheid. Elke vraag wordt beantwoord op een vierpunts-likertschaal ( helemaal niet =0, zelden =1, soms =3 en vaak =5). De totaalscore varieert daarmee van 0 t/m 65 (Giannopoulou e.a., 2006). Anxiety Disorders Interview Schedule for dsm-iv (adis-c/p) De Anxiety Disorders Interview Schedule for dsm-iv:childand Parent Version(adisc/p; Silverman & Albano, 1996; Nederlandse vertaling door Siebelink & Treffers, 2001) is een semigestructureerd interview voor het diagnosticeren van angststoornissen en verwante psychische stoornissen bij kinderen van 7 t/m 17 jaar. Het interview wordt afzonderlijk afgenomen bij kind en ouder(s). Antwoorden op de vragen in het interview worden genoteerd met ja, nee of anders. Daarnaast wordt bij elke diagnose de mate van interferentie bij de respondent uitgevraagd aan de hand van een thermometer (0-8). Aan het eind van elk interview wordt voor elke diagnose de ernstbeoordeling door de clinicus (ebc) vastgesteld op een schaal van 0 tot 8. Deze ebc-score is gebaseerd op het aantal bevestigde symptomen, de mate van interferentie en de algehele indruk van de clinicus. Het kind- en ouderinterview leveren afzonderlijke diagnoses op. Daarnaast kan een samengestelde diagnose worden vastgesteld op basis van een aantal richtlijnen die zijn te lezen in de handleiding van het interview. Uit onderzoek is gebleken dat de adis-c/p een betrouwbaar instrument is voor het diagnosticeren van angststoornissen, met een goede tot uitstekende test-hertest- en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (Lyneham, Abbott, & Rapee, 2007; Silverman, Saavedra, & Pina, 2001). Voor het huidige onderzoek was de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid uitstekend (k = 0.89). Procedure Voorafgaand aan het onderzoek is toestemming verleend door de Medische Ethische Toetsingscommissie van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Na een uitgebreide toelichting werden ouders en kinderen uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. Bij deelname werd schriftelijke toestemming verkregen van alle ouders en kinderen vanaf 12 jaar. Kinderen met een verstandelijke beperking of psychotische symptomen werden uitgesloten van deelname. Het onderzoek vond plaats bij de betreffende instelling, alleen in buitengewone gevallen en onder bepaalde voorwaarden kon het onderzoek thuis plaatsvinden. Kinderen werd gevraagd om zelfstandig de cries-13 in te vullen, met daarbij de instructie om te denken aan de meest nare gebeurtenis uit hun leven. Een psycholoog was aanwezig om zo nodig vragen van het kind te beantwoorden. Vervolgens werden kind en ouder(s) afzonderlijk van elkaar geïnterviewd. Het onderzoek is uitgevoerd door vijf verschillende orthopedagogen en psychologen, allen getraind in de afname van de cries-13 en de adis-c/p. Voor het vaststellen van de test-hertestbetrouwbaarheid is de cries-13, door een subgroep van 39 kinderen, opnieuw ingevuld binnen één week na de eerste afname. 169

6 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3 Statistische analyses Wegens onvolledige afname zijn 3 kindinterviews (adis-c) en 18 ouderinterviews (adis-p) ongeldig verklaard en niet meegenomen tijdens het analyseren van de onderzoeksgegevens. Met behulp van de Mann-Whitney U-test is getoetst of kinderen met en zonder ptss significant van elkaar verschillen op de subschalen en de totaalschaal van de cries-13. Voor het beoordelen van de betrouwbaarheid van de cries-13 is gebruikgemaakt van Cronbach s alfa, als maat voor de interne consistentie, en Spearmans rangcorrelatiecoëfficiënt voor het nagaan van de test-hertestbetrouwbaarheid. Voor het bepalen van de diagnostische accuratesse van de cries-13 is gebruikgemaakt van roc (Receiver-Operator Characteristic)-analyses. Het afkappunt is zodanig gekozen dat de sensitiviteit was gemaximaliseerd en tegelijk een redelijke mate van specificiteit werd behouden. Aanvullend hierop zijn de positieve voorspellende waarde (pvw), negatieve voorspellende waarde (nvw) en de overall efficiëntie (d.w.z. het aandeel correct geïdentificeerde kinderen) van de cries-13 berekend met behulp van crosstabs. Alle analyses zijn uitgevoerd met Statistical Package for Social Sciences (spss), waarbij een a = 0.05 werd gehanteerd. Resultaten Volgens het diagnostische kindinterview (adis-c) voldeden 178 kinderen (45.4%) aan de diagnostische criteria voor ptss volgens de dsm-iv. Volgens het ouderinterview (adis-p) voldeden 163 kinderen (43.2%) aan de criteria voor ptss. Opbasisvande samengestelde diagnose voldeden 240 kinderen (62.3%) aan de diagnostische criteria voor ptss. Degemiddeldescoresvoordecries-13 voor kinderen met en zonder ptss, gebaseerd op het kindinterview, zijn gerapporteerd in tabel 2. Kinderen met ptss scoorden significant hoger op de totaalschaal en alle subschalen van de cries-13. Betrouwbaarheid Zowel de totaalschaal als de drie subschalen laten een acceptabele tot goede interne consistentie zien. Cronbach s alfa voor de interne consistentie was 0.89 voor de totaalschaal van de cries-13. Voor de drie subschalen herbeleving, vermijding en verhoogde prikkelbaarheid was Cronbach s alfa respectievelijk 0.82, 0.77 en Daarnaast vertoonde de cries-13 een goede test-hertestbetrouwbaarheid voor de totaalschaal en een acceptabele tot goede test-hertestbetrouwbaarheid voor de drie subschalen. De correlatiecoëfficiënt was 0.85 voor de totaalscore van de cries-13. Voor de drie subschalen herbeleving, vermijding en verhoogde prikkelbaarheid was de correlatiecoëfficiënt respectievelijk 0.64, 0.64 en Diagnostische accuratesse Kindinterview De roc-curve laat zien dat de cries-13 een zeer goed onderscheidend vermogen heeft bij het identificeren van kinderen met en zonder ptss zoals vastgesteld door de adis-c (auc = 0.91, 95% CI ). Een afkapwaarde van 30 bleek de beste balans te 170

7 signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten Tabel 2 Gemiddelde (M), standaarddeviatie (sd) en mediaan (Mdn) van de scores op de cries-13. Totaal (n = 395) ptss (n = 178) Geen ptss (n = 214) Mann-Whitney U-test Variabele M SD Mdn M SD Mdn M SD Mdn p Herbeleving <.001 Vermijding <.001 Verhoogde prikkelbaarheid <.001 Totaalschaal <.001 Noot. De opdeling van kinderen met en zonder ptss werd gebaseerd op het kindinterview (adis-c). Wegens onvolledige afname zijn 3 kindinterviews ongeldig verklaard en niet meegenomen in de opdeling van kinderen met en zonder ptss. cries-13 = Children s Revised Impact of Event Scale. ptss = posttraumatische stressstoornis. 171

8 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3 Tabel 3 Diagnostische accuratesse van de cries-13 met een afkapwaarde van 30. Kindinterview (n =392) Ouderinterview (n =377) Samengestelde diagnose (n =385) Sensitiviteit Specificiteit pvw nvw Overall efficiëntie Noot. Sensitiviteit is het percentage kinderen met ptss dat correct wordt geclassificeerd door de cries-13; Specificiteit is het percentage kinderen zonder ptss dat correct wordt geclassificeerd door de cries-13; pvw (Positief Voorspellende Waarde) is het percentage kinderen dat positief scoort op de cries-13 en daadwerkelijk ptss heeft; nvw (Negatief Voorspellende Waarde) is het percentage kinderen dat negatief scoort op de cries-13 en daadwerkelijkgeen ptss heeft; Overall efficiëntie is het percentage kinderen met en zonder ptss dat correct wordt geclassificeerd door de cries-13. bieden tussen sensitiviteit (0.88) en specificiteit (0.76). Met andere woorden, 157 van de 178 kinderen met ptss en 162 van de 214 kinderen zonder ptss werden correct geïdentificeerd door de cries-13. De overall efficiëntie was 81.4%. Tabel 3 rapporteert de prestatiecijfers van de cries-13. Ouderinterview De roc-curve laat zien dat de cries-13 een matig onderscheidend vermogen heeft bij het identificeren van kinderen met en zonder ptss zoals vastgesteld door de adis-p (AUC = 0.68, 95% CI ). Een afkapwaarde van 30 of hoger leidde tot een correcte identificatie van 109 van de 163 kinderen met ptss en 120 van de 214 kinderen zonder ptss. Samengestelde diagnose Op basis van de samengestelde diagnose (adis-c/p) laat de roc-curve zien dat de cries-13 een goed onderscheidend vermogen heeft bij het identificeren van kinderen met en zonder ptss (AUC = 0.83, 95% CI ). Het gebruik van een afkapwaarde van 30 of hoger leidde tot een correcte identificatie van 174 van de 240 kinderen met ptss en 109 van de 145 kinderen zonder ptss. Discussie Het huidige onderzoek heeft zich gericht op de betrouwbaarheid, validiteit en diagnostische accuratesse van de cries-13 in een klinische populatie kinderen en adolescenten die zijn blootgesteld aan diverse traumatiserende gebeurtenissen. De resultaten van dit onderzoek wijzen erop dat de cries-13 een betrouwbaar en valide instrument is voor het screenen op ptss bij kinderen. De interne consistentie en test-hertestbetrouwbaarheid van de cries-13 waren acceptabel tot goed. Deze bevindingen komen 172

9 signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten overeen met internationaal onderzoek naar de betrouwbaarheid van de cries-13 (Giannopoulou e.a., 2006; Smith e.a., 2003; Zhang, Zhang, Wu, Zhu, & Dyregrov, 2011). Een afkapwaarde van 30 of hoger bleek de beste balans tussen sensitiviteit en specificiteit te bieden, en leverde een correcte classificatie van 81% van alle kinderen op. Deze afkapwaarde komt overeen met de bevindingen van Perrin en anderen (2005) in een vergelijkbare klinische groep kinderen. Dow en anderen (2012) vonden echter een lagere afkapwaarde. Het onderzoek van Dow en anderen (2012) heeft zich echter gericht op een specifieke groep kinderen die was opgenomen op de afdeling Intensive Care en bovendien heeft het onderzoek zich beperkt tot een kleine steekproef. Zoals verwacht laat de cries-13 afgezet tegen het kindinterview (adis-c) een betere diagnostische accuratesse zien dan de cries-13 afgezet tegen het ouderinterview (adis-p). Zowel de cries-13 als het kindinterview zijn immers afgenomen bij dezelfde respondent (namelijk het kind), terwijl de cries-13 en het ouderinterview zijn afgenomen bij verschillende respondenten (namelijk het kind respectievelijk de ouder). Over het algemeen correleren verschillende meetinstrumenten beter met elkaar als ze bij dezelfde respondent worden afgenomen (Nauta e.a., 2004). Het vroegtijdig signaleren van posttraumatische stressklachten is van groot belang ter preventie van chronische problematiek en om indien nodig kinderen tijdig een passende en effectieve behandeling aan te bieden. De cries-13 is een effectief instrument voor het screenen op ptss bij kinderen. Het screeningsinstrument is kort, eenvoudig te beoordelen, vrij toegankelijk en daarmee kostenbesparend. Daarnaast is voor de cries-13 geen professionele training vereist. Benadrukt dient te worden dat de cries- 13 een volledige diagnostische evaluatie niet kan vervangen (Sack, Seeley, Him, & Clarke, 1998). Voor het vaststellen van een formele klinische diagnose moet gebruik worden gemaakt van meer gedetailleerdere informatie zoals een (semi)gestructureerd diagnostische interview, waarbij niet alleen de ernst van de symptomen wordt uitgevraagd, maar ook de duur en subjectieve beperkingen in het dagelijks functioneren (Children and War Foundation, 1998). De afname van een (semi)gestructureerd diagnostisch interview kost echter veel tijd en vereist vaak een professionele training. Een stapsgewijze procedure wordt om deze reden aanbevolen, waarbij het screenen van kinderen voorafgaat aan de afname van (semi)gestructureerde diagnostische interviews of het bieden van passende zorg (Kramer & Landolt, 2011). Het huidige onderzoek kent enkele beperkingen. Om te beginnen is de cries-13 een zelfrapportagevragenlijst. Zelfrapportage door kinderen is van groot belang, aangezien uit onderzoek is gebleken dat ouders de ernst van de posttraumatische stressklachten van hun kinderen kunnen onderschatten (Earls, Smith, Reich, & Jung, 1988; Yule & Williams, 1990). Daarnaast kan bij ouderrapportage sprake zijn van een bias als gevolg van psychologische problemen van de ouder zelf of is het mogelijk dat ouders de chronische aard van de posttraumatisch stressklachten bij hun kind miskennen en ervan overtuigd zijn dat hun kind een traumatiserende gebeurtenis snel zal verwerken (McFarlane, 1987; Yule & Williams, 1990). De afname van vragenlijsten of interviews bij kinderen is echter niet altijd even gemakkelijk. Sommige vragen zijn voor jonge kinderen mogelijk lastig te begrijpen, met name bij een negatieve vraagstelling, zoals Probeer je er niet aan te denken? (Van der Kooij e.a., 2013). Daarnaast zijn kinderen niet altijd aanwezig of bereid om zelf vragen te beantwoorden of daartoe wellicht nog 173

10 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3 niet in staat als gevolg van een beperkt ontwikkelingsniveau. In dergelijke situaties kan rapportage door de ouders waardevolle informatie opleveren. Al met al wordt sterk aanbevolen om zowel kind- als ouderrapportage mee te nemen in het diagnostische proces. Beide informanten kunnen unieke en bruikbare informatie verschaffen (Bird, Gould, & Staghezza, B., 1992; Nauta e.a., 2004; Jensen e.a., 1999). Meer informatie over het kind kan een completer diagnostisch beeld opleveren (Grills & Ollendick, 2003). Een tweede beperking is dat de onderzoeksgroep een klinische populatie betreft met een hoge prevalentie van ptss. De positieve voorspellende waarde (pvw)endenegatieve voorspellende waarde (nvw) zijn afhankelijk van de prevalentie (Perrin e.a., 2005). Om deze reden is voorzichtigheid geboden om de huidige resultaten te generaliseren naar populaties met een lagere prevalentie van ptss. Eerder onderzoek lijkt echter uit te wijzen dat de cries-13 goed presteert in populaties met een lagere prevalentie van ptss (Dow e.a., 2012; Kenardy, Spence, & Macleod, 2006; Perrin e.a., 2005). Een laatste beperking in dit onderzoek is dat er gebruikt is gemaakt van een diagnostisch interview geschikt voor het diagnosticeren van ptss volgens de dsm-iv. De American Psychiatric Association (apa) heeftin2013een vernieuwde versievandedsm uitgebracht na een revisieproces van 14 jaar, te weten dsm-5. Daar waar in de dsm-iv sprake was van drie symptoomclusters (herbeleving, vermijding, en verhoogde prikkelbaarheid) heeft de dsm-5 vier symptoomclusters (herbeleving, vermijding, negatieve verandering in cognities en stemming, en verhoogde prikkelbaarheid). In dit nieuwe cluster zijn tevens een aantal nieuwe symptomen opgenomen. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of de cries-13 geschiktisvoor hetscreenenop ptssvolgensdedsm-5. De afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie van het Academisch Medisch Centrum (amc) in Amsterdam zal zich daar het komende jaar op gaan richten. Naar verwachting zal er in 2015 een revisie volgen. Ondanks de beperkingen duiden de bevindingen in het huidige onderzoek erop dat de cries-13 een betrouwbaar en valide instrument is voor het screenen op ptss bij kinderen en adolescenten. Met behulp van dit screeningsinstrument kunnen professionals werkzaam in de klinische praktijk posttraumatische stressklachten snel en eenvoudig herkennen en kinderen gerichter doorverwijzen voor aanvullende diagnostiek of een passende behandeling. De cries-13 is tevens eenvoudig in gebruik en vrij toegankelijk beschikbaar via de website van het Nederlands Jeugdinstituut ( en het Landelijke Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie ( Literatuur American Psychological Association. (2008). Children and trauma: Update for mental health professionals. Geraadpleegd in februari 2014 van aspx American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, va: American Psychiatric Publishing. Bird, H. R., Gould, M. S., & Staghezza, B. (1992). Aggregating data from multiple informants in child 174

11 signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten psychiatry epidemiological research. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 31, doi: / Children and War Foundation. (1998). The Children s Revised Impact of Event Scale (13): CRIES-13. Geraadpleegd in juni 2008 van Dow, B. L., Kenardy, J. A., Le Brocque, R. M., & Long, D. A. (2012). The utility of the Children s Revised Impact of Event Scale in screening for concurrent ptsd following admission to intensive care. Journal of Traumatic Stress, 25, doi: /jts Earls, F., Smith, E., Reich, W., & Jung, K.G. (1988). Investigating psychopathological consequences of disaster in children: A pilot study incorporating a structured diagnostic interview. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 27, doi: / Fairbank, J. A., & Fairbank, D. W. (2009). Epidemiology of child traumatic stress. Current Psychiatry Reports, 11(4), doi: /s Gabbay, V., Oatis, M. D., Silva, R. R., & Hirsch, G. (2004). Epidemiological aspects of ptsd in children and adolescents. In R. R. Silva (Ed.), Posttraumatic stress disorder in children and adolescents: Handbook. New York: Norton. Galea, S., Nandi, A., & Vlahov, D. (2005). The epidemiology of post-traumatic stress disorder after disasters. Epidemiologic Reviews, 27, doi: /epirev/mxi003 Giannopoulou, I., Strouthos, M., Smith, P., Dikaiajou, A., Galanopulou, V., & Yule, W. (2006). Post-traumatic stress reactions of children and adolescents exposed to the Athens 1999 earthquake. European Psychiatry, 21, doi: /j.eurpsy Grills, A. E., & Ollendick, T. H. (2003). Multiple informant agreement and the anxiety disorders interview schedule for parents and children. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 42, doi: / Horowitz, M. J., Wilner, N., & Alvarez, W. (1979). Impact of Event Scale: a measure of subjective stress. Psychosomatic Medicine, 41, Jensen, P. S., Rubio-Stipec, M., Canino, G., Bird, H. R., Dulcan, M. K., Schwab-Stone, M. E., & Lahey, B. B. (1999). Parent and child contributions to diagnosis of mental disorder: are both informants always necessary? Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 38, doi: / Kenardy, J. A., Spence, S. H., & Macleod, A. C. (2006). Screening for posttraumatic stress disorder in children after accidental injury. Pediatrics, 118, doi: /peds doi: /peds Kramer, D., & Landolt, M. (2011). Characteristics and efficacy of early psychological interventions in children and adolescents after single trauma: a meta-analysis. European Journal Of Psychotraumatology, 2. doi: /ejpt.v2i Lyneham, H. J., Abbott, M. J., & Rapee, R. M., (2007). Interrater reliability of the Anxiety Disorders Interview Schedule for dsm-iv: Child and parent version. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 46, doi: /chi.0b013e a09 McFarlane, A. C. (1987). Family functioning and overprotection following a natural disaster: The longitudinal effects of posttraumatic morbidity. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 21, doi: / Nauta, M. H., Scholing, A., Rapee, R. M., Abbott, M., Spence, S. H., & Waters, A. (2004). A parent-report measure of children s anxiety: psychometric properties and comparison with child-report in a clinic and normal sample. Behaviour Research and Therapy, 42, doi: /S (03)

12 kind en adolescent jaargang 35 (2014), nr. 3 Olff, M. (2005). Dutch version of the Children simpactofeventscale(cries-13). Geraadpleegd in juni 2008 van pdf Perrin, S., Meiser-Stedman, R., & Smith, P. (2005). The children s revised impact of event scale (cries): Validity as a screening instrument for ptsd. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 33, doi: /S Sack, W. H., Seeley, J. R., Him, C., & Clarke, G. N. (1998). Psychometric properties of the Impact of Events Scale in traumatized Cambodian refugee youth. Personality and Individual Differences, 25, doi: /S (98) Siebelink, B. M., & Treffers, Ph. D. A. (2001). Dutch translation of the Anxiety Disorders Interview Schedule for DSM-IV: ChildandParentVersion. Lisse/Amsterdam: Swets & Zeitlinger. Silverman, W. K., & Albano, A. M. (1996). The Anxiety Disorders Interview Schedule for Children for DSM-IV:Child and Parent Version. San Antonia, the Psychological Corporation. Silverman, W. K., Saavedra, L. M., & Pina, A. A. (2001). Test-retest reliability of anxiety symptoms and diagnoses with Anxiety Disorders Interview Schedule for dsm-iv: child and parent versions. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40, doi: / Smith, P., Perrin, S., Dyregrov, A., & Yule, W. (2003). Principal components analysis of the Impact of Event Scale with children in war. Personality and Individual Differences, 34, doi: /S (02) Terr, L. C. (2003). Childhood Traumas: An Outline and Overview. Focus: the journal of lifelong learning in psychiatry, 1, Van der Kooij, I. W., Verlinden, E., De Jonge, C. D. E., De Kruijf, S., Bipat, S., Boer, F.,... Graafsma, T. L. G. (2013). Use of a Screening Tool for Post Traumatic Stress Disorder in Children in Suriname. Academic Journal of Suriname, 4, Verlinden, E., Van Meijel, E. P. M., & Lindauer, R. J. L. (2009). Posttraumatic stress disorder, child and parent interview. Extended adaptation of the PTSD module of the ADIS-C. De Bascule, Amsterdam. Unpublished manuscript. Yule, W., & Williams, R. (1990). Posttraumatic stress reactions in children. Journal of Traumatic Stress, 3, doi: /jts Zhang N., Zhang, Y., Wu, K., Zhu, Z., & Dyregrov, A. (2011). Factor structure of the Children s Revised Impact of Event Scale among children and adolescents who survived the 2008 Sichuan earthquake in China. Scandinavian Journal of Psychology, 52, doi: /j x 176