Welke kinderen ontwikkelen langdurige stressklachten na een schokkende gebeurtenis?
|
|
- Anneleen van Wijk
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Eva Alisic Welke kinderen ontwikkelen langdurige stressklachten na een schokkende gebeurtenis? SAMENVATTING Wanneer kinderen een schokkende gebeurtenis meemaken, komen de meesten er na enkele weken weer bovenop. Enkele kinderen ontwikkelen echter langdurige stressklachten. Kunnen we voorspellen welke kinderen dat zijn? Onderzoekers van het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht voerden een meta-analyse uit op internationaal gepubliceerde studies om de sterkste predictoren te identificeren. De belangrijkste voorspellende variabelen bleken psychische klachten op korte termijn (acute stress, posttraumatische stress, angst en depressie) na de gebeurtenis en stressklachten van ouders te zijn. Veel kinderen hebben last van stressreacties in de nasleep van een schokkende gebeurtenis 1 Inleiding Het afgelopen jaar zijn we een aantal keren opgeschrikt door zeer tragische gebeurtenissen. In Noorwegen werden tientallen mensen gedood en raakten meer dan 140 mensen gewond door de aanvallen van Anders Breivik. In eigen land richtte Tristan van der V. een bloedbad aan in Alphen aan den Rijn. Op kleinere schaal komen dagelijks schokkende gebeurtenissen voor, zoals ernstige auto-ongelukken, geweld op straat, en het plotseling verliezen van een dierbare. De American Psychiatric Association definieert een schokkende gebeurtenis als een ervaring waarbij iemand slachtoffer of getuige is van een dreigende of feitelijke dood, ernstige verwonding of schending van de fysieke integriteit (American Psychiatric Association (2000), objectief criterium, p. 467). Kinderen blijven helaas niet gespaard ten aanzien van dit soort ervaringen. Bij een recente studie onder 1770 Nederlandse basisschoolkinderen (Alisic, Van der Schoot, Van Ginkel & Kleber, 2008) rapporteerde ongeveer een op de zeven leerlingen uit de bovenbouw een schokkende gebeurtenis. Het plotseling verliezen van een broertje, zusje of ouder werd het meest frequent opgeschreven. Veel kinderen hebben last van stressreacties in de nasleep van een schokkende gebeurtenis. Klachten die vaak voorkomen zijn het herbeleven van de gebeurtenis (bijv. nachtmerries, posttraumatisch spel), vermijding van situaties of mensen die te maken hebben met de gebeurtenis en een verhoogde prikkelbaarheid (bijv. snel geïrriteerd zijn, concentratieproblemen). Deze reacties zijn normaal na zo n abnormale, beangstigende gebeurtenis en nemen meestal geleidelijk af in de eerste vier tot zes weken na de gebeurtenis. Een kleiner maar toch beduidend aantal kinderen heeft langdurig last van stressklachten en ontwikkelt een posttraumatische stressstoornis (PTSS; American Psychiatric Association, 2000). De schattingen van het aantal kinderen dat een PTSS krijgt lopen uiteen. De meeste studies noemen percentages rond de 10-20% (Kahana, Feeny, Youngstrom & Drotar, 70 Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 51 (2012) 70-75
2 2006; Kassam-Adams et al., 2011). Langdurige stressklachten vormen een risico voor de ontwikkeling van kinderen. Zo heeft PTSS negatieve effecten op schoolprestaties, sociaal functioneren, fysieke gezondheid en emotioneel welzijn (Fairbank & Fairbank, 2009; Seng, Graham- Bermann, Clark, McCarthy & Ronis, 2005). Sinds kort richten traumaonderzoekers zich op het onderscheiden van verschillende patronen in het herstel van kinderen na een schokkende gebeurtenis. Le Brocque, Hendrikz en Kenardy (2010) volgden bijvoorbeeld kinderen die opgenomen werden in het ziekenhuis na een ongeluk. Ze beschreven drie paden waarlangs symptomen zich ontwikkelden. De veerkrachtige kinderen vertoonden op geen enkel moment stressniveaus in het klinisch gebied: ze rapporteerden slechts licht verhoogde stressniveaus die vervolgens afnamen (57% van de kinderen). In het herstel -traject hadden kinderen in eerste instantie veel stressklachten die na enkele weken snel minder werden (bij 33% van de respondenten). Het chronische verloop liet ten slotte ononderbroken hoge niveaus van stress zien tot twee jaar na de gebeurtenis (10% van de kinderen). De auteurs vermoeden echter dat dit laatste percentage een onderschatting is omdat er relatief veel ontbrekende gegevens waren bij kinderen met hoge klachtenniveaus. We weten dat minimaal een op de tien kinderen na een schokkende gebeurtenis langdurige klachten ontwikkelt. Welke kinderen zijn dat? Als we kinderen die een grote kans op chronische posttraumatische stress lopen snel kunnen identificeren, kunnen we hulpverlening heel gericht inzetten voor die kinderen die er het meest bij gebaat zijn. We zijn daarom met een Utrechts team (van het UMC en de Universiteit Utrecht 1 ; Alisic, Jongmans, Van Wesel & Kleber, 2011) aan de slag gegaan om factoren te identificeren die langetermijnklachten na trauma bij kinderen voorspellen. In het vervolg van dit artikel komen de methode, de resultaten en de conclusies van het onderzoek aan de orde. 2 Meta-analyse In plaats van een nieuwe studie te starten, besloten we de statistische bevindingen van internationale studies naar posttraumatische stress bij kinderen te combineren door middel van een metaanalyse. Daarmee konden we namelijk veel meer participanten en (mogelijk) voorspellende factoren includeren dan met een enkele studie mogelijk was. Via een systematische zoektocht in internationale literatuurdatabases identificeerden we potentieel relevante onderzoeken. De studies moesten aan specifieke eisen voldoen. Zo moesten ze een natuurlijk proces van herstel na trauma onderzoeken. Dat wil zeggen, een situatie waarin sommige kinderen en families hulp zoeken en anderen niet. Studies die een interventie onderzochten werden niet meegenomen; ze bevatten relatief veel kinderen met hoge symptoomniveaus en we verwachtten dat er een effect van de therapie te bemerken zou zijn. De belangrijkste andere inclusiecriteria betroffen a de mate van blootstelling van de participanten in de studie (de volledige groep respondenten moest blootgesteld zijn aan een schokkende gebeurtenis) b de timing van de metingen (in ieder geval kort na de gebeurtenis voor de predictoren en ten minste eenmaal na 3 maanden of meer voor de maat van stressklachten) en c de aard van de uitkomstmaat (posttraumatische stressreacties waarbij minimaal herbeleving en vermijding in het meetinstrument verwerkt waren). 71
3 We vonden 40 longitudinale studies met een totaal van 7039 jonge respondenten (t/m 18 jaar). De studies keken naar posttraumatische stress na een variëteit aan schokkende gebeurtenissen: ongevallen, rampen, levensbedreigende ziekte, oorlog, terrorisme en ander geweld. Elke studie had zijn eigen focus en creatieve ideeën. Dit resulteerde in een groot aantal verschillende voorspellende factoren, variërend van het aantal röntgenfoto s dat in het ziekenhuis genomen werd tot de mate van ervaren sociale steun. Om tot robuuste resultaten te komen, betrokken we alleen die predictoren in de analyse die in ten minste 5 afzonderlijke studies werden gemeten. Dit verkleinde het aantal variabelen van meer dan 80 tot 12. Deze 12 betroffen verschillende demografische kenmerken, psychische klachten kort na de gebeurtenis, de ernst van verwondingen en stress van ouders. Wat waren de beste voorspellers? Zou de ernst van de verwonding een grotere rol spelen dan ouderlijke stressklachten? En zouden demografische kenmerken van nut zijn bij het voorspellen van langdurige posttraumatische stress bij een kind? De sterkst voorspellende factoren bleken psychische klachten op korte termijn en ouderlijke stressklachten te zijn. Om met de eerste te beginnen: kinderen en jongeren met meer symptomen van acute stress (gemeten binnen 1 maand na de gebeurtenis), posttraumatische stress (1-3 maanden na de gebeurtenis), depressie of angst, hadden meer last van lange termijn posttraumatische stressklachten. De effectgrootte van deze variabelen varieerde van.44 tot.56; een groot effect. De hoeveelheid klachten op korte termijn vertelt ons dus iets over de hoeveelheid klachten op lange termijn (maar niet alles; maximaal 31%). Interessant genoeg waren stressklachten van ouders ook vrij sterke voorspellers. De rol van ouders bij het herstel van kinderen na een schokkende gebeurtenis heeft pas sinds korte tijd de aandacht van onderzoekers. Dat lijkt een belangrijke aanwinst. Overigens is het belang van de rol van ouders niet alleen een bevinding van onze meta-analyse, ook in een interviewstudie (Alisic, Boeije, Jongmans & Kleber, in druk a) kwam het thema naar voren. We vroegen ouders van kinderen van 8 tot 12 jaar die meer dan 6 maanden geleden een traumatische gebeurtenis hadden meegemaakt, om terug te kijken op het herstel van hun kind. Ouders haalden in hun beschrijvingen regelmatig hun eigen rol en de rol van hun eigen stressreacties aan. Deze moeder had een ernstig auto-ongeluk overleefd met haar zoon en vertelde over mijlpalen in zijn herstel: Hij heeft nog wel een stap terug gemaakt. Op een gegeven moment dat we dachten we gaan toch weer terug [naar therapie] Toen werd-ie echt depressief, hij had het zwaar te pakken. Ik heb zo n vermoeden dat dat is omdat ik instortte. Dat denk ik. Ik ben natuurlijk altijd gewoon heel sterk geweest in die periode. En vanaf dat moment was ik even helemaal de weg kwijt. De meta-analyse toonde ook aan dat meisjes een licht verhoogde kans hebben op lange termijn stressklachten. Voor dit sekseverschil zijn meerdere verklaringen mogelijk. Wellicht hebben meisjes sneller ernstige klachten dan jongens na trauma maar het zou ook kunnen dat meisjes meer geleerd hebben om klachten te rapporteren dan jongens, of dat internaliserende problemen zoals angst en depressie meer bij meisjes voorkomen terwijl jongens andere typen klachten (bijv. gedragsproblemen) vertonen. De ernst van de verwondingen en de duur van opname in het ziekenhuis lieten ook een klein effect zien. Hetzelfde gold voor de hartslag van een kind bij opname. Recent hebben enkele onderzoekers gesuggereerd dat een verhoogde hartslag een marker kan zijn van stresshormonen die tijdens de ge- 72
4 Ernst van verwonding Sekse (meisje) beurtenis zijn vrijgekomen (O Donnell, Creamer, Elliott & Bryant, 2007). Ten slotte was een aantal variabelen nietsignificant: leeftijd, minderheidsstatus (etniciteit) en sociaaleconomische status droegen niet bij aan de voorspelling van latere stressklachten. In de figuur zijn alle 12 variabelen en de sterkte van de relatie met posttraumatische stress op de lange termijn weergegeven. Duur van ziekenhuisopname Posttraumatische stress Indicatie van effectgroottes: <.30 klein effect medium effect.50 groot effect Acute stress 2 Figuur 1 De relatie van 12 predictoren met chronische.51 Posttraumatische stress bij kind ( 3 maand na trauma) posttraumatische stress bij kinderen 3 Conclusie.18 Wat betekenen deze bevindingen nu voor het voorspellen van langdurige posttraumatische stressklachten bij kinderen en jongeren? In ieder geval komen we er niet door alleen enkele demografische gegevens in ogenschouw te nemen..48 Hartslag Depressieve symptomen Angst symptomen Ouderlijke stress 1 Posttraumatische stress = 1-3 mnd na trauma 2 Acute stress = 0-1 mnd na trauma (Alle andere predictoren < 3 mnd gemeten) Voorlopig weten we dat een meerderheid van de kinderen en jongeren die een schokkende gebeurtenis meemaken via natuurlijke wijze herstellen. Ongeveer 10 tot 20% van de kinderen kampt echter langdurig met stressklachten Wellicht kunnen we echter een checklist maken van de negen variabelen die wel significant bijdroegen aan de voorspelling. Helaas konden we de voorspellende waarde van de combinatie van de variabelen niet testen. Door de grote verscheidenheid in bestudeerde factoren, instrumenten en analyses waren er niet genoeg studies die meerdere variabelen op dezelfde manier samen betrokken en konden we alleen naar univariate relaties (tussen één variabele en de uitkomst) kijken. Enkele individuele studies hebben wel gekeken naar de voorspellingskracht van screeningsinstrumenten die meerdere variabelen combineren. Ze rapporteerden veelbelovende resultaten (Winston, Kassam-Adams, García-España, Ittenbach & Cnaan, 2003). Met de toenemende aandacht voor onderzoek bij kinderen zal een meta-analyse naar combinaties van voorspellers in de toekomst mogelijk zijn, met goed onderbouwde screening als resultaat. Toekomstig onderzoek zal ook inzicht bieden in de voorspellende waarde van de meer dan 70 variabelen die we moesten excluderen. Enkele populatiestudies hebben bijvoorbeeld aangetoond dat eerdere blootstelling aan trauma kinderen kwetsbaar maakt voor posttraumatische stress. Bovendien bleek een eerdere psychiatrische aandoening in de familie of het zelf gehad hebben van een angststoornis voorspellend te zijn (Copeland, Keeler, Angold & Costello, 2007). Hoewel de populatiestudies van goede kwaliteit zijn, zijn het losse en voornamelijk Amerikaanse studies. Om van echt sterk bewijs te kunnen spreken zijn er meerdere studies uit verschillende landen nodig. Daarnaast is het voor toekomstig onderzoek essentieel om naar mogelijke beschermende factoren te kijken. Sociale steun is bij volwassenen een belangrijke beschermende variabele (Brewin, Andrews & Valentine, 2000). We had- 73
5 den voor onze meta-analyse helaas niet genoeg studies om de resultaten bij kinderen te analyseren. We hebben echter wel indicaties dat sociale steun ook bij kinderen een belangrijke rol speelt. In interviews waarin kinderen van 8 tot 12 jaar terugkeken op hun verwerking van een schokkende gebeurtenis (Alisic, Boeije, Jongmans & Kleber, in druk b), praatten velen van hen spontaan over de steun die ze hadden ervaren. Sommigen vertelden zelfs precies hoeveel kaarten zij van vrienden hadden ontvangen of brachten plakboeken met tekeningen van hun klasgenoten mee naar het interview. Voorlopig weten we dat een meerderheid van de kinderen en jongeren die een schokkende gebeurtenis meemaken via natuurlijke wijze herstellen. Ongeveer 10 tot 20% van de kinderen kampt echter langdurig met stressklachten. Om die kinderen te identificeren en hulp te kunnen bieden moeten we in ieder geval oog hebben voor ernstige stressreacties op korte termijn. Daarnaast moeten we niet alleen naar de klachten van kinderen kijken maar ook in de gaten houden hoe het met hun ouders gaat. NOOT 1 Het team bestond naast de auteur uit prof. Marjan Jongmans, Dr. Floryt van Wesel en prof. Rolf Kleber. GERAADPLEEGDE LITERATUUR Alisic, E., Boeije, H.R., Jongmans, M.J. & Kleber, R.J. (in druk a). Children s perspectives on recovery from trauma: A qualitative study. Journal of Loss and Trauma. Alisic, E., Boeije, H.R., Jongmans, M.J. & Kleber, R.J. (in druk b). Supporting children after single-incident trauma: Parents views. Clinical Pediatrics. Alisic, E., Jongmans, M.J., Van Wesel, F. & Kleber, R.J. (2011). Building child trauma theory from longitudinal studies: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 31, Alisic, E., Van der Schoot, T.A., Van Ginkel, J.R. & Kleber, R.J. (2008). Looking beyond posttraumatic stress disorder in children: Posttraumatic stress reactions, posttraumatic growth, and quality of life in a general population sample. Journal of Clinical Psychiatry, 69, American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV - Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association. Brewin, C.R., Andrews, B. & Valentine, J.D. (2000). Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, Copeland, W.E., Keeler, G., Angold, A. & Costello, E.J. (2007). Traumatic events and posttraumatic stress in childhood. Archives of General Psychiatry, 64, Fairbank, J.A. & Fairbank, D.W. (2009). Epidemiology of child traumatic stress. Current Psychiatry Reports, 11, Kahana, S.Y., Feeny, N.C., Youngstrom, E.A. & Drotar, D. (2006). Posttraumatic stress in youth experiencing illnesses and injuries: An exploratory meta-analysis. Traumatology, 12, Kassam-Adams, N., García-España, J.F., Marsac, M.L., Kohser, K.L., Baxt, C., Nance, M. & Winston, F. (2011). A pilot randomized controlled trial assessing secondary prevention of traumatic stress integrated into pediatric trauma care. Journal of Traumatic Stress, 24, Le Brocque, R.M., Hendrikz, J. & Kenardy, J.A. (2010). The course of posttraumatic stress in children: Examination of recovery trajectories following traumatic injury. Journal of Pediatric Psychology, 35,
6 O Donnell, M.L., Creamer, M., Elliott, P. & Bryant, R. (2007). Tonic and phasic heart rate as predictors of posttraumatic stress disorder. Psychosomatic Medicine, 69, Seng, J.S., Graham-Bermann, S.A., Clark, M.K., McCarthy, A.M. & Ronis, D.L. (2005). Posttraumatic Stress Disorder and physical comorbidity among female children and adolescents: results from service-use data. Pediatrics, 116, e767-e776. Winston, F.K., Kassam-Adams, N., GarciaEspaña, J.F., Ittenbach, R. & Cnaan, A. (2003). Screening for risk of persistent posttraumatic stress in injured children and their parents. JAMA, 290, O V E R DE AUTE UR Dr. Eva Alisic is psycholoog-onderzoeker bij het Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren (UMC Utrecht) en Monash Injury Research Institute (Melbourne, Australië). E.Alisic@umcutrecht.nl. Ze schrijft over trauma en herstel op haar blog Hett Ontwikkel OntwikkelingsVolgModel Onttwikkeling ingsvolgmode gsvolg g odell Het OntwikkelingsVolgModel V Verantwoording er a nntw tw o o rdin ach h ter nd in f fo o r ma matie ti e Ver an r dinng en ac din te e rg r o ndin Verantwoording en achtergrondinformatie Jos J. Louwe (red.) 75 ISBN Jo ou we (red.) J o s J. J. L uwe (red Louwe ((r re d. ) ed Het OntwikkelingsVolgModel (OVM) van het Seminarium voor Orthopedagogiek (OVM) is een digitaal observatiesysteem waarin allerlei aspecten van de ontwikkeling van kinderen en jongeren (van peuter tot puber) in de vorm van ontwikkelingsen leerlijnen zijn uitgewerkt, aangevuld met concrete handelingssuggesties voor leerlingen die dreigen uit te vallen. Het OVM is daarmee een compleet volgsysteem plus interventiepakket voor gebruik in VVE s en in het primair (regulier en speciaal) en het voortgezet (speciaal) onderwijs. In dit boek worden de uitgangspunten van het OVM, de onderliggende visie op onderwijs en opvoeding en de uitwerking ervan in de praktijk van het handelingsgericht werken beschreven en theoretisch verantwoord NUR ,85
Nederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Publiekssamenvatting PRISMO. - De eerste resultaten-
Publiekssamenvatting PRISMO - De eerste resultaten- Inleiding In maart 2005 is de WO groep van de Militaire GGZ gestart met een grootschalig longitudinaal prospectief onderzoek onder militairen die werden
Voorwoord 7 Leeswijzer 9
Inhoudsopgave Voorwoord 7 Leeswijzer 9 Deel I Traumatische ervaringen 1 Wat kinderen kunnen meemaken 15 2 De reacties van kinderen op trauma 21 3 De impact op het gezin en de school 33 Deel II Kinderen
Summary & Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting De meeste studies na rampen richten zich op de psychische problemen van getroffenen zoals post-traumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angst. Naast deze gezondheidsgevolgen van psychische
Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel
Evidence-based handelen. Is er al niet genoeg onderzoek gedaan voor interventies na trauma? Onderwerpen
Is er al niet genoeg onderzoek gedaan voor interventies na trauma? Hennie Boeije i.s.m. Floryt van Wesel Symposium Kinderen en trauma: van wetenschappelijk onderzoek naar implicaties voor de praktijk,
Workshop: Dwangtoepassing en traumatisering op acute opnameafdelingen
Workshop: Dwangtoepassing en traumatisering op acute opnameafdelingen C. Van der Venne, onderzoeker Y. Van der Zalm, student verplegingswetenschappen W. Nugteren, student verplegingswetenschappen Programma
Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp
De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp Nancy Van Loey Wetenschappelijk onderzoeker VSBN Corinne Reynders Onderzoekscoördinator België Inhoud
Onbezorgdvliegen SVL- vragenlijst
Onbezorgdvliegen SVL- vragenlijst Om uw deelname zo goed mogelijk voor te bereiden en uw kans op een succesvolle deelname te vergroten vinden wij het belangrijk om te weten of u iets heeft meegemaakt dat
Posttraumatische stressstoornis na uitzending
Posttraumatische stressstoornis na uitzending Factsheet Inleiding Een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking (ongeveer 80%) krijgt ooit te maken met één of meer potentieel traumatische gebeurtenissen.
GGZ aanpak huiselijk geweld
GGZ aanpak huiselijk geweld Wat is er nodig en wat helpt Jeannette van Borren Mei 2011 Film moeder en zoon van Putten Voorkomen van problemen is beter en goedkoper dan genezen Preventieve GGZ interventies
Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Lange termijn effecten prehospitaal handelen: De kater komt later. Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC
prehospitaal handelen: De kater komt later Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC RS infectie, 10 dagen oud Meningococcen infectie, 1 jaar Asystolie bij cardiomyopathie,
Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
TSCYC Ouderversie. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. Jeroen de Groot. ID 256-18 Datum 24.12.2014. Informant:
TSCYC Ouderversie Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen ID 256-18 Datum 24.12.2014 Informant: Mieke de Groot-Aerts moeder TSCYC Inleiding 2 / 10 INLEIDING De TSCYC is een vragenlijst die
hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?
Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,
het psychisch functioneren van de ouder, de tevredenheid van de ouders met de (huwelijks)relatie en de gezinscommunicatie. Een beter functioneren van
9 Samenvatting 173 174 9 Samenvatting Kanker is een veel voorkomende ziekte. In 2003 werd in Nederland bij meer dan 72.000 mensen kanker vastgesteld. Geschat wordt dat het hier in 9.000 gevallen om mensen
Pediatrische Medische Stress.
Pediatrische Medische Stress www.zorgvoorhetziekekind.nl @zorgvhziekekind Medisch traumatische stress Wat is het? Hoe herken je het? Wat kunnen we doen? www.nahetziekenhuis.nl www.hetouderkompas.nl www.opkoersonline.nl
rapporteerden. Er werden geen verschillen gevonden in schoolprestaties, spijbelgedrag en middelengebruik tussen de verschillende groepen.
Samenvatting Samenvatting Depressie en angst zijn de meest voorkomende psychische stoornissen in de adolescentie met een enorme impact op het individu. Veel adolescenten rapporteren depressieve en angst
Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in
SAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
S Samenvatting Veldman, Karin.indd :25
S Samenvatting Psychische problemen tijdens de kindertijd en adolescentie kunnen langdurige negatieve gevolgen hebben, bijvoorbeeld doordat ze de overgang van school naar werk negatief beïnvloeden. Jongeren
VICTIMS IN MODERN SOCIETY
VICTIMS IN MODERN SOCIETY (VICTIMS-PROJECT) Fonds Slachtofferhulp in samenwerking met CentERdata en dr. P.G. van der Velden VICTIMS IN MODERN SOCIETY 2018 (VICTIMS-PROJECT) Fonds Slachtofferhulp in samenwerking
Kindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie
Wereldwijd komt een schrikbarend aantal kinderen in aanraking met kindermishandeling, in de vorm van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik, verwaarlozing, of gebrek aan toezicht. Soms zijn kinderen
Samenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook
De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.
RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede
Lange termijn functioneren en participatie bij jongeren met chronische pijn en vermoeidheid. Tessa Westendorp
Lange termijn functioneren en participatie bij jongeren met chronische pijn en vermoeidheid Tessa Westendorp 24 januari 2014 Hoofdthema s binnen mijn onderzoek: Revalidatiebehandeling Jongeren met chronisch
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning
Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Het moeilijke kind stelt ons vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Omgaan met littekens. Els Vandermeulen. Psychologe BWC Neder-over-Heembeek Februari 2014
Omgaan met littekens Els Vandermeulen Psychologe BWC Neder-over-Heembeek Februari 2014 1. Huid 2. Brandwonden 3. Littekens 4. Traumatische gebeurtenis 5. Onzichtbare littekens 6. Psychische problemen 1.
Psychotraumatologie: eenheid en verscheidenheid in een veelstromenland. Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 19 april 2012
Psychotraumatologie: eenheid en verscheidenheid in een veelstromenland Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 19 april 2012 Waarom werd PTSS destijds geïntroduceerd? Gevolgen van de Vietnam-oorlog Task force in de
TSCYC. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. HTS Report. Julia de Vries ID Datum Ouderversie
TSCYC Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen HTS Report ID 15890-3156 Datum 18.07.2017 Ouderversie Informant: Jeroen de Vries Vader INLEIDING TSCYC 2/8 Inleiding De TSCYC is een vragenlijst
Schrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD
Schrik om het hart! Center of Research on Psychology in Somatic diseases Promotoren: Peter de Jonge, PhD Johan Denollet, PhD Dr. Annelieke Roest Anxiety and Depression In Coronary Heart Disease: Annelieke
Samenvatting (Summary in Dutch) Het Belang van Leeftijdsgenoten: Sociale Problemen in de Kleuterklas en de Ontwikkeling van Psychische Problemen
(Summary in Dutch) Het Belang van Leeftijdsgenoten: Sociale Problemen in de Kleuterklas en de Ontwikkeling van Psychische Problemen 141 Als kinderen psychische problemen ontwikkelen zoals gedragsproblemen
Op naar een dynamische maat voor gezondheid: Universeel criterium van gezondheid. Kritische transitie
Op naar een dynamische maat voor gezondheid: Veerkracht! Drs. Sanne Gijzel Arts-onderzoeker, Promovenda Afdeling Geriatrie Sanne.Gijzel@radboudumc.nl Universeel criterium van gezondheid Goede functie verlies
samenvatting Opzet van het onderzoek
167 Angst en depressie komen vaak voor bij kinderen. Angst en depressie beïnvloeden niet alleen het huidige welbevinden van kinderen, maar kunnen ook een negatieve invloed hebben op hun verdere leven.
100% ONLINE CGT GOOI HET KIND NIET MET HET BADWATER WEG! DR. JEROEN RUWAARD
100% ONLINE CGT GOOI HET KIND NIET MET HET BADWATER WEG! DR. JEROEN RUWAARD ONLINE COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE 2 100% Online CGT E-BOOMING? 3 100% Online CGT MIND THE GAP! 4 100% Online CGT EFFECTEN ONLINE
Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het
Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve
Risk factors for the development and outcome of childhood psychopathology NEDERLANDSE SAMENVATTING
Risk factors for the development and outcome of childhood psychopathology EDERLADSE SAMEVATTIG 157 Het komt regelmatig voor dat psychiatrische klachten clusteren in families. Met andere woorden, familieleden
Omdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals
Gedragsproblemen komen veel voor onder kinderen en adolescenten. Als deze problemen ernstig zijn en zich herhaaldelijk voordoen, kunnen ze een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren van
3/13/2014 EFFECTIEVE HULPVERLENING VOOR KINDEREN NA PARTNERGEWELD. Preventieve cursus voor kinderen blootgesteld aan partnergeweld
EFFECTIEVE HULPVERLENING VOOR KINDEREN NA PARTNERGEWELD MATHILDE OVERBEEK, CLASIEN DE SCHIPPER FRANCIEN LAMERSWINKELMAN, CARLO SCHUENGEL PARTNERGEWELD Partnergeweld komt veel voor Getuige zijn van partnergeweld
Madelon Bronner Emma Kinderziekenhuis 30 september 2010
Madelon Bronner Emma Kinderziekenhuis 30 september 2010 Aanwezigen Bijna 70 deelnemers 80% psychologen pedagogisch medewekers maatschappelijk werk 20% verpleegkundigen artsen anders Programma 15.15-16.00
SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Sjef Berendsen. EMDR als vroeginterventie in de acute fase na een schokkende gebeurtenis.
Sjef Berendsen EMDR als vroeginterventie in de acute fase na een schokkende gebeurtenis www.bsl.nl EMDR als vroeginterventie Sjef Berendsen Natuurlijk Beloop PTSS-symptomen (NICE PTSD Guideline, 2005)
Exposure to Parents Negative Emotions in Early Life as a Developmental Pathway in the Intergenerational Transmission of Depression and Anxiety E.
Exposure to Parents Negative Emotions in Early Life as a Developmental Pathway in the Intergenerational Transmission of Depression and Anxiety E. Aktar Summary 1 Summary in Dutch (Samenvatting) Summary
Samenvatting. (Dutch Summary)
(Dutch Summary) In dit proefschrift is de ontwikkeling van gedrags- en emotionele problemen van tweelingen en eenlingen in de leeftijd van 3 tot 12 jaar onderzocht. In hoofdstuk 1 wordt een introductie
Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.
Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende
Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit
het laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
De effecten van het Medisch Onderzoek Vliegramp Bijlmermeer op de
Samenvatting De effecten van het Medisch Onderzoek Vliegramp Bijlmermeer op de gezondheidsbeleving van bewoners en hulpverleners In de jaren die volgden op de vliegramp Bijlmermeer op 4 oktober 1992, ontstond
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Chapter 9 CHAPTER 9. Samenvatting
CHAPTER 9 Samenvatting 115 Kanker en behandelingen voor kanker kunnen grote invloed hebben op de lichamelijke gezondheid en het psychisch functioneren van mensen. Er is veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit
PTSS - diagnostiek en behandeling. drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren
PTSS - diagnostiek en behandeling drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren Opbouw Diagnose PTSS Prevalentiecijfers PTSS en arbeid Preventie van PTSS Behandeling
Screening van gedragsproblemen en consequenties hiervan op effect van interventies. Walter Matthys
Screening van gedragsproblemen en consequenties hiervan op effect van interventies Walter Matthys Preventie en behandeling Wezenlijk verschillend? Voorbeeld: Coping Power (Minder boos en opstandig) bij
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Onderzoek naar fysiologische stress (re)activiteit als een endofenotype voor middelengebruik in de adolescentie
Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Onderzoek naar fysiologische stress (re)activiteit als een endofenotype voor middelengebruik in de adolescentie Stoornissen in het gebruik van middelen
Reductie medisch traumatische Stress. Prof. Dr. Martha Grootenhuis
Reductie medisch traumatische Stress Prof. Dr. Martha Grootenhuis Presentatie vandaag Medisch traumatische stress Kinderoncologie: Waarom het Maxima? Strategieën in Maxima om stress te verminderen 2 Medisch
SAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift
153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met
Kinderneurologie.eu. Nachtmerrie. www.kinderneurologie.eu
Nachtmerrie Wat is een nachtmerrie? Een nachtmerrie is een slaapprobleem waarbij kinderen of volwassenen plotseling wakker worden nadat ze heel eng gedroomd hebben en deze droom nog heel goed kunnen herinneren.
Samenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Interactionistische perspectieven benadrukken dat de persoon en zijn of haar omgeving voortdurend in interactie zijn en samen een systeem vormen. Dit idee van integratie
De oorlog uit het kind halen?
De oorlog uit het kind halen? De rol van de school bij het versterken veerkracht Bram Tuk b.tuk@pharos.nl LOWAN VO 10-4-2017 Foto: Warchild DEZE POWERPOINT IS NA DE WORKSHOPS AANGEVULD OP BASIS VAN TER
Hulp nodig binnen uw organisatie? Wij staan voor u klaar!
www.emergenz.nl Gespecialiseerd in: 24/7 Trauma opvang & Nazorg Bedrijfsmaatschappelijk werk Trainingen EMDR Vertrouwenspersoon Management coaching Hulp nodig binnen uw organisatie? Wij staan voor u klaar!
DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE. Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student
DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student Definitie trauma in de kindertijd Emotioneel misbruik Emotionele verwaarlozing Fysiek misbruik Fysieke verwaarlozing Seksueel misbruik
Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
De ontwikkeling van depressie bij kinderen en adolescenten met ADHD
De ontwikkeling van depressie bij kinderen en adolescenten met ADHD Samenvatting 10 tot 40% van de kinderen en adolescenten met ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) ontwikkelen symptomen van
Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 207 208 Deel I Het wordt steeds belangrijker gevonden om kinderen een stem te geven. Hierdoor kunnen kinderen beter begrepen worden en kan hun ontwikkeling worden geoptimaliseerd.
De gevolgen van trauma en stress in de volwassenheid en uitgestelde klachten
De gevolgen van trauma en stress in de volwassenheid en uitgestelde klachten Cogis Symposium Trauma: late gevolgen voor kinderen en volwassenen 12 oktober 2011 Geert Smid Paul Celan: late gevolgen van
Samenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Samenvatting Resultaten PMA leerlingcoaching SWV VO Gorinchem & SWV-ND. Folkert van Oorschot, Bsc
Samenvatting Resultaten PMA leerlingcoaching SWV VO Gorinchem & SWV-ND Folkert van Oorschot, Bsc Datum: 5 september 2018 Introductie Binnen het onderwijs zijn er leerlingen met uiteenlopende problemen
Time does not heal all wounds: Identifying children suffering from psychological trauma Verlinden, E.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Time does not heal all wounds: Identifying children suffering from psychological trauma Verlinden, E. Link to publication Citation for published version (APA): Verlinden,
waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening.
amenvatting Elk jaar krijgen in Nederland zo n 45.000 mensen een beroerte, ook wel CVA (Cerebro Vasculair Accident) genoemd. Ongeveer 60% van hen keert na opname in het ziekenhuis of revalidatiecentrum
Ouderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte.
Bespreking artikel Ouderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte. Auteurs: P.C. Van der Ende, MSc, J.T. van Busschbach, phd, J. Nicholson, phd, E.L.Korevaar, phd & J.van Weeghel,
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Wetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
SUMMARY IN DUTCH. Summary in Dutch
SUMMARY IN DUTCH Summary in Dutch Summary in Dutch Introductie Dit proefschrift richt zich met name op het voorspellen van de behandeluitkomst bij kinderen met angststoornissen. Een selectie aan variabelen
Wat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld?
NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Het vertrekpunt van dit proefschrift was een probleem dat in de klinische praktijk veel voorkomt. Mensen die een angststoornis hebben gebruiken vaak antidepressiva.
Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg
Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit
Oud worden en sterven met de oorlog
Oud worden en sterven met de oorlog Mede mogelijk gemaakt door de Stichting 1940-1945 1 Oud worden en sterven met de oorlog Over wie gaat het Schokkende gebeurtenissen Kenmerken en stressreacties Verwerking
Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht
Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht Flip Kolthoff, psychiater Radboud Universitair Centrum voor Mindfulness, GGZ Noord-Holland-Noord Flip Kolthoff, VUmc, 20-01-2012 1 Inleiding Flip Kolthoff,
Hoe gaat het met pleegkinderen in Nederland?
Hoe gaat het met pleegkinderen in Nederland? Pleegzorgsymposium 19 juni 2014 Em. prof. dr. Jo Hermanns, dr. F.B. van Rooij, M. Arntz MSc, drs. A.M. Maaskant (spreker) Introductie In Nederland ruim 20.000
SaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH)
Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting In hoofdstuk 1 wordt de algemene introductie van dit proefschrift beschreven. De nadruk in dit proefschrift lag op patiënten met hoofd-halskanker (HHK) en
Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere
Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve
Hulpverlening voor kinderen na partnergeweld: Wat werkt? Hoe? Voor wie?
Hulpverlening voor kinderen na partnergeweld: Wat werkt? Hoe? Voor wie? 7 november 2016 Mathilde Overbeek Yulius Academie / Vrije Universiteit Clasien de Schipper, Francien Lamers-Winkelman, Carlo Schuengel
S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid. S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid
S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid Drs. Maud De Venter Drs. Jela Illegems Prof. dr. Filip Van Den Eede S1: Chronische vermoeidheid: onderzoek naar kwetsbaarheid Chronische vermoeidheid:
PRISMO. Prospectie in stress-gerelateerd militair onderzoek. Publiekssamenvatting
PRISMO Publiekssamenvatting PRISMO Prospectie in Stress-gerelateerd Militair Onderzoek (PRISMO) is een grootschalig, langdurig onderzoek uitgevoerd door de Militaire GGZ onder ruim 1000 militairen die
Hulpverlening voor kinderen na partnergeweld
Hulpverlening voor kinderen na partnergeweld Wat werkt? Hoe? Voor wie? Mathilde Overbeek De Horizon Academieprijs is een initiatief van Horizon te Rotterdam. Horizon is een instituut voor jeugdzorg en
Jonge mantelzorger. kinderen van chronisch zieke ouders. Anne Visser-Meily
Jonge mantelzorger kinderen van chronisch zieke ouders Anne Visser-Meily Zorg Patiënt cliënt revalidant focust Van patiënt naar gezin Van kind naar gezin 2 Family centered care ICF model disease functioning
Triple P (Positive Parenting Program): effectief bij gedragsproblemen?
21/11/11 Triple P (Positive Parenting Program): effectief bij gedragsproblemen? Inge Glazemakers Dirk Deboutte Inhoud Het probleem Oplossingen: de theorie Triple P Het project De eerste evaluatie - - -
de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein CR Den Haag Voltooiing PTSS-onderzoeken
Postbus 20701 2500 ES Den Haag Telefoon (070) 318 81 88 Fax (070) 318 78 88 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Datum 12 november 2009 Ons kenmerk P/2009017880
Nederlandse samenvatting. 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en
Nederlandse samenvatting 1. Wat zijn trauma-gerelateerde stoornissen, dissociatieve stoornissen en persoonlijkheidsstoornissen? Van de trauma- en stressorgerelateerde (kortweg trauma-gerelateerde) stoornissen