Het belang van urbane en rurale blauwgroen netwerken als trage wegen voor planten, dieren en mensen.

Transcriptie

1 Het belang van urbane en rurale blauwgroen netwerken als trage wegen voor planten, dieren en mensen. Erik P.C. ROMBAUT, Master in Biology. Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas, Hoogstraat 51, B-9000 Gent / Paleizenstraat 65-67, B-1030 Brussel. KaHo Sint-Lieven, Hospitaalstraat 23, B-9100 Sint-Niklaas (0) erik.rombaut@scarlet.be Lezing Brussel 28/10/2009. studiedag Trage wegen vzw

2 Probleemstelling. Wat is klimaatbestendige stedenbouw? Wat is het beste stedenbouwkundige patroon om de ecologische voetafdruk van steden te verminderen? Wat is het beste stedenbouwkundige patroon om aantrekkelijke condities te creëren voor mensen en voor het herstel van urbane biodiversiteit

3 Concentrische uitbreiding van steden heeft vele nadelen: Gebrek aan ventilatie met koele en vochtige lucht (zomersmog). Toenemende afstanden voor stedelingen naar het platteland. De compacte stad: Athene ( inw. ; Griekenland. )

4 Het stedelijk hitte-eiland effect (The urban heat island effect) f/hiribrochure.pdf

5 Brussel ( inw.) Jonge families met kinderen verlaten het centrum en zoeken de groene stedelijke rand en het platteland op. (Verkeer)onleefbaarheid Gebrek aan avontuurlijk openbaar groen Uit De Corte, 2005

6 New-towns ; garden-cities (tuinsteden) ; broad-acres cities zijn synoniemen als het gaat over gebrek aan densiteit: mensen wonen er ver uit elkaar..

7 Stedelijke densiteit versus energie consumptie. Canadese, Australische en Noord-Amerikaanse steden zijn vaak uitgestrekte tuinsteden met zeer lage densiteiten. Europese en Aziatische steden zijn Middeleeuws en hebben vaak veel hogere densiteiten. Er is een verbazende (exponentiële) correlatie tussen densiteit en energie consumptie. Ideaal lijkt densiteit rond knik: inwoners/ ha.

8 Tuinstedelijke verkavelingen leiden tot urban sprawl, met onbetaalbare openbare nutsvoorzieningen (O.V., post, rioleren, ) 11 km

9 Dus beide modellen voor stadsuitbreiding, de tuinstad en de concentrisch uitbreidende compacte stad, hebben talrijke ecologische en sociologische nadelen. Hoe kunnen stedelijkheid (urbane kenmerken) en landelijkheid (rurale kenmerken) anders met elkaar worden gecombineerd dan in tuinsteden? Hoe kan voldoende compactheid en densiteit worden ontworpen, anders dan in de compacte, concentrische stad?

10 De oplossing: Het Lobbenstad model. Compact bebouwde stadslobben gescheiden door Blauwgroene vingers Uit Tjallingii, 1996

11 Het Lobbenstad model Het lobbenstadmodel is ontwikkeld in de eerste helft van de 20 ste eeuw. In verschillende mate is dit model gebruikt ondermeer in Denemarken voor het vingerplan in Kopenhagen (1948), het algemeen uitbreidingsplan van Amsterdam (AUP 1935) en in steden als Hamburg, Köln (1927), Berlin (Duitsland) en Stockholm (Zweden).

12 In lobbensteden dringen de blauwgroene vingers diep door tot bij het centrum. Amsterdam ( inw.) uit Gieling, 2006

13 Blauwgroene vingers temperen het stedelijk hitte-eiland effect in Berlin ( inw. ; Duitsland) Infrarood opname van de warme stadslobben en de koelere blauwgroene vingers van Berlin. (Cloos, 2006)

14 Berekend voor de stad Valencia (Spanje): Temperatuur verminderen met 1 C: nood aan 10 ha groen 2 C: 50 ha groen 3 C: 200 ha groen

15 Tiergartenpark (Berlin), oppervlakte van 210 ha.

16 Invloed van het Tiergartenpark (Berlin) op de temperatuur. Uit De Blust, 2006.

17 Dicht bebouwde, compacte stadslobben, gescheiden van elkaar door blauwgroene vingers (Tübingen ; inw. ; Duitsland) In de stadslob Französisches Viertel wonen 240 inw./ha en werden 50 à 60 arbeidsplaatsen/ha gecreëerd.

18 De steden Köln ( inw. ; Duitsland) en Kopenhagen ( inw. ; Denemarken) pasten het lobbenstad concept toe. Het vingerplan van Kopenhagen

19 In de blauwgroene vingers kunnen heel wat stedelijke functies een plaats krijgen: stads- en kinderboerderijen, kerkhoven, sportvelden, fit-o-meter, historische fortificaties, parken, volkstuintjes etc.

20 De blauwgroene vingers lenen zich goed voor de locatie van trage wegen naar het stadscentrum en naar platteland. Zwolle (NL) Aalst (B) Culemborg (NL) Houten (NL)

21 De blauwgroene vingers lenen zich goed voor de integratie van trage wegen naar het stadscentrum en naar platteland. Sint-Niklaas (B). Stropers fietspad op oude spoorbedding Maar de aansluiting met het centrum is onveilig

22 Houten (NL). Veilige aansluiting met het centrum via doorkijk tunnel. Kortrijk (B) Collegebrug voor fietsers en voetgangers

23 Trage wegen moeten traag gebruikt worden Houten (NL). Drempel voor hardrijders.

24 Kortrijk (B) Trage wegen veilig aansluiten naar het centraal station.

25 Conflicten tussen trage wegen en auto s vermijden. Houten (NL) Sint-Gillis Waas (B) Stekene (B)

26 Ook rotondes kunnen fietsvriendelijk worden gebouwd. Goes (NL). Rotonde

27 Een groene golf voor fietsers in Kopenhagen (DK)

28 In de blauwgroene vingers kan overtollig hemelwater worden geïnfiltreerd, de biodiversiteit kan erg groot zijn net als de recreatieve waarde. (Culemborg ; inw. ; Nederland)

29 Zorg voor een goed doordachte (kindvriendelijke) public-private gradiënt in de groene omgeving. Casestudy EVA-Lanxmeer Culemborg (NL). De ecowijk EVA-Lanxmeer

30 Stedenbouwkundig ontwerp (Joachim Eble, Tübingen)

31 Groene zones public-private gradiënt 4 Zone 1: Privé tuinen met beschutte terrassen Zone 2: geleidelijke overgang privé naar gemeenschappelijk (mandelig) gebied, zitjes, speelplekken Zone 3: intensief gebruikte openbare ruimte, parkachtig, eetbaar landschap Zone 4: Stadsboerderij met educatieve en sociale functies Zone 5: waterwingebied, natuurlijke oevers

32

33 Doorheen de semi-publieke groene ruimten ontstaat een netwerk van trage wegen: short cuts naar school, sportterrein, winkel,.

34 Zonering en verweving. 4 5

35 Detaillering public-private gradiënt Zones in EVA-Lanxmeer: Private tuinen 2. Semipublieke hof is mandelig terrein 3. Publiek park 4. Publieke stadsboerderij 5. Publieke natuur langs en in rivierarm

36 Overgang van de privé tuinen naar de publieke zones Langzame overgang tussen de private tuinen en de publieke blauwgroene omgeving. De waterpartijen en oevers fungeren als trage wegen voor planten en dieren.

37 Is een doordachte public-private gradiënt ook in de binnenstad mogelijk? Casestudy Kolding (DK).

38 Casestudy Kolding (DK).

39

40 Planten-waterzuiverings-station (PWZ) in Kolding (DK), in een glazen piramide, midden van de semi-publieke tuin.

41 De gemeente beheert de semipublieke binnentuin, in ruil voor selectieve toegankelijkheid voor het publiek: via de trage wegen zijn stadsdelenveilig bereikbaar te voet of met de fiets Kolding (DK) Utrecht (NL)

42 Belang van langzame landschappelijke gradiënten voor diversiteit van trage wegen voor planten en dieren (en veiligheid voor kinderen) Kansrijke beschoeiing van de oevers (B en D). Het natuurlijk verlandingsproces levert rijke natuur op

43 Utrecht (NL) Kromme Rijn Zwolle (NL) Ontwerp langzame gradiënten

44 Aanleg van het correcte patroon (langzame gradiënt) is belangrijk maar onvoldoende want.

45 Relatietheorie van VAN LEEUWEN (1966): tijd is dominant over ruimte. Het patroon (ruimte) wordt bepaald door proces (tijd). Ecologisch groenbeheer is dus bepalend, want oorzaak van grote ruimtelijke diversiteit. Ruimtelijke ordening leidt slechts tot grote diversiteit wanneer het juiste beheer wordt gevoerd. Proces (beheer) is oorzaak, patroon is gevolg.

46 Delft (NL): omschakeling naar ecologisch oeverbeheer. Het gazonbeheer is nog erg intensief. De blauwe reiger heeft een correct patroon (gradiënt) en een correct proces (ecologisch beheer) nodig

47 Intensief (maai)beheer leidt tot scherpe grenzen en geringe biodiversiteit.

48 Laat hooien (niet eerder dan juli) zorgt voor grote biodiversiteit : natuurrijke trage wegen voor planten en dieren flankeren trage wegen voor mensen. Wallonië (B.)

49 Eén of twee keer per jaar maaien en afvoeren (hooien) verschraalt de bodem en leidt tot grote biodiversiteit langs trage wegen. Sint-Gillis Waas (B) Stropers fietsroute op verlaten spoorbedding.

50 Landbouwers kunnen worden ingeschakeld bij het onderhoud van trage wegen (beheersovereenkomsten, ) Kent (UK). South Downs way

51 Begrazingsbeheer zorgt voor veel biodiversiteit langs en op trage wegen. Kent (UK) Millingerwaard (NL)

52 Trage hermeanderde waterwegen met schoon water leveren meer biodiversiteit op dan snelle open riolen. Voor en na re-naturierung

53 Trage wegen voor planten, dieren en soms ook voor mensen. Voeren (B)

54 Snellere wegen voor mensen vernietigen trage wegen voor planten en dieren. Sint-Gillis Waas (B) Voor en na de ruilverkaveling.

55 Trage wegen hebben een groeiend maatschappelijk belang en dus ook een groeiend draagvlak.

56 CONCLUSIE: Naar klimaatbestendige stedenbouw. Lobbensteden kunnen de aangekondigde klimaatswijzigingen (van temperatuur en neerslagverdeling) beter opvangen, want ze: Vertonen aaneengesloten blauwgroene vingers waarin overtollig regenwater kan infiltreren, zodat afwaarts de stad overstromingen worden vermeden. Milderen het stedelijk hitte-eiland effect, want blauwgroene vingers zorgen voor ventilatie van de centra. Blauwgroene vingers worden gedragen door het blauw water netwerk en door groene trage wegen voor planten, dieren en mensen. Ecologisch groenbeheer kan er de urbane biodiversiteit sterk vergroten.