Pensioenfondsen lopen niet leeg, ondanks vergrijzing

Transcriptie

1 Olaf Boschman Week 2 8 januari 2015 Pensioenfondsen lopen niet leeg, ondanks vergrijzing Het vermogen van Nederlandse pensioenfondsen blijft de komende decennia gewoon groeien, ondanks de vergrijzende bevolking. Zelfs een extreme schok met koersdalingen op de aandelenbeurzen brengt daarin geen verandering. Dat blijkt uit een rekenmodel dat Olivier Laseroms van Cardano op verzoek van Pensioen Pro heeft gemaakt. Pensioenfondsen als sinking giants die hun verplichtingen niet kunnen nakomen. Pensioenfondsen als een groot vat dat langzaam leegstroomt en waarin voor jongeren niets meer overblijft. Het zijn twee vaak aangehaalde vergelijkingen die weinig goeds voorspellen voor het vermogen van pensioenfondsen bij vergrijzing. Beide zijn enkele jaren oud en gingen uit van ongewijzigd beleid. Zou het met de spelregels in het aangepaste financieel toetsingskader nog steeds zo zijn dat pensioenfondsen langzaam leeglopen? Er gonsden geluiden in de markt dat er op termijn wel eens sprake zou kunnen zijn van een halvering. Eind 2014 stelde Pensioen Pro daarom de vraag naar de ontwikkeling van het pensioenvermogen in de komende decennia. Pensioenfondsen wagen zich niet aan voorspellingen, zo leerde navraag. Volgens ABP is het veel werk om uit te rekenen, PFZW berekent of rapporteert hierover geen gegevens en Bpf Bouw stelt dat de ontwikkeling afhangt van zoveel factoren dat voorspellingen niet zinvol zijn. Het CPB doet onderzoek naar de ontwikkeling van het pensioenvermogen, maar heeft nog geen resultaten waarmee het naar buiten kan komen. Ook Olivier Laseroms van Cardano, een bureau voor risicobeheer, ziet dat veel factoren de ontwikkeling van het pensioenvermogen beïnvloeden. Wat doet de beroepsbevolking? Blijft het aantal zelfstandigen de komende jaren sterk toenemen? Hoe gaat het met de levensverwachting? Komt de gemiddelde inflatie op lange termijn iets onder de 2% zoals de ECB wil? Het zijn maar enkele van de variabelen die een rol spelen.

2 Rekenmodel Maar in een werkblad kon Laseroms wel een rekenmodel maken, met naast deze ook andere variabelen, zoals het gemiddelde rendement op een beleggingsportefeuille met 50% zakelijke en 50% vastrentende waarden. Verder wordt uitgegaan van pensioenopbouw vanaf 25 jaar, een opbouwpercentage van 1,875% per jaar en 67 jaar als pensioenleeftijd. Het model houdt tevens rekening met afstempelen (10% van het tekort per jaar) en met indexatie bij dekkingsgraden van 110% en hoger. Een ander uitgangspunt is dat werkenden in principe pensioen blijven opbouwen via hun werkgever: de samenstelling van de deelnemers aan pensioenfondsen volgt de ontwikkeling van de bevolking uit CBS-prognoses. Daarnaast houdt het model geen rekening met de verschuiving van uitkerings- naar premieovereenkomsten. Ook blijft de omkeerregel in stand. Verder is de premie de echte kostendekkende premie. De waarde van de verplichtingen neemt jaarlijks toe met de rente, de nieuwe opbouw (die in dit model gelijk is aan de ontvangen premie) en toegekende indexatie. De uitkeringen gaan ervan af. Voor de berekening van de bezittingen kijkt het model naar het behaalde rendement en de ontvangen premie. De uitkeringen gaan ervan af. Het is, zegt Laseroms, een sterk vereenvoudigde benadering. Kanttekening is onder meer dat het effect van immigratie niet is meegewogen. Een andere is dat de pensioenpremie per deelnemer stijgt omdat de levensverwachting toeneemt, terwijl het model uitgaat van een vaste pensioenleeftijd van 67 jaar. Maar volgens Laseroms geeft het model toch een beeld van wat er onder verschillende omstandigheden kan gebeuren. Verdriedubbeling vermogen In alle scenario s hebben de pensioenfondsen begin 2015 een gezamenlijk vermogen van mrd en een dekking van 100%. Scenario 1 Bij een rente van 2% en een rendement van 4% (2% op vastrentende waarden, 6% op zakelijke waarden) en geen uitstroom van deelnemers, stijgt het pensioenvermogen naar mrd in De dekkingsgraad is dan 135,5%. Vanaf 2020 kunnen pensioenfondsen mondjesmaat gaan indexeren. In 2047 komt de dekkingsgraad voor het eerst boven de 135%, de drempel waarboven veel pensioenfondsen mogen beginnen met inhaalindexatie.

3 Dalend aantal deelnemers Scenario 2 Als rente en rendement gelijk blijven, maar het aantal deelnemers jaarlijks met 2% afneemt los van de vergrijzing, maar omdat zij bijvoorbeeld als zelfstandige aan de slag gaan dan stijgt het pensioenvermogen veel minder hard. De teller staat dan op mrd in De dekkingsgraad komt ook lager uit: 124,6%. Minder deelnemers betalen samen minder premie waarmee pensioenfondsen rendement kunnen behalen. Volgens Laseroms is een structurele afname van 2% alleen waarschijnlijk als de groei van het aantal zzp ers sterk doorzet en die doorgaan met weinig pensioen opbouwen. Het is geen realistisch scenario, denkt hij. Wel maakt het duidelijk dat ook bij een sterke afname van het aantal deelnemers het pensioenvermogen de komende decennia blijft toenemen. Scenario 3 Bij een jaarlijkse uitstroom van 0,5% van de deelnemers staat het pensioenvermogen op miljard in 2060, opnieuw bij een rente van 2% en 4% rendement. De dekkingsgraad is dan 132%.

4 Schok aandelenmarkt Scenario 4 Bij een schok op de aandelenmarkt zoals in 2008 waarbij de koersen met 40% dalen, en het vermogen dus met 20% afneemt, krijgen pensioenfondsen een grote klap te verwerken. Als die schok dit jaar plaatsvindt, dan duurt het tot 2025 voor het pensioenvermogen weer boven mrd komt. Mits in de overige jaren rente en rendement op respectievelijk 2% en 4% blijven en pensioenfondsen direct beginnen met korten. De dekkingsgraad daalt in dat scenario naar 78% en komt pas in 2060 op 135%. De verplichtingen liggen dan in absolute zin veel lager dan in het eerste scenario hierboven zonder aandelenschok: miljard tegenover mrd. De verplichtingen zijn lager vanwege de kortingen die zijn doorgevoerd van 2016 tot en met Ook het totale pensioenvermogen is met mrd veel lager.

5 Scenario 5 Een aandelenschok die plaatsvindt als pensioenfondsen wel buffers hebben, zorgt in absolute bedragen voor een grotere daling van het pensioenvermogen. Maar pensioenfondsen herstellen daarvan sneller, omdat de dekkingsgraad minder ver onder de 100% daalt. Na een schok in 2025 bij een dekkingsgraad van 120% op dat moment, komen fondsen in 2031 weer uit boven het vereist eigen vermogen. Scenario 6 en 7 Bij een aandelenschok in 2035 of 2045 komt de dekking niet onder de 100% en hoeven geen nominale kortingen plaats te vinden. In alle gevallen schommelt het pensioenvermogen in 2060 rond mrd. Scenario 8 Laseroms vertelt nog dat het model het effect van de vergrijzing goed kan laten zien: bij 2% rente en 2% rendement is de dekkingsgraad altijd 100%. Het vermogen wordt daardoor alleen nog beïnvloed door ontwikkelingen in het bestand met actieve deelnemers. En dat aantal daalt als gevolg van de vergrijzing. Tot 2033 neemt het pensioenvermogen dan toe, tot mrd. Vervolgens daalt het vermogen langzaam tot mrd in 2053 om vanaf dan weer gestaag toe te nemen. Theo Kocken, oprichter van Cardano, waarschuwde enkele jaren jaren terug voor sinking giants. Het verbaast hem nu niet dat het pensioenvermogen blijft stijgen. De crux zit in het tijdig korten van aanspraken in het nieuwe financieel toetsingskader én het vasthouden door overheid en DNB aan de disconteringsafspraken over de rekenrente. Situaties zoals bij sommige Amerikaanse pensioenfondsen met dekkingsgraden van minder dan 50% ontstaan daarom niet in Nederland, denkt hij, zei hij eerder een interview met Pensioen Pro.

6 Afgaande op het model van Laseroms heeft Kocken daar gelijk in. Zelfs bij een schok op de aandelenmarkt van 40% in 2015, een rente van 2%, een rendement van 3% en jaarlijks 2% uitstroom van deelnemers scenario 9 komt de dekkingsgraad uiteindelijk boven de 100%. Dit gebeurt in 2033, maar wel na kortingen in de 18 jaar daarvoor van in totaal ruim 15% en bij een veel lager beheerd vermogen, dat blijft steken onder mrd.