Beginnende geletterdheid - Pabo 1. Beginnende geletterdheid Pabo 1

Transcriptie

1 Beginnende geletterdheid Pabo 1 269

2 270 Beginnende geletterdheid - Pabo 1

3 1. Lees-schrijfactiviteiten met verschillende doelen Waar gaat het over? Als je stage loopt in groep 3 zal je opvallen dat leerlingen allerlei leesen schrijfactiviteiten uitvoeren die meestal bij een methode horen. Om te leren hoe leerlingen eigenlijk leren lezen en schrijven, is het belangrijk dat je leert wat de doelen achter de opdrachten zijn. Zijn de opdrachten bedoeld om de techniek te leren, om te leren begrijpen of om te leren beleven? Veronderstelde voorkennis Je kunt het verloop van de eerste en tweedetaalverwerving observeren en beschrijven. Je kunt het verschil tussen techniek en begrip en beleving benoemen. Je kunt een schriftelijk verslag maken op basis van theoretische en praktische kennis Doelstelling Je kunt willekeurige lees- schrijfactiviteiten uit methodes beredeneerd indelen naar techniek, begrip en beleving. Hoe ga je te werk? Oriënteren Bekijk de opdrachten uit een leerlingenboekje met allerlei leesen schrijfactiviteiten nauwkeurig. Lees ook de aanwijzingen die in de handleiding staan. Verdeel de opdrachten in bij de categorie techniek, begrip of beleving. Beredeneer je keuze op basis van de kennis en ervaringen die je al hebt opgedaan en maak er aantekeningen van. Uitvoeren Er staan drie tafels klaar die elk een categorie voorstellen: techniek, begrip en beleving. Leg de onderzochte lees-schrijfactiviteiten op de juiste tafel. Bespreek je redeneringen bij je keuze. Waarom is deze activiteit volgens jou gericht op de techniek.? Wat zegt de handleiding hierover? Wat zegt de theorie die je tot nu toe bestudeert hebt hierover? Bespreek van elke tafel tenminste twee activiteiten, bij voorkeur uit verschillende methodes Evaluatie Bekijk je aantekeningen nog eens goed en geef in de aantekeningen aan wat je goed hebt gedaan, wat je moet bijstellen en welke nieuwe ideeën je hebt opgedaan. Maak op basis van je aantekeningen een reflectief verslag. Portfolio Verslag van bestudeerde literatuur en beschrijving van de uitgevoerde activiteiten. 271

4 Voor de docent Inhoud Deze activiteit is erop gericht dat studenten de begrippen techniek, begrip en beleving van concrete voorbeelden kunnen voorzien. Ze moeten op basis van de bestudeerde theorie en hun ervaringen leren beredeneren wat bij wat hoort. Het combineren van deze verschillende soorten kennis en ervaringen op toepassingsniveau is ingewikkeld. Daarbij is een expert die met een helikopterview naar leren lezen en schrijven kan kijken noodzakelijk om de juiste inhoudelijke en procesgerichte (redeneer)vragen te stellen. Werkwijze Zorg ervoor dat iedereen dezelfde beschrijving hanteert voor de begrippen: techniek, begrip en beleving. Bespreek samen met de studenten de opdrachten van elke categorie. Let er hierbij op of de indelingen 'goed' zijn, of de redeneringen kloppen. Bronnen en materialen Drie tafels (met de drie categorieën beleven, begrip en techniek) Extra informatie Kort samengevat - technisch lezen en spellen - begrijpend lezen en stellen - belevend lezen en schrijven Inhoud van technisch lezen en spellen Technisch lezen en spellen is een vaardigheid met een talige inhoud (vorm en betekenis) en een procesgerichte inhoud. De talige vormgerichte inhoud bestaat uit: 34 klanken die een eigen teken hebben (niet te verwarren met de alfabetnamen) en ongeveer 55 tot 60 spellingcategorieën. De betekenisgerichte inhoud bestaat uit: zinvolle woorden, zinnen en teksten De procesgerichte inhoud bestaat grofweg uit: temporele ordening, klanken of categorieën kunnen onderscheiden, kunnen samenvoegen of analyseren en vloeiend en correct kunnen lezen en opschrijven. Inhoud van begrijpend lezen en stellen Begrijpend lezen en stellen zijn veel moeilijker omdat er verschillende soorten kennis met elkaar gecombineerd moeten worden: techniek van lezen en spellen, strategische kennis, conceptuele kennis (woordenschat) en retorische kennis. Inhoud van belevend lezen en schrijven Lezen en schrijven beleven is erop gericht dat leerlingen zich op basis van de technische vaardigheden in combinatie met het begrijpen (betekenis verlenen) lezen en schrijven leren waarderen ten behoeve van zichzelf (zelfontplooiing en expressie) en ten behoeve van het communiceren met anderen (genuanceerd leren denken, respectvol en sociaalvaardig in de samenleving kunnen functioneren). 272

5 Opdrachten voor de student Het indelen van de lees-schrijfactiviteiten uit een leerlingenboekje Bespreken van het indelen met de andere studenten Een reflectief verslag schrijven over de opdracht aan de hand van de verbeterde aantekeningen die zij gemaakt hebben. 273

6 2. Techniek van lezen en spellen onder de loep Waar gaat het over? Als je leest en schrijft doe je ongemerkt verschillende dingen tegelijkertijd. Je beheerst de techniek, je begrijpt als het goed wat je leest en je beleeft dat wat je leest. Het is haast een wonder als je bedenkt dat veel leerlingen lezen en schrijven al na een paar maanden kunnen. Maar wat kunnen ze eigenlijk als je heel precies gaat kijken? Veronderstelde voorkennis Je kunt beredeneerd bestaande lees-schrijfactiviteiten indelen naar techniek, begrip en beleving benoemen. Je kunt een reflectief verslag maken op basis van theoretische en praktische kennis Doelstelling Je kunt de kernonderdelen van de elementaire leesen spelhandeling benoemen en definiëren. Hoe ga je te werk? Oriënteren Probeer je voor te stellen dat je niet kunt lezen en schrijven. Welke beperkingen levert dat op? Kun je, je nog herinneren hoe jezelf hebt leren lezen en schrijven? Weet je nog wat je moeilijk vond? Maak hier aantekeningen van. Uitvoeren Lees een korte tekst heel bewust aan elkaar voor. Beschrijf zo precies mogelijk wat je doet als je leest. De een leest de tekst voor, de ander schrijft de tekst op. Beschrijf zo precies mogelijk wat je doet als je schrijft. Welke stappen kun je onderscheiden? Zijn er verschillen tussen het lezen en schrijven? Zo ja, welke? Lees in Portaal (p en ) of een ander didactiekboek: (1) uit welke onderdelen het leesschrijf(spelling)proces bestaat en (2) welke taalinhoud centraal staat. Geef bij elk onderdeel de vakterm, de definitie en een voorbeeld van de talige inhoud (welke letter wordt geleerd, welke woorden worden gesynthetiseerd en geanalyseerd, welke woorden worden gelezen en geschreven?) Vergelijk de genoemde onderdelen met je eigen oriëntatie. 274

7 Evaluatie Zoek in een methode per kernonderdeel een voorbeeld-oefening. Lees de aanwijzingen die de handleiding erbij geeft (nota bene: gebruik hierbij het lijstje met kernonderdelen en definities). Maak een verslag waarin je beschrijft of alle kernonderdelen voor technisch lezen en spellen voorkomen in de methode en of de beschrijvingen in de handleiding overeenkomen met jouw definities. Portfolio Verslag van bestudeerde literatuur en beschrijving van de uitgevoerde activiteiten Lijst met kernonderdelen, definities en bijbehorende instructie (goedgekeurd door opleider Nederlands, met expertise op het gebied van aanvankelijk leesen schrijfonderwijs). Bronnen (lexicon) 275

8 Voor de docent Inhoud De techniek van lezen en schrijven zijn typisch schoolse vaardigheden die iedereen kan leren op functioneel niveau (AVI-9, de meest voorkomende spellingcategorieën, hoofdlettergebruik en leestekengebruik). De leerlingen zijn voor het leren ervan afhankelijk van de leerkracht. De kwaliteit van de toerusting van de leerkracht op dit punt is dus cruciaal en gebeurt op de Pabo. Los van de methode zullen studenten moeten leren wat de kern van het (technisch) lezen en schrijven (spellen) is. Werkwijze Wijs de studenten erop dat lezen en schrijven verschillende soorten kennis en vaardigheden, zoals in de vorige activiteit al aan de orde is geweest. Niet alle onderdelen kunnen tegelijkertijd diepgaand worden bestudeerd. De meeste aanvankelijk leesmethodes bieden te weinig houvast om studenten aan te laten leren hoe lezen en schrijven geleerd worden, want: 1. Aanvankelijk spellingonderwijs ontbreekt bijna altijd. Er is wel aandacht voor schrijven maar dan alleen in het kader van handschriftontwikkeling en niet gekoppeld aan het leren spellen (grafo-fonologische handeling). 2. Het leren lezen in Nederland is sterk procesmatig gericht en niet taalinhoudelijk. Visuele oefeningen overheersen in de leesmethodes. 3. De vormkant van taal moeten kinderen in de meeste methodes ontdekken op basis van de betekenis. Met name voor anderstaligen, dyslectici en taalzwakke leerlingen niet aan te raden. Zorg dat studenten de complete kennisbasis leren opbouwen. Dat betekent dat op de opleiding de ontbrekende kennis zal moeten worden aangeboden om studenten zo volledig mogelijk toe te rusten. Bronnen en materialen Lees in Portaal (p en ) of een ander didactiekboek Extra informatie: Inhoud van technisch lezen en spellen Technisch lezen en spellen is een vaardigheid met een talige inhoud (vorm en betekenis) en een procesgerichte inhoud. De talige vormgerichte inhoud bestaat uit: 34 klanken die een eigen teken hebben (niet te verwarren met de alfabetnamen) en ongeveer 55 tot 60 spellingcategorieën. De betekenisgerichte inhoud bestaat uit: zinvolle woorden, zinnen en teksten, opgebouwd van klankzuivere enkelvoudige en meervoudige woorden (waarmee zinnen worden gemaakt) naar nietklankzuivere enkelvoudige en meervoudige woorden waarmee zinnen worden gemaakt. De procesgerichte inhoud bestaat grofweg uit: temporele ordening, klanken of categorieën kunnen onderscheiden, kunnen samenvoegen of analyseren en vloeiend en correct kunnen lezen en opschrijven 276

9 Opdrachten voor de student Zo precies mogelijk beschrijven wat de student doet bij het lezen en schrijven van een verhaal Lezen van literatuur over (1) uit welke onderdelen het leesschrijf(spelling)proces bestaat en (2) welke taalinhoud centraal staat De bestudeerde theorie toepassen in de opdracht Verslag maken van de opdracht. 277

10 3. Een les (klankzuiver) voorbereiden en uitvoeren Waar gaat het over? Je begint als stagiaire in groep 3 (eerste helft van het schooljaar) en je mentor vraagt je een les aanvankelijk lezen en spellen voor te bereiden en te geven uit de methode. De school gebruikt de Leessleutel. De leerlingen kunnen de volgende letters /n/, /aa/, /m/, /l/, /ee/, /s/, /r/, /i/, al lezen en schrijven (als blokletter). De nieuwe letter is /k/. Veronderstelde voorkennis Je kunt de kernonderdelen van het leren lezen en schrijvenproces definiëren. Je kunt gerichte oefeningen per kernonderdeel selecteren. Je kunt per oefening de bijbehorende instructie verwoorden Doelstelling Je kunt een les aanvankelijk lezen en spellen (mede op basis van bestaand methodemateriaal) maken en uitvoeren. Hoe ga je te werk? Oriënteren Kopieer de les uit de methode waarin de letter /k/ centraal staat. Kopieer ook de aanwijzingen in de handleiding en alle oefenmaterialen van de leerlingen. Uitvoeren Bestudeer de kopieën zorgvuldig en bepaal aan de hand van je lijstje kernonderdelen (uit een van de vorige activiteiten) of alle onderdelen in de les zijn opgenomen. Bij de ontbrekende kernonderdelen maak je zelf oefenmaterialen en beschrijf je hoe je de materialen aan de orde laat komen. In Portaal (2006) staan voorbeelden van oefeningen per kernonderdeel. Deze zou je hierbij kunnen gebruiken als inspiratiebron. Maak een lesvoorbereiding. Overleg met de mentor of je de extra onderdelen ook mag uitvoeren en voer de les uit. Schrijf direct na de les op hoe de les verliep en of de leerlingen inderdaad de letter /k/ kunnen lezen en schrijven. Maak, waar mogelijk, kopieën van het werk dat de leerlingen onder jouw leiding hebben gemaakt. Evaluatie Beschrijf wat jij geleerd hebt en wat de leerlingen geleerd hebben. Bespreek je lesopzet, je lesuitvoering en je lesevaluatie ook met je medestudenten en je docent Nederlands Portfolio Verslag van bestudeerde literatuur en beschrijving van de uitgevoerde activiteiten 278

11 Lijst met kernonderdelen, definities en bijbehorende instructie (goedgekeurd door opleider Nederlands, met expertise op het gebied van aanvankelijk leesen schrijfonderwijs) Reflectieve verslagen van theoretische en praktische kennis en inzichten. (Goedgekeurd door opleider Nederlands Lesvoorbereiding (klankzuiver) Reflectieve verslagen van praktijkervaringen inclusief beoordelingen van mentor en opleider Nederlands. Bronnen (lexicon) 279

12 Voor de docent Inhoud In dit stadium van de opleiding is het nog niet belangrijk dat de verschillende didactieken (globaal, interactief of analytisch-synthetisch) aan de orde komen. Het is belangrijk dat de studenten alle keronderdelen en de instructie erbij goed in de vingers hebben. Werkwijze Wijs de studenten erop dat ze vooral moeten leren de kernonderdelen te snappen en leren uit te voeren onder begeleiding van een mentor. Bespreek de voorbereide lessen uitgebreid door, bij voorkeur groepsgewijs om het leereffect te vergroten. Bespreek ook keuzes die gemaakt worden in het basisonderwijs (wel of niet letters van een kapstokwoord aanleren, wel of niet spellen in groep 3, enz.) In Portaal (2006) staan bij het deel aanvankelijk lezen en schrijven allerlei aandachtspunten die als uitgangspunt kunnen dienen voor een bespreking. Laat de studenten de klanken met de groep waarbij ze horen van buiten leren (a=korte klank enz...) Bronnen en materialen Portaal (2006), voorbeeldopgaven en aandachtspunten. Opdrachten voor de student Kernonderdelen toepassen bij het voorbereiden van een les Zelf aanvullen van ontbrekende kernonderdelen waar nodig.uitvoeren van een les waarin de letter /k/ centraal staat Kort verslag van de opdracht. 280

14 4. Een les (niet-klankzuiver) voorbereiden en uitvoeren Waar gaat het over? Je loopt stage in groep 3 (Tweede helft van het schooljaar). De leerlingen beginnen met het lezen en schrijven van niet-klankzuivere spellingcategorieën. Je mentor vraagt je een klassikale les te geven uit de methode. De school gebruikt de Leeslijn. De leerlingen kunnen de volgende categorieën al lezen aai/ooi/oei- en de eer/eur/oor-categorie. Met spellen beginnen ze met de aai/ooi/oei-categorie. Die les mag jij voorbereiden. Je hoeft alleen een nieuwe categorie voor spellen aan te bieden, voor lezen herhaal je de al bekende catgeorieën. Voor de klassikale lessen gebruikt de school De Leesweg (onderdeel van de Leeslijn). Veronderstelde voorkennis Je kunt per oefening de bijbehorende instructie verwoorden en beschrijven. Je kunt kunnen hun eigen lessen (klankzuiver) reflectief beschrijven en beargumenteren vanuit de theorie. Doelstelling Je kunt een les lezen en spellen (mede op basis van bestaand methodemateriaal) maken en uitvoeren. Hoe ga je te werk? Oriënteren Kopieer de les uit de methode waarin de categorie aai/ooi/oei voor het spellen centraal staat. Kopieer ook de aanwijzingen in de handleiding en alle oefenmaterialen van de leerlingen. Uitvoeren Bestudeer de kopieën zorgvuldig en bepaal aan de hand van je lijstje kernonderdelen die bij niet-klankzuiver horen of alle onderdelen in de les zijn opgenomen. Bij de ontbrekende kernonderdelen maak je zelf oefenmaterialen en beschrijf je hoe je de materialen aan de orde laat komen. In Portaal (2006) staan voorbeelden van oefeningen per kernonderdeel. Maak een lesvoorbereiding. Overleg met de mentor of je de extra onderdelen ook mag uitvoeren en voer de les uit. Schrijf direct na de les op hoe de les verliep en of de leerlingen inderdaad de bekende categorieën vlot kunnen lezen en of ze de nieuwe categorie aai/ooi/oei/ kunnen schrijven. Maak, waar mogelijk, kopieën van het werk dat de leerlingen onder jouw leiding hebben gemaakt. Evaluatie Beschrijf wat jij geleerd hebt en wat de leerlingen geleerd hebben. Bespreek je lesopzet, je lesuitvoering en je lesevaluatie ook met je medestudenten en je docent Nederlands. 282

15 Portfolio Verslag van bestudeerde literatuur en beschrijving van de uitgevoerde activiteiten Lijst met kernonderdelen, definities en bijbehorende instructie (goedgekeurd door opleider Nederlands, met expertise op het gebied van aanvankelijk leesen schrijfonderwijs) Reflectieve verslagen van theoretische en praktische kennis en inzichten. (Goedgekeurd door opleider Nederlands Lesvoorbereidingen (klankzuiver en niet-klankzuiver) Reflectieve verslagen van praktijkervaringen inclusief beoordelingen van mentor en opleider Nederlands. Bronnen (lexicon) 283

16 Voor de docent Inhoud In dit stadium van de opleiding is het nog niet belangrijk dat de verschillende didactieken aan de orde komen. Het is belangrijk dat de studenten alle kernonderdelen en de instructie erbij goed in de vingers hebben. Ook moeten ze alle categorieën met de bijbehorende denkwijzen van buiten kennen. Werkwijze Wijs studenten erop dat ze vooral moeten leren de kernonderdelen niet klankzuiver te snappen en leren uit te voeren onder begeleiding van een mentor. Bespreek de voorbereide lessen uitgebreid door, bij voorkeur groepsgewijs om het leereffect te vergroten. Bespreek welke plek de klankzuivere kernonderdelen hebben (klankzuiver is één categorie). Bespreek ook keuzes die gemaakt worden in het basisonderwijs (bijvoorbeeld het wel of niet aanleren van regels op metaniveau). In Portaal (2006) staan bij het deel niet-klankzuiver lezen en schrijven allerlei aandachtspunten die als uitgangspunt kunnen dienen voor zo'n bespreking. Bronnen en materialen. Portaal (2006), voorbeeldopgaven en aandachtspunten. Opdrachten voor de student Kernonderdelen toepassen bij het voorbereiden van een les Zelf aanvullen van ontbrekende kernonderdelen indien nodig Uitvoeren van een les waarin aai/ooi/oei voor het spellen centraal staat Kort verslag van de opdracht 284

18 5. Lees- en schrijfonderwijs ontwerpen voor groep drie Waar gaat het over? Als je in theorie weet hoe iets gemaakt moet worden, dan wil dat nog niet zeggen dat je het ook in de praktijk kunt uitvoeren. Als je ervaring hebt in het geven van lessen lezen en schrijven wil dat niet zeggen dat je de theorie erbij ook kent. Theorie en praktijk zijn twee zijden van de medaille die even belangrijk zijn en die je gaandeweg in de opleiding leert koppelen. Door zelf oefeningen en materiaal te ontwikkelen en te beschrijven wat je ermee kunt doen en bereiken, leer je zowel de theorie als de praktijk beter te doorzien. Stel je hebt een groep drie. De leerlingen hebben 6 weken onderwijs gehad. Ze kunnen 12 letters lezen en schrijven. De woorden en zinnen die met die 12 letters kunnen worden gemaakt kunnen ze ook lezen èn schrijven. Nu ga jij de leerlingen de volgende nieuwe letter aanleren en ervoor zorgen dat die nieuwe letter in combinatie met de bekende letters aan de orde komt. Wat voor oefeningen en materialen heb je nu nodig om ervoor te zorgen dat àlle leerlingen de nieuwe letter en het maken van combinaties met de nieuwe letter onder de knie krijgen? Veronderstelde voorkennis Je kunt lessen lezen en schrijven uitvoeren en op metaniveau bespreken. Je kunt hun eigen onderwijs reflectief (op basis van theorie en ervaring) beschrijven. Doelstelling Je kunt bij de kernonderdelen van lezen en schrijven zelfstandig oefeningen en materialen ontwerpen en beschrijven hoe deze materialen in de praktijk worden gebruikt met welk effect. Hoe ga je te werk? Oriënteren Lees je reflectieve verslagen waarin je, je theoretische en praktische kennis tot nu toe hebt beschreven nog eens goed door. Bepaal zelf welke letters al bekend zijn en welke nieuwe letter je kiest om aan te leren. Motiveer je keuze en maak aantekeningen. Uitvoeren Maak een plan van aanpak voor het maken van een mini-methode. In Portaal (2006) is een overzicht opgenomen van de kernonderdelen van lezen en schrijven op leerlingniveau en op leerkrachtniveau. Gebruik het overzicht als checklist voor het maken van je minimethode. Zorg dat je plan van aanpak is goedgekeurd voordat je daadwerkelijke oefeningen en materialen gaat maken. 286

19 Evaluatie Vergelijk je plan van aanpak met tenminste drie medestudenten. Bespreek (samen met de drie medestudenten) met de opleiders Nederlands en pedagogiek de plannen van aanpak, je lesuitvoering en je lesevaluatie ook met je medestudenten en je docent Nederlands Portfolio Lijst met kernonderdelen, definities en bijbehorende instructie (goedgekeurd door opleider Nederlands, met expertise op het gebied van aanvankelijk leesen schrijfonderwijs) Reflectieve verslagen van theoretische en praktische kennis en inzichten. (Goedgekeurd door opleider Nederlands Lesvoorbereidingen (klankzuiver, niet-klankzuiver) Reflectieve verslagen van praktijkervaringen inclusief beoordelingen van mentor en opleider Nederlands. Minimethode met verantwoording Bronnen (lexicon) 287

20 Voor de docent Inhoud Het maken van de minimethode is vooral bedoeld om studenten de reguliere, meest basale kennisbasis van het reguliere leesen schrijfproces te leren doorzien en te leren uitvoeren. Deze basale kennisbasis is noodzakelijk om vervolgens een beredeneerde eigen visie te kunnen ontwikkelen en methodes op waarde te leren schatten. Werkwijze Het maken van de minimethode betekent dat er verschillende soorten kennis, inzichten en ervaringen gecombineerd worden. De verschillende soorten kennis en inzichten zijn taalinhoudelijk, taaldidactisch, leertheoretisch en ontwikkelingspsychologisch van aard. Om studenten er bewust van te maken hoe de verschillende soorten kennis en vaardigheden met elkaar samenhangen is het belangrijk tijdens het maken van de minimethode steeds korte sessie te organiseren waarin bepaalde aspecten van het lees-schrijfproces centraal staan. Bronnen en materialen. Portaal (2006) - overzicht van de kernonderdelen van lezen en schrijven op leerlingniveau en op leerkrachtniveau. Opdrachten voor de student Het maken van een plan van aanpak voor een mini methode. 288