Het Functioneel Trainingsprogramma voor Syntaxis (FTS) De toepasbaarheid in de praktijk. Joyce Jacobs

Transcriptie

1 Het Functioneel Trainingsprogramma voor Syntaxis (FTS) De toepasbaarheid in de praktijk Joyce Jacobs

2 Bachelor Logopedie, Hogeschool Zuyd, Heerlen (NL) ( ) (Erasmustraject Lessius hogeschool, Antwerpen) Master Logopedische en audiologische wetenschappen, KU Leuven ( ) Werkzaamheden: kinderen met taal- en spraakproblemen en afwijkend mondgedrag Publicaties: Ø Jacobs, J., Vanhoof, S., Smessaert, H., Zink, I. (2014) Validiteit van de taalschalen van de Bayley-III-NL: een verkennend onderzoek. Signaal, 23, Ø Jacobs, J. (2014). Stageopdracht. Functioneel Trainingsprogramma voor Syntaxis (FTS). Logopedie, 27,

3 Voormiddag: het FTS van theorie naar praktijk Het FTS de toepasbaarheid in de praktijk

4 Wanneer kan je het FTS gebruiken? Als je met kinderen werkt met syntaxisproblemen met een zinsbouwniveau tussen +/- 1 en 10 jaar in: Bijzonder onderwijs Logopedische praktijk Gewoon onderwijs o... en je behoefte hebt aan extra oefenmateriaal o...en je het fijn vindt als de oefeningen kant en klaar zijn en je verder nauwelijks extra materiaal bij elkaar hoeft te zoeken

5 Januari Kun jij voorzien in concreet oefenmateriaal om de syntaxis te trainen bij de kinderen van onze school? Bubao de Wikke

6 Handleiding & knipvellenbundel 103 oefeningen 75 knipvellen + inlogcode per

7 Hoofdstuk 1- Theoretisch kader Hoofdstuk 2 - Opbouw en verantwoording Handleiding Hoofdstuk 3 - Syntaxisoefeningen

8 Handleiding Hoofdstuk 1: theoretisch kader 1.1 Voortalige fase (0 1;0 jaar) 1.2 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) o Globale beschrijving van de algemene taalontwikkeling in 4 fases (volgens Goorhuis & Schaerlaekens, 2006 e.a.) o In meer detail: de beschrijving van de syntaxis o De mijlpalen in de syntaxis vormen de kapstok voor de opbouw van de syntaxisoefeningen in hoofdstuk Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 1.4 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) Nog geen sprake van syntaxis; voor deze fase werden geen zinsbouwoefeningen voorzien

9 Handleiding Hoofdstuk 3: syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) o Waar instappen? 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

10 Handleiding/knipvellenbundel Hoofdstuk 3 - syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

11 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) Handleiding Hoofdstuk 1: Samenvatting theorie Syntaxis: (Onomatopeeën) (Éénwoordzinnen) Tweewoordzinnen Telegramstijlzinnen 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

12 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) Handleiding Hoofdstuk 3: Syntaxisoefeningen Onomatopeeën o Terug te vinden in de handleiding o Volgt de fonologische ontwikkeling o Afvinkhokje 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

13 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) Handleiding Hoofdstuk 1: Samenvatting theorie Syntaxis: (Onomatopeeën) (Éénwoordzinnen) Tweewoordzinnen Telegramstijlzinnen Functies: Benoemen Commentaar en opmerkingen geven over opvallende eigenschappen van personen, gebeurtenissen en objecten (bv.: kapot, warm) Verzoeken om een voorwerp (bv.: bal, banaan etc.) Verzoeken om een handeling (bv.: wassen, nog) Vraag om informatie (bv.: poes?) Het geven van een antwoord (bv.: ja/nee, poes) Het trekken van aandacht (bv.: kijk!) Begroeten (bv.: hallo!)

14 Handleiding Hoofdstuk 3: Syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) Éénwoordzinnen o Gebaseerd op de in het theoretisch kader genoemde functies die het kind leert tussen 1;0 en 1;06 jaar Holofrases: voorlopers van de feitelijke syntaxis Woorden die in directe relatie staan tot de belevingswereld o Gezien de jonge leeftijd: suggesties met concreet materiaal 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

15 Vanaf nu: Opdeling naar fase Opmerkingen: Per oefening: Vermelding van oefeningnummer de zinsstructuur: bij met de éénwoorduitingen de te oefenen zinsstructuur = letterlijke doeluiting/categorie Vooral bij de jonge materiaal kinderen (knipvellen/concreet) ook suggesties met concreet materiaal werkwijze Door genoemde variaties/alternatieven kan het FTS opmerkingen afgestemd worden op het kind dat voor je zit. suggesties met concreet materiaal Uitwerking oefening in knipvellenbundel De doeluiting staat steeds zowel in de handleiding als op het knipvel met het oefeningnummer à beide kunnen als leidraad gebruikt worden Functies: Benoemen Commentaar en opmerkingen geven over opvallende eigenschappen van personen, gebeurtenissen en objecten (bv.: kapot, warm) Verzoeken om een voorwerp (bv.: bal, banaan etc.) Verzoeken om een handeling (bv.: wassen, nog) Vraag om informatie (bv.: poes?) Het geven van een antwoord (bv.: ja/ nee, poes) Het trekken van aandacht (bv.: kijk!) Begroeten (bv.: hallo!)

16 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) Handleiding Hoofdstuk 1: Samenvatting theorie Syntaxis: (Onomatopeeën) (Éénwoordzinnen) Tweewoordzinnen Telegramstijlzinnen Talige relaties: functie-achtige woorden i.c.m. inhoudswoorden bij een bepaalde persoon (2 zelfstandige naamwoorden) bij een plaats (2 zelfstandige naamwoorden) met een actie (zelfstandig naamwoord + werkwoord) eigenschappen van bepaalde personen of voorwerpen aandacht-relatie wens-relatie negatief element vraagzinnen

17 Handleiding Hoofdstuk 3: Syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) Tweewoordzinnen o Gebaseerd op de in het theoretisch kader genoemde talige relaties die het kind leert tussen 1;06 en 2;0 jaar o Vanaf de tweewoordzinnen worden de oefeningen tevens geordend op type zin (mededelende, ontkennende, gebiedende, vragende en samengestelde zinnen) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

18 Opmerkingen: Vermelding van de zinsstructuur bij de tweewoorduitingen en telegramstijluitingen = taalkundig ontleden Sommige knipvellen uit de éénwoordfase kunnen opnieuw gebruikt worden, maar er zijn ook telkens één of meerdere nieuwe knipvellen voor de betreffende zinsstructuur

19

20

21

22 Talige relaties: functie-achtige woorden i.c.m. inhoudswoorden bij een bepaalde persoon (2 zelfstandige naamwoorden) bij een plaats (2 zelfstandige naamwoorden) met een actie (zelfstandig naamwoord + werkwoord) eigenschappen van bepaalde personen of voorwerpen aandacht-relatie wens-relatie negatief element vraagzinnen

23 Handleiding Hoofdstuk 1: Samenvatting theorie 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) Syntaxis: (Onomatopeeën) (Éénwoordzinnen) Tweewoordzinnen Telegramstijlzinnen 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) Tweewoordzinnen uitbreiden met extra woorden Tweewoordzinnen combineren à Een kind geeft de belangrijkste inhoud weer met een minimum aan vormverfijning

24 Handleiding Hoofdstuk 3: Syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) Meerwoordzinnen - telegramstijl o Gebaseerd op het theoretisch kader behorend bij de periode van 2;0 tot 2;06 jaar 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

25 Handleiding/knipvellenbundel Hoofdstuk 3 - syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) 3.1. Vroegtalige fase o Onomatopeeën o Éénwoordzinnen o Tweewoordzinnen o Mededelende zinnen (1) o Ontkennende zinnen (1) o Meerwoordzinnen o Mededelende zinnen (2): 3 zinsdelen telegramstijl

26 Handleiding/knipvellenbundel Hoofdstuk 3 - syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

27 Handleiding Hoofdstuk 1: Samenvatting theorie 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) o o o Overgang van telegramstijl naar volzinnen met toenemende lengte Meer volwassen woordvolgorde Toename in syntactische complexiteit Mededelende zinnen Ontkennende zinnen Gebiedende zinnen Vragende zinnen Samengestelde zinnen 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

28 Vraagzinnen: inversie Vanaf 2;06 jaar +/- 3 jaar 3;06 jaar 4-5 jaar Vraagzinnen: vraagwoorden wie, wat, waar, later gevolgd door vraagzinnen met welke en hoeveel Mededelende zinnen: Onderwerp, persoonsvorm met een lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp of een bepaling van plaats of tijd Ontkennende zinnen: ontkennende woord binnen de zin geen duidelijk onderscheid tussen geen, niet en nee dubbele ontkenningen komen soms voor Samengestelde zinnen: Nevenschikkende zinnen met en of en dan Samengestelde zinnen: langere verhalen, door het gebruik van de nevenschikkingen als: en dan, en toen Vraagzinnen: meer abstracte vraagwoorden zoals waarom, hoe en wanneer Samengestelde zinnen: nevenschikkende en ondergeschikte zinnen voegwoorden zoals: als, omdat, maar, of, waar, toen, want

29 Handleiding Hoofdstuk 3: Syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) 3.2. Differentiatiefase o Gebiedende zinnen (1) o Vraagzinnen (1) o Mededelende zinnen (3) 3 zinsdelen o Vraagzinnen (2) o Ontkennende zinnen (2) o Mededelende zinnen (4) 4 zinsdelen o Medelende zinnen (5) 5 zinsdelen o Samengestelde zinnen (1) o Vraagzinnen (3) o Samengestelde zinnen (2) o Mededelende zinnen (6) 6 zinsdelen

30 Gebiedende zinnen (1) Persoonsvorm + 1 zinsdeel Persoonsvorm + 2 zinsdelen

31 Vraagzinnen (1) Onderwerp + (werkwoordelijk) gezegde Onderwerp + (werkwoordelijk) gezegde + 1 zinsdeel Wie + 2 zinsdelen Wat + 2 zinsdelen Waar + 2 zinsdelen

32 Mededelende zinnen (3) 3 zinsdelen Onderwerp + persoonsvorm +...lijdend voorwerp...bijwoordelijke bepaling...meewerkend voorwerp Vermelding van de zinsstructuur: redekundig ontleden/ beschrijvend o Soms wordt er ook een algemene opmerking toegevoegd om op deze manier meer alternatieven/variaties te geven t.b.v. de optimale afstemming op het specifieke kind

33 Vraagzinnen (2) Persoonsvorm + onderwerp + 2 zinsdelen Wie + 3 zinsdelen Wat + 3 zinsdelen Waar + 3 zinsdelen

34 Ontkennende zinnen (2) Ontkenning met geen

35 Mededelende zinnen (4) 4 zinsdelen Onderwerp + persoonsvorm + lijdend voorwerp en/of meewerkend voorwerp en/of bijwoordelijke bepalingen

36 Mededelende zinnen (5) 5 zinsdelen Onderwerp + persoonsvorm + lijdend voorwerp en/of meewerkend voorwerp en/of bijwoordelijke bepalingen

37 Samengestelde zinnen (1) Nevenschikkende zin met en Nevenschikkende zin met en dan Nevenschikkende zin met en toen

38 Vraagzinnen (3) Welke + 3 zinsdelen Hoeveel + 3 zinsdelen Hoe + 3 zinsdelen Wanneer + 3 zinsdelen Waarom + 3 zinsdelen Persoonsvorm + onderwerp + 3 zinsdelen

39 Vraagzinnen (3) Welke + 3 zinsdelen Hoeveel + 3 zinsdelen Hoe + 3 zinsdelen Wanneer + 3 zinsdelen Waarom + 3 zinsdelen Persoonsvorm + onderwerp + 3 zinsdelen

40 Samengestelde zinnen (2) Nevenschikkende zin met maar en want Bijzin met: om te, als, omdat, of, waar, welke, dat, wat, hoeveel

41

42 Mededelende zinnen (6) 6 zinsdelen Onderwerp + persoonsvorm + lijdend voorwerp + meewerkend voorwerp + bijwoordelijke bepalingen

43 Handleiding/knipvellenbundel Hoofdstuk 3 - syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) 3.2. Differentiatiefase o Gebiedende zinnen (1) o Vraagzinnen (1) o Mededelende zinnen (3) 3 zinsdelen o Vraagzinnen (2) o Ontkennende zinnen (2) o Mededelende zinnen (4) 4 zinsdelen o Medelende zinnen (5) 5 zinsdelen o Samengestelde zinnen (1) o Vraagzinnen (3) o Samengestelde zinnen (2) o Mededelende zinnen (6) 6 zinsdelen

44 Handleiding/knipvellenbundel Hoofdstuk 3 - syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

45 Handleiding Hoofdstuk 1: Samenvatting theorie 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar) Syntaxis Vlotter leren maken van zinsstructuren à vrij lang en complex De basis hiervan is beheerst Passieve zinnen Samengestelde zinnen: Met betrekkelijke voornaamwoorden (die, dat) Voegwoorden van onderschikking (o.a. terwijl en rond 10 jaar: tenzij, indien, hoewel) Vraagzinnen: Waarlangs Waarmee Waarover Waarin

46 Handleiding Hoofdstuk 3: Syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3. Voltooiingsfase o Mededelende zinnen (7) lijdende vorm o Samengestelde zinnen (3) o Vraagzinnen (4) o Samengestelde zinnen (4) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

47 Mededelende zinnen (7) lijdende vorm

48 Samengestelde zinnen (3) Bijzin met die Bijzin met dat Bijzin met die en dat Bijzin met terwijl

49

50 Vraagzinnen (4) Waarmee + 2 zinsdelen Waarover + 2 zinsdelen Waarin + 2 zinsdelen Waarlangs + 2 zinsdelen

51 Samengestelde zinnen (4) Bijzin met tenzij Bijzin met indien Bijzin met hoewel

52 Handleiding/knipvellenbundel Hoofdstuk 3 - syntaxisoefeningen 3.1 Vroegtalige fase (1;0 2;06 jaar) 3.2 Differentiatiefase (2;06 5;0 jaar) 3.3. Voltooiingsfase o Mededelende zinnen (7) lijdende vorm o Samengestelde zinnen (3) o Vraagzinnen (4) o Samengestelde zinnen (4) 3.3 Voltooiingsfase (vanaf 5;0 jaar)

53 3.1. Vroegtalige fase 3.3. Voltooiingsfase o Onomatopeeën o Éénwoordzinnen o Twee-woordzinnen o Mededelende zinnen (1) o Ontkennende zinnen (1) o Meerwoordzinnen o Mededelende zinnen (2): 3 zinsdelen telegramstijl o Mededelende zinnen (7) lijdende vorm o Samengestelde zinnen (3) o Vraagzinnen (4) o Samengestelde zinnen (4) 3.2. Differentiatiefase o Gebiedende zinnen (1) o Vraagzinnen (1) o Mededelende zinnen (3) 3 zinsdelen o Vraagzinnen (2) o Ontkennende zinnen (2) o Mededelende zinnen (4) 4 zinsdelen o Medelende zinnen (5) 5 zinsdelen o Samengestelde zinnen (1) o Vraagzinnen (3) o Samengestelde zinnen (2) o Mededelende zinnen (6) 6 zinsdelen Maar de besproken opbouw dient niet strikt gevolgd te worden! Oefeningen/zinsstructuren kunnen naar eigen inzicht gebruikt/aangepast worden. Vrije keuze voor knipvel/concreet materiaal à Optimale afstemming van het FTS op het specifieke kind.

54

55 Referenties Beers, W. (1995) The Phonology of Normally Developing and Language-Impaired Children. Amsterdam: IFOTT. Goorhuis, S.M. & Schaerlaekens, A.M. (2006). Handboek taalontwikkeling, taalpathologie en taaltherapie bij Nederlandssprekens kinderen. Utrecht: De Tijdstroom. Rodenburg-van Wee, M., Koopman, J. & Wit, de, C. (2013). Communicatieve taaltherapie voor kinderen. Bussum: Coutinho. Schaerlaekens, Zink & van Ommeslaeghe (2003). Reynell Taalontwikkelingsschalen, handleiding, tweede versie. Lisse: Swets & Zeitlinger. Zink & Smessaert (2009). Taalontwikkeling stap voor stap. Herentals: Vlaamse Vereniging voor Logopedisten. Zink, I. & Breuls, M. (2012). Ontwikkelingsdysfasie. Een stoornis die meer aandacht dan namen verdient. Antwerpen- Apeldoorn: Garant.

56 Algemeen: De afbeeldingen van Luuk en Lien op de titelbladen, tussenbladen en op de afzonderlijke knipvellen (handleiding en knipvellenbundel) Depositphotos.com/[meshaq2000]; Stockfresh.com/ [meshaq2000]. Handleiding: p. 14 (etend kind) Depositphotos.com/[FreedomImage] Knipvellenbundel: Knipvel 21a (jongen) Depositphotos.com/[kalinovsky]. Knipvel 27 Depositphotos.com/[sararoom]. Knipvel 31 (allemaal) Depositphotos.com/[tigatelu]. Knipvel 43 (kinderen, v.l.n.r.) Depositphotos.com/[photo-deti], Depositphotos.com/[alanpoulson], Depositphotos.com/[DesignPicsInc], Depositphotos.com/[luislouro], Depositphotos.com/ [luislouro], Depositphotos.com/[luislouro], Depositphotos.com/[luislouro], Depositphotos.com/ [luislouro], Depositphotos.com/[luislouro]. Knipvel 45 (jongen) Depositphotos.com/[matka_Wariatka]. Knipvel 48 (kinderen, met de klok mee) Depositphotos.com/[Mari1Photo], Depositphotos.com/ [Syda_Productions], Depositphotos.com/[macky_ch], Depositphotos.com/[Paha_L], Depositphotos.com/[tan4ikk], Depositphotos.com/[sam741002], Depositphotos.com/[andresr], Depositphotos.com/[ventdusud], Depositphotos.com/[photo-deti].

57 Knipvel 50 (rij 1, v.b.n.b.) Depositphotos.com/[konstantynov], Depositphotos.com/ [Syda_Productions], Depositphotos.com/[DenisNata], Depositphotos.com/[GekaSkr], Depositphotos.com/[g_studio]; (rij 2, v.b.n.b.) Depositphotos.com/[Violin], Depositphotos.com/ [Violin], Depositphotos.com/[Violin], Depositphotos.com/[Violin], Depositphotos.com/[Violin]; (rij 3, v.b.n.b.) Depositphotos.com/[vvoennyy], Depositphotos.com/[uatp12], Depositphotos.com/ [vvoennyy], Depositphotos.com/[uatp12], Depositphotos.com/[vvoennyy]; (rij 4, v.b.n.b.) Depositphotos.com/[alexmak72427], Depositphotos.com/[violetkaipa], Depositphotos.com/ [photo-deti], Depositphotos.com/[ISergey], Depositphotos.com/[interactimages]; (rij 5, v.b.n.b.) Depositphotos.com/[ventdusud], Depositphotos.com/[Paha_L], Depositphotos.com/[ikostudio], Depositphotos.com/[g_studio], Depositphotos.com/[ridofranz]. Knipvel 70 (mensen, v.l.n.r.) Depositphotos.com/[Kzenon], Depositphotos.com/[pio3], Depositphotos.com/[MarcoGovel], Depositphotos.com/[anatols], Depositphotos.com/ [mamopictures], Depositphotos.com/[nataliia]. Knipvel 74 (knikkers) Depositphotos.com/[milagli].