DE SAMENGESTELDE ZIN ONDERWERPSZIN. ( Wie niet sterk is ),( moet ) [ slim ] { zijn }.

Transcriptie

1 1 DE SAMENGESTELDE ZIN Voordat een zin als samengestelde zin ontleed kan worden, moet hij eerst als enkelvoudige zin ontleed zijn, d.w.z. in een zin met maar één persoonsvorm ( en andere zinsdelen). Een samengestelde zin is immers niets anders dan een zin waarvan één of meer zinsdelen uitgroeien tot een nieuwe zin waarin weer een persoonsvorm kan staan. Een samengestelde zin heeft dus meer dan één persoonsvorm. Zo'n zinsdeel dat is uitgegroeid tot een nieuwe zin, noemen we een bijzin. Dat is dus geen aparte zin, maar een zin binnen een grotere zin die loopt van hoofdletter tot punt. Die laatste zin is de zgn. hoofdzin.( Vaak noemt men ook het gedeelte zonder de bijzin de hoofdzin.) Alle zinsdelen (behalve de persoonsvorm, het voltooid deelwoord en de infinitief) kunnen uitgroeien tot een bijzin. Zo zijn er onderwerpszinnen, lijdend voorwerpszinnen, bijwoordelijke bijzinnen, bijvoeglijke bijzinnen etc. Het belangrijkste verschil tussen een hoofdzin en een bijzin is, dat in een hoofdzin de persoonsvorm alleen maar eerste of tweede zinsdeel kan zijn,terwijl in een bijzin de persoonsvorm ook verder naar achter kan staan. A ONDERWERPSZIN ( Wie niet sterk is ),( moet ) [ slim ] { zijn }. Het is dus heel belangrijk de persoonsvorm alleen maar te zoeken door de zin vragend te maken: je vindt dan maar één persoonsvorm en bovendien is dat automatisch de persoonsvorm van de hoofdzin ( Wie niet sterk is ), ( moet ) [slim ] { zijn}. ( ") " [ " ] ( ") ( De persoonsvorm van de bijzin is in die bijzin het vierde zinsdeel.) B LIJDEND VOORWERPSZIN ( De conciërge ) ( noteerde ) wie te laat kwamen. ( ") " " ( " )

2 2 1 C MEEWERKEND VOORWERPSZIN Wie komende winter op reis gaan, (geef ) ( ik ) een goede raad. ( " ) " " " " ( " ) E BIJWOORDELIJKE BIJZIN ( Hij ) ( keek ) op hen [ neer ], omdat ze niet konden werken. < " > * ( ") " ( " ) { " } * " omdat " = een onderschikkend voegwoord.( zie verderop) ontleedteken = < > DE bijvoeglijke bijzin of betrekkelijke BIJZIN Ook de bijvoeglijke bepaling kan uitgroeien tot een bijzin. Meestal begint zo'n bijvoeglijke bijzin met de woorden "die", " dat", of "wat".deze woorden hebben dan betrekking op het zelfstandig naamwoord dat er vlak voor staat. Daarom noemen we deze woorden BETREKKELIJKE VOORNAAMWOORDEN. Het woord waar zo'n woord op terug slaat,noemen we het ANTECEDENT. ( De man die daar loopt ), ( is ) [ de burgemeester van Amsterdam ]. " " " " " " " ( ") " ( " ) N.B. Er is dus geen sprake van een onderwerpszin,want het onderwerp bestaat uit een zelfstandig naamwoord + een bijvoeglijke nabepaling. Die bijvoeglijke nabepaling is een bijzin in dit geval. " die " = betrekkelijk voornaamwoord " man " = antecedent

3 3 1 ( Een dame-blanche ) ( is) [ iets wat iedereen kent]. " wat " = betrekkelijk voornaamwoord " iets " = antecedent " " " " " ( " ) ( " ) Soms is het antecedent een hele zin. Vergelijk de volgende zinnen eens qua betekenis: Ik lees een boek dat ik leuk vind. Ik lees een boek wat ik leuk vind. ontleding: ( Ik ) ( lees ) een boek dat ik leuk vind. " " " " " (") " ( " ) ( Ik ) ( lees ) een boek wat ik leuk vind. ( ") " ( " ) BETREKKELIJK VOORNAAMWOORD MET INGESLOTEN ANTECEDENT Soms is er geen apart antecedent; in dat geval wijst het betrekkelijk voornaamwoord naar zichzelf: het betrekkelijk voornaamwoord met ingesloten antecedent.( Alleen de woorden "wie" en "wat" kunnen dat zijn.) Je kunt zo'n woord herkennen doordat je het kunt vervangen door " degene die " of " datgene wat ".( En dan herken je ook het antecedent en het betrekkelijk voornaamwoord.) voorbeelden ( Wie niet sterk is ), (moet ) [ slim ] {zijn }. (" ) " [ " ] ( ") ( Degene die niet sterk is ), (moet) [ slim ] {zijn}. ( ") " [ " ] (")

4 4 1 ( Wat in het vat zit ), ( verzuurt ) niet. ( " ) " " " (") (Datgene wat in het vat zit ),( verzuurt ) niet. " " " " " " ( ") " " " ( " ) NEVENSCHIKKING EN ONDERSCHIKKING Zinnen kunnen in principe onbeperkt uitgebreid worden. Eén manier is al besproken: zinsdelen groeien uit tot nieuwe zinnen. We zagen al diverse keren hoe belangrijk het is, eerst de hele zin ( in zo groot mogelijke ) zinsdelen te verdelen; de hoofdzin. Pas daarna kun je zien dat op een volgend niveau zo'n zinsdeel op zichzelf weer een nieuwe zin is. Die bijzin is daarom van ondergeschikt belang ( het is een bij - zin ).Als in een zin een bijzin staat, dan noemen we dat ONDERSCHIKKING. Vaak gebruikt men een zogenaamd voegwoord om de bijzin aan de hoofdzin te koppelen. Zo'n voegwoord heet ONDERSCHIKKEND VOEGWOORD. voorbeelden ( Dat hij liegt ), (is ) niet [ waar ]. < " > ( ") ( " ) ( Hij ) ( zegt ) dat hij liegt. <">( ") ( " ) ( Hij ) ( zegt ) dat hij dat gelogen heeft. <">( ") " { " } ( " ) ( Hij ) ( eet ) geen dame - blanche omdat hij wil vermageren. " " < " > ( " )( " ){ " }

5 5 1 ( Hij ) ( zegt ) dat hij geen ijs eet omdat hij wil vermageren. <"> (") " " ( ") " " " " " < "> (" ) ( " ) { " } ( Deze laatste zin kan ook anders ontleed worden,afhankelijk van de betekenis. Hoe?) ( De meest voorkomende onderschikkende voegwoorden zijn : omdat, doordat, zodat, nadat, opdat, voordat, dat, mits, tenzij ) Samenvattend zagen we dat een bijzin aan een hoofdzin gekoppeld kan worden door een onderschikkend voegwoord *of door een betrekkelijk voornaamwoord * (Er zijn nog andere mogelijkheden,bijvoorbeeld een vragend voornaamwoord en een voornaamwoordelijk bijwoord: " Hoe laat komt hij, " vroeg hij. en Hij zei iets waarmee ik het niet eens ben. ) * verschil tussen een onderschikkend voegwoord en een betrekkelijk voornaamwoord: een onderschikkend voegwoord staat aan het begin van een bijwoordelijke bijzin ( een bijwoordelijke bepaling die is uitgegroeid tot een zin); een betrekkelijk voornaamwoord staat aan het begin van een bijvoeglijke bijzin / betrekkelijke bijzin ( een bijvoeglijke bepaling die is uitgegroeid tot een zin.) Die betrekkelijke bijzin volgt ook altijd na een zelfstandig naamwoord. voorbeelden: (Ik) ( heb ) het kind dat daar zit nog nooit eerder { gezien.} ( ) ( ) (Ik) (zie) dat je de theorie nu hebt begrepen. < > ( ) ( ) { } Een andere manier om een zin uit te breiden, is NEVENSCHIKKING ( neven = naast / schikken = plaatsen ). Was er bij onderschikking sprake van een verschil in belangrijkheid " ( eerst de hoofdzin, daarna pas de bijzin ), bij nevenschikking is er sprake van grammaticale gelijkheid. We spreken van nevenschikking als we twee ( of meer ) zinsdeelstukken, zinsdelen of zinnen met elkaar verbinden,die dezelfde grammaticale functie hebben.

6 6 1 Bijvoorbeeld bijvoeglijke bepaling met bijvoeglijke bepaling, onderwerp met onderwerp, hoofdzin met hoofdzin of bijzin met bijzin. N.B. Nevenschikking komt alleen voor binnen één en dezelfde zin of binnen één en hetzelfde zinsdeel of zinsdeelstuk. De nevenschikkende voegwoorden zijn: en, maar, want*, of en noch. N.B. " want " kán ook onderschikkend voegwoord zijn. voorbeelden A zinsdeelstuk + zinsdeelstuk ( Zij ) ( droeg) lastige want hooggehakte schoentjes. * " " " " * ( We ontleden beide bijvoeglijke bepalingen apart, maar we ontleden ze op hetzelfde niveau omdat ze gelijk zijn aan elkaar,nevengeschikt.) B zinsdeel + zinsdeel ( Jan ) ( gaat) [ mee ]. ( Piet) ( gaat ) [ mee ]. ( Jan en Piet ) ( gaan ) [ mee ]. C hoofdzin + hoofdzin Ik was gisteren met te veel dingen tegelijk bezig en nu weet ik niet meer (,,) (,, ),,,,,,,,,,,, [,, ],, (,, ) (,,),,,,,, waar mijn usb stick is.,,,,,,,,,, (,,,, ) (,,)*,, * is = zelfstandig werkw. ( = zich bevinden) Je kunt dus in dit geval beide hoofdzinnen als aparte zinnen ontleden.

7 7 1 D bijzin + bijzin (Ik) (ga) niet naar de training omdat ik grieperig ben en omdat het te hard regent. < > ( ) [ ]( ) < > ( ) ( ). Beknopte bijzin Een beknopte bijzin heet zo omdat hij is ingekort: het onderwerp is weggelaten en i.p.v. een persoonsvorm + een rest, staat er te + infinitief, een voltooid deelwoord of een onvoltooid deelwoord. Na het werk goed te hebben nagekeken,( leverde)( zij) het [ in ].,,,,,,,, [,,,, } {,, } Voorgezegd door zijn buurman, (haalde) (hij ) een voldoende. {,, },,,,,,,, Denkend aan Holland (zie) (ik) brede rivieren traag door oneindig {,, },,,,,,,, laagland {gaan}. N.B. Een beknopte bijzin is alleen correct gebruikt als het weggelaten onderwerp uit de bijzin hetzelfde is als het onderwerp in de hoofdzin. ( Om dat te controleren moet je van de beknopte bijzin een gewone bijzin maken, en je vult dan het onderwerp van de hoofdzin in.) Op het station aangekomen, brak een hevig onweer los. Toen het onweer op het station aankwam.. = fout