LESSTOF. Ontleden en Benoemen

Transcriptie

1 LESSTOF Ontleden en Benoemen

2 2 Lesstof Ontleden en Benoemen

3 INHOUD INLEIDING... 4 DOELGROEP... 5 STRUCTUUR... 6 INHOUD ONTLEDEN EN BENOEMEN INHOUD ONTLEDEN EN BENOEMEN Lesstof Ontleden en Benoemen 3

4 INLEIDING Muiswerkprogramma s zijn computerprogramma s voor het onderwijs. De programma s draaien onder Windows en zijn dus optimaal gebruikersvriendelijk. Het belangrijkste principe van Muiswerkprogramma s is dat een diagnostische toets de leerling stuurt naar oefenmateriaal dat aansluit bij de gemaakte fouten. De toets kan herhaald worden en eventueel leiden tot opnieuw oefenen. De begeleidingsmogelijkheden van Muiswerk komen het best tot hun recht wanneer het programma en de bestanden geïnstalleerd zijn in een netwerk. De docent heeft dan extra mogelijkheden zijn of haar klas te sturen en te volgen. Het lesbestand Ontleden en Benoemen 1 en 2 is bedoeld voor leerlingen in het voortgezet onderwijs, het volwassenenonderwijs en voor snelle leerlingen in het basisonderwijs. Het kan gebruikt worden als ondersteuning van de gewone grammaticalessen. Het is dus níet specifiek geschikt voor onderwijs in Nederlands als tweede taal. Het programma kan met name goed gebruikt worden in groepen met grote niveauverschillen. Ontleden en Benoemen 1 is vooral voor leerlingen die slechts een beperkte basiskennis hoeven hebben van ontleden en benoemen. Het eindniveau dat met behulp van dit programma gehaald kan worden voldoet ruimschoots aan de eindtermen van de basisvorming. Ontleden en Benoemen 2 is geschikt voor leerlingen die bijvoorbeeld op gymnasiumniveau moeten eindigen. U kunt de leerlingen op verschillende manieren met het programma laten werken (zie sectie DIDACTIEK). Er bestaat geen verbinding met een bepaalde lesmethode, maar dit Muiswerkprogramma sluit wel aan bij wat in alle bekende lesmethoden Nederlands behandeld wordt. Aan de orde komen: werkwoord zelfstandig naamwoord bijvoeglijk naamwoord voorzetsel alle voornaamwoorden telwoord bijwoord voegwoord tussenwerpsel 4 Lesstof Ontleden en Benoemen

5 verdelen in zinsdelen persoonsvorm en tijd onderwerp werkwoordelijk gezegde lijdend voorwerp meewerkend voorwerp bijwoordelijke bepaling naamwoordelijk gezegde voorzetselvoorwerp bepaling van gesteldheid Het programma Ontleden en Benoemen 1 en 2 voldoet het best wanneer in de klas of anderszins reeds al enige aandacht besteed is aan het herkennen van woordsoorten en zinsdelen, terwijl het nog niet zo is dat de leerlingen de stof beheersen. Enige ervaring in het werken met de muis (aanwijzen, klikken, afrollen, slepen) is ook gewenst. Ontbreekt deze ervaring, dan is een korte instructie daarover wel op zijn plaats. DOELGROEP Ontleden en benoemen 1 is bedoeld voor leerlingen in de brugklas van vmbotl, havo en vwo en voor het eerste leerjaar A van het Belgische secundair onderwijs. In dit programma wordt de basisstof van het traditionele woordbenoemen en zinsontleden op het niveau van enkelvoudige zinnen behandeld. Het gaat om stof die voor een groot deel ook al op de basisschool aan de orde gekomen is (zie INHOUD O&B1, blz. 10). Vervolgens kunnen leerlingen in brugklas en hogere klassen van havo en vwo en in België in ASO 2 e en 3 e graad aan de slag gaan met Ontleden en benoemen 2. In Ontleden en Benoemen 2 wordt de stof van deel 1 grotendeels bekend verondersteld en aangevuld tot een complete behandeling van het traditionele woordbenoemen en zinsontleden (zie INHOUD O&B2, blz. 15). Er komen nu naast enkelvoudige, ook samengestelde zinnen aan de orde. Lesstof Ontleden en Benoemen 5

6 De oefeningen onder de knop Alle oefeningen bij Ontleden en benoemen 1. Druk op de statistiekknop linksonder om te weten te komen of u deze oefening eerder maakte en met welk resultaat. Het programma is ook geschikt om op in het hbo en op de universiteit (PABO en talenopleidingen) de kennis van de grammatica bij te spijkeren. Net als de meeste andere Muiswerkprogramma s is Ontleden en Benoemen 1 & 2 bijzonder geschikt voor groepen waarin grote niveauverschillen bestaan. Het kan zowel gebruikt worden door leerlingen die nog weinig van de stof weten, als door leerlingen die al enigszins gevorderd zijn. De laatsten zijn alleen eerder klaar. Door te werken in de diagnostische modus krijgen leerlingen slechts oefeningen in onderdelen die ze nog niet beheersen. Het programma is geschikt voor zowel autochtone als allochtone leerlingen. STRUCTUUR Muiswerkprogramma's vormen een oefenomgeving voor computerondersteund onderwijs. Het basisprincipe van deze programma's is dat een diagnostische toets de leerling stuurt naar oefenmateriaal dat aansluit bij de fouten die hij maakte. De toets kan herhaald worden en eventueel leiden tot opnieuw oefenen. Ook Muiswerk Ontleden en Benoemen 1 en 2 is zo gestructureerd. Er kan zeer gedifferentieerd mee gewerkt worden. In Ontleden en Benoemen 1 en 2 wordt aandacht besteed aan vrijwel alle woordsoorten en zinsdelen die de traditionele grammatica onderscheidt. De 6 Lesstof Ontleden en Benoemen

7 opbouw van de delen 1 en 2 is cumulatief: wat in deel 1 aan de orde komt, wordt in deel 2 grotendeels bekend verondersteld. Gedeeltelijk worden in deel 2 dezelfde onderwerpen behandeld als in deel 1, maar dan uitgebreider en diepgaander. Beperkt het eerste lesbestand zich tot het ontleden van enkelvoudige zinnen; in het tweede lesbestand komt ook de samengestelde zin aan bod. Het is niet noodzakelijk om bij het maken van een diagnose de complete stof van het lesbestand te betrekken. Elk bestand bevat namelijk niet alleen een totaaltoets Benoemen en een totaaltoets Ontleden, maar ook vier of vijf deeltoetsen die elk een deel van de stof bevragen. Zie de overzichten van toetsen en oefeningen op blz. 15 en blz. 22. OMVANG In het lesbestand Ontleden en Benoemen 1 zijn 2160 vragen in 2692 variaties, 1230 woorden, 20 teksten verwerkt in 6 toetsen en 90 oefeningen. Het totaal aantal opgaven is daarmee De stof wordt uitgelegd in 204 uitlegschermen. Er zijn in het programma 14 oefenvormen gebruikt: Rijen (12x), Stenen (3x), Open vraag (6x), Wijs aan in zin (11x), Meerkeuze (5x), Meerkeuze-2 (4x), Meerkeuze-3 (11x), Meerkeuze-4 (25x), Meerkeuze-5 (3x), Wijs aan in tekst (9x), Koppels (2x), Slepen (3x), Wijzig tekst (1x), Koppelpuzzel (1x). In het lesbestand Ontleden en Benoemen 2 zijn 2387toetsen en 79 oefeningen. Het totaal aantal opgaven is daarmee De stof wordt uitgelegd in 223 uitlegschermen. Er zijn in het programma 10 oefenvormen gebruikt: Rijen (19x), Stenen (6x), Open vraag (1x), Wijs aan in zin (8x), Meerkeuze (5x), Meerkeuze-3 (10x), Meerkeuze-4 (23x), Meerkeuze-5 (6x), Wijs aan in tekst (4x), Slepen (4x). Het totale pakket bestaat uit de volgende onderdelen. De computerbestanden van Ontleden en Benoemen; 169 oefeningen die onderverdeeld zijn naar onderwerp; twee uitgebreide toetsen over Ontleden en twee over Benoemen en negen deeltoetsen waarin een deel van de onderwerpen aan de orde komt. De meeste oefeningen en toetsen kunt u ook op verschillende manieren op papier afdrukken. Een zeer uitgebreide helpfile in.pdf formaat. Een overzichtelijke handleiding op papier. DIAGNOSE Lesstof Ontleden en Benoemen 7

8 Muiswerk kent toetsen en oefeningen. Oefeningen beperken zich altijd tot een deel van de stof, leggen uit, laten voorbeelden zien, laten de leerling oefenen en laten hem weten wat hij goed en fout doet. Toetsen laten nooit zien of het antwoord goed was en dekken een breder deel van de stof. De toetsen van Muiswerk kunnen een diagnose stellen. Alle onderdelen van de stof komen gelijkmatig in elke toets aan bod; veelgemaakte fouten worden als het ware uitgelokt. De foute en goede antwoorden, die gecodeerd zijn, worden opgevangen en gerubriceerd. Zo komt de diagnose tot stand. Het beginscherm van Ontleden & Benoemen 1 met de knop Wat weet je al? waaronder alle toetsen zitten en de knop waaronder de oefeningen te vinden zijn. De knop met het persoonlijk oefenprogramma Jouw oefeningen verschijnt pas na het maken van een toets. Met behulp van de diagnose wordt een oefenprogramma op maat samengesteld. Dat wil zeggen: rubrieken waarin fouten werden gemaakt, worden vertaald in oefeningen die de oefenstof uit die rubriek herhalen en oefenen. De leerling wordt door de oefeningen heen geleid die zwakke plekken in zijn kennis opvullen. Na het oefenen kan hij opnieuw een toetsdoen. TOETSEN Ontleden en Benoemen 1 heeft twee totaaltoetsen en vier deeltoetsen; Ontleden en Benoemen 2 heeft twee totaaltoetsen en vijf deeltoetsen. De toetsen worden zowel voor diagnose als voor evaluatie gebruikt. De gebruikte zinnen en woorden zijn elke keer anders, maar de toetsen bevragen wèl steeds de- 8 Lesstof Ontleden en Benoemen

9 zelfde stof. U kunt zelf instellen welke toetsen en oefeningen voor de leerling zichtbaar zijn en u kunt ook instellen of oefenprogramma s worden gegenereerd. Als u alleen een toets afneemt voor een cijfer, kan het genereren achterwege blijven (BESTAND/ INSTELLINGEN/ BESTAND). De toets Alles Benoemen van Ontleden en Benoemen 1 heeft 48 opgaven en gaat over: werkwoord, zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord, voorzetsel, voornaamwoord (persoonlijk, bezittelijk, vragend), telwoord, bijwoord. De toets Alles Ontleden van Ontleden en Benoemen 1 heeft 36 opgaven en gaat over: persoonsvorm en tijd, zinsdelen, onderwerp, werkwoordelijk gezegde, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp, bijwoordelijke bepaling, naamwoordelijk gezegde. De toets Alles Benoemen van Ontleden en Benoemen 2 heeft 48 opgaven en gaat over: zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord, werkwoord, voorzetsel, persoonlijk voornaamwoord, bezittelijk voornaamwoord, wederkerend voornaamwoord, vragend voornaamwoord, onbepaald voornaamwoord, betrekkelijk voornaamwoord, telwoord, bijwoord, voegwoord, voorzetsel, tussenwerpsel. De toets Alles Ontleden van Ontleden en Benoemen 2 heeft 32 opgaven en gaat over: bepalingen, structuur van zinnen, werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde, onderwerp, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp, bijwoordelijke bepaling, voorzetselvoorwerp, bepaling van gesteldheid. Elke deeltoets bestrijkt een deel van de stof. De deeltoetsen Ontleden werken vaak met een complete tekst (als voorbeeld hieronder deeltoets 1 van O&B1). Wat de precieze inhoud van deze deeltoetsen is, kunt u bekijken in de overzichten van oefeningen en toetsen op blz. 15 en blz. 22. UITLEGSCHERMEN Bij elke oefening horen één of meer uitlegschermen. Deze kunnen vooraf en tijdens het maken van de oefening geraadpleegd worden. De uitlegschermen hebben een vaste opbouw. Naast de uitleg zijn er bijna altijd voorbeelden gegeven. Lesstof Ontleden en Benoemen 9

10 INHOUD ONTLEDEN EN BENOEMEN 1 Muiswerkprogramma s bestaan uit oefeningen en toetsen waarin volgens een vaste systematiek een aantal onderwerpen behandeld worden. Hieronder volgt een beschrijving van de inhoud van de onderwerpen die in Ontleden en Benoemen 1 aan de orde komen. Aan de hand van deze beschrijving kunt u nagaan of de inhoud aansluit bij wat u in de les behandelde of van plan bent te behandelen. WERKWOORD Werkwoorden zijn woorden die zeggen wat iets of iemand doet. Ze hebben veel verschillende vormen. Een belangrijke vorm is het hele werkwoord of de infinitief. Die leren de leerlingen afleiden van al dan niet gesplitste, vervoegde vormen. Ze maken in deze rubriek bovendien kennis met de persoonsvorm en het voltooid deelwoord. Er zijn negen oefeningen. Oefening A9 bevat alle stof van de rubriek. ZELFSTANDIG NAAMWOORD EN LIDWOORD In de eerste oefeningen van rubriek B leert men een zelfstandig naamwoord herkennen op basis van betekenis en vorm. Dat gebeurt los van de context en (later) in een context. Belangrijk vormkenmerk is dat er (meestal) een lidwoord bij een zelfstandig naamwoord hoort. Geleerd wordt ook in welke gevallen men de, het of een gebruikt. Er zijn acht oefeningen. Oefening B8 bevat de totale stof van dit onderwerp. BIJVOEGLIJK NAAMWOORD Ook het bijvoeglijk naamwoord leert men kennen op basis van betekenis en vorm. Vormaspecten zijn dat het meestal een vergrotende en overtreffende trap heeft en dat het meestal twee vormen heeft: mét -e en zónder -e. De leerling leert in de oefeningen ook in welke gevallen welke vorm gebruikt moet worden. Er zijn zes oefeningen. Oefening C7 gaat over de complete stof van dit onderdeel. VOORZETSEL Voorzetsels geven (vaak letterlijk) aan welke plaats in de ruimte iets of iemand heeft. Een voorzetsel vormt samen met een of meer andere woorden een woordgroep. Het kan ook achter een woordgroep staan. Aandacht ook 10 Lesstof Ontleden en Benoemen

11 voor het verschijnsel dat woorden vaak een vaste combinatie vormen met een voorzetsel. De rubriek bevat zes oefeningen en oefening D6 oefent weer alle stof over het onderwerp. Bij deze oefening moeten de voorzetsels worden opgespoord. VOORNAAMWOORD Het persoonlijk voornaamwoord staat in de plaats van een persoon. Aan de hand van voorbeelden wordt getoond dat het persoonlijk voornaamwoord al dan niet een onderwerp kan zijn. Het bezittelijk voornaamwoord geeft aan van wie iets is. Het staat dan vóór het bezit. Een vragend voornaamwoord helpt bij het maken van een vraag. In de oefeningen vooral ook aandacht voor het onderscheid tussen persoonlijk en bezittelijk voornaamwoord en voor de benoeming van het : lidwoord of persoonlijk voornaamwoord. Er zijn zeven oefeningen en E7 gaat weer over de complete stof. TELWOORD In deze afdeling leert men telwoorden herkennen, onderscheid maken tussen hoofd- en rangtelwoorden, tussen bepaalde en onbepaalde telwoorden. Er zijn drie oefeningen. Lesstof Ontleden en Benoemen 11

12 BIJWOORD De behandeling van het bijwoord is eenvoudig gehouden. Er worden bijwoorden behandeld die iets zeggen van een ander woord dan een zelfstandig naamwoord (het verschil met bijvoeglijk naamwoorden wordt daarmee duidelijk) en bijwoorden die iets zeggen van de hele zin. Wat de betekenis betreft wordt de aandacht vooral gericht op bijwoorden van tijd en plaats. Er zijn twee oefeningen. PERSOONSVORM EN TIJD De eerste stap van het ontleden is het ontdekken van de persoonsvorm. Die wordt in deze rubriek voor de tweede keer behandend. De persoonsvorm is een werkwoord dat in de zin in een andere tijd gezet kan worden. Dat is wat de leerling hier leert. Ook bij de werkwoordstijden wordt vanzelfsprekend stilgestaan. De leerling leert persoonsvormen herkennen in losse zinnen en in een compleet tekstje. Er zijn zes oefeningen in deze rubriek. ZINSDELEN Redekundig ontleden begint met verdelen in zinsdelen. Dat is wat hier centraal staat. Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden dat bij elkaar hoort. Wat bij elkaar vóór de persoonsvorm kan staan, is een zinsdeel. Men leert de persoonsvorm op de juiste (tweede) plaats zetten en men leert zinsdelen afbakenen. er zijn drie oefeningen, waarvan de laatste weer de meest complete is. 12 Lesstof Ontleden en Benoemen

13 Bij deze oefening moet de leerling de balkjes tussen de zinsdelen slepen. ONDERWERP Onderwerp en persoonsvorm horen bij elkaar. Het onderwerp vind je door te vragen: wie of wat + persoonsvorm + andere werkwoorden. Het antwoord op die vraag is het onderwerp. Men leert onderwerpen aanwijzen in losse zinnen en in een compleet tekstje. Er zijn vier oefeningen. Oefening J4 bevat alle stof. WERKWOORDELIJK GEZEGDE Het gezegde zegt wat in de zin gebeurt. Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit de persoonsvorm + andere werkwoorden als die in de zin staan. Het woordje te hoort erbij als er een werkwoord achter staat. Gesplitste werkwoorden komen terug. De rubriek bestaat uit vier oefeningen. LIJDEND VOORWERP Het lijdend voorwerp vind je door te vragen: wie of wat + gezegde + onderwerp. Het antwoord op die vraag is het lijdend voorwerp. De leerling moet onder andere lijdend voorwerpen vinden in losse zinnen en in een compleet tekstje. Er zijn zes oefeningen, waarvan de laatste weer de meest complete is. MEEWERKEND VOORWERP Het meewerkend voorwerp past bij werkwoorden die iets met geven of Lesstof Ontleden en Benoemen 13

14 zeggen te maken hebben. Er staat bijna altijd ook een lijdend voorwerp bij. Er staat aan voor en dat kun je dan weglaten, óf er staat géén aan voor, maar dat kun je er wel voor denken. Vijf oefeningen gaan over het meewerkend voorwerp, waarvan de laatste weer de meest complete is. BIJWOORDELIJKE BEPALING Een bijwoordelijke bepaling geeft antwoord op vragen als waar, wanneer, hoe, waardoor? Er kan meer dan één bijwoordelijke bepaling in een zin staan. Vaak kun je zo n bepaling ook weglaten. In vijf oefeningen leert men de bijwoordelijke bepaling herkennen. Deze meerkeuzeoefening gaat over soorten bijwoordelijke bepalingen. NAAMWOORDELIJK GEZEGDE In deze afdeling leert men dat in een zin met een naamwoordelijk gezegde altijd een koppelwerkwoord staat dat gekoppeld is aan een naamwoord of naamwoordgroep. Het gezegde zegt iets over het onderwerp. In vier oefeningen wordt dit - met enkelvoudige, eenvoudige zinnen - aangeleerd. VERZAMELRUBRIEK Alle oefeningen in voorgaande rubrieken zijn deeloefeningen waarin het ging om het herkennen van een of enkele zinsdelen. In deze verzamelrubriek komen alle woordsoorten en alle zinsdelen - in de juiste volgorde - aan de orde. 14 Lesstof Ontleden en Benoemen

15 De acht oefeningen van deze rubriek kunnen goed gebruikt worden als laatste opstap naar een afsluitende toets. OVERZICHT INHOUD ONTLEDEN EN BENOEMEN 1 De indeling van onderwerpen van Muiswerk Ontleden en Benoemen 1 is gebaseerd op de indeling die in de traditionele grammatica gebruikelijk is. De namen van de oefeningen die over het rubrieksonderwerp gaan, staan in de tweede kolom in volgorde van niveau. Achter de oefening staat ook de oefenvorm, het aantal uitlegschermen en het aantal opgaven. Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven Z Toets A, B, C 1 Deel 1 benoemen Meerkeuze 1 21 Z Toets C, D, E, F, G 2 Deel 2 benoemen Meerkeuze 1 28 Z Toets H, I, J, K 3 Deel 1 ontleden Meerkeuze 1 24 Z Toets J, K, L, M, N, O 4 Deel 2 ontleden Meerkeuze 1 24 Z Toets A, B, C, D, E, F, G 5 Alles benoemen Meerkeuze 1 48 Z Toets H, I, J, K, L, M, N, O 6 Alles ontleden Meerkeuze 1 36 A Werkwoord 1 Werkwoord in zin Wijs aan in zin Werkwoorden in zin Wijs aan in zin Werkwoorden aanwijzen Stenen Infinitief afleiden Koppels Infinitief of niet Rijen Wijs ze aan Wijs aan in tekst Persoonsvorm stap voor stap Meerkeuze Voltooid deelwoord invullen Open vraag Werkwoord Meerkeuze 4 18 B Zelfstandig naamwoord 1 Soorten dingen Koppels Zelfstandige naamwoorden kiezen Stenen Zelfstandige naamwoorden sorteren Rijen Zelfstandig naamwoord herkennen Wijs aan in zin Wijs ze aan Wijs aan in tekst Lidwoord gebruiken Meerkeuze Lidwoord of niet Meerkeuze Zelfstandig naamwoord en lidwoord Meerkeuze 2 15 C Bijvoeglijk naamwoord 1 Zelfstandig of bijvoeglijk Rijen Trappen Open vraag Wijs ze aan Wijs aan in tekst Met of zonder E Open vraag Met of zonder E in rij Rijen Bijvoeglijk naamwoord Meerkeuze Bijvoeglijk naamwoord in zin Meerkeuze 3 15 D Voorzetsel 1 Voorzetsel kiezen Meerkeuze Voorzetsels zoeken Stenen Voorzetsels in tekst Wijs aan in tekst Voorzetsel of niet Meerkeuze Vaste voorzetsels Koppelpuzzel Voorzetsel Meerkeuze 2 12 E Voornaamwoord 1 Voornaamwoord invullen Open vraag Voornaamwoorden in tekst Wijzig tekst 3 10 Lesstof Ontleden en Benoemen 15

16 Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven 3 Bezittelijk voornaamwoord Wijs aan in zin Het Rijen Het verhoor Wijs aan in tekst Voornaamwoord aanwijzen Wijs aan in zin Voornaamwoorden Meerkeuze 4 16 F Telwoord 1 Hoofd of rang Rijen Soorten telwoorden Meerkeuze Telwoorden Meerkeuze 1 14 G Bijwoord 1 Bijwoord of bijvoeglijk naamwoord Rijen Bijwoord in zin Wijs aan in zin Bijwoorden in tekst Wijs aan in tekst Bijwoorden Meerkeuze 2 12 H Persoonsvorm en tijd 1 Persoonsvormen aanwijzen Wijs aan in zin Persoonsvormen in tekst Wijs aan in tekst Persoonsvormen herkennen Meerkeuze Tijden stap voor stap Meerkeuze Tijden aangeven Meerkeuze Tijden herkennen Meerkeuze 3 12 I Zinsdelen 1 Persoonsvorm in zin plaatsen Slepen Zinnen verdelen Slepen Zinsdeel of niet Meerkeuze Zinsdelen Meerkeuze 1 10 J Onderwerp 1 Persoonsvorm en onderwerp Meerkeuze Onderwerp aanwijzen Wijs aan in zin Onderwerp in tekst Wijs aan in tekst Onderwerpen herkennen Meerkeuze 2 16 K Werkwoordelijk gezegde 1 Gezegde typen Open vraag Gezegde kiezen Meerkeuze Splitsbaar of niet Rijen Werkwoordelijk gezegde Meerkeuze 2 16 L Lijdend voorwerp 1 Lijdend voorwerp stap voor stap Meerkeuze Lijdend voorwerp vinden Meerkeuze Lijdend voorwerp in zin Wijs aan in zin Lijdend voorwerp of niet Rijen Lijdend voorwerp in tekst Wijs aan in tekst Lijdend voorwerp herkennen Meerkeuze 1 15 M Meewerkend voorwerp 1 Meewerkend voorwerp stap voor stap Meerkeuze Meewerkend voorwerp vinden Meerkeuze Meewerkend voorwerp aanwijzen Wijs aan in zin Meewerkend voorwerp of niet Rijen Meewerkend voorwerp herkennen Meerkeuze 2 15 N Bijwoordelijke bepaling 1 Welke vraag? Meerkeuze Bijwoordelijke bepaling stap voor stap Meerkeuze Bijwoordelijke bepaling Slepen Bijwoordelijke bepaling of niet Rijen Bijwoordelijke bepaling herkennen Meerkeuze 2 12 O Naamwoordelijk 1 Naamwoordelijk gezegde Open vraag 2 10 gezegde 2 Gezegde bepalen Meerkeuze Werkwoordelijk of naamwoordelijk Rijen Naamwoordelijk gezegde herkennen Meerkeuze 3 16 P [Verzamelrubriek] 1 Benoemen compleet Wijs aan in zin Woordsoorten in zinnen Meerkeuze Lesstof Ontleden en Benoemen

17 Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven 3 Losse woorden benoemen Meerkeuze Woordsoorten herkennen Meerkeuze Verdelen in zinsdelen Meerkeuze Ontleden compleet Meerkeuze Tekst ontleden Meerkeuze Tijden en zinsdelen Meerkeuze 8 24 INHOUD ONTLEDEN EN BENOEMEN 2 Muiswerk Ontleden en benoemen 2 heeft globaal dezelfde structuur als Ontleden en benoemen 1. Het tweede lesbestand bevat echter enkele extra onderwerpen en de diepgang van wat reeds behandeld was, is hier groter. Naast enkelvoudige zinnen worden in het tweede lesbestand bijvoorbeeld ook samengestelde zinnen behandeld en gebruikt. Hier volgt eerst weer een korte beschrijving van de onderwerpen; daarna komt het schematische overzicht. ZELFSTANDIG NAAMWOORD Meer aandacht hier voor de vormkenmerken van het zelfstandig naamwoord en voor het gebruik van een werkwoord als zelfstandig naamwoord. Men leert onderscheid maken tussen concrete en abstracte zelfstandig naamwoorden en men leert het lidwoord onderscheiden van persoonlijk en onpersoonlijk voornaamwoord. In de laatste oefening die bij dit onderwerp hoort komt de complete stof aan de orde. BIJVOEGLIJK NAAMWOORD Ook hier wordt al het een en ander bekend verondersteld. Aan de orde komen nu vooral het stoffelijk bijvoeglijk naamwoord en het bijvoeglijk naamwoord, gemaakt van een voltooid deelwoord. De vormen van het bijvoeglijk naamwoord worden en passent ook geoefend. De vierde oefening bevat weer alle oefenstof. BIJWOORD Na het bijvoeglijk naamwoord volgt hier het bijwoord. Deze beide woordsoorten worden tegenover elkaar geplaatst. Aan de orde komen nu ook het bijwoord dat iets zegt van de hele zin en enkele benamingen van bijwoorden (tijd, plaats, kwantiteit, modaliteit). De vijfde oefening bevat weer alle stof. Lesstof Ontleden en Benoemen 17

18 In deze stenen -oefening moeten de stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden worden aangewezen. WERKWOORD Bij deze rubriek leert de leerling zelfstandige werkwoorden, hulpwerkwoorden, koppelwerkwoorden, verplicht wederkerende werkwoorden en scheidbare werkwoorden van elkaar onderscheiden. In oefening D6 komen al deze soorten werkwoorden aan bod. VOORNAAMWOORDEN (1) Bij dit onderwerp horen persoonlijk, bezittelijk, wederkerend en onbepaald voornaamwoord. Bij het persoonlijk voornaamwoord wordt het onderscheid tussen het lidwoord het en het persoonlijk voornaamwoord het behandeld. In de laatste oefening van deze rubriek komen alle vier de voornaamwoorden aan de orde. VOORNAAMWOORDEN (2) In deze rubriek volgen dan de andere voornaamwoorden, te weten: vragend, aanwijzend en betrekkelijk voornaamwoord, al dan niet met ingesloten antecedent. Vragend en betrekkelijk en aanwijzend en betrekkelijk worden in deeloefeningen tegenover elkaar geplaatst. In de vijfde oefening staat opnieuw de complete stof. 18 Lesstof Ontleden en Benoemen

19 Deze rijen -oefening gaat over het onderscheid tussen aanwijzende en betrekkelijke voornaamwoorden. TELWOORD, VOORZETSEL Deze eenvoudige woordsoorten zijn in één rubriek ondergebracht. Het onderscheid tussen het telwoord en het lidwoord een komt opnieuw aan de orde. Het voorzetsel wordt geplaatst naast bijwoord en deel van werkwoord. In de derde oefening zit alle stof. VOEGWOORD Hier wordt behandeld dat voegwoorden een verbindingswoord zijn tussen woorden, woordgroepen en zinnen en dat er meestal een bepaald verband mee wordt uitgedrukt (opsomming, tegenstelling etc.). Ook is er uitleg over nevenschikkende en onderschikkende voegwoorden. De rubriek heeft drie oefeningen. TUSSENWERPSEL Bij de woordsoorten wordt gewoonlijk ook het tussenwerpsel behandeld: de uitroepen en opmerkingen die geen deel zinsdeel zijn en die een zin meestal verlevendigen. In twee oefeningen is dat gemakkelijk te leren. BEPALINGEN Lesstof Ontleden en Benoemen 19

20 In deze rubriek wordt aandacht besteed aan met name de bijvoeglijke bepaling. In de eerste oefening gaat het om het aanwijzen van de kern van een woordgroep met voor- en/of nabepalingen. De derde oefening richt zich op het herkennen van de bijvoeglijke bijzin: is de bepaling een zin of is dat niet het geval? VERDELING De eerste oefening van deze rubriek gaat over het verdelen van de zin in zinsdelen. Het is grotendeels herhaling van wat in O&B 1 al aan de orde kwam. De volgende oefening gaat echter verder. Daarin komt het herkennen van enkelvoudige en samengestelde zinnen aan de orde. De derde oefening bevat weer alle stof. VERBAND Deze rubriek gaat over de structuur van de zin en over het verband tussen de zinsdelen of zinnen. In een eerste oefening wordt het onderscheid tussen neven- en ondergeschikte samengestelde zinnen geoefend en geleerd. In de tweede oefening komt het onderscheid tussen hoofdzin, bijzin, beknopte bijzin en samentrekking aan de orde. De derde oefening is weer het meest compleet. GEZEGDE Het gezegde kwam ook in O&B 1 reeds aan de orde, maar wordt hier verder uitgediept. De werkwoordelijke en naamwoordelijke uitdrukking worden behandeld en er worden verschillende soorten naamwoordelijke gezegdes onderscheiden. In de vierde oefening komt alle stof bij elkaar. ONDERWERP Ook het onderwerp is reeds behandeld in O&B 1; in de eerste oefening wordt de stof herhaald. Nu gaat het echter ook om het leren herkennen van een onderwerpszin. De vierde oefening gaat over gezegde en onderwerp. LIJDEND VOORWERP Over het lijdend voorwerp valt ook nog wel iets nieuws te leren. Naast herhaling van wat in het eerste bestand aan de orde komt, hier ook aandacht voor zich als deel van het gezegde, respectievelijk lijdend voorwerp. Verder worden de actieve en passieve zin behandeld en het verschijnsel van de overgan- 20 Lesstof Ontleden en Benoemen

21 kelijke en onovergankelijke werkwoorden. In de laatste oefening moeten zinnen ontleed worden t/m het lijdend voorwerp. In deze oefening moeten leerlingen zinnen stap voor stap ontleden, tot en met het lijdend voorwerp. De oefening werkt met meerkeuzevragen. MEEWERKEND VOORWERP Over het meewerkend voorwerp valt niet veel nieuws te vertellen in dit bestand. Omdat we compleet willen zijn, zijn er toch twee oefeningen aan gewijd waarin de stof van het eerste bestand herhaald wordt. In de tweede oefening moeten zinnen ontleed worden t/m het meewerkend voorwerp. VOORZETSELVOORWERP Dit zinsdeel kwam nog niet eerder aan de orde. In de behandeling ervan wordt aandacht besteed aan de oppositie met het lijdend voorwerp en met de bijwoordelijke bepaling. De eerste oefening gaat over het herkennen van werkwoorden waar al dan niet een vast voorzetsel bij hoort. De tweede oefening gaat over voorzetsel voorwerp of bijwoordelijke bepaling. In de derde oefening moet het voorzetselvoorwerp aangewezen worden. In de laatste oefening moeten zinnen ontleed worden t/m het voorzetselvoorwerp. BEPALING VAN GESTELDHEID De bepaling van gesteldheid is een lastig zinsdeel. Het vertoont veel overeen- Lesstof Ontleden en Benoemen 21

22 komst met enerzijds het lijdend voorwerp, anderzijds de bijwoordelijke bepaling. De noties terwijl (tweede gezegde in de zin), als (in de hoedanigheid van) en resultaat (het resultaat van de handeling) moeten de leerling helpen dit zinsdeel toch te kunnen traceren. Er zijn drie oefeningen; de laatste omvat de hele stof. Er moet gekozen worden uit lijdend voorwerp, voorzetselvoorwerp, bijwoordelijke bepaling of bepaling van gesteldheid. BIJWOORDELIJKE BEPALING Ook de bijwoordelijke bepaling was natuurlijk al behandeld. Hier wat meer aandacht voor de verschillende soorten bepalingen. In vier oefeningen wordt de stof geoefend. VERZAMELRUBRIEK Alle oefeningen in voorgaande rubrieken zijn deeloefeningen waarin het ging om het herkennen van een of enkele zinsdelen. In deze verzamelrubriek komen alle zinsdelen - in de juiste volgorde - aan de orde. De vier oefeningen van deze rubriek kunnen goed gebruikt worden als laatste opstap naar een afsluitende toets. Het programma bevat ook oefeningen waarin alle aspecten van het woordbenoemen of alle aspecten van het zinsontleden aan de orde komen. Bij deze oefening gaat het om ontleden. OVERZICHT INHOUD ONTLEDEN EN BENOEMEN 2 22 Lesstof Ontleden en Benoemen

23 De indeling van onderwerpen is gebaseerd op de indeling die in de traditionele grammatica gebruikelijk is. De namen van de oefeningen die over het rubrieksonderwerp gaan, staan in de tweede kolom in volgorde van niveau. Achter de oefening staat ook de oefenvorm, het aantal uitlegschermen en het aantal opgaven. Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven Z Toets A, B, C, D 1 Deel 1 benoemen Meerkeuze 1 36 Z Toets E, F, G, H, I 2 Deel 2 benoemen Meerkeuze 1 36 Z Toets A, B, C, D, E, F, G, H, I 3 Alles benoemen Meerkeuze 1 48 Z Toets J, K, L 4 Deel 1 ontleden Meerkeuze 1 14 Z Toets M, N, O, P, Q, R 5 Deel 2 ontleden Meerkeuze 1 24 Z Toets M, N, O, P, Q, R, S 6 Deel 3 ontleden Meerkeuze 1 21 Z Toets E, F, K, L, N, O, P, Q, R, S 7 Alles ontleden Meerkeuze 1 32 A zelfstandig naamwoord 1 Zelfstandig naamwoord aanwijzen Stenen Werkwoord als zelfstandig naamwoord Wijs aan in zin Concreet of abstract Rijen Lidwoord aanwijzen Wijs aan in zin Zelfstandig naamwoord in tekst Wijs aan in tekst Zelfstandig naamwoord en lidwoord Meerkeuze Zelfstandig naamwoord Meerkeuze 4 18 B bijvoeglijk naamwoord 1 Stoffelijk of niet Stenen Voltooid deelwoord als bnw Open vraag Bijvoeglijk naamwoord in tekst Wijs aan in tekst Bijvoeglijk naamwoord Meerkeuze 4 18 C bijwoord 1 Bijwoord of bijvoeglijk naamwoord Rijen Bijwoord herkennen Stenen Bijwoorden in tekst Wijs aan in tekst Bijwoorden herkennen Meerkeuze Bijwoord en inhoud Meerkeuze 2 16 D werkwoord 1 Wederkerend of niet Stenen Scheidbaar of niet Rijen Scheidbaar en wederkerend Meerkeuze Belangrijkste werkwoord Wijs aan in zin Koppelwerkwoord opsporen Meerkeuze Soorten werkwoorden Meerkeuze 4 24 E voornaamwoorden (1) 1 Lidwoord of niet Rijen Het Meerkeuze Persoonlijk of wederkerend Rijen Voornaamwoorden herkennen (1) Meerkeuze Vier voornaamwoorden Meerkeuze 5 20 F voornaamwoorden (2) 1 Betrekkelijk voornaamwoord Meerkeuze Wie en wat Rijen Die en dat Rijen Voornaamwoorden herkennen (2) Meerkeuze Alle voornaamwoorden Meerkeuze 2 20 Lesstof Ontleden en Benoemen 23

24 Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven G telwoord, voorzetsel 1 Voorzetsel of bijwoord Rijen Telwoord, voorzetsel, lidwoord Meerkeuze Telwoord en voorzetsel Meerkeuze 3 15 H voegwoord 1 Voegwoord in zin Wijs aan in zin Voegwoorden in tekst Wijs aan in tekst Voegwoorden Meerkeuze 5 15 I tussenwerpsel 1 Tussenwerpsel of niet Rijen Tussenwerpsel herkennen Meerkeuze 1 12 J bijvoeglijke bepalingen 1 Kern aanwijzen Wijs aan in zin Twee soorten bepalingen Rijen Bijvoeglijke bepalingen Meerkeuze 1 15 K structuur van zinnen 1 Zinnen verdelen Slepen Enkelvoudig of samengesteld Rijen Persoonsvormen in zinnen Meerkeuze 1 15 L verband 1 Neven- of ondergeschikt Rijen Hoofd- en bijzinnen Meerkeuze Structuur herkennen Meerkeuze 3 15 M gezegde 1 Werkwoordelijk of naamwoordelijk Rijen Gezegde bepalen - korte zin Meerkeuze Soorten naamwoordelijk gezegde Meerkeuze Gezegde bepalen - langere zin Meerkeuze 3 14 N onderwerp 1 Onderwerp aanwijzen Wijs aan in zin Onderwerpszin of niet Rijen Onderwerp afbakenen Slepen Gezegde en onderwerp Meerkeuze 3 12 O lijdend voorwerp 1 Met lijdend voorwerp of niet Rijen Actief of passief Rijen Overgankelijke werkwoorden Stenen Lijdend voorwerp afbakenen Slepen Gezegde t/m lijdend voorwerp Meerkeuze 3 18 P meewerkend voorwerp 1 Meewerkend voorwerp of niet Rijen Gezegde t/m meewerkend voorwerp Meerkeuze 4 24 Q voorzetselvoorwerp 1 Met of zonder voorzetsel Stenen Voorwerp of bepaling Rijen Voorzetselvoorwerp Wijs aan in zin Gezegde t/m voorzetselvoorwerp Meerkeuze 3 24 R bepaling van gesteldheid 1 Resultaat of terwijl Rijen Bepaling van gesteldheid - 1 Wijs aan in zin Bepaling van gesteldheid - 2 Meerkeuze 2 16 S bijwoordelijke bepaling 1 Bijwoordelijke bepaling - soorten Meerkeuze Bijwoordelijke bepaling afbakenen Slepen Bepaling of voorwerp Meerkeuze Bijwoordelijke bepaling Meerkeuze 6 16 T [Alles oefenen] 1 Alles benoemen - 1 Meerkeuze Alles benoemen - 2 Meerkeuze Lesstof Ontleden en Benoemen

25 Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven 3 Alles ontleden 1 Meerkeuze Alles ontleden 2 Meerkeuze 5 25 Lesstof Ontleden en Benoemen 25