COMMANDERIEGEBIED OOTMARSUM. Stichting Commanderie Ootmarsum

Transcriptie

1 COMMANDERIEGEBIED OOTMARSUM Stichting Commanderie Ootmarsum

2 Inhoudsopgave 1. Aanleiding tot herleving 2. Historie Commanderieperiode Historie Havezatheperiode Situatie 1811 tot heden 5. Bundeling van krachten : Ontstaan Stichting De Commanderie

3 1. AANLEIDING TOT HERLEVING VAN DE COMMANDERIE OOTMARSUM. Verdwenen maar niet vergeten. Geen toekomst zonder kennis van het verleden. Onze samenleving is meer en meer gaan beseffen hoe waardevol het is -waar we vandaan komen, -hoe onze omgeving tot stand is gekomen, -hoe onze bestuursstructuren zich hebben ontwikkeld en -hoe onze voorouders hebben geleefd. De vele inspanningen de geschiedenis begrijpelijk en overzichtelijk in een canon tot leven te wekken, zijn het bewijs dat het verleden in is. In het bijzonder de verdwenen tastbare herinneringen aan het verleden spreken tot de verbeelding. In Ootmarsum spreekt het verdwenen kasteel in een niet bestaand park al jaren tot de verbeelding. Historici hebben zich vele jaren bezig gehouden met de geschiedenis van het Commanderiegebied, ten zuiden van de kern Ootmarsum De geweldige mogelijkheid de geschiedenis te laten herleven en gelijktijdig een vervallen gebied een nieuwe functie te geven werd steeds meer een voor de hand liggende ontwikkeling.talloze publicaties en onderzoeken maakten duidelijk welke grote cultuur/historische waarde de Commanderie Ootmarsum heeft. Het Oversticht in Zwolle heeft in haar register het gebied van de voormalige Commanderie Ootmarsum per 1 december 2002 onder ROB-nummer 28F-063 (2672) opgenomen als een archeologisch monument. Wanneer alle historische gegevens die het betreffende gebied aangaan op een rij worden gezet, dan ligt een fervent streven naar het in beeld brengen van dit verleden eigenlijk voor de hand.

4 2. DE HISTORIE Aan het randje van Nederland, pal aan de Duits grens, ligt het historische stadje Ootmarsum. Het stadje wordt dagelijks bezocht door veel toeristen die het beschermde stadsgezicht bewonderen dat door de jaren zo goed behouden is gebleven. De vele toeristen, die van heinde en verre komen, wandelen van de parkeerplaats naar de oude kern van het stadje en beseffen niet dat ze argeloos langs een zeer bijzondere plek lopen. Een plek die nu niet meer opvalt, maar waar bijna 600 jaar lang een kasteel stond, omgeven met de mooiste tuinen. Een kasteel dat in de tijd van de kruisridders een belangrijke rol speelde. In 1823 bezochten Jacob van Lennep met zijn studievriend Dirk van Hogendorp deze plek en spraken in hun verslag van een waar lustoord en dat terwijl de gebouwen allemaal waren verdwenen en er slechts resten van de tuinen waren overgebleven. De havezate Ootmarsum, ook wel Huis te Ootmarsum genaamd, lag iets ten zuidoosten van de kern van het stadje Ootmarsum.Tegenwoordig herinnert de Alleeweg nog aan het oude Huis te Ootmarsum, dat daar ten noorden van lag. Op de plaats van de voormalige kolken is nu een grote visvijver voor recreatieve doeleinden gekomen. In het stratenpatroon, nabij de plaats waar het Huis gestaan heeft, zijn verschillende relicten te herkennen. Zo was de huidige Commanderiestraat het oude voetpad, die door het Oldcnzaalsese voetpad werd gekruist en die eertijds aan de bewoners van het Huis te Ootmarsum een directe toegang verschafte naar de stad. De latere havezate Ootmarsum gaat terug op een commanderij van de Duitse Orde. De historie van het gebied is in twee grote delen op te splitsen : de Commanderie-periode die van 1273 tot 1639 duurde en de Havezate-periode die van 1639 to 1811 duurde.

5 Historie Commanderieperiode De latere havezate Ootmarsum gaat terug op een commanderij van de Duitse Orde. De stichting van deze commanderij vond zijn oorsprong in een schenking door de ridders Frederik van Arret en Hendrik van Almelo, alsmede Liefaard Pape, burger te Oldenzaal, van enige goederen aan de commandeur en de broeders van het Duitse Huis te Utrecht. Nadien, in 1278, bleken deze goederen in het bezit te zijn van de dan gevormde commanderij te Ootmarsum en behoorde Frederik van Arret tot de broeders onder de commandeur Egbert, een broer van graaf Otto van Bentheim. De Duitse Orde was ontstaan tijdens de derde kruistocht bij het beleg van de stad Accon in het Heilige Land in De Orde stelde zich tot taak de verpleging van zieke en gewonde kruisvaarders. Sedert 1198 kwam daar nog een militaire taak bij, namelijk het bestrijden van de belagers van de christenheid en de bescherming van de pelgrims. De Orde verspreide zich snel over het gehele Duitse Rijk`. In 1231 werd de balije Utrecht gevormd en verrees te Utrecht het hoofdhuis voor de bezittingen van de Orde in het bisdom Utrecht > de graafschappen Holland, Zeeland en Gelre en in Friesland. Om tot een beter beheer van de verschillende goederen te komen werden er commanderijen gesticht. Het hoofdhuis stond onder leiding van de landcommandeur en de overige stichtingen elk onder een commandeur. Door schenkingen en aankopen vermeerderde het goederenbezit van de commanderij te Ootmarsum zich aanzienlijk, voornamelijk onder de landcommandeur Gosnar van Ghernaer, die uit het Oversticht afkomstig was. In 1480 werd de eerste steen gelegd voor de Commanderiekapel door de toenmalige commandeur Frederik van Beveren.Totaal 16 commandeurs hebben van 1273 tot 1639 de scepter gezwaaid over het landgoed en bezittingen. De familiewapens van de commandeurs zijn aangebracht op de wandpanelen van de raadszaal van het voormalige stadhuis van Ootmarsum.De laatste commandeur Johan Diederik van der Heiden Hompesch kreeg in 1635 van de Grootmeester van de Duitsche Orde verlof zijn bezit in het land van Kleef te ruilen voor het bezit in Ootmarsum en daarmee de band met de orde te verbreken.in 1639 werd deze transactie na veel onderhandelingen ook door het Ridderschap Overijssel erkend en daarmee werd het landgoed een havezate.

6 Historie Havezateperiode De eigenaar van het Huis Ootmarsum in 1639, Baron Johan Diederik van Heiden was generaal in dienst van de Duitse keizer en werd ingeschreven in het Ridderschap Overijssel toen het landgoed als havezate werd erkend.hij overleed in 1687 en werd in de kerk te Ootmarsum bijgezet. Tot de ondergang van het Huis Ootmarsum in 1811 hebben vele generatie van Heiden het landgoed beheerd. Na overlijden van Baron Johan Diederich van Heiden gingen de goederen over naar Georg Maximiliaan van Heiden. Hij werd toegelaten tot de statenvergaderingen, werd luitenantkolonel en stierf in 1688 ongehuwd maar hij had twee zonen bij de dochter van de Hofmeier van de Bisschoppelijke Hof Ootmarsum, Margaretha van Bevervoorde. De broer van Georg Maximiliaan van Heiden, Johan Diederik II nam in het bezit in 1689 over werd ook in het ridderschap verschreven. De bezittingen in Ootmarsum bestonden uit het huis, de kapel (in gebruik als opslag z.g. Tiendschuur) en enkele bijgebouwen gegroepeerd rond een binnenplein. Het hoofdgebouw zelf was nog gedeeltelijk in vakwerk opgetrokken. In 1675 telde het huis acht vuursteden. Johan Diederik II stierf in 1716 ook ongehuwd en liet de bezittingen na aan zijn neef Johan Sigismund van Heiden tot Hovestadt en Schönrath. Hij was getrouwd met Maria Louise van Diepenbrock. Hij werd in 1704 veldmaarschalk in dienst van de keizer en resideerde zelden in Ootmarsum. Hij liet zijn bezittingen na aan Frederik Johan Sigismund van Heiden die in 1728 in het huwelijk trad met Eleonora Henriette Mauritia von Hompesch. Dit echtpaar bezat ook de Walborg bij Stevensweert en vestigde zich hier. Na het overlijden van zijn vrouw in 1740 vestigde hij zich in Ootmarsum. In 1743 liet hij de parkaanleg rond het Huis aanzienlijk uitbreiden en aanleggen. In 1754 werd hij Drost van Twente en als voogd van de minderjarige Willem V aangesteld.van de twee zoons kreeg de oudste zoon Sigismund Vincent Lodewijk Gustaaf van Heiden Hompesch het bezit in Ootmarsum en werd ook Drost van Twente. Hij vernieuwde in 1780 het Huis en werden de gebouwen van de oude commanderie grotendeels afgebroken. Hij overleed in 1790 en zijn zoon Anne Willem Carel Rijksgraaf van Heiden Hompesch kreeg het bezit. Hij was luitenant kolonel en trouwde in 1788 met Isabella Carolina Sofia Wilhelmina van Weitolshausen Schrautenbach en vestigde zich op zijn landgoed De Gelder bij Wijhe en kregen 1 kind : Anna Sophia Dorothea in Zijn moeder bleef in Ootmarsum wonen. Na haar overlijden in 1803 wilde Anne Willem Carel met vrouw en dochter in Ootmarsum gaan wonen.hij had het Huis in 1790 geheel vernieuwd en is het oude huis niet meer herkenbaar. Hij had zware schulden toen hij in 1807 overleed. Zijn vrouw en inmiddels gehuwde dochter verhuisden naar het Drentse Zuidlaren en dat was ook de reden de bezittingen in Ootmarsum en Bentheim van de hand te doen. De openbare verkoop werd in 1811 aangekondigd. De verkoop vond pas plaats vanaf Eerst werden 37 percelen bouwland verkocht en in 1817 werd het huis opnieuw per advertentie aangeboden en later in delen verkocht.

7 Bij het Huis hoorden twee watermolens,waterlopen, twee vijvers, een koepeltuin met fontein, een wildbaan en grachten. Het huis werd afgebroken, de grachten werden gedempt, de tuinen verdwenen, en de watermolens werden afgebroken. De enige tastbare herinneringen aan de bezittingen zijn het Molenhuisje dat nu dienst doet als entreegebouw voor het Openluchtmuseum Ootmarsum, de vijvers aan de Alleeweg en de straatnamen in de omgeving die vernoemd zijn naar de commandeurs en bezittingen die deze plek vele jaren tot een bijzondere locatie maakten.

8 Situatie 1811 tot heden. { Men Prevereerd, op zeer voordeelige Conditiën, uit den hand te verkopen een Hegt Sterk en Weldoortimmerd HUIS en ERVE, voorzien met diverse zeer logeable en moderne zo behangen, als onbehangen boven- en beneden Kamers, ruime Zolder, groote Kook-Keuken, Kelder, Pomp, Regenbakken, en alle verdere vereischte Commoditeiten hebbende een fraai en bekoorlyk uitzigt op Bossen, Koorn en Weidelanden, staande en gelegen binnen de Stad OOTMARSUM, Departement Overyssel quartier van Twenthe, en zynde zeer geschikt voor Zomer en Winter verblyf: met en daar by gelegen wel aangelegde vrugtbare en met exquise Vrugtbomen, mitsgaders Broeibakken, voorziene tuinen Voorts met nog twee daar by gehorende Gebouwen, voorzien met een Wasch en Mangel Kamer, als mede Stalling voor Paarden en Beesten en verdere Remisen } Met deze historische advertentie, die in 1807 geplaatst werd in de Zwolsche Courant, werd het einde ingeluid van een belangrijk stuk Ootmarsumse geschiedenis. In de laatste jaren voor de verkoop kreeg het Huys Ootmarsum een geheel ander aanzien dan toen Meindert Hobbema het huis tekende en schilderde. Destijds was er veel vakwerk, maar daarna kwam er veel gepleisterd muurwerk en bentheimerzandsteen. Het terrein van de Commanderie Ootmarsum omvatte het gebied globaal gelegen tussen het Oldenzaals voetpad, de Wildbaan, Smithuisstraat en Beverfordestraat, inclusief de vijvers. Tussen 1810 en 1825 werden uiteindelijk alle landerijen, gebouwen en aanzienlijke hoeveelheden (sloop-)materialen verkocht. Naar alle waarschijnlijkheid zijn met de laatste verkoop in 1825 de grachten gedempt en is de huisplaats geëgaliseerd; daarmee verdween het gebied langzaam maar zeker in de anonimiteit. De achterste molen werd in 1867 ook nog gesloopt, zodat nu alleen nog het molenaarshuisje van de toenmalige korenwatermolen aan het Oldenzaals voetpad ( t Buske) herinnert aan de bezittingen van het Huys Ootmarsum. Dit molenhuisje is momenteel de zetel van de Vereniging Heemkunde Ootmarsum en doet daarnaast dienst als entreegebouw voor het Openluchtmuseum Ootmarsum. De Stichting Openluchtmuseum Ootmarsum timmerde vanaf 1997 flink aan de weg en breidde het Los Hoes-complex geleidelijk aan uit door middel van het oprichten van historische gebouwen op een gebied van m2. Het totale gebied van de voormalige commanderie beslaat op dit moment rond de m2.vooruitlopend op de oprichting van de Stichting Commanderie Ootmarsum is door de initiatiefnemer, de heer Oude Weernink in 1997 een geofysisch bodemonderzoek gefinancierd. Dit proefonderzoek is in opdracht van de toenmalige gemeente Ootmarsum op locatie uitgevoerd door archeologisch adviesbureau RAAP. De op basis van dat onderzoek uitgebrachte rapporten leveren onomstotelijk het bewijs, dat ondergronds nog resten van het Huys Ootmarsum en het grachtenstelsel aanwezig zijn.

9 3. DE STICHTING COMMANDERIE OOTMARSUM Op 10 maart 2003 werd de Stichting Commanderie Ootmarsum opgericht. Het stichtingsbestuur bestaat uit de volgende leden : H.P.F.M.van Zuilekom, voorzitter G.Hassink, secretaris H.A.B.M.Oude Weernink, Penningmeester R.P.D.Meijer, bestuurslid Adviseurs : Baron Ing.B.Bentinck tot Buckhorst, Commandeur van Ootmarsum Ir.H.Oude Rengerink, archeologisch onderzoek G.B.Nijhuis, historisch onderzoek De stichting heeft ten doel: historisch onderzoek naar en publicatie over> bescherming van de archeologische waarde van> verwerving van historische gronden en/of bemiddeling daarbij m.b.t.> uitvoering archeologisch onderzoek naar> het blootleggen van archeologische resten, gedeeltelijk als historisch park en/of totale reconstructie/nieuwbouw van> het oorspronkelijke Huys Ootmarsum/Commanderie Ootmarsum; alles voorzover dit betreft de percelen thans kadastraal bekend gemeente Ootmarsum Sectie C nummers 10, 11, 12, 13, 422, 1277, 1490, 1491, 1492 en 1493, en voorts al hetgeen dat met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Het stichtingsbestuur en met haar meerdere inmiddels enthousiast geraakte personen, instellingen en organisaties,- denkt die doelstelling te kunnen verwezenlijken door het stimuleren en inititiëren van een fors aantal maatregelen. Een van de belangrijkste maatregelen is inmiddels de planologische inpassing in de ruimtelijke ordeningsplannen van de Gemeente Dinkelland. Het plan Commanderie Ootmarsum is opgenomen in het Masterplan Ootmarsum van de Gemeente Dinkelland. Gemeenschappelijk wordt invulling gegeven aan de voorwaarden die noodzakelijk zijn dit waardevolle gebied op een verantwoorde wijze in te vullen. Het is duidelijk dat het hier om een groot en ambitieus project gaat. Gelet op de uniciteit van het gebied van de voormalige Commanderie Ootmarsum in relatie tot haar ligging t.o.v. de stad en rekening houdend met het toeristisch potentieel van Twente in het algemeen en Ootmarsum in het bijzonder ligt er een nadrukkelijke uitdaging voor alle direct betrokkenen om in de zin van de stichtingsdoelstelling de grenzen op te zoeken. Vele signalen uit de lokale samenleving, voortkomend uit een sterk gevoel voor een wenselijk goed beheer van ons rijk en waardevol archeologisch en cultureel erfgoed sterken het stichtingsbestuur in haar plannen en ideeën om de geschiedenis weer zichtbaar te maken voor de huidige en de toekomstige generaties. Cultuurhistorisch, toeristisch en -last but not least- economisch zal de realisering van de hiervoor geschetste plannen een merkbaar positieve uitwerking hebben op Ootmarsum en de aanpalende regio. Het bestuur van Stichting Commanderie Ootmarsum is nadrukkelijk van mening, dat de herinrichting en bebouwing van het terrein van de voormalige Commanderie absoluut conform dient te zijn aan de historische situatie, waarvoor de Hottingerkaart als uitgangspunt genomen kan worden.

10 4. ONTWERPPLAN 2005 COMMANDERIE OOTMARSUM In 2005 werd door het stichtingsbestuur aan het toenmalige College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Dinkelland een ontwerpplan aangeboden voor de invulling van het Commanderiegebied. Het plan bestond uit schetstekeningen van de mogelijke bebouwing en een tekening van een voorgestelde indeling van het gebied. Omdat met de realisering van de plannen grote investeringen gemoeid zijn, werd door de stichting een handreiking gedaan door in de plannen een deel van het gebied aan te merken als te verkopen bouwkavels waarvan de opbrengst ten goede zou kunnen komen van de infra-structurele investeringen elders in gebied zoals de aanleg van de grachten en aanleg van de tuinen. Voor de bebouwing werd een voorstel gedaan voor een complex dat een horecafunctie zou kunnen krijgen en een appartementencomlex dat door particulieren in eigendom verworven kon worden en onder het beheer van de hotelvoorziening vielen. Deze plannen zijn gepresenteerd op 17 oktober 2005 tijdens een excursie naar de Landcommenderij Alden Biesen in Bilsen, België. Deelnemers aan deze excursie waren het College van Burgemeester en wethouders van Dinkelland, de fractievoorzitters uit de gemeenteraad, directeuren van gemeentelijke diensten en bestuursleden van cultuur-historische verenigingen. Het ontwerpplan heeft een brede discussie over de ontwikkeling van het Commanderiegebied op gang gebracht. Ootmarsum, Augustus 2007