Prof. dr. Hans Bosma Universiteit Maastricht Sociale Geneeskunde

Transcriptie

1 Prof. dr. Hans Bosma Universiteit Maastricht Sociale Geneeskunde 1

2 Opbouw van het verhaal Sociale epidemiologie Sociaaleconomische gezondheidsverschillen Het dominante perspectief Een onderbelicht perspectief 2

3 Het dominante perspectief (1) Sociaaleconomische gezondheidsverschillen Sociale verschillen Upstream factoren Omgevingen Contexten How does social class get under the skin? Fundamental social causes Causes of the causes 3

4 Het dominante perspectief (2) Mechanismen: Fysieke omgevingen (werk, buurt) Psychosociale kenmerken (hostility, laag controlebesef) Gezondheidsgedragingen (roken) Ook onderling gerelateerd 4

5 Het dominante perspectief (3) Bosma e.a.,

6 Het dominante perspectief (4) Fundamental social causes of health Nieuwe risicofactoren en ziektepatronen: SEGV? 6

7 Het dominante perspectief (5) Een drietal discussiepunten Mate van mediatie Relatieve belang mechanismen Blaming the victim 7

8 Het dominante perspectief (6) Discussiepunt 1: mate van mediatie Percentage reductie Haken en ogen (process, khb, sem) Logistische regressie 8

9 Het dominante perspectief (7) Discussiepunt 2: relatieve belang mechanismen Gezondheidsgedrag verklaart alles? 9

10 Het dominante perspectief (8) Lage sociaaleconomische status in relatie tot hartziekten (GLAS onderzoek) 1,50 Hazard ratios Hazard ratio s 1,40 1,30 1,20 1,10 1,00 0,90 0,80 Model 1 Model 2 Model 3 Adjusted for age and sex Model 1 additionally controlled for classical risk factors Model 2 additionally adjusted for control beliefs Bosma e.a.,

11 Het dominante perspectief (9) Discussiepunt 3: blaming the victim Onderzoek naar mechanismen: not done? Implicaties voor interventies 11

12 Het dominante perspectief (10) Samenvattend: Het zogenoemde causatieperspectief is heel dominant in de sociale epidemiologie en het onderzoek naar SEGV. Individuele verschillen, met name psychologische kenmerken van mensen, spelen een belangrijke rol in de verklaring, maar die rol blijft nogal secundair. 12

13 Een onderbelicht perspectief (1) Fundamental psychological causes of health Hetzelfde controlebesef Binnen dezelfde sociaaleconomische groep Individuele verschillen Intellectuele vaardigheden Persoonlijkheidskenmerken 13

14 Een onderbelicht perspectief (2) Paradox in egalitaire landen Hypothese: Vele mogelijkheden opwaartse sociale mobiliteit Unhealthy homogenisation in lage SES groepen? Individuele verschillen worden relevant Niet als mechanisme, maar als confounder, oorzakelijk meer fundamenteel 14

15 Een onderbelicht perspectief (3) Case-controle studie jarigen met vraag naar controlebesef op 16-jarige leeftijd School dropouts en ongezondere jonge mensen rapporteerden een lager controlebesef (mastery) op 16 jarige leeftijd..onafhankelijk van sociaaleconomische achtergrond Bosma e.a.,

16 CBS cohort (12 jarigen 13 jaar gevolgd) De Anatomisch Therapeutisch Chemisch (ATC) Classificatie Een voor geneesmiddelen. onderbelicht perspectief (4) Anatomische hoofdgroepen: A Spijsverteringsstelsel en metabolisme B Bloed en bloedvormende organen C Cardiovasculair systeem D Dermatologica G G Urogenitaal stelsel en geslachtshormonen H H Systemische hormonale preparaten, met uitzondering van insuline en geslachtshormonen J Anti-infectie middelen voor systemisch gebruik L Antineoplasie en immunomodulerende stoffen M Bewegingsapparaat N Zenuwstelsel P Antiparasitische middelen, insecticiden en repellents Q Veterinare geneesmiddelen R Ademhalingssysteem S Zintuigstelsel V Varia Eigen onderzoek (CBS) 16

17 CBS cohort (12 jarigen 13 jaar gevolgd) De Anatomisch Therapeutisch Chemisch (ATC) Classificatie Een voor geneesmiddelen. onderbelicht perspectief (4) Anatomische hoofdgroepen: A Spijsverteringsstelsel en metabolisme B Bloed en bloedvormende organen C Cardiovasculair systeem D Dermatologica G G Urogenitaal stelsel en geslachtshormonen H H Systemische hormonale preparaten, met uitzondering van insuline en geslachtshormonen J Anti-infectie middelen voor systemisch gebruik L Antineoplasie en immunomodulerende stoffen M Bewegingsapparaat N Zenuwstelsel P Antiparasitische middelen, insecticiden en repellents Q Veterinare geneesmiddelen R Ademhalingssysteem S Zintuigstelsel V Varia Eigen onderzoek (CBS) Emotionele stabiliteit ook positief voor verdere schoolloopbaan en eerste stappen op de arbeidsmarkt 17

18 Een onderbelicht perspectief (5) Los van sociaaleconomische achtergrond Wel relatie met SES, maar toch nog genoeg variatie in individuele kenmerken. 18

19 Een onderbelicht perspectief (6) Een drietal discussiepunten: Unhealthy homogenisation versus classism? Genetische achtergrond Implicaties voor interventies 19

20 Een onderbelicht perspectief (7) Discussiepunt 1: unhealthy homogenisation of classism? Paradox Scandinavische landen Selectie-effecten of toch meer causatie? 20

21 Een onderbelicht perspectief (8) Discussiepunt 2: genetische achtergrond Individuele verschillen: genetisch bepaald? Intelligentie > 50% Sociaal-Darwinisme? N.B. sociaaleconomische achtergrond (ouders) wordt altijd streng voor gecontroleerd! 21

22 Een onderbelicht perspectief (9) Discussiepunt 3: implicaties voor interventies Weerbarstigheid SEGV (UK ervaring bv.) Meer doen met individuele verschillen Early life Ruimte om er iets aan te doen is beperkt? Rol Jeugdgezondheidszorg? 22

23 Een onderbelicht perspectief (10) Samenvattend: Individuele verschillen, zoals een laag controlebesef, andere persoonlijkheidstrekken en intelligentieverschillen, zijn onderbelicht binnen de sociale epidemiologie Individuele verschillen zijn echter mogelijk causaal even fundamenteel (primair) als sociale verschillen voor de verschillende levenspaden die mensen bewandelen 23

24 Discussie Het is zaak om individuele verschillen nader te bekijken in hun relatie met sociaaleconomische gezondheidsverschillen Niet alleen als mechanisme (meer secundair), maar ook als confounder (meer primair). Het is niet sociale of individuele verschillen, maar sociale en individuele verschillen Wat betekent dit voor interventies? 24