1 Conclusie en discussie 1

Transcriptie

1 1 Conclusie en discussie 1 De gevolgtrekkingen uit de resultaten en een revisie op het onderzoek In dit hoofdstuk staan de conclusies en discussie centraal. Allereerst komt een korte terugblik aan bod, waarna de hypothesen aangenomen of verworpen worden. Vervolgens worden de resultaten geïnterpreteerd, waarna de onderzoeksvraag wordt beantwoord. Tot slot worden de tekortkomingen van het onderzoek besproken. Hierbij spelen de validiteit en betrouwbaarheid een centrale rol. 1.1 Terugblik Aangezien islamofobie in 2008 een groeiend probleem in Nederland was, nieuws over terroristische aanslagen tot angst en negatieve associaties over moslims en hun geloof leidt en televisienieuws de afgelopen jaren steeds sensationeler is geworden, is er een onderzoek gedaan naar de invloed van sensationeel televisienieuws op de mate van islamofobie. Middels een experiment met vier experimentele groepen en een controlegroep, waarbij de experimentele groepen een neutraal of sensationeel RTL of NOS fragment te zien kregen en de controlegroep geen beeldfragment te zien kreeg, zijn vijf hypothesen getoetst, die uiteindelijk een antwoord geven op de onderzoeksvraag. Middels de dataverzamelingsmethoden word completion, ofwel het afmaken van gegeven woordstammen volgens de eerste associatie, en een survey in de vorm van een zevenpunts Likertschaal, zijn de hypothesen getoetst. Dit, op basis van de medewerking van 175 respondenten, die qua geslacht, leeftijd en sociaal economische status een eerlijke verdeling dicht benaderden. Geconcludeerd kan worden dat het construct islamofobie zeer betrouwbaar is bevonden zonder het verwijderen van items (α=0,85) en het construct betrokkenheid na verwijdering van vier items bovendien als zeer betrouwbaar gezien kan worden (α=0,75). 1.2 Hypothesen Geconcludeerd kan worden dat er weinig significante verschillen bestaan. Op een hypothese na moeten namelijk alle hypothesen worden verworpen. Er bestonden geen significante verschillen tussen neutraal en sensationeel nieuws in het algemeen en bovendien werden er geen significante verschillen geconstateerd van leeftijd, geslacht en sociaal economische

2 status bij sensationeel nieuws op de mate van islamofobie. Slechts de mate van betrokkenheid bij sensationeel nieuws vertoonde significante verschillen, namelijk hoe hoger de betrokkenheid bij het sensationele nieuwsfragment hoe lager de mate van islamofobie. Bij de eerste hypothese met betrekking tot neutraal nieuws versus sensationeel nieuws zijn geen significante verschillen aangetoond, maar blijkt het aantal negatieve associaties bij de controlegroep beduidend lager te liggen. Ondanks dat de eerste hypothese dan ook moet worden verworpen, kan wel geconcludeerd worden dat de respondenten die niet werden blootgesteld aan beeldmateriaal, minder negatieve associaties met moslims en de Islam hadden. Dit heeft dan ook tot gevolg dat de cultivatietheorie wordt ondersteund in dit onderzoek, hoewel in de literatuur veel weerstand bestaat tegen deze theorie. Hoewel er duidelijke significante verschillen van leeftijd op de mate van islamofobie aangetoond zijn, blijken er geen significante verschillen te bestaan bij sensationeel nieuws. Bij geslacht blijken er helemaal geen significante verschillen te bestaan. De tweede en derde hypothese met betrekking tot geslacht en leeftijd moeten dan ook verworpen worden. De paradox van de slachtofferangst is dus niet van toepassing op islamofobie. Dit kan samenhangen met de veronderstelling dat islamofobie meer behelst dan enkel de angst voor moslims en de Islam, namelijk negatieve attitudes tegenover de gebruiken van moslims en de Islam in de vorm van angst, haat, vijandigheid, vooroordelen en stereotyperingen. Daarbij leidt een duidelijke scheiding tussen jongeren en ouderen niet tot significante verschillen, maar werkt een toename van leeftijd wel significant meer islamofobie in de hand (β=0,23). De vierde hypothese kan wel degelijk worden aangenomen (p 0,05), aangezien uit de resultaten blijkt dat een lagere betrokkenheid bij de sensationele boodschap leidt tot een hogere mate van islamofobie (r=-0,15). Dit kan verklaard worden door een hogere mate van relativeringsvermogen en een hogere inspanning van de neutrale factor van de informatie bij hogere betrokkenheid en hangt samen met een positieve gemiddelde beoordeling van interesse (M=0,31). De overige centrale aspecten van betrokkenheid, te weten kennis (M=-0,39) en gesprekken (M=-0,19) over moslims en de Islam, worden echter niet gemiddeld positief beoordeeld door de respondenten, in tegenstelling tot dat wat van de literatuur verwacht werd. Dit zou kunnen verklaren waarom het verband tussen betrokkenheid en islamofobie wel significant blijkt (p 0,05), maar niet heel erg sterk is (r = - 0,15). Hoewel er wel degelijk significante verschillen zijn gevonden bij sociaal economische status, moet de laatste hypothese over de sociaal economische status bovendien worden verworpen,

3 aangezien er geen significante verschillen gevonden zijn bij sensationeel nieuws. Dit, in tegenstelling tot de literatuur. Een mogelijke verklaring kan zijn dat een lage sociaal economische status samenhangt met de ontwikkeling van angst (Van Bokhoven & Grievink, 2008), maar islamofobie meer inhoudt dan enkele angst voor moslims en de Islam. 1.3 Beantwoording van de onderzoeksvraag Naar aanleiding van de conclusies en interpretaties in paragraaf 4.1 kan een antwoord gegeven worden op de onderzoeksvraag. Deze luidde als volgt: In hoeverre heeft sensationeel televisienieuws invloed op islamofobie bij de kijker? Naast de uitkomst dat de respondenten uit elke groep gemiddeld negatieve beoordelingen gaven en dus kan worden geconcludeerd dat er gemiddeld gezien geen islamofobie geconstateerd kan worden, blijkt bovendien dat sensationeel televisienieuws weinig invloed heeft. Er bestaan geen effecten van dit genre, maar wel van de televisie zelf. Dit terwijl er toch zeker duidelijke verschillen werden verwacht. Televisienieuws is van invloed op islamofobie, waarbij betrokkenheid, leeftijd en sociaal economische status significante verschillen vertonen en leeftijd een modererende invloed heeft. Echter, sensatie blijkt in dit onderzoek islamofobie niet te beïnvloeden. Wel blijkt enerzijds dat hoe lager de betrokkenheid is en anderzijds hoe hoger de leeftijd is, hoe meer islamofobische gevoelens mensen ervaren. Dit betekent dat televisienieuws wel degelijk van invloed is op islamofobie, maar dat sensatie hier los van staat. 1.4 Beperkingen van het onderzoeksdesign Aangezien er geen significante verschillen tussen sensationeel en neutraal nieuws kunnen worden aangetoond, is het van belang om te bekijken in hoeverre dit te wijten is aan de onderzoeksmethode. Allereerst worden dan ook enkele aanmerkingen op het onderzoeksdesign gegeven, waarna de validiteit en betrouwbaarheid in kaart gebracht worden Aanmerkingen op het onderzoeksdesign De algemene kritiek die geleverd kan worden op het onderzoeksdesign betreft de mening die mensen reeds hebben over de uitspraken van Geert Wilders. Men kan op basis van prikkeling volgens de klassieke conditionering een bepaalde mening hebben gevormd over Wilders, die veelvuldig in het nieuws is geweest (Brehm, Kassin & Fein, 2002). Wanneer mensen een fragment te zien kregen, zou dit onbewust kunnen gaan opspelen, waardoor de invloed van sensationele of neutrale fragmenten in het onderzoek niet meer van belang was. Hierdoor is

4 het meten van de invloed van sensationele media mogelijk niet helemaal uit de verf gekomen. Dit hangt mogelijk samen met de conclusies van Vergeer (2000) dat het meten van causaliteit wel mogelijk is met een experiment, maar dat het gevaar bestaat dat causaliteit op de langere termijn uitblijft. Een experiment is volgens deze onderzoeker geschikt om korte termijn effecten in kaart te brengen. Hier zal nader op in worden gegaan bij de aanbevelingen. Bovendien zijn enkele zaken niet opgenomen in dit onderzoek, die mogelijk voor meer significante verschillen hadden gezorgd. Hier zal ook nader op worden ingegaan bij de aanbevelingen Validiteit Aan de hand van de resultaten, kunnen naast de algemene kritiek bovendien vraagtekens gezet worden bij de validiteit, ofwel meet dit onderzoek nu eigenlijk wel wat het zou moeten meten (Downs & Adrian, 2004)? Hoewel de steekproef groot genoeg was en de verdeling van leeftijd, geslacht en sociaal economische status eerlijk is gebleken, dienen de ecologische en externe validiteit extra aandacht te verkrijgen. De ecologische validiteit allereerst is een punt om bij stil te staan, aangezien een experiment niet geheel overeen komt met een natuurlijke situatie. Bovendien hebben de respondenten niet allemaal in dezelfde omstandigheden de vragenlijst ingevuld. De omgeving en tijdsdruk spelen hierbij een belangrijke rol en kunnen hebben bijgedragen aan een vertekening van de uitkomsten. Hierdoor is de externe validiteit in gevaar gebracht, want het is niet duidelijk in hoeverre de resultaten te generaliseren zijn. Hoewel het onderzoek dubbelblind is uitgevoerd, zijn er enkele aspecten die de validiteit in gevaar hebben gebracht (Downs & Adrian, 2004). Hierbij kan gedacht worden aan maturation, ofwel het verveeld raken tijdens het invullen van de vragenlijst, aangezien de vragenlijst in het geheel over moslims en de Islam ging. Ook is testing een bedreiging voor de validiteit, aangezien het besef dat je als respondent meedoet aan een experiment van invloed kan zijn op de antwoorden die gegeven zijn. Dit hangt samen met de sociale wenselijkheid van de respondenten. Tenslotte is de negatieve vraagstelling over moslims en de Islam behoorlijk gevoelig, waardoor sociaal wenselijke antwoorden gegeven kunnen zijn. Ondanks dat er in de inleiding van de vragenlijst is aangestuurd op actueel nieuws als onderwerp van dit onderzoek, is hypothesis guessing een gevaar. Dit, omdat de vragenlijst alleen over moslims en de Islam ging, waardoor de respondenten zouden kunnen weten wat er gemeten ging worden. Dit kan bovendien hebben geleid tot motivatieverlies, omdat de respondenten de vragen te eenzijdig en te negatief vonden. Tot slot hebben zich bij enkele respondenten interpretatieproblemen voorgedaan, aangezien zij de methode van word completion niet

5 geheel begrepen. Dit was het geval bij slechts vijf respondenten, waardoor er 170 respondenten wel in staat waren dit onderdeel te voltooien. Deze interpretatieproblemen zijn dan ook te verwaarlozen. Tot slot is het zaak om te kijken naar de betrokken stimulus in het experiment. Het beeldfragment is door de onderzoeker zelf gemanipuleerd, zodat slechts de neutrale delen werden geëxtraheerd. Ondanks dat de stimulus wel is gemanipuleerd volgens de uit de literatuur voortgekomen criteria van sensatie, namelijk publieke angsten, amusement, prikkeling, het gebruik van beroemdheden en het berichten over personen in plaats van over feiten, is dit wel van subjectieve aard. Hierbij verdient het aspect van beroemdheden extra aandacht. Wilders stond in de sensationele fragmenten centraal en was ook veelvuldig in beeld. In de neutrale, gemanipuleerde fragmenten was hij als beroemd persoon niet in beeld, maar werd hij wel aangekondigd en werd er door de nieuwslezer en correspondenten wel over hem gepraat. Immers, Wilders en zijn ideeën waren onderwerp van de beeldfragmenten. Dit kan ook voor beïnvloeding hebben gezorgd, waardoor de significante verschillen uitbleven. Naar aanleiding van bovenstaande, kan geconcludeerd worden dat de validiteit van dit onderzoek deels te wensen overlaat. De betrouwbaarheid kan het minimale aantal significante verschillen hebben beïnvloed. Dit zal dan ook in onderstaande paragraaf worden behandeld Betrouwbaarheid Het aantal respondenten is voldoende om statistisch gezien uitspraken te kunnen doen. Met 175 respondenten, verdeeld over vijf groepen, betekent dit 35 respondenten per experimentele groep en 35 respondenten in de controlegroep. Wanneer dan gekeken wordt naar de aspecten geslacht, leeftijd en sociaal economische status, dan is ook hier sprake geweest van een eerlijke verdeling. Hoewel het de betrouwbaarheid ten goede komt dat er een dubbelblind onderzoek is uitgevoerd, is er geen sprake van een aselecte steekproef, waardoor het onderzoek aan betrouwbaarheid verliest. Wel is er sprake geweest van een zogenoemd sneeuwbaleffect, waardoor de vragenlijst in zekere mate aselect is verspreid en het onderzoek juist aan betrouwbaarheid wint. Kortom, wanneer dit onderzoek nogmaals wordt uitgevoerd, kan niet met zekerheid gezegd worden dat de hypothesen wederom worden verworpen of juist worden aangenomen. Mogelijk zal bij een geheel aselecte steekproef een ander antwoord worden gegeven op de onderzoeksvraag.

6 2 Aanbevelingen 2 Mogelijkheden voor vervolgonderzoek Naar aanleiding van de discussie en conclusies in het voorgaande hoofdstuk, worden enkele aanbevelingen in de vorm van mogelijkheden tot vervolgonderzoek gepresenteerd, zodat in de toekomst een beter beeld verkregen kan worden van de oorzaken van islamofobie. Dit wordt behandeld aan de hand van de cultivatietheorie, een voorgeprogrammeerde mening bij het zien van Wilders, de onderzoeksmethode en de oorzaken van islamofobie. 2.1 De cultivatietheorie De cultivatietheorie wordt door dit onderzoek ondersteund. Wel is het zaak om hier toch kort bij stil te staan, aangezien Gerbner vrijwel alleen het medium televisie onderzoekt. Dit wil echter niet zeggen dat de cultivatietheorie ook alleen hierop van toepassing is. Ook voor andere media kan de cultivatietheorie worden gebruikt als uitgangspunt. Interessant is het daarom om dit onderzoek ook uit te voeren voor de media radio, krant en internet. Het nut van aandacht voor dit laatste medium wordt bevestigd door de ECRI (2008), die concludeert dat islamofobisch beeld en geluid op internet veelvuldig aanwezig is, waardoor islamofobie versterkt zou worden. Immers, de negatieve associaties met de Islam en moslims worden wel meer versterkt bij het zien van een beeldfragment dan bij het ontbreken ervan, maar er zijn meer oorzaken van islamofobie die onderzocht moeten worden. Bovenstaande media zouden een bijdrage kunnen leveren aan dit verschijnsel en dienen daarom in vervolgonderzoek centraal te staan. 2.2 Een voorgeprogrammeerde mening In de conclusie is gesteld dat mensen al een mening hebben over moslims en over Wilders, aangezien hierover de laatste jaren veelvuldig is bericht (Brehm, Kassin & Fein, 2002). Wanneer de respondenten dan ook een fragment zien waarin dit onderwerp sterk behandeld wordt, zal hun mening direct kunnen gaan opspelen, waardoor de invloed van sensationele of neutrale fragmenten minder aanwezig is. Belangrijk hierbij is om Wilders, als verkondiger van de Islam als gevaarlijke ideologie, niet centraal te stellen in vervolgonderzoek. Juist het behandelen van nieuws over moslims en de Islam door een andere bron dan Wilders is van belang om de reeds bestaande mening van de kijker te ontwijken. Wanneer dit bovendien

7 wordt verwerkt in een nieuwsblok in plaats van een op zichzelf staand nieuwsitem, zal de mening van mensen nog minder worden gevormd door eerdere ervaringen. 2.3 Onderzoeksmethode Volgens Vergeer (2000) kan een experiment een methode zijn voor het meten van causaliteit, maar het gevaar bestaat dat causaliteit op de lange termijn niet geheel aangetoond zou kunnen worden met deze methode. Om de mate van islamofobie door televisie en andere in 5.1 aangehaalde media in kaart te brengen, is het interessant om een panelonderzoek te doen. Hierbij staat de actualiteit van de informatie centraal, waarbij veranderingen in het gedrag gevonden kunnen worden (De Meyer, Hendriks & Fauconnier, 1987) en dus langetermijneffecten gemeten kunnen worden. Door deze vorm van onderzoek kan dus gekeken worden in hoeverre blootstelling aan sensationeel nieuws langdurige invloed heeft op islamofobie. Hierbij is het interessant om de mening van moslims zelf mee te nemen in een vervolgonderzoek, omdat zij vinden dat er over hen in het nieuws vaak negatief wordt bericht (Haghebaert, 2005). Door deze informatie te gebruiken als basis voor het reeds besproken panelonderzoek, wordt een belangrijke mogelijkheid voor vervolgonderzoek voorgesteld. 2.4 Oorzaken van islamofobie Er is al geconcludeerd dat betrokkenheid en leeftijd samen 34,1% van de veranderingen in islamofobie verklaren en dat 65,9% dus door andere aspecten wordt verklaard. Hierbij kan gedacht worden aan cultuur, door Zhou, Dai en Zhang (2007) bestempeld als een belangrijk demografisch gegeven, opvoeding, woonsituatie en geloof. Door deze aspecten mee te nemen in vervolgonderzoek, kan er een completer beeld gevormd worden van de oorzaken van islamofobie. Immers, het is van belang om te bekijken wat deze gevoelens voor de maatschappij betekenen, waarbij het belangrijk is dat de opgestelde definitie van sensatie beter wordt onderzocht. Er zijn mogelijk aspecten over het hoofd gezien, die de definitie van sensatie vollediger kunnen maken. 2.5 Conclusie Al met al worden er vier concrete aanbevelingen gedaan voor vervolgonderzoek. Het is allereerst van belang dat de cultivatietheorie op meerdere media wordt betrokken en dat een panelonderzoek gedaan wordt, onder andere gevoed door de mening van moslims. Ook is het belangrijk dat een andere spreker dan Wilders in het nieuwsfragment centraal staat en dat dit wordt verwerkt in een aaneengesloten nieuwsblok. Tot slot is het raadzaam dat aspecten, zoals cultuur, opvoeding, woonsituatie en geloof, worden meegenomen in vervolgonderzoek.