Hoe goed of slecht beleeft men de EOT-regeling? Hoe evolueert deze beleving in de eerste 30 maanden?

Transcriptie

1 Hoe goed of slecht beleeft men de EOT-regeling? Hoe evolueert deze beleving in de eerste 30 maanden? Auteur: Ruben Brondeel i.s.m. Prof. A. Buysse Onderzoeksvraag Tijdens het proces van een echtscheiding worden er regelingen getroffen over tal van zaken zoals o.a. het verblijf van de kinderen en de verdeling van goederen. In deze fact sheet wordt bekeken hoe men deze regelingen beleeft en hoe deze beleving van de regelingen evolueert. De tot nu toe verzamelde gegevens laten ons toe om de evolutie in de beleving te volgen tijdens de eerste 30 maanden na de eerste verschijning voor de rechtbank. De beschrijving verloopt in twee delen. Ten eerste zal de algemene evolutie van de gemiddelde beleving van de regeling beschreven worden. Ten tweede worden er hypothesen getoetst die het verband leggen tussen deze evolutie en kenmerken van de respondenten en kenmerken van hun scheiding. Beschrijving Project Het Ipos project beoogt scheidingstrajecten te optimaliseren met als doel de levenskwaliteit van gezinnen tijdens en na een scheiding te verhogen. Hiervoor worden gedurende vier jaar personen in scheiding, hun kinderen en scheidingsdeskundigen bevraagd en opgevolgd aan de hand van gestandaardiseerde vragenlijsten. Steekproef Tussen 17 maart 2008 en 16 maart 2009 werd in de rechtbanken te Antwerpen, Mechelen, Gent en Kortrijk aan alle personen in scheiding via folders met antwoordkaarten gevraagd om deel te nemen aan het IPOS project. Van de 8896 kaarten kwamen er 3924 (44%) terug met bereidheid tot deelname, waarvan uiteindelijk 1850 (20,8%) volwassen de vragenlijst volledig invulden. Van deze 1850 volwassenen namen ook 182 kinderen deel aan het onderzoek. Enkel respondenten die het juridische traject van een Echtscheiding door Onderlinge Toestemming (EOT) volgen, werden voor deze analyse geselecteerd en dit om twee redenen. Ten eerste is EOT moeilijk te vergelijken met EOO in een tijdsperspectief. Men kan veronderstellen dat mensen met een EOT reeds verder staan in hun scheidingsproces. Ten tweede waren er vaak nog geen regelingen voor mensen in een EOO bij de eerste

2 meting. Hierdoor houden we een steekproef over van 1056 respondenten met in totaal 2239 observaties verdeeld over de eerste 30 maanden. Resultaten Deze sectie Resultaten is opgedeeld in 2 delen. Ten eerste wordt kort besproken hoe beleving van de regeling gemeten is, hoe positief of negatief de beleving gemiddeld is en hoe de gemiddelde beleving van onze respondenten evolueert over de tijd. In een tweede deel voegen we persoons- en scheidingskenmerken toe aan het model. Dit laat ons toe om het verband te zien tussen deze kenmerken en de beleving van de regeling. Deel 1: Focus op beleving van de regeling De score voor beleving van de regeling varieerde tussen 1 en 7. De geobserveerde scores zijn weergegeven in een histogram (fig. 1). Een minderheid van de observaties is lager dan het neutrale standpunt 4. De meeste observaties zijn die van een positieve beleving, een minderheid reflecteren een negatieve beleving van de regeling. Fig. 1. Histogram beleving regeling Figuur 2 stelt grafisch de gemiddelde evolutie van de beleving van de regeling weer. Op de verticale as kan de beleving van de regeling afgelezen worden. Een hogere score op de verticale as betekent een positievere beleving van de regeling. De horizontale as geeft de tijd in maanden weer. Deze grafiek illustreert twee belangrijke bevindingen. De respondenten hadden gemiddeld een positieve beleving van de regeling, zowel in het begin als op het einde van de metingen. Ten tweede, is er een daling in de gemiddelde beleving doorheen de tijd. In deel 2 wordt getoond hoe deze gemiddelde daling een resultaat is van sterke dalingen in sommige groepen van de populatie en minder sterke dalingen tot stagneringen bij andere groepen in de populatie.

3 Fig 2. Gemiddelde evolutie van beleving van de regeling Deel 2: Evolutie van beleving van de regeling en andere factoren In dit tweede deel wordt de evolutie in beleving van de regeling gelinkt aan andere factoren. Hiermee verfijnen we de analyse uit deel 1 die zich richtte op het gemiddelde van de volledige populatie. In wat volgt delen we gemiddelde trend op in trends voor verschillende groepen aan de hand van zeven factoren. Deze factoren zijn geslacht, leeftijd, werkstatus, inkomen voor de scheiding, conflict in de relatie voor de scheiding, autonomie van de respondent en de initiator van de scheiding. Bij het bespreken van deze resultaten is er een focus op de grafische representatie. Ook factoren die geen verband blijken te hebben met de evolutie van de beleving van de regeling worden hier weergegeven. Figuur 3 vergelijkt de evolutie van de beleving van de regeling tussen mannen en vrouwen. Initieel is er een klein maar significant verschil tussen mannen en vrouwen. Maar dit verschil verdwijnt doorheen de tijd. 1 1 De grafiek is gemaakt voor mannen en vrouwen met een bepaald profiel: mannen en vrouwen met een gemiddelde leeftijd, een gemiddelde werkstatus, een gemiddeld inkomen, een gemiddeld conflictniveau, een gemiddelde autonomie en waarbij de ex-partner de scheiding het meest heeft gewild. Hadden we hier een ander profiel genomen, dan waren de lijnen meer of minder dalend geweest, maar het initiële verschil tussen mannen en vrouwen dat afneemt doorheen de tijd had net hetzelfde geweest. Deze redenering geldt voor elke hierop volgende grafiek.

4 Fig 3. Evolutie van beleving van de regeling en geslacht Fig 4. Evolutie van beleving van de regeling en leeftijd In figuur 4 worden verschillende leeftijdsgroepen 2 vergeleken: 36 jaar, 43 jaar en 49 jaar. Groepen in onze populatie die enkel verschillen in leeftijd vertonen initieel geen verschil in hun beleving van de regeling. Maar naarmate de tijd verstrijkt, komen er meer verschillen. Hoe ouder men is, hoe rapper de beleving in de regeling daalt. 2 Wanneer een grafiek gemaakt wordt van een factor met slechts 2 mogelijke waarden bv. mannen en vrouwen, is het eenduidig. Mannen en vrouwen worden vergelijken naar hun evolutie in de beleving van de regeling. Echter wanneer een grafiek gemaakt wordt van een factor die vele mogelijk waarden heeft zoals bvb. leeftijd, is het onmogelijk om al deze mogelijke waarden in een grafiek weer te geven. In dit geval kiezen we 3 waarden die de volledige waaier aan mogelijkheden zo goed mogelijk vertegenwoordigen, zonder te veel waarde te geven aan extreme waarden. We hebben ervoor gekozen om dan telkens het eerste kwartiel, de mediaan en het derde kwartiel te gebruiken. Bijvoorbeeld het eerste kwartiel is voor leeftijd 36 jaar, omdat 25% van onze respondenten jonger zijn dan 36 jaar en 75% ouder is. De mediaan is 43 jaar, omdat 50% jonger is en 50% ouder. En tenslotte, het derde kwartiel is 49 jaar, omdat 75% jonger is en 25% ouder. Dezelfde methode wordt gebruikt voor de factoren werk, inkomen, conflict en autonomie.

5 Figuur 5 illustreert het verband tussen werkstatus en de evolutie van de beleving van de regeling. We krijgen een soortgelijk verhaal als bij leeftijd. Initieel is er weinig of geen verschil tussen groepen in onze populatie die verschillen in werkstatus. Maar, hoe lager men scoort op de maat voor werkstatus, hoe rapper de beleving van de regeling afneemt. Fig 5. Evolutie van beleving van de regeling en werk Figuur 6 toont hoe inkomen geen verband houdt met de beleving van de regeling, noch op de initiële waarde, noch op de evolutie doorheen de tijd. Fig 6. Evolutie van beleving van de regeling en inkomen Het verband tussen het conflict voor de scheiding en de beleving van de regeling doorheen de tijd wordt geïllustreerd in figuur 7. Er is een duidelijk verschil in de initiële beleving van de regeling. Dit verschil wordt noch groter, noch kleiner doorheen de tijd.

6 Fig 7. Evolutie van beleving van de regeling en conflict Figuur 8 toont de evolutie van de beleving voor 3 groepen met een verschillende autonomie in het leven. Deze grafiek is een illustratie van hoe verschillen tussen groepen kunnen omkeren doorheen de tijd. De meer autonome groepen in onze populatie hebben initieel een positievere beleving. Maar hun beleving daalt significant vlugger doorheen de tijd, waardoor reeds na 20 maanden geen verschil meer te vinden is. Fig 8. Evolutie van beleving van de regeling en autonomie Tenslotte toont figuur 9 het verband tussen initiator status en de beleving van de regeling. In deze grafiek wordt de beleving van 3 groepen vergeleken: mensen die zelf meer de scheiding hebben gewild, mensen waarvan vooral de partner de scheiding wou, en mensen die beide de scheiding evenveel hebben gewild. Hoewel ook hier geen initieel verschil te vinden is, daalt de beleving voor de zelfinitiators duidelijk vlugger dan voor de andere twee groepen.

7 Fig 9. Evolutie van beleving van de regeling en initiator Besluit Wanneer de volledige groep in het EOT-traject in acht genomen wordt, kunnen er 2 conclusies getrokken worden. Ten eerste is de beleving van de regeling gemiddeld positief. Dus zonder uit te sluiten dat er mensen zijn die hun regeling zeer slecht beleven, worden de EOT-regelingen over het algemeen vrij positief geëvalueerd. Een tweede conclusie is echter dat deze beleving negatiever wordt doorheen de tijd. In een volgende analyse zal aangetoond worden dat de beleving van de regeling ook een sterk verband heeft met de levenskwaliteit. Dit versterkt de overtuiging dat het behoud van een zo goed mogelijke regeling en beleving van deze regeling belangrijk is. Het begrijpen van een daling van de beleving doorheen de tijd is dan ook noodzakelijk. Een hypothese zou kunnen zijn dat de regeling minder en minder aangepast is aan de levensomstandigheden. In het tweede deel van de resultaten zien we echter dat niet iedereen een daling in haar/zijn beleving rapporteert. Het begrijpen van de evolutie in de beleving kan dus verbeterd worden wanneer de evolutie gelinkt wordt aan een aantal persoons- en scheidingskenmerken. Zeven kenmerken werden in verband gebracht met de beleving van de regeling: geslacht, leeftijd, werkstatus, inkomen voor de scheiding, conflict voor de scheiding, autonomie en initiator. Deze zeven kenmerken kunnen opgedeeld worden in twee groepen. De eerste groep kenmerken vertoont verschillen in de beleving bij de start van de regeling. Dit zijn geslacht, conflict en autonomie. De verschillen tussen man en vrouw en tussen verschillende niveaus van autonomie verdwijnen doorheen de tijd. Zonder uit te sluiten dat deze later niet opnieuw uit elkaar kunnen groeien, lijkt er daarom nu geen reden om er veel aandacht aan te besteden. Het conflict voor de scheiding heeft een grotere en belangrijkere invloed op de beleving. De verschillen in beleving naargelang conflictniveau worden bestendigd doorheen de tijd. Voor hoog conflict koppels wordt dus een negatievere beleving verwacht bij de start van de regeling, en toch een even sterke daling in beleving in vergelijking met koppels met een laag conflict niveau voor de scheiding. Een tweede groep van kenmerken vertoont geen verschillen bij de start van de regeling. Deze kenmerken zijn leeftijd, werkstatus, inkomen en initiator. Inkomen vertoont ook op latere tijdstippen geen verschillen in beleving. Inkomen brengt dus niet bij aan het begrip van de beleving van de regeling, gesteld dat mensen vergeleken worden met hetzelfde werkstatus. Leeftijd, werkstatus en initiator blijken wel in verband te staan met verschillen in beleving van de regeling op latere tijdstippen. Oudere mensen hebben een sterkere daling in hun beleving. Wanneer groepen vergeleken worden aan de hand van hun initiatorstatus -

8 zelf, de ex-partner of beiden - dan blijken mensen die zelf de scheiding het meest wilden een grotere daling in de beleving van hun regeling te vertonen dan anderen. Dit ondersteunt de hypothese dat de regeling minder adequaat is opgesteld voor wie de scheiding zelf en eenzijdig heeft geïnitieerd, maar dat de initiator dit pas later beseft. Tenslotte zien we dat mensen met een lagere beroepsstatus een vluggere daling hebben in hun beleving dan anderen. Deze analyse kan het mechanisme van dit fenomeen niet duiden. Men kan wel hypothesen vormen - zoals bvb. een slechtere toegang tot accurate informatie bij het opstellen van de regeling - maar die kunnen hier niet direct getoetst worden. De kennis van het fenomeen op zich is echter reeds zeer belangrijk. Het sterkt de bevinding, samen met de andere resultaten hierboven, dat er groepen mensen zijn die kwetsbaarder zijn voor een lagere beleving van hun regeling. Een negatievere beleving die daarenboven niet zichtbaar is op het moment van de start van de regeling, maar waarop misschien wel te anticiperen is. Mogelijke implicaties In deze sectie willen we vooral de ruimte laten aan ervaringsdeskundigen en mensen die er dagelijks professioneel bij betrokken zijn om de resultaten van deze studie te valideren op zijn bruikbaarheid. Daarom gaan we ons hier beperken tot algemene aandachtspunten in plaats van concrete aanbevelingen. Voor de auteurs lijkt de grootste meerwaarde te liggen in het erkennen van kwetsbaardere groepen. Vooral de erkenning in deze analyse van kwetsbaarheid die pas naar boven komt na verloop van tijd - met name bij mensen met een lagere beroepsstatus, mensen die ouder zijn en mensen die de scheiding zelf hebben geïnitieerd - is een meerwaarde voor het begrip van de beleving van de regeling. Daarenboven stellen we dat een focus op de evolutie van de beleving doorheen de tijd waarvan deze analyse slechts een aanzet is een goede bijdrage is aan de kennis over regelingen. Deze focus brengt meer het omgaan met de regeling naar voor terwijl een statische focus zich meer richt op de kwaliteit van de regeling bij het opmaken ervan. Maar na het opmaken van de regeling gaan de levensomstandigheden van de ex-partners vaak sterk wijzigen en complexer worden. De meer dynamische focus kan inzichten brengen in de impact van deze veranderende levensomstandigheden op de regeling en de beleving van de regeling.