JAARVERSLAG Winnen wat van waarde is

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2015 Winnen wat van waarde is

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 1. Inleiding 2. Organisatie 3. Terugkoppeling per doel 4. Terugkoppeling werkgroepen 5. Bijlagen 2

3 VOORWOORD Voor u ligt het jaarverslag Energie-en Grondstoffenfabriek was een jaar waarin een hoop initiatieven zijn opgepakt en waarin er weer stappen zijn gezet in het verduurzamen van de afvalwaterketen. De Energie-en Grondstoffenfabriek blijft in beweging en krijgt ook steeds meer de aandacht van partijen buiten de waterschapswereld. We worden gewaardeerd en als voorbeeld gezien voor andere branches of sectoren. Het winnen van de WOW-prijs is daar een mooi voorbeeld van. De Energie-en Grondstoffenfabriek heeft als netwerkorganisatie veel weten te bereiken. Er lijkt nu een volgende fase van ontwikkeling aan te breken waarbij projecten groter worden en samenwerking onderling en met derden concreter wordt. Met het project organisatorische doorontwikkeling Energie- en Grondstoffenfabriek is er in kaart gebracht welke belemmeringen er momenteel worden ondervonden door de netwerkorganisatie en wat mogelijke organisatorische oplossingen hiervoor zijn. In 2015 heeft dit interessante scenario s opgeleverd, waarover in 2016 een bestuurlijk besluit zal vallen. Welke weg we ook inslaan, het succes van de Energie-en Grondstoffenfabriek is vooral te danken aan de grote groep enthousiaste en gedreven leden beloofd een mooi jaar te worden met nieuwe uitdagingen en kansen om nóg concretere resultaten te boeken. Op naar een slagvaardig 2016! Charlotte van Erp Taalman Kip Voorzitter kernteam Energie-en Grondstoffenfabriek 3

4 1. INLEIDING Dit jaarverslag geeft een beeld van de activiteiten van de Energie- & Grondstoffenfabriek in het jaar De activiteiten zijn vastgelegd aan de hand van de subdoelen en de operationele doelen uit het Transitieplan Hoofddoel EFGF Winnen, verwerken en afzetten van energie en grondstoffen uit afvalwater waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de circulaire economie. Subdoelen 1. Diverse ketens voor energie en grondstoffen zijn (verder) ontwikkeld. 2. Ons netwerk is een professionele partner voor initiatieven en wordt als zodanig erkend. 3. Waterschappen ontwikkelen samen kennis met overheden, ondernemers, onderwijs, en onderzoeksinstellingen en alle opgedane kennis en ervaring wordt optimaal met elkaar gedeeld. 4. Door te doen, zorgt de gecreëerde vrijplaats blijvend voor inspiratie, innovatie en het verleggen van grenzen. 5 Het bewustzijn van de maatschappij over de circulaire economie en van de eigen organisatie over de rol die zij hierin kan spelen, is vergroot. De subdoelen zijn vertaald in operationele doelen, deze zijn terug te vinden in dit verslag. De Energie- & Grondstoffenfabriek bestaat uit een kernteam en werkgroepen. De werkgroepen geven in dit jaarverslag een overzicht van hun activiteiten in De werkgroepen zijn: a. Alginaat b. Nutriënten c. Cellulose d. CO2 e. Energie f. Biomassa g. Bioplastics h. Juridisch i. Markt & Ketens 4

5 j. Subsidies 2. ORGANISATIE De Energie- & Grondstoffenfabriek bestaat uit een vijfkoppig kernteam en 9 werkgroepen. Aan het roer van die groepen staat een werkgroeptrekker. Het kernteam en ook het zogenaamde breed kernteam met de trekkers van de werkgroepen, komen regelmatig bijeen. In de periode augustus-november heeft een aantal personele mutaties bij de EFGF plaatsgevonden. Het kernteam is versterkt met business developer Martijn Boveé, communicatieadviseur Shane Kleyhorst en Hans Geerse als opvolger van Henry van Veldhuizen. Hans heeft onder meer de doorontwikkeling van de EFGF en educatie in portefeuille. Charlotte van Erp Taalman Kip heeft begin 2015 de voorzitterstaak van Henry overgenomen, waar ook de verantwoordelijk voor de financiën onder valt. Mirjam Beekman is sinds september de nieuwe trekker van de werkgroep Juridisch. In totaal telt de netwerkorganisatie in leden, waarvan ongeveer 75 actief. 5

6 3. TERUGKOPPELING PER DOEL DIVERSE KETENS VOOR ENERGIE EN GRONDSTOFFEN ZIJN (VERDER) ONTWIKKELD Voor het realiseren van een zo hoog mogelijke waarde uit ons restmateriaal hanteren we de duurzaamheids-piramide waarbij we zoeken naar zo hoog mogelijke toepassingen (afzet). Hierbij wordt niet alleen naar de financiële waarde gekeken; het gaat om de maatschappelijke waarde die de waterschappen kunnen toevoegen aan een duurzame leefomgeving. De Energie- en Grondstoffenfabriek biedt de ruimte om nieuwe ideeën en innovatieve technieken te verkennen en verder te brengen tot realisatie. Hierbij hoort het zoeken naar een afzetmarkt via bestaande en nieuwe contacten. Wanneer verschillende initiatieven tegen vergelijkbare vraagstukken oplopen, pakken we ze gezamenlijk op. Vertaling naar operationele doelen: Operationeel doel: Per grondstof/ product worden afzetmarkten gezocht en productieketens ontwikkeld, zodat in 2016 tenminste 2 biobased ketens zijn vorm gegeven en helder is wat het perspectief is, zowel qua duurzaamheid als qua financiën. Struviet Voor struviet is de waardepropositie verkend door vele afzetmarkten te onderzoeken. Markten zijn in kaart gebracht en van een groot aantal afzetkanalen is de (indicatieve) prijs implicatie bekend. Het blijkt dat vooral buitenlandse afzetmarkten behoefte hebben aan struviet waar de beste financiële condities vermoedelijk liggen bij afzet in Noord Frankrijk, waar een grote behoefte is aan fosfaat op de akkers. In dit kader is gesproken met mestkorrelaars die het struviet drogen en vermarkten. Ook is er gesproken met Pokon, die voor een relatief klein volume een aantrekkelijke prijsstelling kan bieden. Met beiden worden nu proeven gedaan. Een deel van de bezochte partijen (o.a. Memon, Agrivalid, Eraspo) moet nog offertes doen, omdat de samples nog onderzocht worden en het juridische- en kwaliteitsaspect (zuiverheid, mate van hygiënisering) nog onvoldoende duidelijk is. Omdat de markt nog sterk in ontwikkeling is, is aan de individuele waterschappen (georganiseerd in een periodiek commercieel overleg) geadviseerd om eerst te kiezen voor een robuust afzetkanaal dat afnamegarantie biedt (concreet: ICL) met behoud van flexibiliteit of een korte contractduur, om vervolgens vanuit deze 6

7 stabiele positie andere afzetkanalen door te ontwikkelen. Energie Voor energie is aangevangen om de waardepropositie Waterschapsenergie in kaart te brengen, met daarin de mogelijke kosten en opbrengsten van de gehele keten (business case). Twee adviesbureaus hebben hiervoor eind december 2015 een indicatie gegeven, wat verder uitgewerkt moet worden. De werkgroep Waterschapsenergie (binnen de werkgroep Energie) is hier mee bezig. Cellulose Cellulose heeft een reëel commercieel perspectief. Het financiële perspectief is lastig te duiden maar er zijn goede eerste inschattingen gemaakt. Als we kijken naar het bepalen van de rol en positie in de keten, kunnen we stellen dat de waterschappen vooral gaan voor het faciliteren van de ontwikkelingen rond zeefgoed, en zich niet als producent/leverancier opstellen. Hierbij wordt het belangrijk dat we de initiatieven van fijnzeven, zodra er meer projecten komen, gaan bundelen. Alleen dan kunnen we profijt hebben van een zekere bulk aan cellulose naar de markt. CO2 Afzetmarkt glastuinbouw: levering product, economisch perspectief en duurzaamheid (STOWA- rapportage 2014). Positie in de keten: producent. Een chemicaliën leverancier zorgt voor de distributie naar de eindgebruiker. Overige ketens Voor het verwaarden van zand en vetten is een inventarisatie gedaan, die begin 2016 afgerond wordt. Business cases Onder business cases verstaan we het inzichtelijk maken van de kosten en baten die gemoeid zijn bij het extraheren van een grondstof uit de afvalwaterketen. Baten zijn meestal de minderkosten van slibverwerking, betere ontwatering en de opbrengst van de grondstof. Daar tegenover staan de kosten van de winning, investering en operationele kosten. Het waterschap kiest een business case die bij het waterschap past, die naar gelang van de ontwikkeling steeds meer detail bevat. In de productwerkgroepen worden deze besproken en uitgangspunten gedeeld. Voorbereiding realisatie 7

8 Er is op initiatief van de EFGF een groep projectleiders gevormd die 2 keer per jaar bijeen komt en tussentijds informatie uitwisselt over Energie-en Grondstoffenfabriek (bouwprojecten)die nu gerealiseerd worden. Opschalen keten Zodra een keten goed loopt, dat wil zeggen de productie en de afzet van de grondstof verloopt soepel, kan er verder geoptimaliseerd worden. Dat kan op twee manieren: betere extrahering van de grondstof, die mogelijk leidt tot een betere kwaliteit of minder kosten voor de extractie. Aan de andere kant kan een stabiel aanbod van grondstoffen zorgen voor meer en betere afzetkanalen. Beide verbeteringen kunnen er toe leiden dat grondstofwinning rendabel wordt zonder dat er andere incentives, zoals verbeterde ontwatering, voorkomen van scaling, of vergroten zuiveringscapaciteit nodig zijn. De business kan pas verder geoptimaliseerd worden als er voldoende materiaal beschikbaar is en wordt dan door de business developer in samenwerking met het afzet(tussen)kanaal, bijvoorbeeld de Reststoffenunie, verder ontwikkeld. Onder het motto laat duizend bloemen bloeien, wat de EFGF voorlopig nog hanteert, staat opschalen op gespannen voet. Algemeen Nu er steeds meer fabrieken gerealiseerd worden komt de EFGF ook meer en meer in aanraking met de procesoperators die de fabrieken bedienen. Zo is de cursus Energiefabriek in samenwerking met Stichting Wateropleidingen gemaakt, die deze doelgroep beter moet bereiken. Operationeel doel: Belemmeringen/ barrières op het gebied van financiën, wet- en regelgeving, beleid, organisatie, markt en communicatie worden bespreekbaar gemaakt, geanalyseerd en waar mogelijk geslecht Verdiepingsthema s Er heeft in juni 2015 een succesvolle opdrachtgever-opdrachtnemerdag plaatsgevonden. We hebben met alle betrokkenen uit de bouwkolom (o.a. hoofdaannemers, onderaannemers, technologie-leveranciers, adviesbureaus en opdrachtgevesr) gezocht naar verbeteringen in het samenspel tussen 'oplossingsvrijheid voor de markt' en 'optimale prestaties tegen de laagste maatschappelijke kosten'. Daarnaast is er in december 2015 tijdens het Uur P samen met het Nutriëntplatform in een Tweede Kamercommissie gesproken over het belang van duidelijk beleid, en zijn er moties ingediend. 8

9 Algemeen: er is voor gekozen om initiatieven voor themadagen van onderop te laten ontstaan en deze vanuit kernteam zoveel mogelijk te ondersteunen. Lobby We werken als EFGF nauw samen met de Unie van Waterschappen als het gaat om de lobby in Den Haag en Brussel. Een dag voor het Algemeen Overleg in de Tweede Kamer over circulaire economie, zijn op 16 december zeven Tweede Kamerleden bijgepraat over het belang van het terugbrengen van fosfaat in de keten en wat er voor nodig is om dat op succesvolle wijze te kunnen doen. Daarbij zijn de juridische belemmeringen rond de verwaarding van fosfaat genoemd. Deze bijeenkomst is voorbereid door het Nutriëntplatform en de EFGF. In een uur werden de vertegenwoordigers van onder meer de VVD, PvdA, CDA en Groen Links meegenomen in wat de barrières zijn voor het vermarkten van grondstoffen in het algemeen en fosfaat in het bijzonder. Aan de Kamerleden is het belang van terugbrengen van fosfaat in de keten nog eens onderstreept en zijn argumenten aangedragen waarom fosfaat de status van grondstof verdient. Dit met het oog op het vergroten van de afzetmogelijkheden op de Europese markt. Met dit lobbywerk is wederom het belang onderstreept van eenduidige wetgeving. En dat is niet het enige initiatief. Nederland wil zich gedurende het half jaar EU voorzitterschap profileren op het thema circulaire economie. Half december hebben de Amsterdam Economic Board onder leiding van oud-minister Jacqueline Cramer, de UvW, het ministerie van IenM, de VEWIN, de EFGF, Waternet en de Reststoffenunie besproken hoe het EU-voorzitterschap dit komend half jaar is te benutten. Het idee is in mei een voorstel te doen aan de Milieuraad van de EU voor een zogenaamde 'Clearing house'. Dit is een lichaam dat voor diverse sectoren beoordelingen kan uitvoeren over de status van een stof. Dit voorkomt allerlei aparte trajecten vanuit verschillende economische sectoren. Via zo'n lichaam zou herwonnen fosfaat uit afvalwater in een periode van 1 tot 2 jaar uitsluitsel kunnen krijgen over de status. Operationeel doel: Voor 2017 is bepaald hoe het winnen van de verschillende producten op elkaar en op het zuiverings- en slibeindverwerkingsproces ingrijpt en elkaar beïnvloedt (integraal/overkoepelend). Dus ook de afweging tussen energievormen en verschillende grondstoffen. Er is vanuit STOWA een LCA studie gestart naar de duurzaamheidsaspecten van het terugwinnen van verschillende soorten grondstoffen (fosfaat, cellulose, alginaat, 9

10 bioplastics). Hierin komt een aantal zaken terug die bij dit initiatief passen, maar de focus ligt met name op de afzonderlijke terug te winnen grondstoffen, en de milieuimpact hiervan. Er wordt niet gekeken naar een optimale grondstof- en/of productmix, want hiervoor zijn er nog teveel onzekerheden qua productkwaliteit, afzetmarkt en welke primaire grondstoffen verdrongen worden. Eindrapport zal in voorjaar 2016 opgeleverd worden. Operationeel doel: Jaarlijks wordt zicht verkregen op de potentie van nog niet beschouwde terug te winnen waardevolle energievormen en grondstoffen Er is een werkgroep opgericht om innovaties die bijdragen aan de verduurzaming van de waterschappen en in het bijzonder de afvalwaterketen te signaleren. Deze verkenners hebben zich als doel gesteld om als rechterhersenhelft te dienen voor de EFGF. Hiermee wordt bedoeld dat de groep verder kijkt dan hoe alles nu georganiseerd is. Zijn we behalve efficiënt wel effectief bezig? Er wordt dus ook gekeken of we de doelen van de EFGF ook op geheel andere manieren in kunnen vullen. Er is tot nu toe onder andere gekeken naar initiatieven 'The Living Machine', 'Power to Proteïn' en 'Aqua Farming'. De initiatieven worden beoordeeld op hun bijdrage aan de harde en zachte doelen van de EFGF. De goed passende initiatieven worden tijdens ledendagen en via de EFGF-nieuwsbrief onder de aandacht gebracht. Ideeën en opmerkingen over de effectiviteit van de EFGF worden aan het kernteam en de stuurgroep aangeboden. Naast de Verkenners is er nog een andere groep gestart: werkgroep Biomassa. Het Expertteam Biomassa is vanuit de UvW een aantal jaren geleden opgericht. Door de vele ontwikkelingen die plaats vinden binnen de EFGF, was het logischer om dit Expertteam Biomassa op te laten gaan als een nieuwe werkgroep in de EFGF. Er is namelijk heel veel synergie in het verwaarden van producten uit biomassa of uit afvalwater. Er zijn tal van mogelijkheden met door waterschappen geproduceerd biomassa. Bij verschillende waterschappen lopen projecten rond dit thema. Meer hierover in het hoofdstuk: terugkoppeling van de werkgroepen. Conclusie subdoel diverse ketens voor energie en grondstoffen zijn (verder) ontwikkeld We kunnen stellen dat struviet met de ICL-route een gevormde keten is met continue afzetmogelijkheden en revenuen. De tweede keten is er nog niet, mede omdat de andere producten nog niet in voldoende mate geproduceerd zijn. Positief punt is dat er ontwikkeling is in de fosfaatwetgeving door constructief lobbywerk. Hiermee kan de huidige struvietroute mogelijk verder geoptimaliseerd worden. Er wordt 10

11 gewerkt aan het verkrijgen van inzicht in wat de milieuimpact is van het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater. Daarnaast is er zicht op nieuwe initiatieven en nieuwe grondstoffen, door dit in een proces te gieten. De meeste operationele doelen zullen in de loop van 2016 kunnen worden afgerond. ONS NETWERK IS EEN PROFESSIONELE PARTNER VOOR INITIATIEVEN EN WORDT ALS ZODANIG HERKEND De omslag naar een circulaire economie vraagt om een andere aanpak. Sectorgrenzen vervagen en op diverse plekken worden initiatieven ontwikkeld met als gevolg dat waterschappen - meer dan voorheen - aandacht moeten hebben voor de ontwikkelingen om het waterschap heen. En zelfs concurrerend besef moeten ontwikkelen. De noodzakelijke vernieuwing vindt juist plaats op het raakvlak tussen diverse organisaties. De waterschappen hebben assets/stromen in handen waarmee ze een schakel zijn in de biobased economy en zijn hiermee een mogelijke partner geworden. Om waarde te winnen uit deze assets gaan de waterschappen sectorgrenzen over en op andere manieren samenwerken. We zoeken het bedrijfsleven op en staan open voor hun doelen en belangen. Hiervoor is kennis van de markt essentieel, maar ook een heldere positionering en zicht op de eigen rol. Vanuit een heldere rol en visie worden ook allianties gevormd met partijen die elkaar ondersteunen en deuren openen. Hiermee wordt de kritische massa van spelers vergroot. Uiteindelijk bepaalt dit de mate waarin de teruggewonnen waarde ook werkelijk bijdraagt aan de duurzame leefomgeving. Motto: Doen! Uitgangspunt: structuur volgt inhoud. Doorontwikkeling EFGF De EFGF loopt tegen haar grenzen aan qua ontwikkeling. Entiteits- (aanvragen subsidies) en schaalvraagstukken zijn belangrijke thema's voor doorontwikkeling. Samen met Twynstra en Gudde en het Water Governance Centre heeft de EFGF een proces in gang gezet om mogelijkheden van doorontwikkeling verder te onderzoeken. Op 15 oktober hebben VvZB, VDW, WWE en CWE hierover gesproken. En op 12 november was het de beurt aan de EFGF-leden. Dit proces zal in juni leiden tot een beslissing door de CWE. De resultaten zijn input geweest voor de WWE en CWE begin WOW-prijs voor Energie- & Grondstoffenfabriek Uit 28 inzendingen is in oktober 2015 de EFGF als winnaar uit de bus gekomen voor beste samenwerkingsvoorbeeld in het waterbeheer. WOW (Water Ontmoet Water, 11

12 Wegen Ontmoet Wegen) is een platform dat de samenwerking tussen beheerders van water- en vaarwegen centraal stelt. Jaarlijks reikt WOW een prijs uit aan het beste samenwerkingsverband. De EFGF sprak de WOW-jury tot verbeelding omdat het drie aansprekende elementen bevat. De jury is van mening dat de samenwerking in dit project tussen alle waterschappen, bedrijven en kennisinstellingen zo breed is als die kan zijn. Uit alle waterschappen zijn medewerkers betrokken en actief binnen de EFGF. Specialisten ontmoeten elkaar in projectteams, die kennis vergaren en delen. Daarnaast vindt de jury dat de samenwerking ver reikt: van onderzoek en de ontwikkeling en toepassing van nieuwe technologieën, tot de volledige transitie van afvalwaterzuivering naar hergebruik van energie en toepassing van duurzaamheid. Tot slot levert de samenwerking tastbare en duurzame resultaten op. Het blijft niet alleen bij nadenken over hoe waarde kan worden gehaald uit afvalwater maar er worden daadwerkelijk fabrieken gerealiseerd. Subdoel vertaald naar de operationele doelen: Operationeel doel: Per grondstof is bewust de rol en positie in de keten bepaald waarbij een juiste afweging tussen risico s en opbrengsten is gevonden Elke grondstof begint als ruw product dat uit de afvalwaterketen geëxtraheerd wordt. De ruwe grondstof kan in een het ene geval direct gebruikt worden en in het andere geval zijn er additionele stappen nodig zoals wassen, opmengen, centrifugeren, afzakken enzovoort. Elke stap kent investerings- en operationele kosten en naarmate de grondstof/ het product bruikbaarder wordt zal de waarde toenemen. In het gunstige geval zijn de additionele stappen door de markt uit te voeren tegen redelijke kosten. Daar waar dit niet kan, moet de integrale afweging gemaakt worden wat de risico's en voordelen zijn van het investeren in een dergelijke stap. Elke werkgroep zal dit, in samenwerking met de Business Developer, uitwerken indien het aan de orde is. Operationeel doel: In 2015 is tussen de waterschappen overeen gekomen in welke vorm wordt samengewerkt om voor Europese subsidies in aanmerking te komen. Het subsidieproces is geëvalueerd en is voeding geworden voor de doorontwikkeling van de EFGF. De beperking voor de organisatie zoals die tot nu toe is, geldt eigenlijk alleen voor grote Europese subsidiegelden zoals het innovatie programma HORIZON2020. Het CWE besluit in juni aangaande de doorontwikkeling van de EFGF zal mogelijk ook gevolgen hebben voor de manier waarop de waterschappen in de 12

13 toekomst zullen samenwerken als het gaat om het binnenhalen van Europese subsidies. Operationeel doel: Begin 2016 ligt er een advies (organisatorisch) over de wijze waarop de waterschappen de in- en verkoop van grondstoffen effectief en efficiënt kunnen organiseren en met belemmeringen kan worden omgegaan. Dit is een speerpunt in hetdoorontwikkelingstraject van de EFGF. Operationeel doel: Eind 2015 is inzichtelijk gemaakt welke competenties door de waterschappen beschikbaar moeten worden gesteld om als professionele partner in de markt te bewegen Ook dit hangt nauw samen met het doorontwikkelingstraject. We hebben wel in beeld welke competenties we nodig hebben. Denk aan juridische kennis op het gebied van afvalstoffenwetgeving, en business development. Het is echter nog de vraag hoe we deze competenties aan de EFGF gaan verbinden. Operationeel doel: We staan open voor lokale initiatieven van praktische idealisten en ieder jaar verbinden we ons aan één van hen om te helpen bij het ontwikkelen, lanceren en/ of opschalen. In 2011 is de studie Waterschapsenergie afgerond. Doel van de studie is het verzamelen van informatie over het effect van het leveren van Waterschapsenergie aan consumenten (als één van de mogelijke leveringsroutes) op zichtbaarheid en imago van de waterschappen bij burgers, en informatie verzamelen over het switchgedrag van burgers op Waterschapsenergie. Dat wil zeggen, het aantal mensen dat daadwerkelijk is overgestapt van hun huidige energieleverancier naar Waterschapsenergie van Greenchoice. De studie toonde veelbelovende resultaten. Met minimale communicatieinspanning is een hoge switchrate bereikt. In 2015 heeft Jos Jogems vanuit de werkgroep Energie het initiatief genomen om Waterschapsenergie nieuw leven in te blazen. Het product energie is naast struviet een product dat we daadwerkelijk produceren. We onderzoeken of we net als bij gezamenlijke inkoop, ook voordelen kunnen krijgen bij de gezamenlijke verkoop en kunnen aansluiten bij initiatieven die positieve PR genereert voor de waterschappen. 13

14 De werkgroep Verkenners bekijkt nieuwe lokale initiatieven en adviseren in hoeverre we hierbij willen en kunnen bijdragen. In 2015 is gekozen om het project The Living Machine te volgen en te kijken in hoeverre het idee interessant is voor de waterschappen. Conclusie subdoel Ons netwerk is een professionele partner voor initiatieven en wordt als zodanig herkend De omstandigheden in de markt zijn sterk gerelateerd aan het herkennen van de EFGF als professionele partner voor initiatieven. Doordat er in augustus 2015 een business developer aan de slag is gegaan voor de EFGF, zullen we hier versneld inzage in krijgen. Een mooie mijlpaal voor de EFGF is het winnen van de WOW-prijs. Verder zijn er twee nieuwe werkgroepen gestart, waardoor we ons ook in andere hoeken binnen het verduurzamen van de afvalwaterketen kunnen vertegenwoordigen. Andere onderdelen zoals het subsidieproces en het advies over het organiseren van de verkoop van grondstoffen door waterschappen, zijn speerpunten in het traject Doorontwikkeling EFGF. 14

15 WATERSCHAPPEN ONTWIKKELEN SAMEN KENNIS MET OVERHEDEN, ONDERNEMERS, ONDERWIJS, EN ONDERZOEKSINSTELLINGEN EN ALLE OPGEDANE KENNIS EN ERVARING WORDT OPTIMAAL MET ELKAAR GEDEELD De vraagstukken van de Energie- en Grondstoffenfabriek zijn zo vernieuwend en soms zo complex dat de traditionele wijze van kennis uit de markt halen niet altijd meer werkt. De overgang naar een circulaire economie is een mondiale ontwikkeling wat betekent dat er in het buitenland ook veel gebeurt. Om niet het wiel opnieuw uit te vinden, ligt er een uitdaging om op nieuwe manieren kennis te ontwikkelen en te delen. Op deze manier ontstaan nog meer mogelijkheden om waarde te winnen, proactief. Andersom is net zo belangrijk: De afgelopen jaren is veel kennis en ervaring door de waterschappen opgedaan die zowel tussen de waterschappen onderling als tussen de waterschappen en kennis- en onderwijsinstellingen moet worden ontsloten. Dit zorgt ervoor dat: er een optimaal werkend (kennis)netwerk voor alle waterschappen ontstaat; er kansen voor economische groei van NL worden gecreëerd door de kennis te vermarkten; de waterschappen zichtbaar worden als aantrekkelijke werkgever. Vertaling naar operationele doelen: Operationeel doel: Voor eind 2015 heeft de Energie- en Grondstoffenfabriek een gezamenlijk portfolio waarmee zowel de waterschappen als de kennisinstellingen nationaal/ internationaal naar buiten kunnen treden. Jaarlijks wordt deze bijgewerkt en uitgebreid Aan een portfolio wordt in 2016 gewerkt. Er is al het een en ander verzameld, zoals de bundel factsheets die in de vorm van een boekje is aangeboden aan de bestuurders in oktober. De portfolio gaat echter een stuk verder: hierin willen we cijfers laten zien. Hoeveel waterschappen winnen grondstoffen? Welke grondstoffen? En wat is de hoeveelheid en de potentie? In 2014 is een brainstormsessie georganiseerd tijdens een ledendag. Hier zijn veel ideeën benoemd over hoe je kennis kunt opdoen en hoe je kennis kunt delen. Er werd onder andere een idee over een gesloten Wikipedia geopperd. De werkgroeptrekkers bemerken een behoefte naar (online) kennis delen, maar zien weinig mogelijkheden om een kennisdrager, zoals een besloten Wikipedia, bij te houden. De werkgroep Juridisch was van plan om een besloten discussieforum te gebruiken om de aanpassingen in de wet te bediscussiëren en te borgen, maar dit 15

16 vooralsnog van de baan vanwege personele wisselingen binnen de werkgroep. In 2016 moet opnieuw gekeken worden hoe we in de behoeften aan kennisdelen en kennis opdoen kunnen voorzien. Operationeel doel: Eind 2014 is er zicht op de relevante netwerken waarbij is aangesloten vanuit een helder belang en rol. Periodiek wordt dit up to date gehouden. Sinds mei 2015 heeft de EFGF (formeel) via de Unie van Waterschappen, een samenwerkingsovereenkomst met het DBC. Het DBC heeft ons eind 2015 verzocht om dit om te zetten in een geassocieerd lidmaatschap. In 2016 zal dit aan het Uniebestuur worden voorgelegd, waarna bij goedkeuring, het lidmaatschap kan ingaan. Dit jaar heeft de EFGF zich aangesloten bij Groen Gas Nederland via Unie van Waterschappen. Contacten met transportbrandstoffen vermarkten CNG-net zijn aangehaald. CNG-net heeft business cases doorgerekend voor Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en Waterschap Brabantse Delta om te kijken of biogas is op te werken tot transportbrandstof. Dit blijken aantrekkelijke business cases. Operationeel doel: Jaarlijks wordt er op twee manieren geëxperimenteerd om op andere manieren kennis te ontwikkelen Tijdens de landelijke Sustainability Challenge 2015 heeft Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier een algemene EFGF-probleemstelling voorgelegd aan 5 teams van pas afgestudeerden van verschillende disciplines. De challenge is door het team van HHNK gewonnen. Dit is een vorm van open source kennisontwikkeling die goed geslaagd is. Elk jaar gaan er diverse leden van de EFGF naar (inter)nationale podia zoals de International Water Week en Water Environment Reach Foundation. Kennis die toegepast kan worden vindt zijn weg wel, maar dit kan actiever. 16

17 Operationeel doel: Eind 2015 is het (kennis)netwerk van de Energie- en Grondstoffenfabriek toegankelijk voor collega-waterschappers. Bij de brainstorm kennis delen is naar voren gekomen dat er behoefte is naar geschikte platforms om kennis te delen. Aan de andere kant zien we dat bestaande platforms, zoals SharePoint (UvW) nog lang niet optimaal worden benut (uitzonderingen daargelaten). Focus ligt nu op het benutten van SharePoint, voordat we iets anders ontwikkelen. Een ondersteuner van de EFGF heeft als taak gekregen om SharePoint actueel te houden. Twee keer per jaar organiseert het Platform Water, Energie en Grondstoffen (STOWA) een dag waarin (inhoudelijke) kennis wordt gedeeld. Deelnemers zijn met name technologen van waterschappen. De voorzitter van het platform wordt sinds 2014 geleverd door de Energie-en Grondstoffenfabriek. Thema s van de afgelopen 2 bijeenkomsten zijn sterk gericht op initiatieven met als thema energie-en grondstoffenterugwinning bij de waterschappen. Bij de laatste bijeenkomst is ook het watersysteem betrokken en zijn het verwaarden van biomassa en het smart polder concept behandeld. Operationeel doel: In 2016 is een deel van het (kennis)netwerk van de Energie- en Grondstoffenfabriek toegankelijk voor kennis- en onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven. In 2016 wordt verder onderzocht hoe we kennis beter kunnen ontsluiten en kunnen delen met andere kennisnetwerken, onderwijsinstellingen en/of het bedrijfsleven. Dit staat ook in relatie tot het ontsluiten van kennis voor onze eigen leden en andere waterschappers via een kennisplatform als SharePoint en de ontwikkeling en professionalisering hiervan. Operationeel doel: Vanuit ontwikkelingen van de Energie- en Grondstoffenfabriek wordt meegedacht over landelijke, waterschapsbrede onderwerpen. Eind 2015 is contact geweest tussen RIVM en de EFGF om te kijken waar samenwerkingskansen liggen. RIVM ontwikkelt voor het Ministerie van I&M analysemethodes om antwoorden te kunnen geven op duurzaamheidsvraagstukken. Deze vraagstukken zijn vergelijkbaar met die van de 17

18 EFGF. Begin 2016 zal een gesprek plaatsvinden waar raakvlakken liggen voor een verdere samenwerking. Conclusie subdoel Waterschappen ontwikkelen samen kennis met overheden, ondernemers, onderwijs, en onderzoeksinstellingen en alle opgedane kennis en ervaring wordt optimaal met elkaar gedeeld. Er zijn veel activiteiten georganiseerd die een bijdrage leverden aan het uitwisselen van kennis. De productportfolio is echter nog niet gemaakt. Dit is een speerpunt in het jaarplan van Mondelinge kennisoverdracht vindt voldoende plaats, maar het vastleggen en borgen van kennis blijft achter. In 2016 onderzoeken we of en hoe dit beter kan. Aan de andere kant is op het gebied van samenwerken veel bereikt: de samenwerking met DBC is naar een volgende fase gegaan, er zijn goede contacten met het RIVM en we hebben ons aangesloten bij Groen Gas Nederland. 18

19 DOOR TE DOEN, ZORGT DE GECREEERDE VRIJPLAATS BLIJVEND VOOR INSPIRATIE, INNOVATIE EN HET VERLEGGEN VAN GRENZEN Met het ontstaan van de Energie- en Grondstoffenfabriek is een vrijplaats gecreëerd voor het verkennen van nieuwe ideeën, innovatieve technieken en onorthodoxe werkwijzen. Door continu de grenzen te blijven opzoeken, kunnen we met elkaar de juiste discussies voeren en maken we onderbouwde keuzes. Dit betekent experimenteren, leren en inspireren. Niet alleen leren op de inhoud wat werkt en wat niet, maar ook op de impact op de bestaande structuren. Belangrijk dat het bij iedereen tussen de oren komt dat ook niet succesvolle acties/ innovaties waardevol zijn. Deze unieke wijze van (flexibel) samenwerken tussen de waterschappen en met andere partijen, maakt ook dat er snel kan worden ingespeeld op nieuwe ontwikkelingen. Vertaling naar operationele doelen: Operationeel doel: Geplande en lopende pilots worden doorgelicht en aangescherpt op basis van transitiemanagement In 2015 is hier geen energie op gezet vanwege andere prioriteiten. Wordt mogelijk opgepakt in Operationeel doel: Alle deelnemers worden jaarlijks op uiteenlopende manieren geïnspireerd om anders te denken en te doen Iedere ledendag heeft een ander thema, en inspirerende sprekers worden uitgenodigd om hun visie of ideeën op thema s als innovatie en technologie te komen presenteren. Voor de ledendag van oktober 2015 is Ylva Poelmann uitgenodigd, zij opende het dagprogramma met een vlammend betoog op 'de natuur als uitvinder' en de kansen die Bionica kan bieden. Operationeel doel: Jaarlijks wordt minstens 1 grensoprekkend onderwerp opgepakt, uitgewerkt en uitgedragen 19

20 Grensoprekkende onderwerpen komen aan bod bij de Verkenners. Indien iets interessant genoeg is voor een groter publiek, bijvoorbeeld onze leden, wordt ervoor gekozen om een aparte bijeenkomst te organiseren. Operationeel doel: Eind van ieder jaar wordt het transitieprogramma (inhoudelijk) en qua werkwijze getoetst aan de laatste trends. Indien nodig vindt aanpassing plaats. De werkgroep Verkenners heeft de taak om de EFGF hier scherp op te houden. De Verkenners houden bij welke belangrijke ontwikkelingen plaatsvinden die van invloed (kunnen) zijn op de EFGF. Ook vragen we de Verkenners om feedback te geven op de koers van het EFGF programma. Conclusie subdoel Door te doen, zorgt de gecreëerde vrijplaats blijvend voor inspiratie, innovatie en het verleggen van grenzen Dit is een continuerend proces. In 2015 hebben we geprobeerd de ledendagen een inspirerend programma te geven zodat de leden het idee van een vrijplaats kunnen beleven en tegelijkertijd worden geïnspireerd en kennis nemen van grensverleggende onderwerpen. Ook de verkenners hebben een belangrijke taak in het ontdekken van innovatieve ontwikkelingen en deze te delen. 20

21 HET BEWUSTZIJN VAN DE MAATSCHAPPIJ OVER DE CIRCULAIRE ECONOMIE EN VAN DE EIGEN ORGANISATIE OVER DE ROL DIE ZIJ HIERIN KAN SPELEN, IS VERGROOT In de maatschappij is sprake van een awareness gap, een laag bewustzijn als het gaat om de toenemende schaarste van energie en grondstoffen en de rol die zij zelf en de waterschappen kunnen vervullen. De Energie- en Grondstoffenfabriek kan als katalysator werken om de burger en de maatschappij meer bewust te maken. Dit werkt alleen als wordt aangesloten bij wat hen bezig houdt/ raakt. Pas dan kunnen de waterschappen samen met de samenleving bewust werken aan een duurzame toekomst. Door de Energie- en Grondstoffenfabriek zijn de waterschappen de afgelopen jaren steeds zichtbaarder geworden voor de markt. Nu de realisatie van diverse Energie- en Grondstoffenfabrieken steeds dichterbij komt, komt het er op aan dat het stokje door collega s moet worden overgenomen en dat bestuurders (investerings)besluiten gaan nemen. Het enthousiasme van en de kansen die door de leden van de Energie- en Grondstoffenfabriek worden gezien, moet overgedragen worden; de olievlek moet groter worden. Niet alleen inhoudelijk ook qua houding en gedrag. Vertaling naar operationele doelen: Operationeel doel: Aansluiten bij de beleving in de buitenwereld, zodat er een beweging en een wisselwerking tussen beiden partijen tot stand komt We hebben inmiddels overal tentakels, de betrokkenheid is groot en vinden bij groot deel van de waterschappen aansluiting. Team communicatie heeft verschillende activiteiten georganiseerd of is aangehaakt op bestaande activiteiten om aansluiting te vinden bij de beleving van in de buitenwereld. Vanaf 2015 is besloten niet meer te communiceren vanuit de Energiefabriek en de Grondstoffenfabriek als twee verschillende merken. Met de komst van de website wordt er nu vanuit 1 platform gecommuniceerd, met 1 logo. De logo s van de Energiefabriek en de Grondstoffenfabriek hebben in 2015 stapsgewijs afscheid genomen van de communicatiemiddelen van de EFGF. Hiervoor is het logo van de EFGF voor in de plaats gekomen. Voor de ontwikkeling van 1 beeldmerk zijn de volgende acties ondernomen: 21

22 Vernieuwen Dixi (Dixi-toilet omgevormd tot tentoonstelling t.b.v. beurzen en evenementen) Vernieuwde website, inclusief responsive versie en vertaling van hoofdboodschap in drie talen. Bestaande middelen zijn aangepast door het nieuwe logo zoals: YouTubefilmpjes, beeldmateriaal, posters, gadgets enz. Dixi De Dixi is in 2015 ingezet bij onder andere: Inners evenement Raalte (Rijn en IJssel) Open dag RWZI (Vallei en Veluwe) AquaTech RAI Open dag RWZI (Hollands Noorderkwartier) Dag van de Duurzaamheid (Aa en Maas) Ledendagen EFGF Congressen, symposia en bijeenkomsten In december 2015 heeft de EFGF samen met het Dutch Biorefinery Cluster en andere partners het Dutch Biobased Industries event georganiseerd. Dit was een crosssectoraal event voor alle ondernemers die actief zijn in de Biobased Economy. Het doel was onderlinge uitwisseling van ambities, activiteiten, technologieën en mogelijkheden (match-making). We zijn als waterschappen met onze boodschap goed uit de verf gekomen (zowel bestuurlijk, als qua pitches, als qua vragen uit de zaal). We hadden goede airtime, waren veel aan het woord en er werden goede discussies gevoerd. Er werden twee pitches verzorgd, een over cellulose door Yede van der Kooij (Wetterskip) en een over alginaat door Coert Petri (Rijn en IJssel). Leerpunt: We zijn soms nog wat schuchter als het gaat om de herkomst van onze grondstoffen. We mogen meer praten over functionaliteit en kwaliteit. De herkomst (riool) mag meer op de achtergrond, hoewel het natuurlijk transparant moet zijn wat we doen. De Energie- en Grondstoffenfabriek, ARREAU (Accelerating Resource Recovery from the water cycle), ESPP (European Sustainable Phosphorus Platform), KWR Watercycle Research Institute en het Nutriëntplatform hadden de krachten gebundeld om een interactieve workshop neer te zetten tijdens de Amsterdam International Water Week (AIWW). Een compleet verslag van de workshop is te vinden op de website efgf.nl. Concluderend kan gesteld worden dat de pitches en standpunten van de 22

23 ruim vijftig deelnemers aan de workshop en de panelleden voor interessante discussies en vernieuwende inzichten hebben gezorgd. Andere events: Ledendag april en november 2015 Juni 2015: Opdrachtgevers-opdrachtnemersdag EFGF 2 juli: Bijdrage Jarno de Jonge aan seminar 'Minder hard, meer profijt' van STOWA en KWR over terugwinning CO2 bij slibgisting 29 september Founding Ambassadeurs bij UvW als host van de Circulaire Hotspot. Bijdrage van Henny Roorda over verduurzaming waterschapsector en EFGF. 1 oktober: WOW-dag en EFGF winnaar prijsvraag (WOW = Water ontmoet water) 22 oktober: Phario, bijeenkomst met overheden, onderzoeksinstellingen en bedrijfsleven waar eerste kilo bioplastics uit zuiveringsslib is gepresenteerd. 3-6 november: Aquatech Innovation Lab. EFGF aanwezig met informatie over werk EFGF, Waterschapenergie en EFGF-pitch 27 november: Sustainability Challenge, gewonnen door HHNK. EFGF was actief aanwezig met bestuurders Lida Schelwald-van der Kley en Ruud Maarschall. 14 december: Voorbereidingen voor Webinar (Web-TV) n.a.v. winnen WOWprijs. Gaat in op wat de EFGF is en doet en de samenwerking als zodanig. 16 december: Voorbereidingen met Nutriëntplatform om 7 Kamerleden te informeren over noodzaak van de grondstofstatus voor afvalstoffen vooruitlopend op het Algemeen Overleg van de 2 e Kamer van 17 december. Media In 2015 is er meer aandacht voor sociale media, er wordt meer gebruik van gemaakt van het Twitteraccount en er wordt ook actief geretweet. Daarnaast is het YouTube-kanaal vernieuwd. Filmpjes van de Energiefabriek en de Grondstoffenfabriek zijn geüpdatet door het nieuwe logo (EFGF) er in te plaatsen. Er wordt veel gebruik gemaakt van de YouTube-filmpjes door andere waterschappen. Daarnaast is een filmpje ook gebruikt voor de Klimaattop in Parijs. In 2015 is er veel over EFGF en over de initiatieven die daar onder vallen verschenen op het wereldwijde web. Een compleet overzicht is te raadplegen in de bijlage. Er wordt actief op online media gezocht in een maandelijkse media-analyse en via Google-alerts. Enkele artikelen die zijn gepubliceerd: Artikel in Cobouw Artikel in H2O 23

24 Webinar Jan-Evert van Veldhoven naar aanleiding van winnen WOW-prijs Maar ook in papieren media verscheen de EFGF: Volkskrantartikel naar aanleiding van PHARIO. Interview Renze van Houten in Het Waterschap met duidelijke boodschap naar de waterschappen FD EnergiePro, artikel over grondstoffen en de afzetmarkt Operationeel doel: In 2015 weet 100% van de waterschappers van het bestaan van de Energie- en Grondstoffenfabriek en weet waar het voor staat Dit is een doorlopend traject waarbij meerdere communicatieacties in 2015 zijn georganiseerd: Maandelijkse nieuwsbrief EFGF. Meer contact met hoofden communicatie. Maandelijks een update vanuit werk EFGF richting communicatieafdelingen ter verspreiding binnen eigen netwerk/waterschap. Structureel overleg met de Unie van Waterschappen om verbinding te houden met wat er speelt binnen de schappen en daarbuiten. De samenwerking is structureel ingeregeld voor 2016 aan de hand van periodiek overleg (iedere 8 weken) en een kalender bestaande uit activiteiten van EFGF en UvW wat resulteert in een jaarplanning. Hiermee verwachten we de communicatieactiviteiten gerichter in te kunnen zetten en het aandeel werkzaamheden met ad hoc-karakter te verminderen. Verbinding zoeken met andere initiatieven die met landelijke projecten/programma s voor de waterschappen bezig zijn, zoals Ons Water. Op bezoek en in gesprek gaan met communicatieadviseurs van de waterschappen om hen te overtuigen de boodschap van de EFGF te verspreiden, tevens promoten van de toolbox Waterschapsenergie Operationeel doel: In 2015 heeft 25% van de waterschapsmedewerkers het gedachtegoed van de Energie- en Grondstoffenfabriek geïnternaliseerd en in % We bemerken een groei in vragen en aanvragen voor communicatie of tips rondom energie en grondstoffen. Een voorbeeld is het PHARIO project. Dat geeft ons de indruk dat bij vakspecialisten en bij ondersteuners zoals communicatieafdelingen, 24

25 meer behoefte is aan verbindende acties en producten rondom energie en grondstoffen. En dus dat het meer top of mind is binnen de waterschappen dan een jaar geleden. Echte percentrages zijn niet te meten zonder nulmeting en opvolging, Wij hebben zelf voldoende aan de positieve indruk van deze ontwikkeling. We ondernemen ook actief actie op dit thema door onder andere verbinding te zoeken met de hoofden communicatie van de waterschappen en door 1 a 2 keer per maand een kort bericht te laten publiceren op de intranetten van de waterschappen. Daarnaast gaan we ook actief in gesprek met communicatieadviseurs van waterschappen en promoten we de handige toolbox van Waterschapsenergie. Operationeel doel: In 2015 hebben bestuurders inzicht in de impact van de Energieen Grondstoffenfabriek en kennen ze de consequenties van de te maken keuzes Kernteam heeft het initiatief genomen om in de CWE in mei 2015 een update te geven van de stand van zaken, helaas is dit op het laatste moment geannuleerd door de CWE. Ons doel was om bewust te sturen op een introductie bij deze bestuursleden in verband met komst nieuwe bestuursleden na de verkiezingen van Vanwege het traject Doorontwikkeling EFGF, wordt nu gericht aandacht gegeven aan het up to date houden van bestuursleden en nieuwe bestuursleden. Operationeel doel: In 2015 is het thema Energie- en Grondstoffenfabriek onderdeel van de educatie- en arbeidsmarktcommunicatie notitie van de Unie van Waterschappen en de afzonderlijke waterschappen Er is overleg geweest tussen de EFGF, de Unie van Waterschappen en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu in het kader van de Green Deal Grondstoffen waarin ook een onderwijsparagraaf is opgenomen. Er is gesproken over het gezamenlijk invullen van deze paragraaf. Het kernteam EFGF werkt aan een inventarisatie van allerlei initiatieven op het gebied van educatie binnen de waterschappen, die een raakvlak hebben met de doelstellingen van de Energie-en Grondstoffenfabriek. Met deze input wil het kernteam in 2016 een eerste stap zetten omtrent een educatieplan. Concrete initiatieven: 25

26 Concept EFGF uitgelegd bij de waterschappen: HHNK heeft een lespakket ontwikkeld voor groep 7 en 8 van de basisschool. Dit pakket bestaat uit vijf lessen. De leergang begint met een vraag van 'Poepprofessor' George Zoutberg (lid EFGF) en nodigt leerlingen uit om oplossingen te vinden voor de zuivering. Het pakket bestaat onder meer uit een bezoek aan een RWZI en een gastles van een HHNK-deskundige. Dit lespakket wordt doorontwikkeld voor groep 1 en 2 van het VO met samenwerking technasia en TU-Delft. Via Stichting Wateropleidingen is, in samenwerking met EFGF, één nieuwe cursussamengesteld namelijk de Energiefabriek. Er zou ook een cursus Grondstoffenfabriek worden samengesteld, maar wegens te weinig aanmeldingen is deze niet doorgegaan. Er is een PAO-cursus ontwikkeld waarin energie- en grondstoffenterugwinning uit afvalwater centraal staat. De cursus heeft, naast een inhoudelijke kant, aandacht voor wat je nodig hebt om de omschakeling van (afval)waterzuiveraar naar energie- en chemicaliënproducent te kunnen maken. De cursus is in november 2015 gegeven en goed beoordeeld door de 15 deelnemers. Conclusie subdoel Het bewustzijn van de maatschappij over de circulaire economie en van de eigen organisatie over de rol die zij hierin kan spelen, is vergroot. Communicatie is on going business en in alle communicatie proberen we bij te dragen aan de doelen, dit is namelijk onze kapstok. Een aantal operationele doelen is moeilijk te meten in percentages. We bemerken echter wel een groei in aanvragen naar communicatiemiddelen en ondersteuning. Men vindt ons dus. En dat is een goed teken. De continuïteit van team communicatie heeft ernstig geleden onder de personele wisselingen in Gevolg was dat er meer ad-hoc zaken werden opgepakt en minder plannen met een concreet actieplan werden gemaakt. Sinds september 215 staat er een sterk tweekoppig team aan het roer van de communicatie. 26

27 4. TERUGKOPPELING VAN DE WERKGROEPEN Werkgroep Juridisch Samenstelling Mirjam Beekman (WDODelta), Judit Niers (Vechtstromen), Ingeborg Leermakers (de Dommel), Paul Vriend (Waternet), Aalke de Jong (Reststoffenunie), Rafael Lazaroms (UvW), Ruud Peters (EFGF). Items binnen de EFGF waarbij juridische input gewenst kan zijn, bijvoorbeeld: 1. De doorontwikkeling van de EFGF (organisatievorm) 2. Biomassa (wat mag je ermee?) 3. Bioplastics (kiezen van samenwerkingsvormen) 4. Alginaat (juridische mogelijkheden gebruiken of zo nodig laten uitbreiden) 5. Cellulose (juridische mogelijkheden gebruiken of zo nodig laten uitbreiden) 6. Het vervullen van de rol van kennismakelaar Stand van zaken Oplevering Juridische Handreiking duurzame energie en grondstoffen. 2. Er is flink aan de weg getimmerd met de handreiking. Er zijn presentaties gehouden bij allerlei gremia en het document is gedrukt en beschikbaar gesteld en op internet verschenen. Succes in 2015 Oplevering van de factsheet struviet Themadag van de Unie (maart), waarbij onder meer vragen uit de praktijk zijn geïnventariseerd. Werkgroep Subsidies Samenstelling Roger Rossmeisl (de Dommel), Anne-Hendrike Schuurman (Aa & Maas). De werkgroep is faciliterend aan de andere werkgroepen. In 2015 heeft de werkgroep zich gericht op de volgende aandachtspunten: De TKI-regelingen 27

28 Met het programma Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI) van het Ministerie van Economische Zaken biedt met name mogelijkheden voor de EFGF op het gebied van duurzame energie. Hiervoor heeft RVO in 2015 een presentatie gehouden voor de EFGF. Een aantal waterschappen heeft de afgelopen jaren succesvolle aanvragen ingediend bij de TKI-regeling. De SDE regeling De regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE) van het Ministerie van Economische Zaken biedt de waterschappen de mogelijkheid om voor bepaalde vormen van duurzame energie opwekking compensatie te krijgen per gerealiseerde eenheid groene stroom ten opzichte van de reguliere grijze energieprijs. Om er zorg voor te dragen dat de waterschappen optimaal kunnen profiteren van deze regeling (met een jaarlijks budget van circa 8 miljard) trekken EFGF en UvW gezamenlijk op om het ECN (Energieonderzoek Centrum Nederland) ervan te overtuigen dat bepaalde categorieën moeten worden aangepast. Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn de tarieven voor de winning van groene stroom uit afvalwater en de benutting van restwarmte. Horizon 2020 Om de waterschappen binnen de EFGF betere aansluiting te laten krijgen met de het Europese onderzoeksprogramma Horizon 2020 zullen krachten gebundeld moeten worden. In 2015 heeft er een gesprek plaatsgevonden met het subsidiebureau Evers & Manders over de vraag hoe de verschillende onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten binnen de EFGF gecoördineerd kunnen worden voor interessante calls for proposals vanuit Horizon 2020 op het gebied van circulaire economie, energiewinning uit (afval)water et cetera. Hieruit bleek dat een link moet worden gelegd met de onderzoeksagenda van STOWA en dat de waterschappen in onderling overleg af moeten stemmen welke kansen op welk moment zouden moeten worden benut. Daarnaast zou moeten worden onderzocht hoe aanvragen zouden kunnen worden ingediend voor de Horizon 2020 calls (als penvoerder of aansluiten bij andere consortia). Evers & Manders zou dit proces kunnen begeleiden. Werkgroep Alginaat Samenstelling Matthijs Oosterhuis (Vechtstromen), Coert Petri en Philip Schyns (Rijn en IJssel), Marlies Verhoeven (Stichtse Rijnlanden), Arjan Budding en Erwin de Valk (Vallei en Veluwe) Maarten Schaafsma en Helle van der Roest (RHDHV), diverse stuur- & werkgroepen in het kader van Nederlands Alginaat Onderzoeksprogramma (NAOP). 28

29 Stand van zaken 2015 Projecten/studies die zijn uitgevoerd: Diverse business cases rond Nereda en alginaatextracties in Zutphen en Apeldoorn. Onderzoek op laboratorium TU Delft voor Nereda op industrieel afvalwater afgerond. Ontwikkelingen in de markt rondom jouw product Belangstelling die echter nog niet concreet te maken is omdat we het alginaat nog niet in handen hebben en voor grootschaliger testen kunnen aanbieden. Ontwikkelingen rondom partnerschappen en subsidies Subsidie provincie BICON binnen. Tki en DEI waren eerder al toegekend. Binnen het NAOP veel afspraken gemaakt. Jouw product/onderwerp in beeld bij het publiek: hoe was het zichtbaar? Er wordt nu een communicatieplan gemaakt. We zijn nu nog beperkt zichtbaar omdat we dat gecoördineerd willen gaan aanpakken. Succes in 2015 Subsidie van provincie is binnen. Business cases uitgewerkt. Proefextracties succesvol. Alginaat heeft mooie eigenschappen. Werkgroep energie Samenstelling Giel Geraerd (Waterschapsbedrijf Limburg), Peter van Vugt (Aa en Maas), Peter de Been (Delfland), Roelof Gort (Drents Overijsselse Delta), Hans Kuipers (Zuiderzeeland), Richard Moerman (de Dommel), Wobke Gerritse (Rivierenland), Dave Philo (Schieland en de Krimpenerwaard), Henri Maas (Brabantse Delta), Eelco Buwalda (Hunze en Aa s), Marlies Verhoeven (Stichtse Rijnlanden), Mark Nijhuis en Jos Jogems(Vechtstromen), Sybren Gerbens (Wetterskip), Ruud Peeters (EFGF), Arné Boswinkel (RVO). Stand van zaken 2015 Projecten die gepland of gerealiseerd zijn: 29