Brein als gereedschapskist

Transcriptie

1 Metacognitieve vaardigheden in Reken- en Wiskundeonderwijs SCOL Conferentie 6 november 2013 onderwijsadvies@manitavanderstel.nl Overzicht workshop Inleiding (wat is metacognitie; relatie met intelligentie; ontwikkeling) Metacognitieve deficiënties bij individuele leerlingen (hoe herken ik metacognitief zwakke lln; soorten deficiënties) Remediëring van metacognitieve deficiënties (eisen aan de taak) 1 2 Brein als gereedschapskist Metacognitie en leerprestatie Metacognitie is de belangrijkste voorspeller van leerprestaties, belangrijker dan intelligentie, voorkennis, sociaal-economische-status, studiemotivatie etc. van de leerling (Wang, Haertel, & Walberg, 1990). 3 Bij leerlingen en studenten van verschillende leeftijd (9 tot 26 jr.), die verschillende taken in diverse schoolvakken uitvoerden, bleken metacognitieve vaardigheden 40% van de leerprestatie te bepalen (Veenman, 2008). 4 Metacognitie: wat is dat? Kennis en vaardigheden om het eigen denken en handelen te sturen en te controleren: - Taakanalyse (wat wordt er van me verwacht?) - Voorkennis activeren (wat weet ik al?) - Doelen stellen (wat moet ik bereiken?) - Plannen (hoe ga ik de taak aanpakken?) - Monitoren (jezelf in de gaten houden) - Zelf-evaluatie (heb ik mijn doel bereikt?) - Reflectie (recapitulatie en terugkijken) 5 Componenten van metacognitieve vaardigheden Oriëntatie: taakoriëntatie, activeren voorkennis, doelen stellen, predictie uitkomst; Planning en systematiek: subdoelen stellen, plannen aanpak, noteren, tijdsbewaking; Monitoring en evaluatie: onbegrip constateren, commentaar, monitoring van uitvoering, zelf-correctie, doelevaluatie; Recapitulatie en reflectie: parafraseren, relateren, recapituleren, concluderen, reflecteren op eigen handelen, lering trekken. 6 1

2 Geen titel De procedure is eigenlijk heel simpel. Eerst groepeer je dingen op basis van hun samenstelling. Natuurlijk kan één stapel soms genoeg zijn, afhankelijk van hoeveel er te doen is. Als je wegens gebrek aan faciliteiten ergens anders heen moet gaan dan is dat de volgende stap, zo niet dan ben je er nu klaar voor. Het is beter niet te veel tegelijk te doen. Het is beter te weinig dan te veel te doen. Cycli van metacognitieve vaardigheden bij taakuitvoering Voorbereiding: Taakoriëntatie Doelstellen Plannen genereren Uitvoering: Plan volgen Monitoring Zelf-evaluatie: Taakevaluatie Reflectie 7 8 Zelf-instructies (Veenman, 2011) Relatie IQ en Metacognitie als voorspellers leerresultaat Gemengde model Meta-niveau: Programma van zelf-instructies Intelligentie Controle: zelf-instructies Monitoring zelfcorrectie Leerprestatie Object-niveau: Implementatie van zelf-instructies Metacognitieve vaardigheden Gemengde model 9 Determinatie op grond van Metacognitie en Intelligentie hoog/hoog laag/hoog hoog/laag laag/laag Cognitieve kwaliteiten van begaafde leerlingen Sterk op geheugentaken Snel in informatieverwerking Sterk in categoriseren van problemen Goed georganiseerd kennisnetwerk (LTM) Transfer (zien van analogie) Vermogen tot onderscheiden relevante van niet-relevante informatie 11 2

3 Metacognitie en begaafde leerlingen 25% hb-ers scoort onder het gemiddelde van de gehele groep 5-VWO-ers qua metacognitieve vaardigheid over het algemeen betere/langere oriëntatie op taak/probleem. over het algemeen beter in planmatig werken. probleemoplosstrategieën lijken op die van expert. over het algemeen niet beter in monitoring en reflectie. over het algemeen geen fan van samenwerkend leren. hekel aan automatiseringstaken (leidt vaak tot cognitieve overbelasting later) Ontwikkeling van metacognitie: biologisch-neurologische basis 14 Domein-specifieke vs. Algemene metacognitieve vaardigheden tekst probleem oplossen inductief leren 8-12 jr. algemeen programma van zelfinstructies 14 jr. en ouder Tot 12 jr. ontwikkelen metacognitieve vaardigheden zich op verschillende eilandjes van goed-gelijkende taken en domeinen (Veenman & Spaans, 2005). Rond 15 jr. worden metacognitieve vaardigheden algemeen en taak-overstijgend van aard (Van der Stel, 2011). 15 Individuele diagnostiek van metacognitieve vaardigheden Géén vragenlijsten: wat leerlingen zelf rapporteren op vragenlijsten correspondeert niet of nauwelijks met wat zij daadwerkelijk doen tijdens de uitvoering van een leertaak. Observatie en hardop-denken: het gaat om wat leerlingen spontaan aan metacognitieve activiteiten laten zien tijdens de taakuitvoering. In een één-op-één situatie laat je de leerling een taak hardop-denkend uitvoeren: je hoort dan wat de leerling denkt en je ziet wat de leerling doet. Bij voorkeur: audio/video-opname. 16 Scoringsmethoden metacognitieve activiteiten Kwantitatief: het voorkomen van een metacognitieve activiteit wordt geturfd (zie hand-out) => frequentie van metacognitieve activiteiten. Nadeel: frequentie zegt niets over de kwaliteit van de uitgevoerde metacognitieve activiteiten. Bijvoorbeeld, een leerling kan wel constateren dat hij/zij iets niet begrijpt, maar er niets mee doen leerling die wel iets doet aan het geconstateerde onbegrip. 17 Scoringsmethoden metacognitieve activiteiten Kwalitatieve scoring: aan de activiteiten wordt een score toegekend: 0 = activiteit is nagenoeg afwezig; 1 = activiteit wordt slechts deels of oppervlakkig uitgevoerd; 2 = activiteit wordt volledig en effectief uitgevoerd. => gemiddelde score per categorie van metacognitieve vaardigheden die ook de reikwijdte van zelf-instructies weergeeft. 18 3

4 Scoringsmethoden metacognitieve activiteiten Bepaal aan de hand van de kwantitatieve én de kwalitatieve scores of metacognitieve vaardigheden voldoende en effectief worden toegepast door de leerling; Doe dit per component van metacognitieve vaardigheden (Oriëntatie, Planning en systematiek, Monitoring en evaluatie, Recapitulatie en reflectie), zodat u een profiel van de leerling kunt opstellen; Zo n profiel is bijvoorbeeld: Leerling kan wel oriënteren en plannen, maar mist vooral de vaardigheid om het eigen gedrag te monitoren en te evalueren. 19 Aard van metacognitieve deficiënties Beschikbaarheidsdeficiëntie: metacognitieve vaardigheden zijn niet aanwezig. Ze kunnen het écht niet Productiedeficiëntie: metacognitieve vaardigheden zijn wel beschikbaar, maar worden niet toegepast. Ze kunnen het wel, maar ze doen het om verschillende redenen niet Faalangst speelt hier soms ook een rol. 20 Metacognitieve vaardigheden zijn trainbaar, mits... (Veenman, 2011) 1) Metacognitieve instructie moet worden geïntegreerd met de leertaak om succesvol te kunnen zijn. 2) Het nut van metacognitieve activiteiten moet expliciet worden uitgelegd om studenten ertoe te brengen de extra inspanning van die activiteiten te leveren. 3) Metacognitieve instructie moet over een langere periode worden gegeven om een langdurig effect te bewerkstelligen. WWW&H regel voor de instructie van metacognitie (Veenman, 1998) Welke metacognitieve activiteiten? Wanneer moeten die activiteiten worden toegepast? Waarom zijn die activiteiten noodzakelijk? Hoe moeten activiteiten worden uitgevoerd? Remediëring productiedeficiëntie met hints (Ben je zo klaar? Wil je nog iets kijken?) Ik denk dat het zo goed is. (Ontdekt na kort gesprekje over het uitrekenen van oppervlakten dat zij antwoord verkeerd heeft overgeschreven van kladpapier) Oh, stom ben ik Ik moet beter leren kijken. 255 keer 2 is 510. (gaat nu alle sommen controleren of zij antwoord goed heeft overgenomen van kladpapier). Remediëring beschikbaarheiddeficiëntie Gebruik stappenplan (bijlage 2) WWW & H-regels Niet alle stappen tegelijk aanbieden, maar geleidelijk uitbreiden 4

5 Onderscheiden van beschikbaarheids- en productiedeficiënties Geen kant-en-klaar instrument. Procedure: - geef de leerling hints, als dat lukt => productiedeficiëntie => oefenen met kaarten; - als dat niet lukt => vermoedelijk een beschikbaarheidsdeficiëntie => training met stappenplan. Remediëring a.h.v. stappenplan Modelling: - stap voordoen terwijl je uitlegt wat je waarom doet; - leerling stap laten doen terwijl je de leerling verbaal ondersteunt; - leerling stap zelfstandig laten doen; - leerling laten oefenen met stap. Principes modelling: - één-voor-één de stappen aanbieden; - niet te veel stappen per sessie; - bij elke nieuwe sessie dienen de eerdere stappen kort te worden herhaald en geoefend door de leerling Remediëring a.h.v. stappenplan Groepswerk: - docent geeft uitleg over WWW&H van een stap; - leerlingen proberen gezamenlijk stap uit te voeren; - leerlingen bespreken met elkaar hoe de stap moet worden gedaan; - leerlingen geven elkaar feedback over hun denken en doen. Principes groepswerk: - kleine groepjes (max. 3 leerlingen); - docent heeft vooral procesbegeleidende rol; - docent corrigeert wel fouten wanneer nodig; - niet te veel stappen per sessie en eerdere stappen herhalen. 27 Moeilijkheidsgraad taak bij instructie Een taak mag niet te gemakkelijk zijn, want dan doet de taak geen beroep op metacognitieve vaardigheden; Een taak mag ook niet te moeilijk zijn, want dan ziet de leerling door de bomen het bos niet meer; De taak moet dus wél problematisch voor de leerling zijn, maar ook hanteerbaar; Het verdient aanbeveling om te beginnen met meer eenvoudige taken en dan langzamerhand de moeilijkheidsgraad op te voeren. 28 Moeilijkheidsgraad taak Metacognitieve vaardigheden: recapitulatie Metacognitieve vaardigheden controleren en sturen het leerproces (en dus het leerresultaat) Metacognitieve vaardigheden ontwikkelen zich vooral tijdens het VO => opbouw van een eigen algemeen repertoire aan zelfinstructies door de leerling Grote individuele verschillen tussen leerlingen binnen leeftijdsgroepen zijn te vinden op alle schoolniveaus (VMBO, HAVO, VWO)

6 Metacognitieve vaardigheden: recapitulatie diagnostiek Gebruik géén vragenlijsten voor het meten van het gebruik van metacognitieve vaardigheden Laat een leerling de taak hardop-denkend maken in één-op-één situatie (zonder interventie!) Geef aan elke metacognitieve activiteit een kwantitatieve score (d.w.z. frequentie turven) én een kwalitatieve score (d.w.z. beoordeel volledigheid en effectiviteit op een schaal van 0-2) Bepaal het profiel van de leerling aan de hand van de 4 componenten van metacognitieve vaardigheden. Metacognitieve vaardigheden: recapitulatie individuele instructie Bepaal eerst of er sprake is van productie- of beschikbaarheidsdeficiëntie Bij een productiedeficiëntie dient de leerling te oefenen met b.v. hulpkaarten Bij een beschikbaarheidsdeficiëntie kunt u alle stappen aanleren a.h.v. modelling en samenwerkend leren Instrueer stap-voor-stap (en niet te veel tegelijk) Geef voor elke stap expliciete instructie van de WWW&H -regels en voldoende oefening Leren Leren Het werkt echt