Elektroconvulsietherapie: Stemmingmakerij zonder problemen?

Transcriptie

1 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Elektroconvulsietherapie: Stemmingmakerij zonder problemen? Esmée Verwijk Klinisch neuropsycholoog Promovendus Parnassia Klinisch Centrum Ouderen Psychiatrie & Geriatrie Den Haag Jack Nicholson One flew over the cuckoo s nest (1975)

2 ECT, bestaat dat nog steeds? ECT is weer populair aan het worden Terug van weg geweest, ECT! Vandaag huidige stand van zaken rondom: de technieken indicaties bijwerkingen

3 Live Netwerk Inventarisatie V: Een depressie-behandeling met ECT duurt 1 dag A: Nee, gemiddeld waren 7 tot 10 behandelingen nodig in ons onderzoek

4 Live Netwerk Inventarisatie V: ECT gebeurt onder narcose A: Ja, vanaf de 60-tiger jaren van de vorige eeuw

5 Live Netwerk Inventarisatie V: Boven de 65 jaar heeft ECT weinig kans van slagen A: Nee, ouderen hebben juist meer kans om op te knappen

6 Live Netwerk Inventarisatie V: Vanwege het kalmerende effect gebruikt men ECT vooral voor geagiteerde depressies A: Als het om geagiteerde/melancholische depressies gaat werkt ECT beter, maar niet omdat het kalmeert!

7 Live Netwerk Inventarisatie V: ECT is het laatste redmiddel in behandeling van depressie/ psychose A: Nee, als iemand voor ECT kiest boven medicatie mag dat volgens de richtlijn ECT 2010 Bij depressies met psychotische kenmerken (armoedewaan, hypochondere of nihilistische waan) is dat zelfs een logische tweede of eerste stap

8 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam About to have ECT? Fine, but don t watch it in the movies Walter and McDonald, Psychiatric Times 2004, 2(7) The problem is that ECT lends itself beautifully to cinematic dramatization Shorter & Healy, 2007 Jack Nicholson One flew over the cuckoo s nest (1975)

9 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam About to have ECT? Fine, but don t watch it in the movies Jack Nicholson bereikte met de ECT hetzelfde als wat Jaws heeft bereikt voor haaien Walter and McDonald, Psychiatric Times 2004, 2(7) The problem is that ECT lends itself beautifully to cinematic dramatization Shorter & Healy, 2007 Jack Nicholson One flew over the cuckoo s nest (1975)

10 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Media-search: Pascal Sienaert, films 14 verwijzend naar ECT 38 portretteren ECT 2 series 1 animatie sitcom (Simpsons) Jack Nicholson One flew over the cuckoo s nest (1975)

11 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam ECT de werkelijke praktijk Jack Nicholson One flew over the cuckoo s nest (1975)

12 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Klinisch Centrum voor Ouderen Psychiatrie Geriatrie Stemmingsstoornissen Overige ZP s Overige behandelingen Wetenschappelijk onderzoek Effectiviteit BP vs UBP Cognitieve bijwerkingen ECT Zorgpad ECT-contactgroep Cognitieve screening Psychiaters Nurse practitioner ECT verpleegkundigen (Klinisch)neuropsycholoog Maatschappelijk werker Ergotherapeut Samenwerking universiteitsklinieken Leuven, Amsterdam, Rotterdam Neurorevalidatie

13 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Belangrijk over ECT Elektroconvulsieve therapie (ECT) is een somatisch veilige en effectieve behandeling voor depressies, psychosen en enkele andere stoornissen Met een kleine hoeveelheid stroom door de hersenen worden de zenuwcellen geprikkeld tot een soort epileptische aanval De behandeling gebeurt tijdens een korte narcose; de patiënt maakt de behandeling dus niet bewust mee Wat vooral opvalt is de beademing en de draden en plakkers voor de controle van hartslag, bloeddruk, zuurstof en activatie van de hersenen

14 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Doel van ECT Opknappen van de stemming (depressie verdwijnt) Terug in de realiteit komen, de psychose verdwijnt (als die er was)

15 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Praktijk van ECT 2 x per week behandelsessie Behandelsessie: Voorbereiding 15 minuten 15 minuten behandelfase (narcose <10 min) Verkoeverperiode 15 minuten tot 1 uur

16 ECT afdeling Mangostraat

17 ECT afdeling Mangostraat

18 ECT afdeling Mangostraat

19 ECT afdeling Mangostraat Omkleden Losse kleding, voorsluiting Kunstgebit Gehoorapparaat Nagellak Sieraden Uitplassen Bescherming urineverlies

20 ECT afdeling Mangostraat behandelkamer

21 ECT afdeling Mangostraat Controle hartritme ECG plakkers

22 ECT afdeling Mangostraat Hartslag Zuurstofgehalte van het bloed Bloeddruk

23 ECT afdeling Mangostraat EEG

24 ECT afdeling Mangostraat Bloeddruk controle

25 ECT afdeling Mangostraat Continumeting Zuurstofverzadiging in het bloed

26 ECT afdeling Mangostraat opgepompte bloeddrukband geen spierontspanners in de handspieren, dus trekkingen blijven hier zichtbaar

27 ECT afdeling Mangostraat ECT apparatuur

28 ECT afdeling Mangostraat Infuusnaald voor narcose

29 ECT afdeling Mangostraat ondersteuning van de ademhaling is nodig door de spierontspannende medicatie

30 ECT afdeling Mangostraat 100 % zuurstof

31 ECT afdeling Mangostraat Stimulus elektroden

32 ECT-elektroden positie RUL Rechts Uni-Lateraal Bron: Kellner e.a. 1997

33 ECT-elektroden positie BL Bi-Lateraal Bron: Kellner e.a. 1997

34 ECT afdeling Mangostraat Gebitsbescherming voor tong en tanden omdat de kauwspieren rechtstreeks geprikkeld worden en aanspannen

35 ECT afdeling Mangostraat De epileptische aanval blijft zichtbaar in de spieren van de hand door opgepompte bloeddrukband

36 ECT afdeling Mangostraat Beademen blijft nodig tot de patiënt zelf weer goed ademt

37 ECT afdeling Mangostraat verkoever

38 ECT afdeling Mangostraat Extra zuurstof Van de verkoever na herorientatie

39 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Neveneffecten van ECT Op de dag van behandeling en tussendoor: Hoofdpijn Misselijkheid Cognitie? Na afloop van behandelserie: Cognitie?

40 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam ECT en cognitieve bijwerkingen

41 ECT en cognitieve bijwerkingen ECT Depressie Effectieve en somatisch veilige behandeling (Kho et al., 2005; Stek, Van der Wurff et al., 2007)

42 ECT en cognitieve bijwerkingen ECT - Cognitie + Depressie Behandel parameters -> Individuele verschillen -> Leeftijd Algemeen (Durr et al. 1995; Tielkes et al 2007; Ingram et al. 2008; Gardner et al. 2008; Fraser et al. 2008; Semkovska et al. 2010; Verwijk et al. 2012) Postictale desoriëntatie Postictaal delier (rusteloosheid en agitatie) Interictale desoriëntatie Anterograde geheugenstoornissen Retrograde geheugenstoornissen Overige cognitieve domeinen?

43 ECT en cognitieve bijwerkingen ECT - Cognitie + Depressie Behandel parameters -> Individuele verschillen -> Algemeen (Durr et al. 1995; Tielkes et al 2007; Ingram et al. 2008; Gardner et al. 2008; Fraser et al. 2008; Semkovska et al. 2010; Verwijk et al. 2012) Postictale desoriëntatie Postictaal delier (rusteloosheid en agitatie) Interictale desoriëntatie Anterograde geheugenstoornissen Retrograde geheugenstoornissen Overige cognitieve domeinen? De ernst en blijvendheid van deze bijwerkingen staan nog altijd ter discussie

44 Leeftijd 55+ Verbetering v.w.b. het globaal neurocognitief functioneren en het anterograde geheugen post- ECT (invloed depressie op inprenting) Geen sprake van verandering v.w.b. het executief en niet-geheugen functioneren post- ECT Na 6 maanden grotendeels onveranderd vergeleken met functioneren post-ect Invloed van ECT-methode en depressie is nihil

45 ECT studie ( ) Optimaliseren van ECT-techniek UL BP ECT vs. UL UBP ECT E.Verwijk 1 & H.P.Spaans 1 H.C Comijs 2 R.M. Kok 1 K. Kho 1 P. Sienaert 3 F. Bouckaert 3 Katrien Fannes 3 Koen Vandepoel 3 E.J.A. Scherder 4 M.L.Stek 2 1 Parnassia Bavo Groep, 2 GGZ InGeest/ VUMC, 3 VU Klinische Neuropsychologie, 4 Katholieke Universiteit Leuven, Campus Kortenberg, België

46 The effect of right unilateral (RUL) electroconvulsive therapy (ECT) in depressed patients on retrograde memory and executive function: a prospective study (Verwijk et al, in progress) ECT - Cognitie Retrograde + amnesie: - kent een temporeel gradiënt Depressie - zou na ECT nog maanden bestaan - zou in bepaalde mate zelfs blijvend zijn Behandel parameters -> In de literatuur lopen de bevindingen uiteen Individuele verschillen -> Follow up en controlegroepen zijn schaars

47 Doel Korte en lange termijn effecten van unilaterale ECT op: - Het functioneren van het retrograde geheugen (persoonlijke feiten en niet-persoonlijke feiten) - De prestaties op fluency-taken (niet vandaag) Tevens vergeleken we het functioneren met een representatieve normgroep

48 Wat krijgt u mee vandaag? dat het retrograde geheugen van patiënten die geen ECT meer krijgen binnen 6 maanden na index ECT verbetert. dat dit niet zo is voor patiënten die binnen 6 maanden na index ECT nog steeds of opnieuw ECT krijgen. Hun functioneren wordt niet beter, maar ook niet slechter dan voor aanvang ECT.. dat bij patiënten die geen ECT meer krijgen binnen 6 maanden na de laatste ECT, het retrograde geheugen ten opzichte van gezonden beneden tot onder gemiddeld blijft.

49 Methode -opzet Unilaterale ECT RCT Follow-up BP/UBP Pre ECT Post ECT FU 1 FU 2 (Baseline) (max. 6weken) (3 maanden) (6 maanden) N= 76 N = 45 N= 45

50 Methode -Neurocognitieve metingen Retrograde Geheugen Autobiografisch (persoonlijk) geheugen Autobiografisch Geheugen Interview (AMI, Kopelman et al., 1990) Jeugdherinneringen < 18 jaar Volwassen-herinneringen > 18 jaar Recente herinneringen (afgelopen 5 jaar) Specifieke herinneringen

51 Methode -Neurocognitieve metingen Retrograde Geheugen Autobiografisch (persoonlijk) geheugen Autobiografisch Geheugen Interview (AMI, Kopelman et al., 1990) Biografisch geheugen voor publieke gebeurtenissen (niet-persoonlijk) Amsterdamse Media Vragenlijst (AMV, Meeter et al., 2005)

52 Methode -Neurocognitieve metingen Retrograde Geheugen Autobiografisch (persoonlijk) geheugen Autobiografisch Geheugen Interview (AMI, Kopelman et al., 1990) Biografisch geheugen voor publieke gebeurtenissen (niet-persoonlijk) Amsterdamse Media Vragenlijst (AMV, Meeter et al., 2005) Naast ruwe scores ook normen vergeleken

53 Resultaten -instroom Randomized controlled trial (3 ECT-centra) Intention-to-treat (ITT) sample Right unilateral ECT (n=116) ECT completed (n=87) Post cognitive assessment (n=76) Follow up 3 & 6 months post ECT (n=45) ECT in follow up (n=24; BL 12; RUL 12) No ECT in follow up (n=21)

54 Demografische en klinische gegevens Follow-up groep (n=45)

55 Retrograde geheugen persoonlijke feiten AMI total score P < P < P = Mean-score Mean-score: with ECT in follow up 0 Pre-ECT Post-ECT 3 months 6 months 50 Mean-score: without ECT in follow up -1 Z-score Time

56 Retrograde geheugen persoonlijke feiten AMI total score P < P < P = Mean-score 2 60 Z-score: without ECT in follow up 1 0 Pre-ECT Post-ECT 3 months 6 months Z-score: with ECT in follow up Mean-score: with ECT in follow up Mean-score: without ECT in follow up -1 Z-score Time Z-scores: 0 to average to low average to borderline > impaired

57 Conclusie Het retrograde geheugen van patiënten die na index ECT nog ECT krijgen of opnieuw krijgen verandert niet ten opzichte van voor ECT, * * het wordt niet slechter maar ook niet beter gedurende 6 maanden. Het retrograde geheugen van patiënten die na index ECT geen ECT meer krijgen verbetert gedurende 6 maanden. Vergeleken met de normgroep presteren ze na 6 maanden nog altijd beneden tot onder gemiddeld.

58 Maar wat zegt u tegen uw patiënt?

59 Heterogeniteit in cognitieve bijwerkingen na ECT AMI total score P < P = Mean-score 2 60 Z-score: without ECT in follow up 1 0 Pre-ECT Post-ECT 3 months 6 months Z-score: with ECT in follow up Mean-score: with ECT in follow up Mean-score: without ECT in follow up -1 Z-score Time

60 Medicatie-trial: 3 doden op n=100: gemiddeld zijn er geen doden Clozapine: Gemiddeld geen bloedafwijking 1% totaal uitval van witte bloedlichaampjes Wekelijks bloed prikken

61 Variable Mean (SD; range) Post ECT max 6 weeks (T2) Mean (T2 T0) (SD; range) CGI-MC 2.0 (1.4; 1 6) AMI Total (YAR) 50.6 (10.2; ) Incidents 11.5 (6.9; 2 24) Total 21.4 (9.1; 0 38) BP UBP p BP UBP p 2.1 (1.3; 1 7) 49.8 (10.7; ) 9.7 (6.5; 0 24) 22.4 (10.2; 5 40) (1.7; -2 5) (8.0; ) (5.6; ) (5.1; ) 1.1 (1.9; -2 6) 1.2 (8.7; ) (6.3; ) 1.8 (4.3; -5 15) AKTG 37.9 (4.0; 27 43) 39.3 (3.4; 31 45) (4.5; -13 8) -0.4 (4.2; -8 9) 0.23 Category fluency 23.9 (10.4; 6 51) 23.5 (8.4; 10 50) (10.2; ) -3.2 (8.9; ) 0.17 Letterfluency 24.8 (14.5; 2 65) 22.7 (12.4; 4 65) (9.1; ) -4.3 (12.0; ) 0.34

62 Volgende stap in analyse Subgroep analyse: Verbeteraars z>1.5 Gelijkblijvers -1.5< z >1.5 Verslechteraars z<-1.5

63 Subgroep analyse: Verbeteraars z>1.5 Gelijkblijvers -1.5< z >1.5 Verslechteraars z<-1.5 Vragen: 1. Percentage verslechteraars? 2. Subgroepverschillen verslechteraars t.o.v. verbeteraars

64 Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam Elektroconvulsietherapie: Stemmingmakerij zonder problemen? Dank voor de aandacht! Jack Nicholson One flew over the cuckoo s nest (1975)