Het belang van feministische attituden en contacten voor de substantiële vertegenwoordiging van vrouwen

Transcriptie

1 Het belang van feministische attituden en contacten voor de substantiële vertegenwoordiging van vrouwen Silvia ERZEEL & Didier CALUWAERTS 1. Inleiding Silvia Erzeel is doctoraatsstudente politieke wetenschappen aan de VUB. Silvia s onderzoek handelt over de vertegenwoordiging van vrouwen(belangen) in parlementaire settings. Didier Caluwaerts is doctoraatsstudent politieke wetenschappen aan de VUB. Didier s onderzoek gaat over deliberatieve democratie, en focust onder andere op genderongelijkheden in het praten over politiek. Beide zijn verbonden aan het PARTIREP consortium en aan Rhea-Centrum voor Gender en Diversiteit Onderzoek naar de substantiële vertegenwoordiging van vrouwen m.n. de vertegenwoordiging van vrouwenbelangen in het parlement stelt dat de aanwezigheid van vrouwen in de politiek nodig is. Vrouwelijke vertegenwoordigers hebben door hun positie in de samenleving meer aandacht voor de situatie van vrouwen dan mannelijke vertegenwoordigers (Phillips 1995; Mansbridge 1999). Empirische studies zijn echter niet eenduidig, omdat het geslacht van de vertegenwoordiger niet altijd een goede verklaring biedt voor zijn of haar deelname aan de vertegenwoordiging van vrouwenbelangen (o.a. Celis 2006). Voorgaande studies hadden echter te weinig aandacht voor de verschillen tussen vrouwen (Dovi 2002; Weldon 2002). Het behartigen van vrouwenbelangen kan immers niet verwacht worden van elke vrouwelijke vertegenwoordiger, maar enkel van vrouwelijke vertegenwoordigers die ook sterke banden hebben met vrouwen als groep de zgn. bevoorrechte descriptieve vertegenwoordigers 1. Deze laatsten delen doelstellingen en onderhouden contacten met vrouwen in de samenleving, wat hen toelaat om inzicht te genereren in wat vrouwen willen. Voortbouwend op deze idee formuleren we de hypothese dat het geslacht van de vertegenwoordiger slechts een conditioneel effect heeft op zijn of haar deelname in de substantiële vertegenwoordiging van vrouwen. Vrouwelijke vertegenwoordigers handelen voor vrouwen op voorwaarde dat zij beschikken over een sterk feministisch bewustzijn of frequent in contact staan met vrouwenorganisaties. Om dit te testen werden de leden van de federale Kamer, het Brussels, Vlaams en Waals Parlement bevraagd door middel van de online PARTIREP survey in Op een totaal van 438 vulden 138 parlementsleden (of 31.5%) de vragenlijst in. Hierna geven we eerst een overzicht van de theorie. Vervolgens gaan we na in welke mate de Belgische parlementsleden feministische attituden hebben en in contact staan met vrouwenorganisaties. Tot slot onderzoeken we of bevoorrechte descriptieve vertegenwoordigers vrouwelijke parlementsleden die over feministische attituden en contacten beschikken meer geneigd zijn dan hun collega s om de belangen van vrouwen te behartigen. 2. De paradox van de politics of presence Onderzoek naar de politics of presence heeft er vaak op gewezen dat vrouwen specifieke belangen hebben die voortvloeien uit hun ervaringen en daardoor verschillend zijn van die van mannen (Phillips 1995; Young 2002). Vertegenwoordiging van deze vrouwenbelangen vereist de aanwezigheid van descriptieve dus vrouwelijke- vertegenwoordigers. Vooral wanneer nieuwe thema s en belangen op de politieke agenda verschijnen kan toewijding aan de 2 RoSa vzw

2 Silvia ERZEEL & Didier CALUWAERTS behartiging van vrouwenbelangen (Mansbridge 1999: 629) verwacht worden van vrouwen in het parlement. Zij zijn zich, vanuit hun positie in de samenleving, meer dan mannen bewust van de problemen die vrouwen ondervinden. Tegelijkertijd betekent dit niet dat elke vrouw in het parlement daadwerkelijk handelt voor vrouwen. Vaak draagt slechts een deel van de vrouwen die verantwoordelijkheid, zeker wanneer het aantal vrouwen in het parlement toeneemt en er zich een taakverdeling voordoet (Phillips 1995). Deze vaststelling is enigszins paradoxaal te noemen: substantiële vertegenwoordiging heeft baat bij de aanwezigheid van vrouwen in het parlement, terwijl hetzelfde handelen niet kan verwacht worden van elke descriptieve vertegenwoordiger. Het handelen voor vrouwen, aldus Dovi (2002) en Weldon (2002), hangt af van bijkomende voorwaarden. Ten eerste zullen enkel die vrouwelijke vertegenwoordigers handelen die doelstellingen delen met vrouwen in de samenleving (Dovi 2002). Om de sociale, economische en politieke status van vrouwen in de samenleving te verbeteren steunen zij op een hoog genderbewustzijn. Eerdere studies toonden aan dat parlementsleden met een sterk feministisch bewustzijn zich meer geroepen voelen om de problemen van vrouwen op te lossen. Ze beschouwen genderongelijkheden als fundamenteel onjuist en ze stellen zich als doel om deze ongelijkheden op een actieve manier te bestrijden (Tremblay & Pelletier 2000; Dolan & Ford 1995). Daarom formuleren we als eerste hypothese dat vrouwelijke vertegenwoordigers in België zullen handelen voor vrouwen op voorwaarde dat ze beschikken over een hoog feministisch bewustzijn. Naast gedeelde doelstellingen zullen bevoorrechte descriptieve vertegenwoordigers ook nauwe en wederzijdse banden hebben met vrouwen in de samenleving (Weldon 2002). Enkel die vrouwelijke parlementsleden die contact hebben met vrouwenorganisaties krijgen accurate informatie over bepaalde beleidsproblemen en kunnen inzicht verwerven in de noden van vrouwen als groep. In wat volgt testen wij daarom een tweede hypothese dat vrouwelijke vertegenwoordigers handelen voor vrouwen op voorwaarde dat ze nauwe contacten onderhouden met vrouwenorganisaties. 3. De feministische attituden en contacten van Belgische parlementsleden Vooraleer we onderzoeken of parlementsleden die over feministische attituden en contacten beschikken meer geneigd zijn dan hun collega s om de belangen van vrouwen te promoten in het parlement, gaan we na in welke mate parlementsleden beschikken over feministisch attituden en contacten met vrouwenbewegingen. Metingen van feministische attituden zijn complex en multidimensioneel (Conover 1988; Cook 1993). Ten eerste moeten feministen zich bewust zijn van de genderongelijkheden en gedreven zijn om deze op een actieve manier weg te werken. Omdat ongelijkheden vaak structureel van aard zijn, zullen feministen bovendien geneigd zijn om te pleiten voor collectieve oplossingen die de situatie van vrouwen als groep kunnen verbeteren. Daarom vroegen we de Belgische parlementsleden op een 5-puntenschaal aan te geven in welke mate ze het eens zijn met de volgende vier stellingen: (1) In de samenleving vandaag is er over het algemeen echte gelijkheid tussen vrouwen en mannen (2) De overheid moet ervoor zorgen dat vrouwen en mannen gelijke kansen hebben (3) Positieve actie is een legitiem middel om de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de politiek tegen te gaan (4) organisaties zijn vandaag de dag niet langer nodig Feministische parlementsleden scoren laag op stelling 1 omdat zij wel degelijk ongelijkheden tussen mannen en vrouwen observeren en deze ook verwerpen. Zij zijn het daarnaast eens met stelling 2 omdat ze vinden dat de situatie van vrouwen actief moet verbeterd worden. Verder scoren ze hoog op stelling 3 maar laag op stelling 4 omdat ze voorstanders zijn van collectieve oplossingen ten einde de situatie van vrouwen als groep te verbeteren. Op basis van hun antwoorden kreeg elk parlementslid een gemiddelde score. Met deze schaal berekenden we dat een vierde van de Belgische parlementsleden een lage score heeft op de feministische schaal (score 1 tot 2.9/5). 38% van de parlementsleden heeft gematigde feministische attituden (score 3 tot 3.9/5) terwijl een even groot aandeel van de parlementsleden een hoog feministisch bewustzijn toont (score 4 tot 5/5). Uit tabel 1 blijkt dat het verband tussen sekse en feministisch bewustzijn significant en sterk is: vrouwen scoren gemiddeld hoger dan mannen op de feministische schaal. Een meerderheid van de vrouwelijke parlementsleden in België (68%) heeft een hoog feministisch bewustzijn, terwijl dit geldt voor slechts een vijfde van de mannelijke parlementsleden. Bovendien heeft slechts een klein aantal vrouwen (6%) een laag feministisch bewustzijn in tegenstelling tot 34% van de mannen. Tabel 1: Sekseverschillen in feministische attituden (N=89) (N=47) Laag Gematigd Hoog Totaal 34% 45% 21% 6% 26% 68% Cramer s V=0.473, p<,001 Naast hun feministische attituden bevroegen we de Belgische parlementsleden ook naar de contacten die ze onderhouden met de vrouwenbewegingen. Slechts 44% van de parlementsleden geeft aan vaak, d.w.z. minstens één keer om de drie maanden, in contact te staan met vrouwenorganisaties. Maar ook hier manifesteren zich duidelijke sekseverschillen. Tabel 2 toont immers dat 71% van de vrouwelijke parlementsleden frequent in contact staat met vrouwenorganisaties, terwijl dit het geval is voor slechts 29% van de mannelijke parlementsleden. Uitgelezen, jrg.17, nr.2, tweede trimester

3 Tabel 2: Sekseverschillen in feministische contacten (N=95) (N=49) Geen frequente contacten Cramer s V=0.401, p<,001 Frequente contacten hebben dus een hoger feministisch bewustzijn en zijn meer geneigd om contacten met vrouwenbewegingen te onderhouden maar het blijkt ook voor mannelijke parlementsleden niet onmogelijk om feministische attituden en contacten te verwerven. Er bestaat immers een kleine maar significante groep van mannelijke parlementsleden die hoog scoort op de feministische schaal (21%) of die frequent in contact staat met vrouwenorganisaties (29%). 4. Handelen in het belang van vrouwen Totaal 71% 29% 29% 71% Vervolgens kijken we naar het gedrag dat parlementsleden stellen in het belang van vrouwen. Substantiële vertegenwoordiging is een actieve vorm van representatie en vereist dat de vertegenwoordiger effectief een handeling stelt (Pitkin 1967). Parlementsleden kunnen echter enkel worden verwacht om een verschil te maken voor vrouwen wanneer ze over voldoende autonomie beschikken. De keuze van de gedragsvariabele is dan ook cruciaal omdat partijdiscipline vaak het individuele gedrag van parlementsleden stuurt. Daarom bekijken we het gedrag dat vertegenwoordigers stellen tijdens fractievergaderingen. Tijdens deze vergaderingen kunnen individuele vertegenwoordigers autonoom optreden in het belang van vrouwen. Fractievergaderingen vormen bovendien belangrijke momenten van agendasetting. We vroegen aan de Belgische parlementsleden hoe vaak ze het woord nemen tijdens fractievergaderingen om een situatie in de samenleving te signaleren die zij als nadelig voor vrouwen beschouwen. Om de actieve van de minder actieve vertegenwoordigers te onderscheiden, maken we een verschil tussen parlementsleden die frequent handelen voor vrouwen, d.w.z. minstens één keer om de drie maanden, en parlementsleden die niet (frequent) handelen voor vrouwen. Tabel 3 toont eerst en vooral aan dat sekse significant en sterk geassocieerd is met het spreken voor vrouwen. zijn meer geneigd dan mannen om frequent te spreken voor vrouwen tijdens fractievergaderingen: een odds ratio (Exp. â) van wijst erop dat de waarschijnlijkheid dat vrouwen praten in het belang van vrouwen 3.5 keer hoger ligt dan de waarschijnlijkheid dat mannen dat doen. Maar dit betekent niet dat alle vrouwen vrouwenbelangen vertegenwoordigen: slechts 55% van de vrouwelijke parlementsleden spreekt op regelmatige basis voor vrouwen in de fractie. De resultaten in tabel 3 tonen bovendien dat attituden en contacten positief gerelateerd zijn aan het frequent spreken voor vrouwen. Parlementsleden die hoog scoren op de feministische schaal zijn bijna 4 keer meer geneigd dan parlementsleden die laag scoren om frequent voor vrouwen te spreken. Het sterkste verband vinden we terug tussen het praten voor vrouwen in de fractie en het frequent contacteren van de vrouwenbeweging. Parlementsleden die regelmatig in contact staan met vrouwenorganisaties zijn 4,486 keer meer geneigd om het woord te nemen voor vrouwen. In tabel 3 keken we naar directe associaties, terwijl het net de combinatie is van sekse en gender die vertegenwoordigers ertoe aanzet om voor vrouwen te handelen (Dovi 2002). We nemen daarom in tabellen 4 en 5 de interacties tussen sekse enerzijds en attituden en contact anderzijds in beschouwing. Tabel 3: Verband tussen sekse, feministische attituden en feministische contacten enerzijds en frequent spreken voor vrouwen tijdens fractievergaderingen anderzijds Nee Ja Totaal Exp.â Sekse (N=89) (N=49) 74% 45% 26% 55% V=0.291) Feministisch bewustzijn Laag (N=31) Gematigd (N=51) Hoog (N=51) 77% 71% 47% 23% 29% 53% V=0.269) Contacten met vrouwenbeweging Niet frequent (N=73) Frequent (N=61) 78% 44% 22% 56% p<,001 V=0.348) 4 RoSa vzw

4 Silvia ERZEEL & Didier CALUWAERTS Tabel 4: Verband tussen feministisch bewustzijn en frequent spreken voor vrouwen tijdens fractievergaderingen na controle voor sekse Nee Ja Totaal Laag feministisch (N=28) Gematigd feministisch (N=40) Hoog feministisch (N=19) 79% 70% 74% 21% 30% 26% Cramer s V=0.085 Laag feministisch (N=3) Gematigd feministisch (N=11) Hoog feministisch (N=32) 67% 73% 31% 33% 27% 69% p<,05 Cramer s V=0.374 Tabel 4 toont duidelijk dat er een interactie is: feministische attituden bevorderen sterk het handelen voor vrouwen bij vrouwelijke parlementsleden, terwijl positieve attituden geen enkele rol spelen bij mannelijke parlementsleden. Het verband tussen feministische attituden en het spreken voor vrouwen verdwijnt volledig voor mannen (hun aandeel bedraagt steevast tussen 20 en 30%) maar is des te sterker voor vrouwen. Een hoog feministisch bewustzijn zet mannen dus niet aan om de belangen van vrouwen te vertegenwoordigen, terwijl het vrouwelijke parlementsleden net stimuleert om te handelen voor vrouwen. Niet minder dan 69% van de vrouwen met een hoog feministisch bewustzijn spreekt frequent voor vrouwen in de fractie, in vergelijking met ongeveer 30% van de vrouwen met een gematigd of laag feministisch bewustzijn. Het frequent contacteren van de vrouwenbeweging is daarentegen zowel bij vrouwen als bij mannen positief geassocieerd met spreken voor vrouwen in tabel 5. en vrouwen die frequent contact hebben met de vrouwenbeweging spreken dus vaker voor vrouwen in de fractie. 44% van de mannen en 65% van de vrouwen met feministische contacten nemen regelmatig het woord voor vrouwen, in vergelijking met 19% van de mannen en 36% van de vrouwen zonder feministische contacten. (Tabel 5) De resultaten in tabellen 4 en 5 suggereren verder dat het verkiezen van feministische vrouwen in het parlement garanties met zich mee zou brengen voor de substantiële vertegenwoordiging van vrouwen. Bijna 70% van de vrouwelijke parlementsleden met een hoog feministisch bewustzijn handelt voor vrouwen tijdens fractievergaderingen, in vergelijking met 26% van de mannen. Bovendien stellen we vast dat 65% van de vrouwelijke parlementsleden met frequente contacten met vrouwenorganisaties spreekt voor vrouwen. Dit is niet enkel meer dan de 44% van de mannen met frequente contacten, maar ook meer dan de 36% van de vrouwen die geen frequente contacten onderhouden. Tabel 5: Verband tussen de frequentie van feministische contacten en frequent spreken voor vrouwen tijdens fractievergaderingen na controle voor sekse Geen frequente contacten (N=59) Frequente contacten (N=27) Geen frequente contacten (N=14) Frequente contacten (N=34) Nee Ja Totaal 81% 56% 64% 35% 19% 44% 36% 65% p<,05 Cramer s V=0.271 Cramer s V=0.266 Uitgelezen, jrg.17, nr.2, tweede trimester

5 5. Conclusie Deze bijdrage testte of het geslacht van de vertegenwoordiger een conditioneel effect heeft op zijn of haar handelen voor vrouwen. We verwachtten dat vrouwelijke vertegenwoordigers spreken voor vrouwen op voorwaarde dat ze beschikken over een sterk feministisch bewustzijn of frequent vrouwenorganisaties contacteren. De resultaten bevestigden de hypothese grotendeels. Hoewel vrouwen vaker voor vrouwen spreken in de fractie, krijgen we een scherper beeld van de bevoorrechte descriptieve vertegenwoordigers door de feministische attituden en contacten van de vertegenwoordigers in de analyses op te nemen. Het zijn immers niet zozeer vrouwen, maar vrouwen met een hoog feministisch bewustzijn of met sterke contacten met de vrouwenbeweging die frequent spreken voor vrouwen. Deze bevoorrechte descriptieve vertegenwoordigers spreken niet alleen meer voor vrouwen dan niet-feministische vrouwen, maar ook meer dan hun mannelijke collega s met gelijkaardige feministische attituden en contacten. Inzicht in het proces van de substantiële vertegenwoordiging van vrouwen moet dus zowel het geslacht van de vertegenwoordiger als zijn of haar genderidentiteit in beschouwing nemen. Referenties Pitkin H.F. (1967) The Concept of Representation. California, University of California Press. Tamerius K. (1995) Sex, Gender, and Leadership in the Representation of Women, In: Duerst-Lahti G. & R.M. Kelly (eds.) Gender Power Leadership and Governance. Minnesota, The University of Minnesota Press, pp Tremblay M. & R. Pelletier (2000) More Feminists or More Women? Descriptive and Substantive Representation of Women in the 1997 Canadian Federal Elections, International Political Science Review, 21, p Weldon S.L. (2002) Beyond Bodies: Institutional Sources of Representation for Women in Democratic Policymaking, The Journal of Politics, 64, p Young I.M. (2002) Inclusion and Democracy. Oxford, Oxford University Press. (Voetnoot) 1 Het concept is van Dovi (2002). Zij gebruikt de Engelse term preferable descriptive representatives. 2 Het PARTIREP onderzoek ( werd mogelijk gemaakt door BELSPO. Celis K. (2006) Substantive Representation of Women and the Impact of Descriptive Representation. Case: the Belgian Lower House , Journal of Women, Politics and Policy, 28, p Childs S. (2006) The Complicated Relationship between Sex, Gender and the Substantive Representation of Women, European Journal of Women s Studies, 13, p Conover P.J. (1988) Feminists and the Gender Gap, The Journal of Politics, 50, p Cook E.A. (1993) Feminist Consciousness and Candidate Preference among American Women, , Political Behaviour, 15, p Dolan K. & L.E. Ford (1995) Women in the State Legislatures: Feminist Identity and Legislative Behaviors, American Politics Research, 23, p Dovi S. (2002) Preferable Descriptive Representatives: Will Just Any Woman, Black or Latino Do?, American Political Science Review, 96, p Mansbridge J. (1999) Should Blacks Represent Blacks and Women Represent Women, Journal of Politics, 6, p Phillips A. (1995) The Politics of Presence. Oxford, Clarendon Press. 6 RoSa vzw