GLORIETIJD VAN DE ZEEVAART (7) Navigatie en hydrografie. (Overdruk uit: Van Kitsen en Klippers)
|
|
- Godelieve Groen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 GLORIETIJD VAN DE ZEEVAART (7) Navigatie en hydrografie (Overdruk uit: Van Kitsen en Klippers) Gemma Frisius had al in 1530 begrepen dat de geografische lengte kon worden berekend door de tijd waarop de maan in een bepaalde positie ten opzichte van zon en sterren aan boord wordt waargenomen, te vergelijken met de tijd waarop zij in diezelfde stand wordt gezien vanaf een standaardmeridiaan; en door de tijd waarop de zon of een andere ster lokaal haar hoogste punt bereikt te vergelijken met dat tijdstip op een standaardmeridiaan. De aarde gaat in 24 uur helemaal rond (= 360 graden), dus ieder uur verschil met de nulmeridiaan is ongeveer een lengteverschil van 15 graden. Om de maanafstand te berekenen moest men echter de standen van maan en aarde weten. Isaac Newton kwam met de daarvoor noodzakelijke relativiteitstheorie, zodat de Brit Nevil Maskelyne in 1762 maantabellen voor navigatie kon maken. Afb. 1: Een instructie voor aspirantstuurlieden over het gebruik van de Jacobsstaf of graadboog, uit Die Caerte van de Oost en West Zee (Harlingen 1588) 1
2 Goede tijdsmeting werd mogelijk toen John Harrison in 1760 een betrouwbare chronometer bouwde. Met de kort daarvoor uitgevonden sextant waren toen de middelen beschikbaar voor nauwkeurige astronomische plaatsbepaling. Makelyne was Astronomer Royal in het Observatory te Greenwich: zijn meridiaan werd dus de standaard- of nulmeridiaan. Afb. 2: Jacobsstaf of graadboog De meeste ontdekkingen werden in die tijd gedaan in de onmetelijke Stille Oceaan. De wereldomzeiling van Olivier van Noort via Straat Magelhaes en Kaap De Goede Hoop ( ) en de exploraties van Abel Tasman en Jacob Roggeveen tussen 1642 en 1722 hadden al aangetoond dat er van een grote geheimzinnig Zuidland - het Terra Australis Incognita, waarover geografen zo lang hadden gefantaseerd niet Afb. 3: James Cook veel te ontdekken viel. Met name James Cook bracht rond 1770 de enorme Pacific geografisch en natuurwetenschappelijk in kaart. In de achttiende eeuw verschenen zeekaarten alleen als onderdeel van atlassen. In Nederland was de familie Van Keulen bekend met zijn zesdelige atlas De Nieuwe Groote Ligtende Zee-Fakkel. Britten brachten de hele wereld in kaart want die beheersten zij vanaf De Fransen liepen voorop met een echte Hydrografische Dienst: in 1720 werd Jacques Nicolas Bellin de eerste Ingénieur Hydrographe de la Marine. De Britten volgden pas in 1795 met Rear Admiral Alexander Dalrymple. Tijdens de Napoleontische oorlogen ( ) steeg de 2
3 behoefte aan zeekaarten sterk en Dalrymple was de eerste die ze los uitgaf. De Admiralty Chart zou onder Hydrographer of the Navy (vanaf 1829) sir Frances Beaufort bekend van de schaal van Beaufort synoniem worden met de wereldwijde nauwkeurigheid. Belangrijk was de introductie van de Admirakty Notices to Mariners (Berichten aan Zeevarenden). Daarmee kon iedere stuurman wekelijks zijn kaarten bijwerken. Ze verschijnen nog steeds. Overigens bleven ook particuliere kaartenmakers actief. Zij plakten hun kaarten bij voorkeur op blauw linnen om ze ook bij nattigheid lees- en hanteerbaar te houden vandaar de bijnaam bluebackers. Ook in de negentiende eeuw wemelde het op de wereldzeeën van de wetenschappelijke expedities. Charles Darwins conclusies over de evolutie der soorten veroorzaakten veel commotie. Darwin voer met de Britse bark Beagle onder Robert Fitzroy van 1831 tot 1836 over het zuidelijk halfrond om hydrografische metingen en onderzoek te verrichten. Afb. 4: Charles Darwin en Beagle. Nederlandse hydrografen zoals Buijskens, Melville van Carnbee en Jansen maakten zich vooral verdienstelijk door de Indische archipel nauwkeurig in kaart te brengen. Bekend werd de Siboga -expeditie onder leiding van G.F. Tydeman in De methodes veranderden jarenlang nauwelijks, tot een jaar of zestien geleden de elektronische zeekaarten en navigatiemiddelen in gebruik kwamen. 3
4 4
5 5
Om een krant op te zetten is niet zo moeilijk maar om het vol te blijven houden dat is veel zwaarder.
DE PATRIJSPOORT 16 e jaargang oktober/november 2007 No97. VAN DE REDACTIE Om een krant op te zetten is niet zo moeilijk maar om het vol te blijven houden dat is veel zwaarder. Dit keer is er tenminste
Nadere informatieNummer 96 Augustus / september 2007. Clubblad van de NVM afd Krimpen / Capelle aan den IJssel
Nummer 96 Augustus / september 2007 PATRIJSPOORT Clubblad van de NVM afd Krimpen / Capelle aan den IJssel http://www.nvmkrimpen.nl email: info@nvmkrimpen.nl Van de Redactie Als je al ruim 16 jaar bezig
Nadere informatieNummer 98 December Clubblad van de NVM afd Krimpen / Capelle aan den IJssel
Nummer 98 December 2007 PATRIJSPOORT Clubblad van de NVM afd Krimpen / Capelle aan den IJssel http://www.nvmkrimpen.nl email: info@nvmkrimpen.nl VAN DE REDACTIE Om een krant op te zetten is niet zo moeilijk
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/68262 Author: Acda, G.M.W. Title: Op de deining van de wetenschap. Leven en werk van
Nadere informatieTen noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond.
Rekenen aan de aarde Introductie Bij het vak aardrijkskunde wordt de aarde bestudeerd. De aarde is een bol. Om te bepalen waar je je op deze bol bevindt zijn denkbeeldige lijnen over de aarde getrokken,
Nadere informatieN 56. JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art LITHERLAND, DAVIES & Co Liverpool
N 56 JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net LITHERLAND, DAVIES & Co Liverpool MARINECHRONOMETER Omstreeks 1830 Met looptijd van twee dagen
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/68262 Author: Acda, G.M.W. Title: Op de deining van de wetenschap. Leven en werk van
Nadere informatieHoe navigatie op zee ontstond...
Navigatie op zee Simon Declerck Bachelor vastgoed: landmeten Klas: 1C2 Academiejaar: 2015-2016 Faculteit Natuur en Techniek Valentin Vaerwyckweg 1 9000 Gent 1 Inleiding Als onderwerp voor mijn paper heb
Nadere informatieLessen over Cosmografie
Lessen over Cosmografie Les 1 : Geografische coördinaten Meridianen en parallellen Orthodromen of grootcirkels Geografische lengte en breedte Afstand gemeten langs meridiaan en parallel Orthodromische
Nadere informatieN 57. JACQUES NÈVE Horloger d Art ALDRED & SON
N 57 JACQUES NÈVE Horloger d Art + 32 477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net ALDRED & SON MARINECHRONOMETER MET EEN LOOPTIJD VAN 8 DAGEN Omstreeks 1880 Hoogte 23cm, Breedte 22cm, Diepte 22cm
Nadere informatieN 56. JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 (0) RICHARD HORNBY ( ) Liverpool
N 56 JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 (0)477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net RICHARD HORNBY (1810-1872) Liverpool MARINECHRONOMETER VAN KLEINE AFMETINGEN Omstreeks 1850
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/68262 Author: Acda, G.M.W. Title: Op de deining van de wetenschap. Leven en werk van
Nadere informatieWat ga je in deze opdracht leren? Meer leren over: soorten vragen, vraagwoorden, signaalwoorden en sleutelwoorden
Wat ga je in deze opdracht leren? Meer leren over: soorten vragen, vraagwoorden, signaalwoorden en sleutelwoorden Soorten vragen, vraagwoorden, signaal- en sleutelwoorden Schema 1 Soorten vragen Open vraag
Nadere informatieNavigatiereader Race of the Classics
Navigatiereader Race of the Classics Zondag 29 maart tot en met zondag 5 april 2015 Inhoud Inleiding De aarde De zeekaart Drift, stroom en koersrekening Invullen van het logboek Eenheden, termen en afkortingen
Nadere informatieDe Hemel. N.G. Schultheiss
1 De Hemel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct te volgen vanaf de derde klas. Deze module wordt vervolgd met de module Het heelal. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop
Nadere informatie> Schatting van de verplaatsingssnelheid
>>> Context De Meteosat satelliet De Meteosat satellieten zijn geostationaire satellieten, dat wil zeggen dat de bewegingsrichting gelijk is aan die van de Aarde en de rotatieperiode dezelfde is als die
Nadere informatieNavigatiereader. 9 e editie 14 oktober tot en met 19 oktober 2014. Versie: 26-9-2014 Definitief
9 e editie 14 oktober tot en met 19 oktober 2014 Versie: 26-9-2014 Definitief Inhoudsopgave 1. Inleiding p. 3 2. De aarde p. 4 Een indeling op de aarde p. 4 Lengte en breedte p. 4 3. De zeekaart p. 6 Het
Nadere informatieVaar je rijk! Scheepvaart in de Gouden Eeuw
Vaar je rijk! Scheepvaart in de Gouden Eeuw Klassikale les Lesduur: 25-30 minuten 18 dia s totaal Belangrijke dia s zijn onderstreept (dianummers 11, 12, 13, 14 en 16) 10 genummerde groepjes maken Deze
Nadere informatieCartografische oefeningen
Cartografische oefeningen Stad OCMW V.U.: welzijnshuis Sint-Niklaas naam achternaam Abingdonstraat 99 9100 Sint-Niklaas Stedelijke Musea Sint-Niklaas 1. Meting met het gps-toestel satelliet gps-scherm
Nadere informatieTelescopen. N.G. Schultheiss
1 Telescopen N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module Lenzen of Lenzen slijpen. Deze module wordt vervolgd met de module Telescopen gebruiken. Je kunt met na deze module een telescoop
Nadere informatieNAVIGATIE IN DE 17 E EEUW
NAVIGATIE IN DE 17 E EEUW Door: Drs Dirk J. Barreveld, oud-hoogleraar economie, oud-stuurman Grote Vaart, officier K.M.b.d. auteur van maritiem-historische en populair-wetenschappelijke werken 1. Met navigatie
Nadere informatieOvergang van GLLWS naar LAT
+ Overgang van GLLWS naar LAT Overgang van GLLWS naar LAT Voor een schipper is het van cruciaal belang de diepte tot het bodemoppervlak en het getij te kennen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van nautische
Nadere informatieKoers- en plaatsbepaling (1)
Hoofdstuk 5 Navigatie (1) Koers- en plaatsbepaling (1) Navigatie: 1) Het bepalen van de te volgen weg bij gegeven plaats van vertrek (afgevaren plaats) en de plaats van bestemming (bekomen plaats) 2) Het
Nadere informatieBasiscursus Sterrenkunde
Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels
Nadere informatieMercator en de ontdekkingsreizen antwoorden voor de leerkracht
Mercator en de ontdekkingsreizen antwoorden voor de leerkracht V.U. ANNEMIE CHARLIER, GROTE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Stedelijke Musea Sint-Niklaas 1 Beste leerling! Hopelijk vonden jullie het bezoek
Nadere informatieNavigatie, Logboek en Marifoonreader
Navigatie, Logboek en Marifoonreader 12 e editie 11 oktober tot en met 15 oktober 2017 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding p. 3 2. De aarde p. 4 Een indeling op de aarde p. 4 Lengte en breedte p. 4 3. De zeekaart
Nadere informatieSextant navigatie Sven De Deyne 19 okt 2017
Sextant navigatie Sven De Deyne 19 okt 2017 Vanwaar de naam... sextant bestaat uit een stuk cirkelboog van 60... of één zesde van een cirkel... één zesde in latijn is sextans... Wat is een sextant? Optisch
Nadere informatieLeerdoelen. Wat is GPS? Na het uitwerken van deze werkbladen...
Wiskunde en Cultuur 2-4 (vervangingsopdracht) Volkan Bugur (0871018) & Alejandra Figuera (0835166) Docent: S. Garst Datum: 2 juni 2014 Leerdoelen Na het uitwerken van deze werkbladen... weet je waar de
Nadere informatie6,9. Samenvatting door een scholier 1093 woorden 21 september keer beoordeeld. Aardrijkskunde HFD 1 1. Schaalniveaus
Samenvatting door een scholier 1093 woorden 21 september 2016 6,9 12 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs HFD 1 1 Schaalniveaus Inzoomen: Dichter naar het aardoppervlak, details worden
Nadere informatieAfstanden in de sterrenkunde
Afstanden in de sterrenkunde Inleiding. In de sterrenkunde bestaat een fundamenteel probleem; we kunnen misschien wel heel precies waarnemen waar een object aan de hemel staat, maar hoe kunnen we achterhalen
Nadere informatieTochttechnieken. Cursus kaart en kompas. Bijlage cursus 5. Door: Maurits Westerik Jong Nederland De Lutte. December 2008.
Tochttechnieken Cursus kaart en kompas Bijlage cursus 5 Door: Maurits Westerik Jong Nederland De Lutte. December 2008 Met dank aan: Hiking-site.nl Inhoudsopgave 1. Introductie... 3 2. Het bepalen van de
Nadere informatieCursus Kaart en Kompas
Cursus Kaart en Kompas sponsored by Introductie Het kompas en de werking ervan is voor sommige mensen nog altijd een soort magie. Het feit dat het kleine naaldje altijd feilloos het noorden weet te vinden
Nadere informatieCartografische oefeningen antwoorden voor de leerkracht
Cartografische oefeningen antwoorden voor de leerkracht Stad OCMW V.U.: welzijnshuis Sint-Niklaas naam achternaam Abingdonstraat 99 9100 Sint-Niklaas Stedelijke Musea Sint-Niklaas 1 Meting met het gps-toestel
Nadere informatiePraktische Sterrenkunde
Praktische Sterrenkunde Vandaag 1. Verkenning van de sterrenhemel 21 september 2015 Korte introductie Praktische Sterrenkunde Verkenning van de sterrenhemel Coördinaten t.o.v. de waarnemer: azimuth en
Nadere informatieAstroNavigatie. Een inleiding. WSV de Kreupel. bij. http://remare.nl/astro. [Celestial Navigation ofwel positiebepaling via hemellichamen]
AstroNavigatie [Celestial Navigation ofwel positiebepaling via hemellichamen] Een inleiding bij WSV de Kreupel Redert Steens 10 maart 2013 http://remare.nl/astro Declinatie De Declinatie [Declination]
Nadere informatieGeografische coördinaten
Geografische coördinaten Het bepalen van een plaats op aarde geschiedt met behulp van twee verschillende soorten cirkels. Eerst tekenen we de cirkels die noord- en zuidpool verbinden. Die cirkels worden
Nadere informatieÎle de Romanhe, het verhaal van een eiland en een volk
Île de Romanhe, het verhaal van een eiland en een volk Wanneer begint de geschiedenis van een eiland? Begint deze bij de verheffing uit de zee van een landmassa na een enorme voorhistorische vulkanische
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/68262 Author: Acda, G.M.W. Title: Op de deining van de wetenschap. Leven en werk van
Nadere informatieInventaris van niet-seriële kaarten van de Hydrografische Dienst
Nummer archiefinventaris: 4.HYDRO2 Inventaris van niet-seriële kaarten van de Hydrografische Dienst Auteur: R.T.M. Guleij Nationaal Archief, Den Haag 1990 Copyright: cc0 This finding aid is written in
Nadere informatieGerrit Moll en de geschiedenis van de kartografie
10 Gerrit Moll en de geschiedenis van de kartografie paul van den brink Een niet onbelangrijk bestanddeel van de kaartenverzameling van de huidige Universiteitsbibliotheek Utrecht wordt gevormd door de
Nadere informatieCharles Robert Darwin 1809-1882
charles robert darwin, 1809-1882 LEO HERTOG Charles Robert Darwin 1809-1882 Een korte levensschets met Een kleine excursie buiten Darwin 2015 Leo Hertog / Uitgeverij U2pi Titel: Charles Robert Darwin,
Nadere informatieHAVENS EN DE REIS VAN BONTEKOE
EN 28 december EN Inleiding Schepen vertrekken of leggen aan. Op de kade wordt gezwaaid en afscheid genomen. En wie na een lange reis terugkeert, wordt begroet door de thuisblijvers. De zee oefent een
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieEclipsen en Transits in het 17e & 18 e -eeuwse Nederland. Huib J. Zuidervaart Kaiser Lentelezing 28 Febr. 2015
Eclipsen en Transits in het 17e & 18 e -eeuwse Nederland Huib J. Zuidervaart Kaiser Lentelezing 28 Febr. 2015 Presentatie naar aanleiding van de komende Zonsverduistering in de ochtend van 20 maart 2015
Nadere informatieEuropese expansie hv123
banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 16 augustus 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/61298 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatieMercator en de ontdekkingsreizen
Mercator en de ontdekkingsreizen V.U. ANNEMIE CHARLIER, GROTE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Stedelijke Musea Sint-Niklaas 1 Beste leerling! Hopelijk vonden jullie het bezoek aan het Mercatormuseum een boeiende
Nadere informatie1 Kun je aan planten zien wat je aan moet?
1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? Hoofdstuk 1 Les 1 Zoek het op Bij de evenaar staat de zon hoog. Het is er warm en daardoor verdampt het water. Die warme damp stijgt op en koelt af: dan gaat
Nadere informatieDeel A Vraag Versie BB Versie SB Punten 1 D A 2 Zie Kaart 1, symbool IQ130.4
Examen Theoretische Kust Navigatie, 26 november 2016 Beknopte verklaring van de antwoorden versie 29 november 2016. Bij vragen waar geen verklaring is gegeven, is de verklaring te vinden in de gebruikelijke
Nadere informatieNederlands laatste zeeheld, Jan Hendrik van Kinsbergen
Nederlands laatste zeeheld, Jan Hendrik van Kinsbergen Geboren 1 mei 1735 te Doesburg Overleden 22 mei 1819 te Apeldoorn Inhoud 1.Inleiding 3 2.De opzet van het project Nederlands laatste zeeheld. 4 2.1
Nadere informatieDe sextant. Lore De Brabander 1LAM C2
De sextant Lore De Brabander 1LAM C2 Inhoud Geschiedenis 3 Onderdelen van de sextant 4 Het afstellen van de sextant 4 De meting 5 Andere fouten 6 Correcties 6 Fouten 7 Vandaag 7 Lijst van illustratie 8
Nadere informatiePraktische opdracht Geschiedenis Wat waren gevolgen van de ontdekkingsreizen tussen 1500 en 1700 voor de wereldgeschiedenis en Europa zelf?
Praktische opdracht Geschiedenis Wat waren gevolgen van de ontdekkingsreizen tussen 1500 en 1700 voor de wereldgeschiedenis en Europa zelf? Praktische-opdracht door een scholier 2852 woorden 5 juli 2009
Nadere informatieNachtegael straet was Olde Rosmolenstraet is Rabbistraat
Nachtegael straet was Olde Rosmolenstraet is Rabbistraat komt o.a. voor in ORA inv. 150 folio 58verso 28-05-1696: Peter Jansen en Wychmoet Gerrits geven in onderpand: "haer huys op den hoeck van de Nachtegael
Nadere informatieKijken achter de dijken
Kijken achter de dijken MCJ van der Donck 20 juni 2017 2 20 juni 2017 Wat is Hydrografie? Het meten van de diepte en samenstelling van het water en de zeebodem en het weergeven hiervan in nautische publicaties
Nadere informatiewww.amsterdamtattoomuseum.com
www.amsterdamtattoomuseum.com Amsterdam Tattoo Museum Plantage Middenlaan 62 1018 DH Amsterdam telefoon: 020 700 9320 Openingstijden: maandag t/m zondag, van 10:00 tot 19:00 Hedendaagse Ontdekkingsreizigers
Nadere informatieJaargang 7 Nummer 2 26 februari 2009
Jaargang 7 Nummer 2 26 februari 2009 In deze nieuwsbrief: De Scheepsjongen James Cook and The Exploration of the pacific De Never Ending Voyage van Henk de Velde nu op DVD Charles Darwin Frans Mouws lanceert
Nadere informatie1 Inleiding. Worden de maanden langer of korter?
1 Inleiding Worden de maanden langer of korter? In 1695 had de Engelse astronoom Halley berekend dat in de loop van de laatste 800 jaar (vóór 1695) de maanden korter waren geworden. In zijn tijd zou een
Nadere informatieBerichten aan Zeevarenden OOSTENDE 31 MAART 2011 NR. 07
Berichten aan Zeevarenden + OOSTENDE 31 MAART 2011 NR. 07 1 BELGIE >07/110 (T) NIEUWPOORT - ZEEWAARTSE SCHIETOEFENINGEN BaZ 06/096 (T) vervalt. Gedurende de periode van 11/04/2011 tot en met 22/04/2011
Nadere informatieDe Evolutietheorie. Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a
De Evolutietheorie Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a 1 Inhoudsopgave 2. Inleiding... 3 3. Wat is Evolutie en wie is Darwin?... 4 3.1 Wat is Evolutie?... 4 3.2
Nadere informatieHandleiding korte instructie gebruik LommOnline voor verenigingen. Stap 1. Vooraf:
Handleiding korte instructie gebruik LommOnline voor verenigingen Stap 1 Stap 2 Ga naar lommonline.nl/admin Voer je gebruikersnaam in Voer je wachtwoord in Klik op inloggen Vooraf: Je bent nu op de beheerderspagina.
Nadere informatieNOG MEER NATTIGHEID? Door John van Boxel en Erik Cammeraat
NOG MEER NATTIGHEID? Door John van Boxel en Erik Cammeraat Het jaar 1998 was in Nederland het natste van deze eeuw. De afgelopen jaren zijn we echter vaker geconfronteerd met grote neerslaghoeveelheden.
Nadere informatieONTMOETING rondom EEN VERHAAL 26 januari 2017 door HANS van OPSTAL. Zonder Geluk Vaart Niemand Wel...
ONTMOETING rondom EEN VERHAAL 26 januari 2017 door HANS van OPSTAL Zonder Geluk Vaart Niemand Wel... Hans van Opstal start zijn Verhaal met de zoektocht naar wat met het woord GELUK eigenlijk bedoeld wordt.
Nadere informatieWerkstuk ANW GPS 6,5. Historie. Werkstuk door een scholier 2145 woorden 31 maart keer beoordeeld
Werkstuk ANW GPS Werkstuk door een scholier 2145 woorden 31 maart 2005 6,5 32 keer beoordeeld Vak ANW Het Global Positioning System (GPS) is een navigatiesysteem dat met satellieten werkt. Het systeem
Nadere informatie1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.
De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatiehet verhaal achter de postzegel
Missie 3 het verhaal achter de postzegel het verhaal achter de postzegel 1. WAT IS EEN POSTZEGEL? Een postzegel is een stukje papier met een bepaalde waarde dat je rechts bovenaan op een envelop plakt.
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Lene Wuyts Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: Aardrijkskunde/Biologie Stagebegeleider
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
H Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Maria Muñoz Vakkencombinatie: AA - GES Stagebegeleider DLO: H. Verstappen
Nadere informatieSamen op één wereldbol. 1. Geschiedkundige personen.
1. Geschiedkundige personen. In de Middeleeuwen was de algemene gedachte dat de aarde plat was. Wanneer je lang genoeg zou varen dan zou je van de aarde vallen.. Toch wisten de oude Grieken al lang dat
Nadere informatieWERKBLAD. Naam: Namen van de andere leerlingen uit jouw groepje:
Jouw wereld op de kaart WERKBLAD Groep 7 en 8 Recht zo die gaat! Varen op de kaart van Mercator Deze tentoonstelling gaat over Mercator, een beroemde kaartenmaker uit de 16de eeuw. Zijn wereldkaart wordt
Nadere informatieOpen kaart. data uit historische navigatiekaarten. Menne Kosian Onderzoeker Ruimtelijke Analyse afdeling Landschap
data uit historische navigatiekaarten Menne Kosian Onderzoeker Ruimtelijke Analyse afdeling Landschap Open kaart historische navigatiekaarten historische data betrouwbaarheid postzegels verzamelen modelleren
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde samenvatting aardrijkskunde de geo H1 havo/vwo
Samenvatting Aardrijkskunde samenvatting aardrijkskunde de geo H1 havo/vwo Samenvatting door een scholier 1195 woorden 22 oktober 2012 4,3 30 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 1.1 Op reis
Nadere informatieGeschiedenis/erfgoed
Geschiedenis/erfgoed Kerndoel: Oriëntatie op jezelf en de wereld Tijd Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling
Nadere informatieTweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy
Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.
Nadere informatieZon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieWerkstuk ANW Navigatie
Werkstuk ANW Navigatie Werkstuk door een scholier 5070 woorden 30 maart 2006 6,6 35 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave: Inleiding Hoofdstuk 1: De geschiedenis van de GPS Hoofdstuk 2: Hoe werkt de GPS?
Nadere informatieOriënteren Kaart en Kompas
Oriënteren Kaart en Kompas Om veilig de weg te kunnen vinden in onbekend gebied, is het handig kennis van navigatie met kaart en kompas te hebben. Om het insigne Oriëntatie in de wacht te slepen, moet
Nadere informatieNieuwe Steeg KG Herwijnen Projecties
Nieuwe Steeg 74 4171 KG Herwijnen 06-20614572 willemijn@geofort.nl Projecties Projecties Hoe maak je een sinaasappel plat? Je kunt de schil opensnijden of proberen de sinaasappel plat te stampen, maar
Nadere informatiePositie en koers in de kaart zetten.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Menno Jacobs 09 February 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/72005 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieTRAININGEN. Laat kennis werken DE JUISTE RICHTING...
Laat kennis werken DE JUISTE RICHTING... 1 De juiste richting... met Geometius trainingen Trainingen voor landmeters & geo-specialisten Hands-on en interactief kenmerken de trainingen die wij verzorgen.
Nadere informatieMunro, Edward John. Private North Nova Scotia Highlanders E/20545
Munro, Edward John Private North Nova Scotia Highlanders E/20545 Edward John Munro wordt op 16 juni 1920 geboren in Quebec City, Canada als jongste van een gezin met zeven kinderen, vier zoons en drie
Nadere informatieMARCO polo Een tocht met de Marco Polo is een ontdekkingsreis in het klein. Zowel op het dek als binnen kunnen uw gasten genieten van een fraai uitzic
MARCO polo Een tocht met de Marco Polo is een ontdekkingsreis in het klein. Zowel op het dek als binnen kunnen uw gasten genieten van een fraai uitzicht. Het weer kan dus nooit een spelbreker zijn! Op
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Esther Geuens Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: aardrijkskunde- biologie Stagebegeleider
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Spilstyns Angélique Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: AA - ENG Stagebegeleider DLO:
Nadere informatie3 november 2014. Inleiding
3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte
Nadere informatieEen kwestie van tijd. De ontwikkeling van de maansafstandenmethode voor lengtebepaling op zee. Steven Wepster begeleid door Jan Hogendijk
Een kwestie van tijd De ontwikkeling van de maansafstandenmethode voor lengtebepaling op zee Steven Wepster begeleid door Jan Hogendijk november 2000 With the sextant he made obeisance to the sun-god,
Nadere informatieTrainingen. Laat kennis werken. de juiste richting... trainingen
Trainingen Laat kennis werken de juiste richting... 1 De juiste richting... met Geometius Trainingen voor landmeters & geo-specialisten Hands-on en interactief kenmerken de die wij verzorgen. Gegeven door
Nadere informatieKijken naar de sterren
Kijken naar de sterren GROEP 7-8 73 60 minuten 1, 23, 32 en 45 De leerling: kan meeteenheden gebruiken om lengtes en hoogtes uit te drukken kan gemeten waarden aflezen weet wat een sextant is en kan het
Nadere informatieHier vielen de eendjes van het schip. Bereken hoeveel procent van de eendjes in zuidelijke richting dreef. Schrijf je berekening op.
Eendjes In 1992 vielen 29 000 plastic badeendjes van een schip af. In onderstaande kaart zie je waar dat gebeurde. De eendjes dreven door de wind en de zeestromingen in allerlei richtingen. Nog steeds
Nadere informatieWerkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde
Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde Werkstuk door een scholier 2441 woorden 4 april 2008 5,9 74 keer beoordeeld Vak Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde
Nadere informatieBerichten aan Zeevarenden. OOSTENDE 07 juni 2012 NR. 12
Berichten aan Zeevarenden + OOSTENDE 07 juni 2012 NR. 12 1 BELGIE >12/180 (T) NADERING WESTERSCHELDE - THORNTON ROUTE - OMGEVING GOOTEBANK OOST - LICHTBOEI H9 OPGENOMEN BaZ 2012-11/171 (T) vervalt. Lichtboei
Nadere informatieNavigatiereader 11e editie 12 oktober tot en met 16 oktober 2016
11 e editie 12 oktober tot en met 16 oktober 2016 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding p. 3 2. De aarde p. 4 Een indeling op de aarde p. 4 Lengte en breedte p. 4 3. De zeekaart p. 6 Het bepalen van de lengte en
Nadere informatieDe telescoop een seecker instrument om verre te sien
De telescoop een seecker instrument om verre te sien Robert Wielinga robert@sonnenborgh.nl 11 e eeuw: ontdekking van de leessteen een druppel water werkt als een vergrootglas brillen vanaf 1300 bolle lens:
Nadere informatie: 8270 km2 (1/4e van Nederland).
Oppervlakte : 8270 km2 (1/4e van Nederland). Hoofdstad : Suva. Aantal inwoners : 945.000. Aantal inwoners per km2 : 115. Grootste godsdienstige groepen: christenen (64,5%), hindoes (27,9%) en moslims (6,3%
Nadere informatieMercator en de ontdekkingsreizen
Mercator en de ontdekkingsreizen V.U. ANNEMIE CHARLIER, GROTE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Stedelijke Musea Sint-Niklaas Beste leerling! Hopelijk vonden jullie het bezoek aan het Mercatormuseum een boeiende
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2009 - I
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de Coalitieoorlogen voerde de Franse regering de dienstplicht in. 2p 1 Leg uit dat zij hiermee de betrokkenheid van Franse
Nadere informatieCartografie, een stukje geschiedenis
Cartografie, een stukje geschiedenis Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de Kaartavond die ons immer actieve lid Henk Pol heeft bedacht. De bedoeling was om aan de hand van oud kaartmateriaal
Nadere informatieu i t b l i n k e r s
uitblinkers Van Malcolm Gladwell verschenen: Het beslissende moment Intuïtie Wat de hond zag Malcolm Gladwell Uitblinkers Waarom sommige mensen succes hebben en andere niet Vertaald door Judith Dijs Uitgeverij
Nadere informatieSamenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56
Samenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56 Samenvatting door een scholier 2694 woorden 5 juli 2004 4,9 43 keer beoordeeld Vak ANW A9 Hemelbewegingen: uurwerk of glazen bol? Ruimtetijd Het
Nadere informatieTrainingen. Laat kennis werken. de juiste richting... trainingen
Trainingen Laat kennis werken de juiste richting... 1 De juiste richting... met Geometius Trainingen voor landmeters & geo-specialisten Hands-on en interactief kenmerken de die wij verzorgen. Gegeven door
Nadere informatieNieuw-Atlantis. Francis Bacon. Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij
Nieuw-Atlantis Francis Bacon Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij Inhoud Inleiding De kanselier die de wetenschap veranderde Bacons leven en oeuvre Inspiratie en invloeden Plato, Thomas More, Lucianus,
Nadere informatie