NOG MEER NATTIGHEID? Door John van Boxel en Erik Cammeraat
|
|
- Camiel Goossens
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 NOG MEER NATTIGHEID? Door John van Boxel en Erik Cammeraat Het jaar 1998 was in Nederland het natste van deze eeuw. De afgelopen jaren zijn we echter vaker geconfronteerd met grote neerslaghoeveelheden. Dit gaf in lager gelegen gebieden problemen omdat het water niet snel genoeg afgevoerd kon worden. Grote neerslaghoeveelheden in de ons omringende landen leidden vaak tot zeer hoge waterstanden in onze rivieren. Ook dit jaar zijn er al weer extreem hoge waterstanden opgetreden in het Rijnstroomgebied in Zwitserland en Zuid-Duitsland. Is dit allemaal toeval, zijn we de ellende uit het verleden gewoon vergeten, of valt er tegenwoordig echt meer regen? Artikel in Meteorologica Een analyse van de neerslaggegevens van vijf stations in Nederland voor de jaren 1904 t/m 1998 leerde dat Nederland in de afgelopen eeuw geleidelijk aan meer neerslag heeft ontvangen. Dit feit heeft in de media (kranten, TV en radio) veel aandacht gekregen. Veel weeramateurs zullen dit al wel gemerkt hebben. De mediaaandacht is ontstaan naar aanleiding van een artikel van onze hand in Meteorologica 99-1 (het blad van de NVBM, de Nederlandse Vereniging van BeroepsMeteorologen). Wie geen toegang heeft tot het blad Meteorologica en wil weten wat de auteurs er zelf over gezegd hebben kan de tekst van het artikel nalezen op het internet. Het adres van de world wide web pagina is: NLnatter.htm. In het onderstaande verhaal worden de belangrijkste conclusies uit het artikel in Meteorologica samengevat. Daarnaast worden hier in Weerspiegel een aantal niet eerder gepubliceerde resultaten gepresenteerd, onder ander omtrent de toename van het aantal erg natte maanden. Wordt Nederland steeds natter? Op een gegeven moment hadden we voor een fysisch geografisch probleem neerslaggegevens nodig voor Nederland. Toen we in verschillende atlassen deze gegevens gingen opzoeken leek het er op alsof Nederland steeds natter werd naarmate de atlas van jongere datum was (zie bijv. Figuur 1). Dat was de aanleiding om eens systematisch naar de neerslaggegevens van de afgelopen eeuw te kijken. Neerslagkaarten Uit verschillende Bosatlassen en uit Buishand en Velds (1980) werden de neerslagkaarten voor verschillende perioden gedigitaliseerd. Figuur 1 toont de kaart van de gemiddelde jaarlijkse neerslag over de periode en over de periode (voor de periode of zie Meteorologica of het internet). Alle neerslagkaarten gaven een vergelijkbare verdeling van de neerslag over Nederland te zien, met een relatief hoge neerslag op de Veluwe, in Zuid-Oost Limburg en in Drente en vrij weinig neerslag in de Peel, Noord- Limburg, Zeeland en rond het IJsselmeer.
2 Figuur 1: Neerslagverdeling over Nederland (mm/jaar) in de periode en in de periode Bij het vergelijken van de kaarten voor de verschillende perioden waren er wel flinke verschillen te zien in de waargenomen hoeveelheden. In de periode had nog zo n 78% van het oppervlak van Nederland een neerslag van minder dan 750 mm. 40 jaar later, in de periode was het deel van Nederland dat minder dan 750 mm neerslag ontving geslonken tot 11% en ontving 89% van Nederland meer dan 750 mm neerslag per jaar. Omdat de jaren erg nat waren en in ieder geval een stuk natter dan de jaren , mag verwacht worden dat de nieuwe neerslagnormalen voor de periode , die over anderhalf jaar uitkomen een iets lagere neerslag geven dan die voor de periode Tenzij het jaar 2000 extreem droog wordt zal het decennium wel natter zijn dan alle decennia voor 1961 en natter dan het decennium Van een trendbreuk is dus nog geen sprake. Zo is de eerste helft van dit jaar al weer natter dan normaal (normalen 61-90). Wanneer de verschillende kaartjes werden vergeleken was er vrijwel in geheel Nederland een toename van de neerslag te zien. In figuur 2 (nog niet eerder gepubliceerd) is weergegeven wat het verschil was tussen de neerslag in de periode en de periode In de Achterhoek en Twente is er in die periode niet veel veranderd. In de rest van Nederland is de hoeveelheid neerslag toegenomen. De grootste toename is te constateren in de randstad, en met name rond de grote steden Amsterdam en Rotterdam. Maar ook in de buurt van Maastricht, op de Peel, op de oostelijke Veluwe, in het zuid-oostelijk deel van de Noord- Oost Polder en het aangrenzende deel van Overijssel en in het noordelijk deel van Groningen en Friesland zijn de veranderingen aanzienlijk.
3 Verschil Figuur 2: Verschil tussen de neerslaghoeveelheid (mm/jaar) in de periode en de hoeveelheid in de periode De jaarsommen van 1904 t/m 1998 Om de vermoedens die aan de hand van de neerslagkaarten gerezen waren beter statistisch te kunnen onderbouwen zijn uit Buishand en Velds (1980) de neerslaggegevens overgenomen voor vijf stations voor de jaren 1904 t/m Voor de jaren na 1980 zijn de reeksen aangevuld met gegevens uit het MOW (maandoverzicht van het weer, KNMI ). Uiteraard zijn de verschillen van jaar tot jaar groot, maar ieder van de vijf stations laat daarnaast een geleidelijke stijging zien van de jaarsom van de neerslag. Over een eeuw neemt de jaarsom van de neerslag voor de vijf geselecteerde stations toe met een waarde tussen de 70 en 110 mm. Gemiddeld is dat ruim 10 % van de totale hoeveelheid neerslag die er in een jaar valt. Op het eerste gezicht ligt de conclusie voor de hand: de neerslaghoeveelheden nemen toe. Toch blijkt dat als je er statistische toetsen op los laat dat voor de meeste (drie van de vijf stations) niet met meer dan 90% zekerheid kan worden aangetoond dat de toename niet op toeval berust. De Bilt is bijvoorbeeld een station met een meer dan gemiddelde variabiliteit in de neerslag. De verschillen van jaar tot jaar zijn daar vrij groot. Een toename zou wel eens het gevolg kunnen zijn van een paar jaren aan het einde van de reeks die toevallig erg nat zijn. Als het echter op toeval berust is het onwaarschijnlijk dat alle stations een toename van de neerslag te zien geven. Om de grote verschillen van jaar tot jaar enigszins af te vlakken is gekeken naar het verloop van het gemiddelde van de vijf geselecteerde stations. Als
4 één van de stations toevallig een jaar wat extra nat is dan zal dat het gemiddelde minder sterk beïnvloeden. In de afgelopen eeuw was de toename van de jaarsom van de gemiddelde neerslag (over 5 stations) 87 mm. De kans dat dit nog op toeval berust werd berekend op 4.4%. Kortom we kunnen met meer dan 95% zekerheid zeggen dat het neerslagklimaat in de afgelopen eeuw veranderd is. Om de bovenstaande conclusie nog eens te controleren hebben we ook gekeken naar het verloop van de jaarsom gemiddeld over Nederland zoals die is gepubliceerd in het MOW. Dit betreft voor de jaren het gemiddelde van meer dan 100 neerslagstations verspreid over Nederland. De trend in dit landelijk gemiddelde is nog sterker dan de trend over vijf stations. Ook in het artikel in Meteorologica was al geconstateerd dat de neerslagkaarten een iets grotere toename leken te suggereren dan de jaarsommen gemiddeld over de vijf stations. De kans dat de toename van de landelijk gemiddelde neerslag uit het MOW (gemiddeld over meer dan 100 stations) op toeval berust is veel minder dan 1%. Maandsommen Als je kijkt naar de trends in de van de neerslag gemiddeld over Nederland per maand, dan blijkt de neerslag in augustus in de loop van de eeuw wat af te nemen. In februari en juli is er weinig veranderd. In de rest van de maanden neemt de neerslag toe. Die toename is echter meestal niet statistisch significant (met 90% zekerheid). Dat komt omdat de variatie van jaar tot jaar voor maandsommen relatief groot is. Je hebt maanden met vrijwel geen neerslag, maar ook met meer dan het dubbele van de normale neerslag. De variatie rond het gemiddelde bedraagt dus ongeveer 100%. Bij de jaarsommen lagen alle waarden van de landelijk gemiddelde neerslag tussen 427 en 1053 mm/jaar bij een eeuwgemiddelde van 748 mm/jaar. Dit komt overeen met een variatie rond het gemiddelde van zo n 40%. Minder variatie betekent meestal dat het gemakkelijker is om aan te tonen dat waargenomen trends statistisch significant zijn. Seizoenssommen Maandsommen zijn dus blijkbaar niet afdoende om aan te tonen dat de waargenomen trends niet op toeval berusten. Maar hoe zit het met de seizoensommen van de landelijk gemiddelde neerslag. Kijken we naar de zomermaanden (juni, juli, augustus) dan is er vrijwel geen verandering waar te nemen in de neerslaghoeveelheden. De andere seizoenen: winter (DJF), lente (MAM) en herfst (SON) geven wel een toename van de neerslag te zien. Voor deze drie seizoenen is de toename ook significant, d.w.z. het is meer dan 90% zeker dat het geen toeval is Droge en natte maanden Bij de bestudering van de jaarsommen bleek dat de droge jaren min of meer gelijkelijk waren verspreid over de eeuw, terwijl alle erg natte jaren in de tweede helft van de eeuw vielen. Voor veel toepassingen is echter de neerslag over kortere perioden van belang. Vandaar dat ook is gekeken naar de frequentie van voorkomen van erg droge maanden (landelijk gemiddelde < 25 mm/maand) en erg natte maanden (landelijk gemiddelde > 100 mm/maand). De resultaten zijn weergegeven in figuur 3.
5 Figuur 3: Aantal maanden per jaar met een landelijk gemiddelde neerslag van minder dan 25 mm en met meer dan 100 mm. Gemiddeld komt er ongeveer één keer per jaar een maand voor met een landelijk gemiddelde neerslag van minder dan 25 mm. Hier verandert in de loop van de eeuw vrijwel niets aan. Voor wat betreft de natte maanden verandert er wel degelijk wat. De trendlijn (de vette zwarte lijn) voor de maanden met meer dan 100 mm (landelijk gemiddelde) is duidelijk stijgend. In het begin van de eeuw hebben we ongeveer 0.9 maal per jaar een maand met meer dan 100 mm neerslag, op het einde van de eeuw komt dat ruim twee keer zo vaak voor. In tabel 1 is voor een aantal verschillende neerslaghoeveelheden weergegeven hoe vaak per jaar het gemiddeld voorkomt dat in een maand de gegeven hoeveelheid neerslag wordt overschreden. Aan de hand van trendlijnen zoals weergegeven in figuur 3 is bepaald hoe vaak dat was aan het begin van de eeuw en hoe vaak aan het einde van de eeuw. Voor de hoeveelheden t/m 40 mm is er weinig verschil tussen het begin van de eeuw en het einde. Maanden met meer 130 mm of meer als landelijk gemiddelde komen zo weinig voor dat daarover geen betrouwbare uitspraken te doen zijn. Het blijkt dat vooral erg natte maanden steeds vaker voorkomen. Meer dan 100 mm/maand komt nu ruim twee keer zo vaak voor als aan het begin van de eeuw, en meer dan 120 mm/maand bijna vier keer zo vaak. Dit zijn natuurlijk interessante gegevens voor waterschappen, die hun pompcapaciteit (vaak genormeerd op 11 mm/dag) moeten afstemmen op extreme neerslagen, of verzekeringsmaatschappijen die het risico van extreme neerslaghoeveelheden verzekeren. Bovenstaande analyse is uitgevoerd op de maandsommen van de neerslag gemiddeld over Nederland. Zou je dezelfde analyse doen voor afzonderlijke stations dan hebben extreme neerslagen natuurlijk een grotere kans van voorkomen.
6 > 30 >40 >50 >60 >70 >80 >90 >100 >110 >120 >130 >140 Eeuw Verh Tabel 1: Aantal maanden per jaar met een landelijk gemiddelde neerslag groter dan het in de bovenste regel aangegeven aantal mm. De onderste regel geeft de verhouding tussen de frequentie van voorkomen nu en in het begin van de eeuw. Oorzaken Statistisch onderzoek alleen is meestal niet voldoende om uitspraken te doen over de oorzaken van de waargenomen veranderingen. Uiteraard zijn in de loop van deze eeuw de waarnemingsmethoden veranderd. Het effect daarvan is op de gemeten neerslaghoeveelheden is echter maar een paar procent en dus niet voldoende om de waargenomen veranderingen te verklaren. Alle bekende cycli (zonnevlekkencyclus, El Niño, Noord-Atlantische oscilatie) hebben een periode die veel korter is dan 100 jaar en kunnen de trends daarom niet verklaren. Lokale oorzaken (verstedelijking, inpoldering Zuiderzee) zouden een rol kunnen spelen, maar ook in de ons omringende landen zijn vergelijkbare trends waarneembaar. Daarom denken wij aan oorzaken op een mondiale schaal. Zou dit een uiting zijn van een reeds optredend broeikaseffect? Met zekerheid is dat helaas nog niet vast te stellen. Wel is het zo dat de klimaatmodellen aangeven dat in onze regio zowel de temperatuur als de neerslag toeneemt als de CO 2 -concentratie in de atmosfeer verdubbelt. Conclusies Hoe je het ook bekijkt, de jaarlijkse neerslaghoeveelheden zijn de afgelopen 95 jaar geleidelijk toegenomen en die toename is statistisch significant. Analyse van de landelijk gemiddelde neerslag in plaats van het gemiddelde over vijf stations heeft deze conclusie alleen maar versterkt. Het blijkt dat er in het zomerseizoen (JJA) weinig veranderd is, maar de overige seizoenen zijn duidelijk natter geworden. Over of de neerslag in een bepaalde maand toe- of afneemt zijn nauwelijks statistisch betrouwbare uitspraken te doen. Frappant is wel dat erg natte maanden nu veel vaker voorkomen dan in het begin van deze eeuw. Maanden met meer dan 120 mm neerslag als landelijk gemiddelde komen nu zelfs bijna vier keer zo vaak voor dan in het begin van de eeuw. Over de oorzaken zijn nog geen harde uitspraken te doen. Verwijzingen Boxel, John van & Erik Cammeraat, Wordt Nederland steeds natter; Een analyse van de neerslag in deze eeuw. Meteorologica 99-1, pp Boxel, John van & Erik. Cammeraat, Wordt Nederland steeds natter; een analyse van de neerslag in deze eeuw. NLnatter.htm. Buishand, T.A. & C.A. Velds, Neerslag en verdamping. KNMI, De Bilt, 206 pp. KNMI, Maandoverzicht van het weer. KNMI, De Bilt.
Klimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
KNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van maart 2011 Nummer LCW Droogtebericht
24 maart 2011 Nummer 2011-01 LCW Droogtebericht Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van 2011 De kans op lage afvoeren is voor de Rijn in het komende voorjaar en zomer groter
Evolutie van het klimaat in België
Hans Van de Vyver Koninklijk Meteorologisch Instituut 11 januari 2013 Introductie wetenschappelijke activiteiten MERINOVA-project: Meteorologische risico s als drijfveer voor milieukundige innovatie in
NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN
NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN Extreme buien zijn extremer geworden 2018 12A In opdracht van STOWA hebben het KNMI en HKV Lijn in water nieuwe neerslagstatistieken afgeleid voor korte
Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor
Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor Hans Hakvoort (HKV), Jules Beersma (KNMI), Theo Brandsma (KNMI), Rudolf Versteeg (HKV), Kees Peerdeman (Waterschap Brabantse Delta/STOWA)
Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl
Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl 6 augustus 2018 Dit is een voorlopige versie. De methode kan nog verbeterd en de droogte van 2018 is nog niet ten einde. Commentaar
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario
Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.
Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe
Klimaat in de 21 e eeuw
Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke
Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?
Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen? In de periode 1998-2012 is de mondiale temperatuurtrend beduidend kleiner dan in de decennia ervoor. Deze trendbreuk wordt ook wel hiatus genoemd. De
3 november 2014. Inleiding
3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario
9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink
9:30 Inleiding ochtendvoorzitter Gerbrand Komen 9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s Bart van den Hurk 10:15 Constructie van scenario s voor temperatuur, neerslag en potentiele verdamping Aad
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nieuwe statistiek voor extreme neerslag
Nieuwe statistiek voor extreme neerslag J.B. Wijngaard (KNMI) M. Kok (HKV LIJN IN WATER) A. Smits (KNMI) M. Talsma (STOWA) Samenvatting In dit artikel wordt de nieuwe statistiek voor extreme neerslaghoeveelheden
Nadere informatie. Weersverwachting
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 16 mei 2011 Nummer 2011-06 Droogtesituatie verandert weinig, ondanks regen De wateraanvoer van de Rijn
Waterbeheer is normaal, dit is (voorlopig) het laatste droogtebericht van het seizoen.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 15 augustus 2011 Nummer 2011-17 Waterbeheer is normaal, dit is (voorlopig) het laatste droogtebericht
Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Overstromingen en wateroverlast
Atlasparagraaf Overstromingen en wateroverlast 1/6 In deze atlasparagraaf herhaal je de stof van Overstromingen en wateroverlast. Je gaat extra oefenen met het waarderen van verschijnselen (vraag 4 en
Kernboodschap: Waterbeheerders houden rekening met aanhoudende droogte
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 26 april 2011 Nummer 2011-03 Kernboodschap: Waterbeheerders houden rekening met aanhoudende droogte
Klimaatverandering & schadelast. April 2015
Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering
Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in
Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 25 mei totale examentijd 3 uur
wiskunde A1 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 25 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 13 In dit deel staan de vragen waarbij de computer niet
Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater
Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater De wateraanvoer van de Rijn is laag voor de tijd van het jaar, hij bedraagt momenteel 1165 m3/s. Naar verwachting
Droogtebericht. Waterbeheerders spelen in op actuele situatie. Watermanagementcentrum Nederland. Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW)
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 9 mei 2011 Nummer 2011-05 Waterbeheerders spelen in op actuele situatie Ook in de afgelopen week is
Droogte monitoring. Coen Ritsema, Klaas Oostindie, Jan Wesseling
Droogte monitoring Coen Ritsema, Klaas Oostindie, Jan Wesseling Inhoud Droogte karakterisering KNMI Standardized Precipitation Index (SPI) Website Droogtemonitor Toekomstige website uitbreidingen? Droogte
Ontwikkeling werkdruk in het onderwijs 1999-2003
Ontwikkeling werkdruk in het onderwijs 1999-2003 Eindrapport Een onderzoek in opdracht van het Vervangingsfonds Frank Schoenmakers Rob Hoffius B3060 Leiden, 21 juni 2005 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Verantwoording:
Folkert Buiter 2 oktober 2015
1 Nuchter kijken naar feiten en trends van aardbevingen in Groningen. Een versneld stijgende lijn van het aantal en de kracht van aardbevingen in Groningen. Hoe je ook naar de feitelijke metingen van de
KNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
De Elfstedentocht in een opwarmend klimaat: het kan nog!
De Elfstedentocht in een opwarmend klimaat: het kan nog! Auteurs: Hans Visser en Bart Strengers Datum: 1-2-2010 Het lijkt raar. Voor de tweede maal achtereen een koude winter, met volop schaatsen en sneeuw.
Schaling neerslagstatistiek korte duren obv Stowa (2015) en KNMI 14
Schaling neerslagstatistiek korte duren obv Stowa (2015) en KNMI 14 Van: Jules Beersma (KNMI) (mmv Geert Lenderink en Adri Buishand) Aan: Paul Fortuin (RWS-WVL) 20161214 (definitief) Inleiding RWS-WVL
Meteorologische gegevens,
Bron: KNMI (2010, 2011). Indicator 30 november 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Voor
Meteorologische gegevens,
Bron: KNMI. Indicator 1 april 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2013 bedroeg de
Kennisvraag: wat waren de herhalingstijden van de neerslag? In beeld brengen situatie zoals die buiten geweest is.
Neerslag juni 2016 Kennisvraag: wat waren de herhalingstijden van de neerslag? In beeld brengen situatie zoals die buiten geweest is. Antwoord: De neerslaggegevens van zowel de KNMI neerslagstations als
Meteorologische gegevens,
Bron: KNMI (2003, 2009). Indicator 2 februari 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De
Groepsgrootte in het basisonderwijs
Groepsgrootte in het basisonderwijs 2014-2017 Inleiding Groepsgrootte is een belangrijk onderwerp voor veel leerkrachten, ouders en leerlingen in het basisonderwijs. Er is niet wettelijk vastgelegd hoeveel
Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
Factsheet Bos en Natuur Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt 2013
Factsheet Bos en Natuur 2014 Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt 2013 Colland Bestuursbureau, 8 december 2014 Pagina 2 27 Inhoudsopgave Toelichting 3 Samenvatting
- 1 - april mei juni juli augustus september maand
- 1 - ER Smog in zomer In dit bulletin wordt een overzicht gegeven van de smogsituatie in de periode april tot en met september voor de stoffen O 3, PM, SO 2, en NO 2. In de zomerperiode van zijn er 7
RISICOSIGNALERING Zware regen
RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING staat meestal synoniem voor een extreme hoeveelheid neerslag en kan in Nederland het hele jaar voorkomen. In het winterhalfjaar
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving Droogtebericht Droogtebericht voor waterbeheerders, Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater In Nederland wordt
Ontwikkeling leerlingaantallen
Ontwikkeling leerlingaantallen Elk jaar wordt op 1 oktober het leerlingaantal van elke basisschool geregistreerd door de Dienst Uitvoering Onderwijs (). Op basis van deze leerlingtelling wordt de bekostiging
Factsheet Open teelten Landbouw Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013
Factsheet Open teelten Landbouw 2014 Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013 Colland Bestuursbureau, 14 oktober 2014 Pagina 2 27 Inhoudsopgave Toelichting
ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan:
ENQUETE Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering Binnen het BSIK-programma "Klimaat voor Ruimte" (website: http://www.klimaatvoorruimte.nl/) wordt veel aandacht besteed aan de
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving Droogtebericht Droogtebericht voor waterbeheerders, Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater Nadat begin mei
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Juli 2014
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Juli 2014 De grondwaterstandindicator geeft een beeld van de huidige stijghoogte van het grondwater ten opzichte van het verleden. De analyse van de stijghoogtegegevens
Examen VWO - Compex. wiskunde A1,2
wiskunde A1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 25 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 13 In dit deel staan de vragen waarbij de computer
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2009 Jaar 2009: zeer zonnig en vrij droog Voor een uitgebreide beschrijving van het weer in 2009 zie: http://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/maand-en-seizoensoverzichten/2009/jaar Maximumtemperatuur
4. SAMENVATTING. 4.1 Opzet
4. SAMENVATTING In dit hoofdstuk wordt de samenvatting gepresenteerd van de belangrijkste resultaten van de herhaalde meting naar aantallen officieel gedoogde coffeeshops en gemeentelijk cannabisbeleid.
WOW-NL in de klas. Les 2 Aan de slag met WOW-NL. Primair Onderwijs. bovenbouw. WOW-NL Les 2 1
WOW-NL in de klas Les 2 Aan de slag met WOW-NL Primair Onderwijs bovenbouw WOW-NL Les 2 1 Colofon Het lespakket WOW-NL is ontwikkeld door De Praktijk in opdracht van het KNMI, op basis van lesmaterialen
tijdreeksen voor de toekomst
Klimaatverandering, klimaatscenario s en tijdreeksen voor de toekomst J. Bessembinder J. Beersma, KNMI Opzet presentatie Definitie klimaat en klimaatscenario s Mondiale en regionale klimaatscenario s Relatie
(65%) Totaal Mannen Vrouwen. Totaal jaar jaar
Ontwikkeling van de WW in de periode 21 24 Ton Ferber Tussen eind 21 en eind 24 is het aantal WW-uitkeringen bijna verdubbeld. Vooral het aantal uitkeringen aan mannen jonger dan 45 is sterk gestegen.
klimaatscenarios klimaatscenarios De KNMI 06
De KNMI 06 klimaatscenarios klimaatscenarios wat zijn ze? hoe worden ze gemaakt? waarin verschillen ze van de vorige? Bart van den Hurk, Geert Lenderink, Aad van Ulden, Janette Bessembinder, Franziska
Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages
Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Een analyse van de huisartsenregistratie over de
Duiding van trends in uit- en afspoeling
Duiding van trends in uit- en afspoeling Piet Groenendijk, december 216, status: concept, wordt nog geredigeerd Trends in uit- en afspoeling kunnen het resultaat zijn van een groot aantal factoren, die
NIEUWE NEERSLAGSTATISTIEK VOOR WATERBEHEERDERS NIEUWE NEERSLAGSTATISTIEK VOOR WATERBEHEERDERS
NIEUWE NEERSLAGSTATISTIEK VOOR WATERBEHEERDERS NIEUWE NEERSLAGSTATISTIEK VOOR WATERBEHEERDERS 1 NIEUWE NEERSLAGSTATISTIEK VOOR WATERBEHEERDERS brochure 26a 2004 INHOUD 1 Aanvulling van de historische
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2017 Jaar 2017: Zeer warm, zeer zonnig en aan de natte kant 2017 was met een gemiddelde temperatuur van 10,9 C het vierde zeer warme jaar op rij. Net als de drie voorgaande jaren eindigde 2017 in de top-10
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Juni 2014
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Juni 2014 De grondwaterstandindicator geeft een beeld van de huidige stijghoogte van het grondwater ten opzichte van het verleden. De analyse van de stijghoogtegegevens
Zeespiegelmonitor 2018
Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2013 Jaar 2013: Vrij koud, droog en vrij zonnig 2013 was een vrij koud jaar met een gemiddelde jaartemperatuur van 9,8 C tegen normaal 10,1 C. Koud was het vooral de eerste helft van het jaar. Januari
Bezoekersstromen bij burgerzaken april 2003 t/m maart 2005
Bezoekersstromen bij burgerzaken april 2003 t/m maart 2005 Effecten van nieuwe openings- en werktijden bij de gemeente s-hertogenbosch Deelonderzoek 1 O&S Juli 2005 Dit product is tot stand gekomen met
Eindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Jaaroverzicht 2012 Bron: KNMI Ed Aldus
Jaaroverzicht 2012 Bron: KNMI Ed Aldus Januari: 2012 is uitzonderlijk zacht begonnen met in het Zeeuwse Westdorpe en het Limburgse Ell op Nieuwjaarsdag een maximumtemperatuur van maar liefst 14,1 C. Pas
Regionale verschillen in extreme neerslag. 18 februari 2010 Rudmer Jilderda, Adri Buishand, Janet Wijngaard
Regionale verschillen in extreme neerslag 18 februari 2010 Rudmer Jilderda, Adri Buishand, Janet Wijngaard Meetgegevens over neerslag Egmond, 14 augustus 2006 2 Jaarnormalen van enkele stations jaargemiddelden
Kenmerk ontheffing in de Bijstands Uitkeringen Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Divisie sociale en regionale statistieken (SRS) Sector statistische analyse voorburg (SAV) Postbus 24500 2490 HA Den Haag Kenmerk ontheffing in de Bijstands Uitkeringen
Veranderend weer en klimaatverandering
Veranderend weer en klimaatverandering Mensen reageren op het weer. Trek je een T-shirt aan of wordt het een trui? Ga je met de tram omdat het regent, of neem je de fiets omdat het toch droog blijft? Is
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Inhoud Scenario's versus verwachtingen Betrouwbaarheid Seizoensverwachtingen Klimaatmodellen
Wat staat er allemaal in het neerslagoverzicht?:
Geachte inwoner van Hoogeveen, Welkom bij het tweede neerslagoverzicht van de gemeente Hoogeveen. Het jaar 211 was aan het einde weer helemaal in balans maar kenmerkte zich door hele droge periodes afgewisseld
Rapportage van de luchtkwaliteit gemeten in De Peel van 2008 tot en met 2015.
Provincie Noord-Brabant Rapportage van de luchtkwaliteit gemeten in De Peel van 2008 tot en met 2015. Rapport no. 4257342, 8 maart 2016 Projectverantwoordelijke: J. van Loon Provincie Noord-Brabant Cluster
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2014 Jaar 2014: Uitzonderlijk warm, zeer zonnig en vrij droog Met een gemiddelde jaartemperatuur van 11,7 C tegen een langjarig gemiddelde van 10,1 C was 2014 het warmste jaar sinds het begin van de regelmatige
Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford
Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford april 2007 Waterbalansen Quarles van Ufford Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford April
Analyse NVM openhuizendag
Analyse NVM openhuizendag Gemaakt door: NVM Data & Research Datum: 1 juli 2011 Resultaten analyse Openhuizenbestand 26 maart 2011 Er doen steeds meer woningen mee aan de NVM-openhuizendag. Op 26 maart
Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor
Nieuwe neerslagstatistieken voor het waterbeheer: Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor 2015 10A In 2014 heeft het KNMI met het oog op klimaatverandering nieuwe klimaatscenario s
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater September 2013
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater September 2013 De grondwaterstandindicator geeft een beeld van de huidige stijghoogte van het grondwater ten opzichte van het verleden. De analyse van de stijghoogtegegevens
Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen
Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland Rond 800! veenpakket / 1350! eilanden met duinenrij 3 Landwinning
Joost Meijer, Amsterdam, 2015
Deelrapport Kohnstamm Instituut over doorstroom vmbo-mbo t.b.v. NRO-project 405-14-580-002 Joost Meijer, Amsterdam, 2015 Inleiding De doorstroom van vmbo naar mbo in de groene sector is lager dan de doorstroom
RISICOSIGNALERING Droogte
RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut IEIDING heeft invloed op de groei van planten en gewassen, op de grondwaterstanden en daarmee indirect op bijvoorbeeld energiebedrijven
Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025
Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
2015 Jaar 2015: Warm, zeer zoning en normale hoeveelheid neerslag De gemiddelde jaartemperatuur in is uitgekomen op 10,9 C, tegen 10,1 C normaal. Daarmee eindigde 2015 op een gedeelde vijfde plaats in
Landelijke peiling Nijmegen 2000. Resultaten eindmeting, januari 2006
Resultaten eindmeting, januari 2006 O&S Nijmegen januari 2006 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Onderzoeksresultaten 5 2.1 Eerste gedachte bij de stad Nijmegen 5 2.2 Bekendheid met gegeven dat Nijmegen de
Wat feitjes rond de duizendste Eempoldertelling
AANTAL. Wat feitjes rond de duizendste Eempoldertelling Sinds 1973 worden elke veertien dagen de vogels in de westelijke Eempolders geteld. Dat is nu dus al ruim 38 jaar. Wat rekenwerk levert op dat op
Meteorologische gegevens,
Bron: KNMI. Indicator 23 maart 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2015 bedroeg de
Meteorologische gegevens,
Indicator 25 april 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2018 bedroeg de gemiddelde
Verschillenanalyse effect nieuwe BKR. Samenvatting. Inleiding. datum Directie Kinderopvang, Ministerie SZW. aan
Verschillenanalyse effect nieuwe BKR datum 15-8-2018 aan van Directie Kinderopvang, Ministerie SZW Lucy Kok en Tom Smits, SEO Economisch Onderzoek Rapportnummer 2018-78 Copyright 2018 SEO Amsterdam. Alle
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving Droogtebericht Droogtebericht voor waterbeheerders, Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater In Nederland is
Kengetallen. E-5 MPR-Kwaliteit. Inleiding. MPR 24 uur. 4 Betekenis van MPR 24 uur
Kengetallen E-5 MPR-Kwaliteit Inleiding Via Melkproductieregistratie (MPR) worden gegevens over de melk-, vet en eiwitproductie van de veestapel verzameld. Deze gegevens zijn de basis van managementinformatie
JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2013
JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2013 Het Oceanografisch Meteorologisch Station (OMS) was tot en met april 2013 gehuisvest in het Havengebouw aan de Slijkensesteenweg in Oostende. In mei 2013
De variatie van de Performance Ratio van zonnestroom installaties volgens de Siderea PV Simulator.
SIDEREA adviesburo voor duurzame energie. opbrengstberekeningen en simulaties voor zonnestroom. De variatie van de Performance Ratio van zonnestroom installaties volgens de Siderea PV Simulator. Inleiding
Jaar 2016: Zeer warm, zeer zonnig en aan de droge kant
2016 Jaar 2016: Zeer warm, zeer zonnig en aan de droge kant Met een gemiddelde temperatuur van 10,7 C komt 2016 net in de top 10 van warmste jaren sinds 1901. De wintermaanden januari en februari waren
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Augustus 2014
Grondwaterstandindicator freatisch grondwater Augustus 2014 De grondwaterstandindicator geeft een beeld van de huidige stijghoogte van het grondwater ten opzichte van het verleden. De analyse van de stijghoogtegegevens
Factsheet Open teelten Tuinbouw 2014 Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013
M,. bn Factsheet Open teelten Tuinbouw 2014 Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013 ` ` Colland Bestuursbureau, 14 oktober 2014 Pagina 2 27 Inhoudsopgave
Invloed van klimaatverandering op hydrologische extremen (hoog- en laagwater langs rivieren in het Vlaamse binnenland)
1 Invloed van klimaatverandering op hydrologische extremen (hoog- en laagwater langs rivieren in het Vlaamse binnenland) Op 26 augustus 2008 heeft Omar Boukhris een doctoraatsstudie verdedigd aan de K.U.Leuven