RISICOSIGNALERING Zware regen

Transcriptie

1 RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

2 INLEIDING staat meestal synoniem voor een extreme hoeveelheid neerslag en kan in Nederland het hele jaar voorkomen. In het winterhalfjaar komen grote neerslaghoeveelheden tot stand in langdurige tijdvakken met gestage neerslag. In de zomer zorgen zware buien voor veel neerslag in relatief korte tijd en gaan de buien soms gepaard met onweer, hagel en zware windstoten. Wateroverlast is niet alleen afhankelijk van de hoeveelheid en de duur van de neerslag maar ook van de landschappelijke karakteristieken als grondsoort, bebouwing en afvoermogelijkheden, van het jaargetijde en van de voorgaande neerslaghoeveelheden. mm/uren hoeveelheid duur jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Klimatologie Gemiddeld over het land valt er jaarlijks 797 millimeter neerslag. Figuur 1 geeft het maandelijks gemiddelde aan neerslaghoeveelheid en duur in De Bilt weer. Uit de figuur blijkt dat de gemiddelde hoeveelheid neerslag van maand tot maand niet opvallend verschilt. De duur van de neerslag is echter in zomermaanden veel korter dan in de winter. In de wintermaanden kan langdurig (mot)regen vallen, waarbij de hoeveelheid per uur gering is, maar over een langer tijdvak flinke hoeveelheden oplevert. In de zomer heeft de neerslag een sterk buiig karakter dat wordt veroorzaakt door de hogere temperatuur en grotere instabiliteit van de atmosfeer. Tijdens de buien kan in korte tijd veel neerslag vallen. De intensiteit van de neerslag is dus afhankelijk van het seizoen. 1) Maandgemiddelde neerslagsom en -duur De Bilt ( )

3 RUIMTELIJKE SEIZOENSVERSCHILLEN januari Van seizoen tot seizoen valt een duidelijk ruimtelijk neerslagpatroon op (figuur 2-5). Deze verschillen worden veroorzaakt door de verschillen in de temperatuur van het zeewater en het aardoppervlak. Zeewater warmt veel langzamer op en koelt ook langzamer af dan land. Dit opwarmen juli januari en afkoelen is direct gekoppeld aan de zonnestand. In het voorjaar is het zeewater nog relatief koud, terwijl het land al opwarmt. Wolken en buien groeien makkelijker bij hogere temperaturen in de zomer, het koude zeewater onderdrukt in het voorjaar nog de buienvorming. mei januari mei juli mm november mm ) Geografische overzichten neerslagsommen januari, mei, juli en november. In de wintermaand januari (figuur 2) is een ruimtelijk patroon minder duidelijk, wel vallen lokale maxima op die samenhangen met de hoogteligging. Bij een westelijke aanvoer wordt lucht gedwongen te stijgen tegen bijvoorbeeld het Veluwe-massief en dit genereert extra wolken en neerslag. In de voorjaarsmaand mei (figuur 3) is de kuststrook door het koudere zeewater droger dan in het aanwarmende binnenland. 0 km november N 0 km N In de zomermaand juli (figuur 4) is het binnenland het warmst en daar ontstaan het makkelijkst zware zomerse buien en valt de meeste neerslag (figuur 4). In de herfst is het zeewater nog lang warm ten opzichte 0 km van het snel afkoelende binnenland. Het relatief warme water bevordert nu juist buienvorming in de kustgebieden (figuur 5). N 0 km N

4 ZWARE NEERSLAG In de mediavoorlichting hanteert het KNMI voor kortdurende zware buien het begrip wolkbreuk. Bij een wolkbreuk valt 25 millimeter of meer in een uur, en/of in 5 minuten minimaal 10 millimeter. Het zicht kan tijdens een wolkbreuk teruglopen tot minder dan 200 meter. Een willekeurige plek krijgt in ons land gemiddeld eens per tien jaar met een wolkbreuk te maken. Naast deze kortdurende intensieve neerslag wordt gedurende de zomermaanden het aantal dagen geteld waarop op tenminste één KNMI-neerslagstation millimeter of meer in een etmaal valt (figuur 6). Dit worden dagen met zware neerslag genoemd. Een willekeurige plaats in Nederland krijgt eens per zeven tot tien jaar in 24 uur een dergelijke hoeveelheid te verwerken. De laatste jaren is er sprake van een duidelijke stijging in het lang jarig voortschrijdend gemiddelde van het aantal dagen met zware neerslag in Nederland. Aantal dagen 14 Zware neerslag ) Aantal dagen in de zomer, met zware neerslag in Nederland

5 HERHALINGSTIJD Bij extreme neerslaghoeveelheden kan worden gekeken naar de uitzonderlijkheid van de gebeurtenis. De uitzonderlijkheid van die gebeurtenis wordt uitgedrukt in de herhalingstijd van een bepaalde neerslaghoeveelheid voor een bepaalde duur. In tabel 1 wordt voor diverse neerslagduren voor het hele jaar, op basis van de gegevens van het station De Bilt, weergegeven welke neerslaghoeveelheid bij een bepaalde herhalingstijd hoort. Minuten Uren Etmalen x per jaar x per jaar x per jaar x per jaar x per 2 jaar x per 5 jaar x per 10 jaar x per 20 jaar x per jaar x per jaar ) Hoeveelheid neerslag (in mm) gedurende een gegeven aantal minuten (resp. uren of dagen) met frequentie van overschrijding. Voorbeeld: In een tijdsduur van 24 uur is gemiddeld eens in de 2 jaar een neerslaghoeveelheid van minstens 39mm te verwachten. Voor neerslagduren korter dan 24 uur zijn geen plaatselijke verschillen binnen Nederland aangetoond en kan de tabel worden toegepast voor een willekeurige plaats in Nederland. Voor neerslagperiodes van 24 uur of langer zijn de gegevens representatief voor plaatsen met een gemiddelde neerslagsom tussen de 0 millimeter en 0 millimeter. Voor een plaats met een jaargemiddelde kleiner dan 0 millimeter zijn de neerslaghoeveelheden bij een gegeven overschrijdingsfrequentie ongeveer 10% lager dan die voor De Bilt; voor een plaats met een jaargemiddelde groter dan 0 millimeter zijn de hoeveelheden ongeveer 10% hoger.

6 RECENTE VOORBEELDEN val in september en oktober 1998 In 1998 zorgde zeer zware regenval op 13 en 14 september ervoor dat delen van Zuid-Holland, Zeeland, Noord- Brabant en Limburg blank kwamen te staan. Anderhalve maand later brachten op 27 en 28 oktober storm en regen grote wateroverlast in het noorden en oosten van het land. Schade als gevolg van extreme neerslag was toen niet verzekerbaar. Voor deze twee situaties is door het Kabinet de Wet Tegemoetkoming Schade (WTS) bij rampen en zware ongevallen van toepassing verklaard. Ook trad de regeling Oogstschade in werking, die wordt uitgevoerd door het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Wateroverlast in het Westland in 1999 t/m 2001 Een aantal keren heeft zware regen het Westland flinke wateroverlast bezorgd. Bij deze gebeurtenissen werd vele tientallen miljoenen euro s aan materiële schade geleden. Aangezien het ging om zeer plaatselijke gebeurtenissen is de WTS hierop niet van toepassing verklaard. Schade in Hoogeveen op 14 juni 2007 Ieder jaar, vooral in de zomermaanden, ontstaan her en der kortdurende zware buien, die gepaard kunnen gaan met overlast door zware neerslag, hagel en windstoten. Een recent voorbeeld van intensieve buiencomplexen was op 14 juni Op sommige plaatsen viel in korte tijd ruim mm neerslag. Er was veel schade in Hoogeveen door zware windstoten in combinatie met de volle en natte bladerkruinen na de grote hoeveelheid neerslag. Er vielen twee gewonden. Uit onderzoek van het KNMI bleek dat de harde wind niet werd veroorzaakt door een windhoos (met meestal een smal, lang en draaiend spoor van schade) maar door een valwind of downburst (met een breder schadespoor in ongeveer dezelfde richting). 4 oktober tot 10 november september 2001 mm droog < > 7) Enkele voorbeelden van de neerslagverdeling in Nederland met wateroverlast in het Westland.

7 WAARSCHUWINGEN EN WEERALARM geeft het KNMI zo mogelijk een voorwaarschuwing uit. De kans dat het tot een weeralarm komt is dan al minstens %. Het eigenlijke weeralarm wordt op zijn vroegst 12 uur tevoren uitgegeven. Het is dan voor minstens % zeker dat het extreme weer ook werkelijk volgt. Het weeralarm biedt naast gedetailleerde verwachtingen ook informatie over risico s en de mogelijke gevolgen van het zware weer. Weeralarm zware regen Voor de uitgifte van een weeralarm voor zware extreme neerslag gelden de volgende criteria: Minstens millimeter in 24 uur of een totale hoeveelheid van minstens millimeter in drie dagen (72 uur) in een gebied ter grootte van tenminste bij kilometer of over een lengte van minimaal kilometer. Waarschuwingen en Weeralarm Het weeralarm is de hoogste trap van meteorologische waarschuwingen. Het KNMI, dat in ons land de officiële instantie is om weerwaarschuwingen uit te geven, geeft waarschuwingen uit voor het wegverkeer, watersport, recreatie en voor de scheepvaart en luchtvaart. Een weeralarm is alleen van toepassing wanneer het weer gevaar oplevert en aanleiding kan geven tot grote overlast. In de periode van 12 tot 24 uur voorafgaand aan een weeralarm Verspreiding Wanneer het tot een weeralarm dreigt te komen, informeert het KNMI naast weerbedrijven en particuliere weerkundigen ook instanties die zich bezighouden met calamiteitenbestrijding en voorlichting zoals verkeersdiensten, politie, brandweer en gemeenten. Bovendien zijn er nauwe contacten met de media, die verslag doen van het noodweer en de prognoses doorgeven. Radio, televisie en teletekst zijn belangrijke media voor het doorgeven van waarschuwingen. Als een weeralarm van kracht wordt, brengt het KNMI een speciale site in de lucht met extra weer- en achtergrond informatie, actuele neerslagbeelden van de radar en het laatste nieuws over het extreme weer.

8 KLIMAATVERANDERING In Nederland is de jaarlijkse neerslag vanaf 16 toegenomen met 18%. Dit komt vooral voor rekening van de winter (+26%) en de herfst (+26%). Deze toename wordt gedeeltelijk veroorzaakt doordat warmere lucht in het al opgewarmde klimaat meer waterdamp kan opnemen. Ook het feit dat de luchtstroming meer westelijk is geworden, speelt een rol. Grootschalige wateroverlast is zo zeldzaam, dat de korte meetreeksen van de neerslag waarover we beschikken geen mogelijkheden bieden om duidelijke trends te herkennen. Om, ondanks het grillige karakter van extreme neerslag, toch inzicht te krijgen in mogelijke verschuivingen, kan worden gekeken naar gebeurtenissen die wel bijzonder, maar niet extreem zijn. Dan blijkt dat sprake is van een toename van de bijdrage van de natste dagen aan de totale neerslaghoeveelheid, in de loop van de twintigste eeuw. De waargenomen toename in de gemiddelde neerslag en de verschuiving naar meer dagen met veel regen maken het zeer aannemelijk dat de extreme neerslag ook is toegenomen. De kuststrook lijkt daar meer last van te krijgen bij erg warm zeewater en een gunstige luchtstroming over de Noordzee uit noordwestelijke richting. Het KNMI heeft vier scenario s uitgewerkt voor het jaar 20, zowel voor het zomer- (juni, juli, augustus) als winterseizoen (december, januari, februari). Kenmerkend voor alle vier scenario s is dat de winters gemiddeld natter worden en dat de extreme neerslaghoeveelheden toenemen. In de zomer neemt de hevigheid van extreme regenbuien toe, maar het aantal zomerse regendagen wordt minder. Voor de kortere neerslagduur en terugkeerniveau s zijn voor de vier scenario s de bijbehorende neerslaghoeveelheden afgeleid. In onderstaande tabel zijn de laagste en hoogste waarde opgenomen. Rond 2 min 120 min 4 uur 8 uur 12 uur 24 uur 10 x per jaar x per jaar x per jaar x per 2 jaar x per 5 jaar x per 10 jaar ) Neerslaghoeveelheden (mm) voor verschillende frequenties en duren, geldend voor de jaren rond 20, met het interval tussen de hoogste en laagste hoeveelheid volgens vier KNMI 06 klimaatscenario s. Brochure: dossier weeralarm: dossier neerslag: