TECHNIEK eerste graad A-stroom KIJKWIJZER: toepassingsgebied BIOCHEMIE
|
|
- Anneleen Marleen Lemmens
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel TECHNIEK eerste graad A-stroom KIJKWIJZER: toepassingsgebied BIOCHEMIE 1 Inleiding Bij de beschrijving van de kerncomponent technisch systeem komen de termen scheikundig en biologisch expliciet voor: Een technisch systeem is een geheel van elkaar wederzijds beïnvloedende elementen en onderdelen die gericht zijn op het bereiken van (een) bepaald(e) doel(en). In een technisch systeem kunnen zich natuurkundige, scheikundige of biologische fenomenen voordoen. Om toepassingen te zoeken i.v.m. biochemie heeft men in de eerste graad mogelijkheden bij o.a. voeding, hygiëne, waterzuivering, compostering. Voeding is altijd van biologische oorsprong. Bij het produceren, verwerken, bereiden, bewaren van voeding zal men dikwijls te maken hebben met biochemische fenomenen. Bij biochemische fenomenen grijpen er stofomzettingen plaats in biologische producten. Toepassingen waarbij zich geen biochemische fenomenen voordoen passen niet in het toepassingsgebied, zelfs als het toepassingen zijn die te maken hebben met voeding. Zo zijn het maken van fruitsap en fruitbrochetten of het malen van graan geen toepassingen van biochemie omdat hier geen stofomzettingen plaatsgrijpen. Het domein van de biochemie is zeer uitgebreid en vrij abstract. Genetica, GGO s, enzymen zijn allemaal toepassingen uit de biochemie. De meeste van deze toepassingen kunnen zeker niet aan bod komen in de eerste graad. Wat kan dan wel aan bod komen? Om hierop een antwoord te vinden geven we een tweetal criteria om te komen tot een goede selectie voor de eerste graad. 2 Criterium om biochemie-onderwerpen af te bakenen Volgend criterium kan gehanteerd worden om te oordelen of we te maken hebben met een biochemische toepassing: Levende organismen doen stofomzettingen. - Levende organismen kunnen plantaardig, dierlijk of microbiologisch zijn. Voorbeelden van waarneembare veranderingen in levende organismen: kiemen van een graankorrel, ontwikkelen van mycelium bij beschimmeld brood of tomaat, groeien van planten onder invloed van fotosynthese. - Met stofomzettingen bedoelen we structuurveranderingen waarbij moleculen van samenstelling veranderen. In de eerste graad kiezen we voorbeelden waarbij eenvoudig waarneembare veranderingen plaatsgrijpen. Voorbeelden van waarneembare veranderingen tijdens de stofomzetting: smaakverandering, kleurverandering, gasontwikkeling (belletjes, geur, ontstaan van biogas), waarneembare energieomzettingen (bv. warmte die vrijkomt tijdens het composteren). - Deze tekst werd besproken door de overleggroep begeleiders techniek, op 9 februari 2012.
2 2 In het leerplan natuurwetenschappen (2010/001) in de eerste graad A-stroom zijn een aantal leerplandoelstellingen opgenomen die slaan op zowel waarneembare stofomzettingen als op levende organismen. 3 Onderscheid tussen wetenschap en techniek Wetenschap en techniek zijn een twee-eenheid. In het toepassingsgebied hebben we vaak te maken met aspecten uit het vak Natuurwetenschappen. In het vak Natuurwetenschappen zal men tijdens het bestuderen van de natuur (zowel levende als nietlevende) vaak aspecten van het technisch proces hanteren. Denken we maar aan het maken van een proefopstelling en het hanteren van meettoestellen en apparaten. Techniek in het vak Natuurwetenschappen is geen doel op zich maar wel een noodzakelijk bij het hanteren van de wetenschappelijke methode. In het vak Techniek zal men tijdens het hanteren van het technisch proces vaak aspecten van wetenschap nodig hebben. Zo zal men bv. wetenschappelijke kennis hanteren om iets te maken of voert men een onderzoekje uit voor men overgaat tot een ontwerp. Het onderzoeken of het gebruiken van wetenschappelijke kennis in het vak Techniek is geen doel op zich maar is soms wel een noodzakelijk bij het bedenken van technische oplossingen. Wetenschap Techniek Door het hanteren van de Door het hanteren van het wetenschappelijke methode technisch proces probeert de probeert de mens op een mens op een systematische systematische manier kennis te manier zijn omgeving te be- verwerven over zijn omgeving heersen en te veranderen. (wereld, mens, maatschappij ). Naargelang de context spreekt men van natuurwetenschappen, menswetenschappen, Tijdens het onderzoek komen aspecten van het technisch proces aan bod. Tijdens het ontwerpen, maken, evalueren komen aspecten van de wetenschappelijke methode aan bod. Naargelang de context spreekt men van industriële technologie, biotechnologie, farmaceutische technologie, informatietechnologie (ICT) economische wetenschappen Voorbeelden: - Bedenken van een experi- Voorbeelden: - Wetenschappelijke ment kennis hanteren tijdens - Maken van een proefopstel- het ontwerp ling - Een onderzoek uitvoeren De wetenschappelijke methode: om tot een technische oplossing te komen Het technisch proces: - Probleemstelling - Onderzoeksvraag - Ontwerpen - Hypothese - Maken - Onderzoek - In gebruik nemen - Hypothese bevestigen, bijstel- - Evalueren len of verwerpen
3 Kijkwijzer op basis van de criteria Enkel de processen in de grijze cel kunnen als biochemische processen omschreven worden. Sommige van deze processen zijn gewenst zoals verteren van voedsel, maken van yoghurt (bier, wijn), fotosynthese bij het kweken van groenten Andere zijn ongewenst: voedselbederf door m.o., ontwikkelen van onkruid, bacteriële infecties Structuurveranderingen waarbij moleculen van samenstelling veranderen (= chemisch =stofomzettingen) Structuurveranderingen waarbij moleculen niet van samenstelling veranderen (= fysisch bv. smelten, koken, condenseren, uitzetten ) Processen waarbij structuurveranderingen optreden in levende materie Verteren van voeding door o.a. enzymen Composteren door o.a. m.o. Fotosynthese in bladgroen Fermentatie door m.o. Processen waarbij structuurveranderingen optreden in nietlevende materie Roesten van ijzer Verbranden van hout Bruisen bij het oplossen bruistablet Smelten van ijs Uitzetten/inkrimpen van metalen/hout Uitharden van beton Vorming van ijskristallen Oplossen van keukenzout in water Malen van graan 5 Veiligheid en hygiëne Bij het toepassingsgebied biochemie heeft men vaak te maken met aspecten van veiligheid en hygiëne. Zo zal men rekening moeten houden met de nodige hygiëne als men voedselbereidingen (bv. bakken van wafels, brood ) uitvoert. Omwille van de veiligheid wordt het kweken van micro-organismen op voedingsbodems in de eerste graad ten stelligste afgeraden. 6 Voorbeeld: conserveren van voedsel 6.1 Probleemstelling Fruit(sap), groenten, vlees, vis kunnen maar een beperkte tijd vers worden bewaard. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we deze voedingswaren langere tijd kunnen bewaren?
4 4 Onderzoeken waarom we verse producten maar een beperkte tijd kunnen bewaren Oplossingen zoeken om verse producten gedurende een langere tijd te bewaren - Onderzoeken o Een halve tomaat, een broodsnede, melk, fruitsap een paar dagen op kamertemperatuur laten staan. We nemen schimmelgroei (tomaat, brood) of smaakverandering (melk, fruitsap) waar. Het onderzoeksaspect kan zich toespitsen op randvoorwaarden: welke tomaten rotten het snelst? Zo zal men zien dat beschadigde tomaten sneller rotten dan niet beschadigde. o Rotten, beschimmelen, verzuren, spontane gisting: micro-organismen (m.o.) (bacteriën, gist, schimmels) spelen hierbij een belangrijke rol. - Onderzoeken: fruitsap + bakkersgist (vergisting) o Waarnemingen: er komen gasbelletjes vrij smaakverandering (alcoholproductie: suiker wordt door gisten omgezet in alcohol) o Link met natuurwetenschappen eerste graad: stofomzetting (zie nieuw leerplan). Chemische formules en reactievergelijkingen zijn niet aan de orde in de eerste graad. Stofomzettingen kan men waarnemen door kleurverandering, smaakverandering, gasontwikkeling, visuele veranderingen o Eventueel verder onderzoek: vee l- weinig suiker gebruiken veel suiker (meer dan 40%): geen gisting mogelijk weinig suiker: wel gisting mogelijk link met natuurwetenschappen: wetenschappelijke vaardigheden (zie eindtermen) o Veel suiker gebruiken = conserveringstechniek (m.o. kunnen niet leven) gebruik bij confituur, snoep conserveringstechniek = confijten men kan ook veel zout gebruiken (gepekelde producten) conserveringstechniek = pekelen - Eventuele duiding: gebruik van micro-organismen bij voedingswaren noemt men fermentatietechniek. Wij gebruiken vele gefermenteerde producten: bier, wijn, kaas (denk o.a. aan schimmelkazen), zuurkool, yoghurt. o Link met natuurwetenschappen: wetenschap en samenleving (zie nieuw leerplan) - Ook bij deegbereiding brood, composteren worden m.o. gebruikt. - Historische aspecten: o Van ijskelder tot diepvries o Steriliseren in grootmoederstijd tot het conservenblik vandaag Door micro-organismen (m.o.) bederven voedingswaren. Een conserveringstechniek zorgt ervoor dat m.o. gedood worden of niet kunnen overleven. Voorbeelden van conserveringstechnieken: - Konfijten: m.o. kunnen niet overleven als er zeer veel suiker aanwezig is. Voorbeelden: confituur en snoep. - Pekelen: m.o. kunnen niet overleven als er zeer veel zout aanwezig is. Voorbeelden: gepekelde vis en vlees. - Pasteuriseren, steriliseren: m.o. worden gedood bij hoge temperatuur. Voorbeelden: melk, conserven. - Diepvriezen: m.o. kunnen niet overleven bij lage temperatuur: Voorbeelden: diepvriesproducten. - Alcohol: m.o. kunnen niet overleven in alcohol. Voorbeelden: cognac, whisky, ontsmettingsalcohol. - Opleggen in azijn (bv. ajuintjes)
5 Ontwerpen Bij de bereiding van alcoholische dranken mag er geen lucht(zuurstof) aan het gistende mengsel komen. - Wat zal er gebeuren als we de gistende fruitsap afsluiten met een deksel? - Ontwerp een technisch systeem dat de gasbelletjes vrijlaat en toch het gistende mengsel niet in contact met de lucht laat komen. - Bestudeer nevenstaande afbeeldingen van een waterslot en ontwerp zelf een waterslot. - Link met natuurwetenschappen: communicerende vaten (basisonderwijs!) Gebruik van een waterslot in technische systemen: de sifon (toilet, lavabo, rioolrooster met waterslot). Opmerking: een sifon dient om (onwelriekende) gassen tegen te houden. Ogenschijnlijk is de werking van een sifon dus verschillend met een waterslot. Dit aspect kan via onderzoeksvragen verder uitgediept worden. Zo zorgt een waterslot dat er geen overdruk ontstaat doordat er gasbelletjes kunnen ontsnappen. Bij een sifon is er doorgaans geen overdruk. 7 Bijkomende suggesties - Bereiding van brood, zuurkool, yoghurt, kaas - Composteren: maken van een compostbak, volgen temperatuursverloop in een composterend mengsel - Biogas - Waterzuivering (biologisch) - Eventueel een vakoverschrijdend project met o natuurwetenschappen (best in het tweede jaar!) o in de basisoptie Moderne wetenschappen met Wetenschappelijk werk o in de basisoptie Techniek-wetenschappen o in basisopties waar voeding een belangrijk aspect is 8 Kerncomponenten van techniek in toepassingsgebied biochemie 8.1 Voorbeeld 1: brood bakken Technisch proces: het volledige proces om te komen tot een brood
6 6 - Van probleem tot ontwerp komen tot een recept - Maken Van malen tot brood - In gebruik nemen en evalueren smaaktests Technische systemen: welke technische systemen worden gehanteerd om te komen tot een brood? - Graan malen Graanmolen - Deeg maken Kneedmachine - Bakken Oven - Brood snijden Broodsnijmachine Hulpmiddelen - Grondstoffen: graan, water, gist, smaakverbeteraars - Elektrische energie (vroeger: windenergie, watermolen), warmte- energie (oven) Keuzen Criteria: smaak, houdbaarheid, cultuur (zuurdesem), massa, vorm (stokbrood, blok, rond) Waarom past dit binnen het biochemisch toepassingsgebied? - We werken met plantaardig materiaal (granen) en gist. - Bij het maken van het deeg grijpen er stofomzettingen plaats. We kunnen dit waarnemen aan de hand van het rijzen van de deeg. - Bij het bakken grijpen er stofomzettingen plaats. We kunnen dit waarnemen door de kleurverandering (van grijswit naar bruin) en door de aangename geur (versgebakken broodgeur). Opmerking: het bakken van gistwafels is een alternatief. 8.2 Voorbeeld 2: yoghurt maken Technisch proces - Van probleem tot ontwerp: verschillende verwerkingstemperaturen onderzoeken, verschillende melksoorten (gepasteuriseerde, gesteriliseerde) onderzoeken - Maken: met yoghurtmachine (bloemetjes) zelf yoghurt maken - In gebruik nemen en evalueren smaaktests, eventueel bijsturen van proces Technische systemen - yoghurtmachine Hulpmiddelen - Grondstoffen: melk, bloemetjes - Elektrische energie Keuzen Criteria: smaak, hoeveelheid Waarom past dit binnen het biochemisch toepassingsgebied? - We werken met melk (product afkomstig van dieren) en micro-organismen (aanwezig op de bloemetjes). - Bij het fermenteren van de melk treden er stofomzettingen op. We kunnen dit waarnemen door de smaakverandering.
Wereldoriëntatie - Natuur Wereldoriëntatie - Techniek Geschatte lesduur Hoofdstuk 1.2. Nuttige microben benadrukt dat niet alle
Wereldoriëntatie - Natuur Algemene vaardigheden: 1.1 & 1.2 Levende en niet-levende natuur: 1.3 & 1.5 Wereldoriëntatie - Techniek 2.16* Geschatte lesduur 50 minuten Hoofdstuk 1.2. Nuttige microben benadrukt
Nadere informatieVerpakken Conserveren VW41
Verpakken Conserveren VW41 Vorige keer Wat hebben we al gedaan? Deze week Soorten bederf Voedselinfectie en voedselvergiftiging Pathogene micro-organsimen Conserveringstechnieken Verpakkingsproces Als
Nadere informatieHerhaling leerstof / maatwerk. Les Voeding en vertering (Voedselproductie, bacteriën en schimmels Etiketten en achtergrondinformatie)
Herhaling leerstof / maatwerk Les Voeding en vertering (Voedselproductie, bacteriën en schimmels Etiketten en achtergrondinformatie) Algemeen: Lees onderstaande tekst en uitleg door en beantwoord de vragen
Nadere informatieEetbaarSoest - Workshop Fermenteren 23 Jan 2016, G. Christiansson, EetbaarSoest & IVN Eemland Duurzaamheid
EetbaarSoest - Workshop Fermenteren 23 Jan 2016, G. Christiansson, EetbaarSoest & IVN Eemland Duurzaamheid Fermenteren = Voedsel te laten verbeteren door micro-organismen (bacteriën, schimmels). Wilde
Nadere informatieInspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek
Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek Biotechniek Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek Life sciences
Nadere informatie5,4. Antwoorden door een scholier 913 woorden 31 januari keer beoordeeld. Basisstof 1; voedselproductie
Antwoorden door een scholier 913 woorden 31 januari 2003 5,4 145 keer beoordeeld Vak Biologie Basisstof 1; voedselproductie Opdr1 1. Door bacteriën wordt de melk zuur. 2. In de koelkast planten bacteriën
Nadere informatieVoedsel bewaren. Lesinfo. 1.1. Doelstelling. 1.2. Benodigdheden. 1.3. Inleiding
Lesinfo Voedsel bewaren 1.1. Doelstelling De kinderen aantonen dat het belangrijk is om voedsel op de juiste manier te bewaren en een verband kunnen leggen tussen voedingsmiddelen en de geschikte bewaarmethode.
Nadere informatieMicro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen?
Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen Deze kaart gaat over micro-organismen. Microorganismen zitten in voedsel. Als je voedsel bereidt is het belangrijk om te weten wat micro-organismen
Nadere informatieConfituur maken (oriëntatie)
Confituur maken (oriëntatie) Recept 1. Recept 2. Werkwijze Ingrediënten Hoeveelheid Maateenheid Seizoensfruit 500 gram Suiker 500 gram 5 minuten Confituur maken (oriëntatie) 2. Werkwijze 1. Recept 2. Werkwijze
Nadere informatieSamenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei keer beoordeeld. Scheikunde
Samenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei 2016 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Par 4.1 voedsel Voedsel is leven Een deel van je voeding wordt in je lichaamscellen verbrand.
Nadere informatiekleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en en ontwikkelingsdoelen techniek
1 kleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en ontwikkelingsdoelen techniek 2 Ontwikkelingsdoelen techniek Kleuteronderwijs De kleuters kunnen 2.1
Nadere informatieBiotechnologie vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 20 December 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73574 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieBewaren van voedsel. Biotechniek
Bewaren van voedsel Biotechniek Vraag 1 Additieven of E-nummers zijn stoffen die opzettelijk aan voedingsmiddelen worden toegevoegd. Om welke reden? Technologisch (bewaring) Organoleptisch (smaak, geur
Nadere informatieLES 10 MICRO-ORGANISMEN C: SCHIMMELS EN GISTEN / Borrelballetjes maken
VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN LES 10 MICRO-ORGANISMEN C: SCHIMMELS EN GISTEN / Borrelballetjes maken INLEIDING De vorige les ging over verschillende vormen en soorten bacteriën. In deze les staan
Nadere informatieBAKWORKSHOP. Lekker brood smaakt naar vroeger, niet naar gisteren. Bakworkshop
BAKWORKSHOP Lekker brood smaakt naar vroeger, niet naar gisteren. SOORTEN BLOEM EN MEEL Bloem Met bloem wordt wit meel aangeduid. Bij bloem worden de zemel en de kiem van de graankorrel voor het malen
Nadere informatieIndeling van de groenten.
Hoofdstuk 12 Indeling van de groenten. 1. De groenten indelen volgens hun plantendeel. 2. Opsommen hoe we de voedingswaarde zoveel mogelijk behouden. 3. Manieren opnoemen om de celstof beter verteerbaar
Nadere informatieSchuilt er een onderzoeker in jou?
Schuilt er een onderzoeker in jou? Bijlage: Lesdoelen en leerplandoelen INHOUD 1 Eerste kennismaking met Inagro en zijn activiteiten... 3 1.1 Lesdoelen... 3 1.2 Leerplandoelen... 3 1.2.1 Leerplan wereldoriëntatie
Nadere informatieGetsie...bedorven! Bederf. Micro-organismen en hygiëne. Kies de juiste namen bij de tekeningen
Getsie...bedorven! Bederf Laat enkele producten bederven. Dit zijn: vochtig sneetje brood op een schoteltje onder een bekerglas een beetje melk in een open bekertje in het lokaal een stukje vlees op een
Nadere informatieVoedsel. kweek, productie en vertering. mbo
Voedsel kweek, productie en vertering mbo Microben en voedsel zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In de landbouw worden voedselgewassen constant bedreigd door ziekteverwekkers. Maar zonder microben
Nadere informatie1. Belang Hygiënecode
1. Belang Hygiënecode 1. Waarom wordt er in de slagerij met een Hygiënecode gewerkt? Om op een structurele manier hygiënisch en veilig met voedsel te werken. Om mensen te leren om gezonder en gevarieerder
Nadere informatieBEWAREN VAN GROENTEN EN FRUIT LEERPLANNEN EN EINDTERMEN LES WETENSCHAPPEN
BEWAREN VAN GROENTEN EN FRUIT LEERPLANNEN EN EINDTERMEN A. Gesubsidieerd vrij onderwijs LES WETENSCHAPPEN 1. VVKSO Leerplan 3 e graad secundair onderwijs TSO TV Biotechnische Wetenschappen LICAP Brussel-
Nadere informatieworkshop Wie Wat Bewaart
workshop Wie Wat Bewaart Wetenschappelijk thema: voortschrijdend inzicht Elk van de vier workshops van De Jonge Akademie on Wheels heeft een wetenschappelijk thema, waarmee belangrijke algemene aspecten
Nadere informatieOpstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie?
Opstel door B. 1149 woorden 6 maart 2013 8 2 keer beoordeeld Vak Methode ANW ANW Actief Inleiding Wat is biotechnologie? Het begrip biotechnologie omvat alle methodes waarbij organismen gebruikt worden
Nadere informatieAantekeningen Hoofdstuk 1: Vier rijken Vergelijken KGT
Aantekeningen Hoofdstuk 1: Vier rijken Vergelijken KGT 1.1 De tuin 1 Wat leeft er in een tuin? Organismen: dit zijn levende wezens zoals, planten, dieren, mensen, bacteriën en schimmels. Levenskenmerken:
Nadere informatieDROGEN ALS BEWAARMETHODE
DROGEN ALS BEWAARMETHODE lezing Groei & Bloei 13 september 2017 Mariëlle Horsten en Olga Kroes EVEN VOORSTELLEN EVEN VOORSTELLEN Mariëlle Horsten Olga Kroes OVERVLOEDIGE OOGST o Meer gezaaid dannodigdi
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL 2004
Bijlage VMBO-GL en TL 2004 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL BIOLOGIE VBO-MAVO-D Deze bijlage bevat informatie. 400009-1-586-543b BIOTECHNOLOGIE INFORMATIE 1 OUDE TECHNIEKEN Al eeuwen gebruiken mensen organismen
Nadere informatiePROEFVERSIE HOCUS POCUS... BOEM DE CHEMISCHE REACTIE. WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3
HOCUS POCUS... BOEM VERSIE PR O EF DE CHEMISCHE REACTIE WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3 14/04/16 20:53 HOOFDSTUK 1 CHEMISCHE REACTIES EN FYSISCHE VERSCHIJNSELEN 1.1 Chemische reactie en fysisch verschijnsel
Nadere informatieBig Ideas Great STEM. Katrien Strubbe
+ Big Ideas Great STEM Katrien Strubbe (Natuur)wetenschappen: doelen 2 Natuurwetenschappen geven leerlingen een fundamenteel en duurzaam inzicht in de structuren en processen die de mens, de natuur en
Nadere informatieSchimmels eten A B C A B C
Schimmels eten we iedere dag. Dit betekent niet dat ons eten altijd beschimmeld is zoals de nectarines hieronder, want die hebben hun beste tijd gehad. Maar om brood, bier of wijn te maken hebben we schimmels
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-KB 2004
Examenopgaven VMBO-KB 2004 tijdvak 1 maandag 24 mei tijdsduur voor het gehele examen 09:00 11:00 LANDBOUW EN NATUURLIJKE OMGEVING VERWERKING AGRARISCHE PRODUCTEN CSE KB Het examen Landbouw en natuurlijke
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Een collage maken 6
Inhoud Voorwoord 5 Een collage maken 6 1 Gezond en veilig voedsel maken en bewaren 11 1.1 Eten koken en bewaren 11 1.2 Schoon en veilig werken in de keuken 16 1.3 Machines in de keuken 21 1.4 Langer houdbaar
Nadere informatieLeerlingen maakten reeds kennis met het toepassingsgebied biochemie. De leerlingen hebben al analyserend en onderzoekend gewerkt.
Doelgroep Leerlingen maakten reeds kennis met het toepassingsgebied biochemie. De leerlingen hebben al analyserend en onderzoekend gewerkt. Lesdoelen De leerlingen kunnen omschrijven wat een schimmel is
Nadere informatieendotherme reactie met soda
endotherme reactie met soda 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we temperaturen behalen onder de nul graden Celsius m.b.v. dinatriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Endo-energetisch
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-BB 2004
Examenopgaven VMBO-BB 2004 tijdvak 2 woensdag 23 juni 09:00-10:30 uur LANDBOUW EN NATUURLIJKE OMGEVING VERWERKING AGRARISCHE PRODUCTEN CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit
Nadere informatieLES 9 MICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN Wraps maken
VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN LES 9 MICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN Wraps maken INLEIDING De komende lessen gaan over micro-organismen. In deze les gaan we in op bacteriën. De lessen hierna kijken
Nadere informatieBij de beschrijving van de kerncomponent technisch systeem komen de termen scheikundig en biologisch expliciet voor.
TECHNIEK Bichemie, een buitenbeentje in de les techniek? Uit de vele cntacten met de leraren techniek, tijdens naschlingen f p het werkveld, blijkt dat het niet eenvudig is m geschikte prjecten vr het
Nadere informatieDe Oude Kaasmakerij. Algemeen
Lesbrief De Oude Kaasmakerij Algemeen Deze lesbrief is opgemaakt voor het lager onderwijs. Voor leerlingen uit eerste, tweede en derde graad van het basisonderwijs werd een specifieke rondleiding uitgewerkt
Nadere informatieDe technologie. 1. Kneden. De temperatuur van het deeg. 2. Rijzen. De rol van de gist. 3. Bakken
De technologie 1. Kneden De temperatuur van het deeg 2. Rijzen De rol van de gist 3. Bakken Als we met 4 eenvoudige grondstoffen (water, bloem, gist en zout) zoveel verschillende soorten producten kunnen
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde havo
Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2
Nadere informatieSecundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen
Eindtermen educatief project Korstmossen, snuffelpalen van ons milieu 2 de en 3 de graad SO Secundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen I. Gemeenschappelijke
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-GL 2004
Examenopgaven VMBO-GL 2004 tijdvak 1 maandag 24 mei 09:00 11:00 uur LANDBOUW EN NATUURLIJKE OMGEVING VERWERKING AGRARISCHE PRODUCTEN CSE GL Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde havo
Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kennis
Nadere informatieWe leggen we de verschillende oorspronkelijke technieken uit en tonen we in de praktijk hoe we dit vandaag kunnen doen.
Workshop bewaren van groenten Het inmaken en bewaren van de soms overvloedige oogst is heerlijk om te genieten in de donkere wintermaanden. Vooral het fermenteren van groenten is nu weer hip. Deze manier
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen,
Nadere informatieProductinformatie: Melk en melkproducten. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Wat is melk?
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over de eigenschappen van melk. We vertellen je waarvoor je melk en melkproducten kunt gebruiken. Ook kom je meer te weten over de verschillende soorten melk
Nadere informatieScheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid
Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren
Nadere informatieEindtermen Natuurwetenschappen. Voor de eerste graad van het secundair onderwijs.
Voor de eerste graad van het secundair onderwijs. 11 januari 2010 MOTIVERING VOOR HET INDIENEN VAN VERVANGENDE EINDTERMEN NATUURWETENSCHAPPEN Een belangrijk onderscheid tussen de door de Vlaamse regering
Nadere informatieHOOFDSTUK 1 AARDAPPELEN 15 1.1. Wat zijn aardappelen? 15 1.2. Nachtschade-achtigen 15 1.3. Het groeiproces 15 1.4. Aardappelteelt 16 1.5. Het bewaren van aardappelen 16 1.6. Kookeigenschappen 17 1.7. Voedingswaarde
Nadere informatieWat zijn biogene aminen?
Biogene aminen Wat zijn biogene aminen? Biogene aminen zijn stoffen die van nature voorkomen in plantaardige en dierlijke producten. Ze komen ook van nature in het menselijk lichaam voor. Het zijn stoffen,
Nadere informatieBIOTOOPSTUDIE HET BOS
BIOTOOPSTUDIE HET BOS DOELEN Met dit educatief pakket, ontwikkeld door de natuur- en milieueducatie dienst van de Provincie West-Vlaanderen worden belangrijke doelen en leerplandoelstellingen bereikt in
Nadere informatieAntwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling
Antwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling Antwoorden door een scholier 1478 woorden 16 februari 2009 5,6 56 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk
Nadere informatieCellen aan de basis.
Cellen aan de basis. Cellen aan de basis In het thema cellen aan de basis vinden we twee belangrijke thema s uit biologie voor jou terug. 1. Organen en cellen (thema 1 leerjaar 3) 2. Stofwisseling (thema
Nadere informatieINSTRUCTIEKAART GROEPJES TECHNIEK IN HET BASISONDERWIJS DE FIETSBEL. Opdracht 1: Beantwoord mondeling deze strategische vragen in je groepje.
INSTRUCTIEKAART GROEPJES TECHNIEK IN HET BASISONDERWIJS DE FIETSBEL Opdracht 1: Beantwoord mondeling deze strategische vragen in je groepje. 1. Wat is het? Hoe heet het? 2. Waarvoor wordt het gebruikt?
Nadere informatieWAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?
WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:
Nadere informatieVerteren en fermenteren. havo/vwo 3-4
Verteren en fermenteren havo/vwo 3-4 Bij onze spijsvertering en voedselproductie spelen microben een belangrijke rol. Het gebruik van microben om voedsel te maken, heet fermentatie. Veel van ons eten en
Nadere informatieBrew a better Breezer
Brew a better Breezer Workshop Woudschoten Conferentie Sonja Isken / Marieke Beijer Levensmiddelenmicrobiologie Biotechnologie Wageningen Universiteit Workshop - Brew a better breezer Breezer Levensmiddelenfermentaties
Nadere informatieScheikundige begrippen
Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties
Nadere informatieFederaal Agentschap voor de Veiligheid. van de Voedselketen
Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Lieve Busschots Directeur Communicatie FAVV 23/11/2013 1 VEILIG VOEDSEL UW ZORG ONZE
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen,
Nadere informatieWaarom is bioverwerking anders dan gangbaar?
Waarom is bioverwerking anders dan gangbaar? 1/ Zowat alle voedingsmiddelen zijn in biologische kwaliteit te verkrijgen, hoewel basis- en seizoensproducten weliswaar gemakkelijker te vinden zijn dan exotische
Nadere informatieGelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO
Gelijkwaardig verklaarde eindtermen natuurwetenschappen Voor de tweede graad ASO Federatie Steinerscholen Vlaanderen v.z.w. Gitschotellei 188 2140 Borgerhout Februari 2013 Gelijkwaardig verklaarde eindtermen
Nadere informatieBEWAREN VAN GROENTEN EN FRUIT OPDRACHTENFICHE 1 HOE MICRO-ORGANISMEN TE SLIM AF ZIJN?
BEWAREN VAN GROENTEN EN FRUIT OPDRACHTENFICHE 1 HOE MICRO-ORGANISMEN TE SLIM AF ZIJN? Opdracht 1: Hoe groeien micro-organismen? Aan de hand van onderstaande proefjes met gedroogde erwten zal je te weten
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. Alternatieve brandstoffen
Afsluitende les Leerlingenhandleiding Alternatieve brandstoffen Inleiding Deze chemie-verdiepingsmodule over alternatieve brandstoffen sluit aan op het Reizende DNA-lab Racen met wc-papier. Doel Het Reizende
Nadere informatieEffectieve Micro-organismen. De praktijk van het maken van bokashi
Effectieve Micro-organismen De praktijk van het maken van bokashi De bokashi-emmer De emmer kan luchtdicht worden afgesloten. Onderin zit een rooster, waardoor de GFT niet op de bodem kan komen. Daar wordt
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 1 Examen
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 1 Examen Samenvatting door een scholier 1780 woorden 5 maart 2007 7,6 47 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Vier rijken vergelijken Samenvatting 1.1 1) Wat leeft
Nadere informatieMICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN
Naam: Klas: VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN MICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN INLEIDING De komende lessen gaan over micro-organismen. In deze les gaan we in op bacteriën. De lessen hierna kijken we ook
Nadere informatieWAT IS GENETISCHE MODIFICATIE?
SPREEKBEURT OF WERKSTUK WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE? Hier vind je informatie voor een spreekbeurt of werkstuk over genetische modificatie. De informatie is ingedeeld in stappen. Dit zijn de verschillende
Nadere informatieMonitoring dranken en tussendoortjes op school 2018 Samenvatting resultaten
Monitoring dranken en tussendoortjes op school 2018 Samenvatting resultaten Naar aanleiding van de engagementsverklaring rond dranken en tussendoortjes op school Vlaams Instituut Gezond Leven Gustave Schildknechtstraat
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen
Nadere informatieWereldoriëntatie - Natuur Wereldoriëntatie - Techniek Geschatte lesduur
Wereldoriëntatie - Natuur Algemene vaardigheden: 1.1 Levende en niet-levende natuur: 1.3 & 1.5 Gezondheid: 1.17-1.19 Wereldoriëntatie - Techniek 2.16* Geschatte lesduur 50 minuten Het thema Verspreiding
Nadere informatieSCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020
SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2020 Versie: 2 april 2019 De vakinformatie is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens
Nadere informatieEFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN (EM) voor een gezonde bodem, plant, dier en leefomgeving
EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN (EM) voor een gezonde bodem, plant, dier en leefomgeving INHOUD HOE WERKEN EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN?.......................................................... 4 HOE ZIJN
Nadere informatie1. In welke 4 rijken worden organismen ingedeeld? 3. wat is de functie van de celkern in een cel?
Antwoorden door een scholier 1487 woorden 13 januari 2013 6 184 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 4 Ordenen 1 t/m 5 Opdracht 2 1. In welke 4 rijken worden organismen
Nadere informatieHoe voorzagen onze voorouders eten in de winter? Welke bewaartechnieken kennen jullie?
Start: maken van melkwei Yogurth (vb van Zuiver zuivel) vochtige neteldoek zeef kom Neteldoek moet fijne gaten hebben zodat er geen yogurth door komt. Maar ook niet te fijn zodat het goed doorlekt. Natmaken
Nadere informatieBeste KOOK-OOK klant!
Beste KOOK-OOK klant! Waarom maakt KOOK-OOK gebruik van biologisch vlees? Naast dat het dier een beter leven heeft gehad, is de samenstelling van biologisch vlees veel beter voor onze gezondheid. Biologisch
Nadere informatieMicro-organismen kweken en bekijken. Zelf bacteriën kweken. Benodigdheden. Werkwijze. Ziek van virussen?
Micro-organismen kweken en bekijken Zelf bacteriën kweken Je gaat zelf bacteriën kweken. Benodigdheden twee lege petrischaaltjes met daarop je naam, klas en datum brander en lucifers vloeibare voedingsbodem
Nadere informatieJesse Hartman Mark Sportel Klas: MTL1B. Voedselbederf
Inhoudsopgave Oorzaken van voedselbederf... 2 Chemische omzetting... 3 Micro-organismen... 4 Fysische besmetting... 5 Oorzaken van voedselbederf Chemische omzetting Hiermee wordt de situatie bedoeld dat
Nadere informatieHoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting door K. 1077 woorden 22 maart 2016 6,1 9 keer beoordeeld Vak Scheikunde Impact 3 vwo Scheikunde hoofdstuk 1 + 2 Paragraaf 1: Stoffen bijv. Glas en hout,
Nadere informatieLES 1: WAT IS VAP? / Appelflappen maken
Naam: Klas: VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN LES 1: WAT IS VAP? / Appelflappen maken INLEIDING Wat betekenen de letters V A P? Wat doe je bij het vak VAP? Welke hulpmiddelen gebruik je bij dit vak,
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Inhoud
Inhoud Voorwoord 5 1 Gezond en veilig voedsel maken en bewaren 9 1.1 Eten koken en bewaren 9 1.2 Een ongeluk zit in een klein hoekje 18 1.3 Machines in de keuken 18 1.4 Langer houdbaar maken, maar hoe?
Nadere informatieLeerlingenhandleiding
Leerlingenhandleiding Afsluitende module Alternatieve Brandstoffen - Chemie verdieping - Ontwikkeld door dr. T. Klop en ir. J.F. Jacobs Op alle lesmaterialen is de Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel-Gelijk
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11109 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/403948, houdende
Nadere informatieAansluiting op het actuele curriculum (2014)
Aansluiting op het actuele curriculum (2014) De verschillende modules van GLOBE lenen zich uitstekend om de leerlingen de verschillende eindtermen en kerndoelen aan te leren zoals die zijn opgesteld door
Nadere informatieNaam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken
Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Wat zijn voedingsstoffen Voedingsstoffen zijn stoffen die je nodig hebt om te lopen, te denken enz. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen. 1. eiwitten (vlees, peulvruchten.
Nadere informatieOpdracht 1 Deze opdracht doe je in de klas en kun je niet hier nakijken.
Thema 4 Opdracht 1 Deze opdracht doe je in de klas en kun je niet hier nakijken. Opdracht 2 1. bacteriën schimmels planten dieren 2. Kenmerken van cellen, namelijk of de organismen cellen hebben met celkernen,
Nadere informatieEr zijn zes groepen voedingsstoffen: eiwitten, koolhydraten, vetten, water, mineralen en vitamines.
Samenvatting door een scholier 2153 woorden 12 december 2006 5,7 614 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 2 Voeding en Vertering Basisstof 1 Woordenlijst: Voedingsmiddelen: voedingsmiddelen
Nadere informatieWaar leven is, zijn ook Enzymen
Waar leven is, zijn ook Enzymen De verschillende functies van de Enzymen zijn ontelbaar veelzijdig, net zo als bij Microorganismen, maar Enzymen zijn geen Micro organismen. Het betreft hier dus geen levende
Nadere informatieSTUDIEGEBIED CHEMIE (tso)
(tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen Derde graad Techniek-wetenschappen Studierichting Techniek-wetenschappen de graad Een woordje uitleg over de studierichting... Logisch denken Laboratoriumwerk
Nadere informatieEindtermen Techniek De leerlingen onderzoeken waarneembare eigenschappen van courante materialen en grondstoffen i.f.v. een technisch proces.
Eindtermen Techniek Inzicht ontwikkelen in technische systemen en processen en hun relatie tot verschillende technologische domeinen en tot andere domeinen (wetenschappen, wiskunde ). 6.35 De leerlingen
Nadere informatieVERNIEUWD STUDIEAANBOD VAN HET 1 STE LEERJAAR A 2014-2015
VERNIEUWD STUDIEAANBOD VAN HET 1 STE LEERJAAR A 2014-2015 WIJZIGINGEN STUDIEAANBOD 1 STE LEERJAAR A Waarom? interesse talenten observatie oriënteren 2 STUDIEAANBOD 2013-2014 1 STE LEERJAAR A Agro- en biotechnieken
Nadere informatieBasiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie (MO)
RLLL-RLLL-EXT-ADV-007bijl5 Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie (MO) Opleiding Mobiliteit (MO 3) AO BE 22 (Ontwerp) Versie {1.0} (Ontwerp) Pagina 1 van 9 Inhoud Vlaams Ministerie van Onderwijs
Nadere informatieWICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 25 3910 NEERPELT. Tel. +32 11 64 07 01 Fax +32 11 64 41 46. info@shn.be www.shn.be www.wico.
STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD 0-0 WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 5 90 NEERPELT Tel. + 6 07 0 Fax + 6 6 info@shn.be www.shn.be www.wico.be STUDEREN IN DE DERDE GRAAD VAN HET ASO Het doel van het
Nadere informatieKoken in Q de party wok ten huize met de voedingsdriehoek. van...
Koken in Q de party wok ten huize met de voedingsdriehoek van... Quiche Quiz over de voedingsdriehoek Greet Lybaert (Diëtiste) Polenstraat 169a 9940 Sleidinge Tel: 09/357.60.86 www.mamagreet.be www.greetlybaert.be
Nadere informatieTSO. Chemie (istem) Derde graad
TSO Chemie (istem) Derde graad Chemie (istem) LESSENTABEL Vak Type 5e jaar 6e jaar Katholieke godsdienst AV 2 2 Aardrijkskunde AV 1 1 Analytische chemie en labo TV 6 6 Biochemie en labo TV - 2 Chemische
Nadere informatieThema 2 Materiaal uit de natuur
Naut samenvatting groep 6 Mijn Malmberg Thema 2 Materiaal uit de natuur Samenvatting Drie maal water Water kan veranderen van ijs in waterdamp. En waterdamp en ijs kunnen weer veranderen in water. Water
Nadere informatieGratis E-book Wijn maken druivenwijnmaken.nl
Gratis E-book Wijn maken druivenwijnmaken.nl Hoe maak je wijn? Op de volgende pagina s leer je stap voor stap wijn maken van druiven. Zelf doe ik dit nu al 17 jaar, in begin met wisselend succes, maar
Nadere informatieZ U U R D E S E M C A S P E R A N D R É L U G G & M A R T I N I V A R H V E E M F J E L D Zuurdesem indd :37
ZUURDESEM C A S P E R A N D R É L U G G & M A R T I N I V A R H V E E M F J E L D B L A D Z I J D E 10 19 20 37 38 79 Voorwoord door Eke Mariën... 11 Tips van de bakker... 12 H O O F D S T U K BLOEM, W
Nadere informatieLesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist)
Lesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist) Klas: 3 e graad basisonderwijs Leervak: WO Technologie - Maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssectoren
Nadere informatieMAATREGELEN KIEMARME VOEDING
MAATREGELEN KIEMARME VOEDING Mocht u, na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, aarzel dan niet om telefonisch contact op te nemen met de verantwoordelijke diëtiste: Martine Blomme: 02 476 34 99
Nadere informatie