Synergie tussen MIRT projecten: synergie in de directe en indirecte effecten

Transcriptie

1 3 - van den Burghweg CS Delft Postbus GA Delft T (088) F (088) dvsloket@rws.nl dvs Synergie tussen MIRT projecten: synergie in de directe en indirecte effecten Contactpersoon Sytze Rienstra/Bas Turpijn T / Conclusies en aanbevelingen Doel van het bundelen van projecten tot een gebiedsgericht project is om synergie-effecten te creëren, waardoor het nut van het integrale project groter is dan de som van de deelprojecten. De synergie tussen projecten betreft in eerste instantie directe effecten: zo nemen bijvoorbeeld door een betere infrastructuur de grondopbrengsten van woningbouw en bedrijfslocaties toe, door de aanleg van groen neemt de waarde van woningen toe. Ook bij de indirecte effecten kan er synergie ontstaan. Bij de arbeidsmarkt kan dit als meerdere deelprojecten bijdragen aan het oplossen van hetzelfde regionale arbeidsmarktknelpunt. Dit effect zal evenals bij infrastructuur waarschijnlijk beperkt in omvang zijn. De belangrijkste synergie valt te verwachten in het vestigingsklimaat, als een project meerdere knelpunten oplost. Dit is met name van belang bij projecten met een internationale uitstraling. Bij gebiedsgerichte projecten ontstaan typen directe effecten op bijvoorbeeld de grondmarkt, die bij een sectoraal infrastructuurproject als indirecte effecten tellen. Er treedt daarmee een (gedeeltelijke) verschuiving op van indirecte naar directe effecten. Vanwege deze verschuiving en mede doordat ook het bepalen van directe effecten nog in de kinderschoenen staat, bevelen we aan dat MIRT projecten zich primair richten op directe effecten. Pas als deze effecten goed bepaald zijn, kan bepaald worden of verder onderzoek naar indirecte effecten zinvol is. Het lijkt aannemelijk dat de additionele indirecte effecten relatief niet groter zijn dan bij infrastructuur (0-30%). Bijlage(n) - Aanleiding Het MIRT bevat twee typen projecten: sectorale en gebiedsgerichte projecten. Sectorale projecten omvatten één project (een nieuwe weg), gebiedsgerichte projecten bestaan uit integraal samenhangende deelprojecten. Dit gaat dan meestal om combinaties van infrastructuur (wegen, OV, haven, vaarweg), woningbouwlocaties, bedrijventerreinen, groen- en recreatiegebieden en/of water (berging, kering). Doel van het uitvoeren van gebiedsgerichte projecten is om synergie te creëren, waardoor de totale projectopbrengsten groter zijn. Deze notitie gaat in op de vraag hoe deze synergie tot stand komt bij zowel de directe als indirecte effecten. Pagina 1 van 5

2 Synergie ontstaat als het nut van een integraal project groter is dan de optelsom van twee afzonderlijke projecten. Typen synergie-effecten Een gebiedsgericht project bestaat bijvoorbeeld uit zowel infrastructuur als een bedrijventerrein. Deze scopewijziging betekent dat er een breder scala aan effecten in de KBA opgenomen wordt. Synergie-effecten treden vervolgens op in alle drie typen KBA effecten: de directe, indirecte en (alleen in specifieke gevallen) externe effecten. Definitie directe, indirecte en externe effecten Direct effect: bedoeld effect waar het project zich primair op richt (bij infrastructuur: bereikbaarheid, bij bedrijventerreinen en woningen: grondopbrengsten, bij recreatieterrein: waardering recreatie etc.) Indirect effect: een tweede orde effect op andere aspecten (bijvoorbeeld: arbeidsmarkt, vestigingsklimaat). Externe effecten: effecten op derden (bijvoorbeeld: milieu en veiligheid). Tabel 1 Indicatief overzicht belangrijkste directe en indirecte baten deelprojecten Direct Indirect Extern Infrastructuur Reistijdwinsten Betrouwbaarheid Reis- en transportkosten Woningbouw Grondopbrengsten Surplus sociale woningbouw Arbeidsmarkt Woningen, bedrijventerreinen Agglomeratie-, schaalvoordelen Belastingeffecten (accijnzen) Arbeidsmarkt Bedrijventerreinen Grondopbrengsten Arbeidsmarkt Agglomeratie-, schaalvoordelen (elders in regio) (elders in regio) Groen-, recreatie Water NB Gebruikswaarde Bestaanswaarde (woningprijzen) Afname overlast, schade Waterkwaliteit Gebruikswaarde De precieze effecten hangen mede af van de specifieke invulling van een project Milieu (geluid, emissies) Veiligheid Natuur Milieu Natuur Kwaliteit landschap Pagina 2 van 5

3 Verschuiving van indirecte naar directe effecten Uit de tabel blijkt dat bepaalde typen effecten op bijvoorbeeld de woningen bedrijvenmarkt bij infrastructuur een indirect effect zijn, terwijl dit bij woningbouw en bedrijventerreinen directe effecten zijn. Stel bijvoorbeeld dat door een sectoraal infrastructuurproject internationale activiteiten aangetrokken worden. Er ontstaat een indirect effect dankzij hogere grondopbrengsten doordat meer terreinen ontwikkeld kunnen worden en de hogere productiviteit van deze activiteiten die neerslaat in de grondprijs. Als er sprake is van een gebiedsgericht project met een bedrijventerrein of kantorenlocatie, dan zijn deze extra grondopbrengsten een direct effect. Tabel 2 Internationale activiteiten: Een voorbeeld van omslaan indirect naar direct effect Sectoraal: aanleg weg Gebiedsgericht: weg + kantoren Indirect effect Direct effect Toename grondopbrengsten door hogere productiviteit Toename grondopbrengsten door hogere productiviteit Ook kunnen aspecten als kwaliteit landschap, natuur en milieu bij infrastructuur externe effecten betreffen, terwijl het bij groen- en waterprojecten om directe effecten gaat. Op de externe effecten gaan we hier niet verder in, aangezien daar alleen in specifieke gevallen sprake is van synergie. Synergie bij de directe effecten In een gebiedsgericht project hebben deelprojecten invloed op elkaar: als dat niet zo is, is er inhoudelijk gezien geen reden een project integraal te analyseren. Ook is er dan geen gevaar van dubbeltellen. Deze synergie vindt zo het eerst en meest plaats bij de directe effecten. De realisatie of uitbreiding van infrastructuur maakt bedrijventerreinen, woningen en recreatieterreinen beter bereikbaar, waardoor ze meer effect hebben. Groen heeft een positief effect op het woongenot en waterberging leidt tot een hoger niveau van veiligheid en minder kans op overlast. Hierdoor worden bedrijven en woningen meer waard, hetgeen tot uitdrukking komt in de hogere grondprijzen van deze projecten. In een eenvoudig figuur ziet dit er als volgt uit. Als alleen infrastructuur aangelegd wordt, ontstaan de baten conform A, bij een ruimtelijke ontwikkeling ontstaan de baten B. Als het project integraal wordt uitgevoerd ontstaat door de synergie de extra baten C. Pagina 3 van 5

4 Infra Ruimtel. ontw. A C B Figuur 1 Synergie tussen 2 projecten Wel is het van belang niet dubbel te tellen. Als bijvoorbeeld aan de inwoners van nieuwe woningen reistijdwinsten van infrastructuur toegerekend worden, ontstaat een dubbeltelling met de grondprijzen die betaald worden voor nieuwe woningbouwlocaties. Ditzelfde geldt voor groenprojecten die de waarde van nieuwe woningen beïnvloeden. In bovenstaand figuur moet C dus 1x meegeteld worden, niet twee keer. Synergie bij de indirecte effecten Infrastructuur leidt tot een aantal mogelijke indirecte effecten die extra meegeteld mogen worden in de KBA. Zoals uit bovenstaande tabel blijkt, hebben ook andere mogelijke deelprojecten indirecte effecten. Hierbij is het van belang te bedenken dat ook in het nulalternatief (oftewel: de situatie dat het project niet wordt uitgevoerd) gewoond en gewerkt wordt: nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zullen daarom vooral leiden tot een andere ruimtelijke verdeling. Arbeidsmarkt: de nieuwe ruimtelijke verdeling kan leiden tot een betere match op de arbeidsmarkt (aanbod en vraag ruimtelijk dichter bij elkaar), maar ook tot het omgekeerde effect. Deze effecten zijn beperkt in omvang, omdat de arbeidsmarkt zeker voor hoger opgeleiden grotendeels in evenwicht is. Schaal- en agglomeratievoordelen: deze kunnen ontstaan als een bepaald cluster van activiteiten geaccommodeerd wordt. Echter, voor bedrijven die zich op het nieuwe terrein vestigen is dit al opgenomen in de grondprijs. Het extra effect heeft dan betrekking op de overige bedrijven in de regio. : veel keuze heeft nut: als er meer aanbod komt kunnen consumenten een type product kiezen dat beter past bij hun voorkeuren. Door lagere transportkosten kunnen aanbieders die verder weg gevestigd zijn hun producten aanbieden. Door verspreide bedrijventerreinen kan dit effect versterkt worden, als het omgekeerde het geval is wordt dit effect afgezwakt. : dit bestaat uit een veelvoud aan factoren, als de bereikbaarheid, de beschikbaarheid (kwalitatief, kwantitatief) van kantoren en grond, de arbeidsmarkt, het leefklimaat etc. Als er in een regio meerdere duidelijke knelpunten zijn, leidt alleen het oplossen van meerdere knelpunten tot een beter vestigingsklimaat, waardoor synergie ontstaat. Ook hierbij geldt dat het op nationaal niveau deels verschuivingen van activiteiten betreft en dat een deel van de effecten reeds in de grondopbrengsten opgenomen is. Vooral Pagina 4 van 5

5 als er sprake is van extra internationale activiteiten, kunnen er indirecte effecten ontstaan. Juist dit soort effecten is moeilijk aan te tonen. Belastingeffecten: door een toename van het aantal verreden kilometers ontstaat een indirect effect door extra accijnsinkomsten. Bij wijzigende vervoerstromen door ruimtelijke ontwikkelingen kan dit effect sterker of juist kleiner worden. Eerst focus op (synergie bij) de directe effecten leggen Bij KBA s voor infrastructuur is er een redelijke overeenstemming dat de (additionele) indirecte effecten beperkt zijn ten opzichte van de directe effecten: er wordt veelal een maximaal opslagpercentage van 0-30% genoemd, al kunnen deze effecten ook negatief uitvallen. Hoewel hier nog nauwelijks onderzoek naar gedaan is, lijkt er geen reden aan te nemen dat dit bij gebiedsgerichte MIRT projecten hoger is. Er is wellicht synergie bij het vestigingsklimaat en de arbeidsmarkt, maar een aantal indirecte effecten worden ook direct (bijvoorbeeld een deel van de grondopbrengsten). Aangezien het bepalen van de directe effecten van vooral niet-infrastructuur deelprojecten nog niet uitgekristalliseerd is, bevelen we aan bij MIRT projecten zich eerst te richten op de directe effecten en de synergie daartussen. Indien gewenst kan in een vervolgstadium nog naar indirecte effecten gekeken worden als daar relatief grote effecten verwacht worden. Bij diverse projecten kan het daarnaast beleidsmatig van belang zijn de herverdelingseffecten (deze geven de eventuele overheveling van welvaart tussen regio s weer) inzichtelijk te maken, ook als dat niet tot extra welvaartseffecten leidt. Pagina 5 van 5