De sterfhuisclausule begraven?

Transcriptie

1 =: UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR De sterfhuisclausule begraven? Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Handelswetenschappen Jody De Smet onder leiding van Prof. Dr. Bertel De Groote

2 =: UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR De sterfhuisclausule begraven? Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Handelswetenschappen Jody De Smet onder leiding van Prof. Dr. Bertel De Groote

3 NO PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef niet mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden. Naam student: Jody De Smet

4 Voorwoord De masterproef vormt klassiek de kers op de taart bij het afronden van een masteropleiding. Mijn keuze voor de Master Accountancy-Fiscaliteit kwam voort uit de interesses die ik reeds in tweede en derde bachelor ontwikkeld had. Het is een beslissing die ik tot op deze dag nog steeds volledig onderschrijf. De sterfhuisclausule bleek dan ook een zeer interessant onderwerp aangezien het onderwerp reeds meerdere malen in de actualiteit verscheen. Uiteraard verliep het schrijven van deze masterproef niet steeds van een leien dakje en wil ik even van de gelegenheid gebruik maken om de mensen te bedanken die me gesteund hebben bij het schrijven ervan. Zo wil ik mijn promotor Prof. Bertel De Groote bedanken om me met raad en daad bij te staan wanneer nodig en me de juiste richting uit te wijzen. Ook wil ik graag mijn ouders bedanken die me gedurende de gehele duur van mijn studies zowel financieel als mentaal steunden om te blijven volharden in wat ik deed. Een bijzonder woord van dank gaat bovendien uit naar Herman Deprouw, Mira De Varé, Laura De Bock en Timothy Debeir die de tijd wilden nemen om deze masterproef na te lezen. Mijn laatste woord van dank is gericht naar Peter Meeuwsen, hij zorgde voor meer inzicht in het onderwerp en hield me op de hoogte van de actuele gebeurtenissen. 1

5 Inhoudstafel Voorwoord... 1 Inleiding... 3 Hoofdstuk 1 Algemeen kader... 4 Deel 1 Het verblijvingsbeding...4 Deel 2 Wat is de sterfhuisclausule? Voorbeeldschets De sterfhuisclausule en haar varianten Evaluatie voordelen en nadelen van de sterfhuisclausule Hoofdstuk 2 Burgerrechtelijke analyse Deel 1 Relevantie van de kwalificatie als huwelijksvoordeel Deel 2 Wat is een huwelijksvoordeel? Uitzonderingen huwelijksvoordelen onder bezwarende titel Deel 3 Beding van ongelijke verdeling: wanneer (g)een huwelijksvoordeel? De sterfhuisclausule: een huwelijksvoordeel? Hoofdstuk 3 Fiscale analyse Deel 1 Art 5 W.Succ.: Algemeen Toepassingsvoorwaarden De sterfhuisclausule getoetst aan de toepassingsvoorwaarden Conclusie Art 5 W. Succ Deel 2 Art 2 W.Succ.: Algemeen Toepassingsvoorwaarden De sterfhuisclausule getoetst aan de toepassingsvoorwaarden Conclusie Art 2 W. Succ Deel 3 Art 7 W. Succ

6 1 Algemeen Toepassingsvoorwaarden De sterfhuisclausule getoetst aan de toepassingsvoorwaarden en het standpunt van de fiscale administratie Conclusie Art 7 W.Succ Deel 4 Art 4,3 Vl.W. Succ Algemeen Toepassingsvoorwaarden De sterfhuisclausule getoetst aan de toepassingsvoorwaarden Conclusie artikel 4,3 Vl. W. Succ Hoofdstuk 4 De sterfhuisclausule en de nieuwe anti-misbruikpaling Deel 1 Situering Wat is het gevolg van de kwalificatie als fiscaal misbruik? Wie moet het bewijs aanvoeren? De circulaires inzake de anti-misbruikbepaling Deel 2 De sterfhuisclausule begraven? Bibliografie... 64

7 Inleiding De techniek van de sterfhuisclausule is inmiddels een bekend en actueel fenomeen. Een gehuwd koppel komt door middel van een huwelijkscontract of een wijziging ervan overeen dat de huwgemeenschap bij ontbinding van het huwelijksstelsel zal worden toebedeeld aan een met naam genoemde echtgenoot. 1 Meestal wordt deze clausule dan ook opgenomen wanneer het overlijden van één der echtgenoten nakend is. In praktijk zal het sterfhuisbeding dan ook enkel worden ingeschakeld indien er een echtgenoot is waarvan vaststaat dat deze terminaal ziek is of een risicovolle operatie zal ondergaan. 2 De voordelen van de sterfhuisclausule vertalen zich zowel in civielrechtelijke als in fiscaalrechtelijke aspecten. Deze twee benaderingswijzen vormen dan ook twee belangrijke luiken binnen deze masterproef. Civielrechtelijk valt aan te voeren dat de kwalificatie als huwelijksvoordeel ervoor zorgt dat de verrijking niet aanrekenbaar is op de fictieve massa en dus niet kan onderworpen worden aan de regels van de inkorting. Maar ook fiscaal valt er heel wat in het voordeel van de sterfhuisclausule te bemerken. Aangezien het sterfhuisbeding niet op voorwaarde van overleven wordt bedongen, is ze niet belastbaar op grond van artikel 5 Wetboek der Successierechten. Althans, dat is de zienswijze die aanvankelijk bestond. De fiscale administratie is het niet steeds eens met de burgerrechtelijke en fiscaalrechtelijke kwalificatie van deze constructie en zoekt tal van manieren om de sterfhuisclausule alsnog te kunnen belasten. Als reactie op deze tegenkanting heerste er in de rechtsleer en rechtspraak in het verleden, maar ook recentelijk, een grote onrust omtrent de gebruikmaking van dit beding. De sterfhuisclausule wordt dan ook vanuit twee fronten aangevallen. Zowel vanuit de wetsbepalingen uit het wetboek der Successierechten, als via de nieuwe anti-misbruikbepaling. De centrale vraag in deze masterproef luidt dan ook: Kan men de sterfhuisclausule in de toekomst nog toepassen? of Moet men ze eerder plechtig begraven?. En meer specifiek wordt in vraag gesteld op basis van welke specifieke bepaling de administratie het beding ten onder wil laten gaan. Allereerst volgt er wat meer uitleg over de constructie zelf en daarna worden zowel het burgerrechtelijk als het fiscaalrechtelijk aspect verder uitgediept. 1 N. GEELHAND, Observations: La clause dite la mortuaire validitée et exemptée, T. Not. 2011, A. CULOT, De sterfhuisclausule bijna dood?- Noot bij Cassatie 10 december 2010, Not. Fisc. M. 2011,

8 Hoofdstuk 1 Algemeen kader Om meer inzicht te verwerven in het opzet van de sterfhuisconstructie, worden eerst de ankerbegrippen en relevante wetsartikelen rond de clausule uiteengezet. Aangezien de sterfhuisclausule zelf een variant vormt op het verblijvingsbeding is het opportuun om dit begrip nader toe te lichten en de sterfhuisclausule te kaderen. Later wordt de figuur van de sterfhuisclausule zelf besproken. Deel 1 Het verblijvingsbeding De normale gang van zaken inzake het erfrecht van de langstlevende echtgenoot werd door de wetgever ingekaderd aan de hand van artikel 745 bis, 1 B.W. en neemt volgende bewoordingen aan: Wanneer de overledene afstammelingen, geadopteerde kinderen of afstammelingen van deze achterlaat, verkrijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de gehele nalatenschap. Wanneer de overledene andere erfgerechtigden achterlaat, verkrijgt de langstlevende echtgenoot de volle eigendom van het deel van de eerststervende in het gemeenschappelijk vermogen en het vruchtgebruik van diens eigen vermogen. Wanneer de overledene geen erfgerechtigden achterlaat, verkrijgt de langstlevende echtgenoot de volle eigendom van de gehele nalatenschap. 3 Echtgenoten kunnen echter via een verblijvingsbeding of een beding van ongelijke verdeling deze klassieke werking van het Burgerlijk Wetboek aanpassen indien zij dit opportuun achten. 4 De spil achter dit beding is bepaling 1461 van het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel bepaalt het volgende: Echtgenoten kunnen overeenkomen dat de langstlevende of één hunner indien hij het langst leeft, bij de verdeling een ander deel dan de helft, of zelfs het gehele vermogen, zal ontvangen. 5 Zo kunnen echtgenoten overeenkomen dat de fractie van de eerstoverleden echtgenoot in het gemeenschappelijke vermogen tot niks wordt gereduceerd zoals dit het geval is bij het verblijvingsbeding. 6 Met de tekst van artikel 1461 BW eerste lid worden dan ook duidelijk de bedingen van ongelijke verdeling en de verblijvingsbedingen geviseerd. 7 Een echtgenoot verkrijgt een ongelijk deel wanneer hij of zij een ander deel krijgt dan de helft van het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom. 8 Een verblijvingsbeding vormt bijgevolg een voorbeeld van een verdelingsbeding. 3 Artikel 745 Bis, 1, eerste lid BW 4 K. VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, 2. 5 Artikel 1461 BW 6 Artikel 213 BW; H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Antwerpen, Kluwer 1976, K. VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, 2. 8 H. CASMAN, Beding van ongelijke verdeling in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, IV, Vermogensplanning met effect na overlijden. Langstlevende, Brussel, Larcier, 2006, 75. 4

9 Er kunnen verschillende beweegredenen aan de basis liggen van zulke afspraak. Zo kan er een verzorgingsgedachte 9 spelen en kan de ene echtgenoot de andere (de langstlevende echtgenoot in dit geval) een zorgeloze en comfortabele oude dag proberen te voorzien zonder dat er inkorting moet gevreesd worden van de reservataire erfgenamen. Bovendien is het eveneens mogelijk dat men inmenging van de kinderen wil vermijden 10 zolang de langstlevende echtgenoot in leven is. De kinderen kunnen dus in normale omstandigheden beroep doen op een uitgesteld erfrecht. Bij lezing van de wettekst 11 kan men dan ook concluderen dat de gevolgen van het verblijvingsbeding vrij ingrijpend zijn. De bepaling kan met zich meebrengen dat het gemeenschappelijke vermogen volledig en in volle eigendom in handen valt van de langstlevende echtgenoot. Dit ongeacht de roerende of onroerende aard van de goederen of de oorsprong ervan. 12 Hierdoor verkrijgt de langstlevende echtgenoot een volledig beschikkingsrecht over de goederen en kan hij of zij dus bepalen aan wie deze toekomen bij zijn of haar overlijden. 13 Bij de normale gang van zaken komt aan hem of haar enkel het vruchtgebruik toe en verwerven de kinderen de blote eigendom. 14 Door de opname van het verblijvingsbeding wordt ervoor gezorgd dat de langstlevende echtgenoot bijgevolg de helft van het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom zal verkrijgen op basis van het huwelijksvermogensrecht en het andere deel zal aan deze echtgenoot toekomen door het verblijvingsbeding 15 dat wordt opgenomen in het huwelijkscontract. 16 Ook civielrechtelijk valt er over de verblijvingsbedingen één en ander te zeggen. Het is namelijk zo dat deze bedingen als huwelijksvoordelen beschouwd worden. 17 Het gevolg van deze kwalificatie is bijzonder gunstig, aangezien huwelijksvoordelen steeds ten bezwarende titel zijn. 18 Hierdoor wordt 9 S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Antwerpen, Kluwer 1976, 48.; K. VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, Art 1461 BW 12 H. CASMAN en M. VAN LOOK, Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl. IV.4.-7;.; K. VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, H. CASMAN, Verblijvingsbeding/Verblijvingsbeding onder last in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,Handboek Estate Planning, IV,Vermogensplanning met effect na overlijden.langstlevende, Brussel, Larcier, 2006, Art 745 Bis, 1, eerste lid BW. 15 Art 1445 BW 16 C. DECKERS, J.DE HERDT en N. GEELHAND, (Fiscale) successieplanning in extremis in Vlaanderen, Brussel, Larcier, 2008, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, A-L., VERBEKE & H. CASMAN, Wat is een huwelijksvoordeel?, Not. Fisc. M. 2005,

10 het beding niet gekwalificeerd als schenking en kunnen de regels van de inkorting niet uitgeoefend worden door de reservataire erfgenamen. 19 Deze redenering van de huwelijksvoordelen wordt door de wetgever tot op een zeker punt bijgetreden. De wetgever legde namelijk plafonds vast in welke mate er sprake kan zijn van een huwelijksvoordeel. Hierover later meer. Fiscaalrechtelijk is de behandeling van het verblijvingsbeding echter minder aangenaam voor de langstlevende echtgenoot en zijn of haar erfgenamen. Door de opname van dit beding zal namelijk artikel 5 W.Succ. spelen, aangezien de overlevingsvoorwaarde duidelijk aanwezig is bij het verblijvingsbeding. Er zal bijgevolg twee keer aan de kassa der Successierechten gepasseerd worden. Eerst wordt de overgang van de overleden echtgenoot naar de langstlevende echtgenoot belast als legaat op basis van dit fictieartikel. Vervolgens zal bij het overlijden van deze langstlevende echtgenoot op grond van de algemene bepalingen artikel 1 en 2 W.Succ. ook nog successierechten verschuldigd zijn. 20 Deel 2 Wat is de sterfhuisclausule? Net om de nadelen van het klassieke verblijvingsbeding tegen te gaan heeft men het sterfhuisbeding ontwikkeld. Het sterfhuisbeding is echter geen splinternieuwe constructie aangezien ze na enige discussie reeds door het C.S.W. 21 werd aanvaard in Tijdens het huwelijk spreekt men van de verzorgingsplicht die men heeft ten opzichte van de andere echtgenoot Via een verblijvingsbeding kan men deze verzorgingsgedachte zowel tijdens het leven als na het overlijden ten volle uitspelen. 25 Er is dan ook een opvallende gelijkenis tussen de sterfhuisclausule en het klassieke verblijvingsbeding. Beide bedingen hebben namelijk betrekking op de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel 26 en maken bedingen van ongelijke verdeling uit. 27 De werkwijze van het klassiek verblijvingsbeding zorgt in tegenstelling tot deze van de sterfhuisclausule wel voor een aanzienlijke kost aangezien zowel bij het overlijden van de eerste 19 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen - Oxford, Intersentia, 2010, I. VERHULST, Kan artikel 2 W.Succ. worden toegepast op bedingen van ongelijke verdeling?, TFR 2007, Comité der Studie van Wetgeving 22 C.S.W, Verslagen en debatten, Dossier 6283 met verslag J. DECUYPER, Brussel, Bruylant 2000, p Artikel 213 BW 24 S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, 43. 6

11 echtgenoot als bij het overlijden van de begunstigde langstlevende echtgenoot successierechten verschuldigd zijn. De boosdoener is fictiebepaling artikel 5 W.Succ. Welnu, als ontsnappingsroute voor deze fictiebepaling werd de sterfhuisclausule geconstrueerd. 28 De sterfhuisclausule is een verdelingsbeding in het huwelijkscontract waarbij het gemeenschappelijk vermogen onvoorwaardelijk ad nominatim wordt toebedeeld aan één welbepaalde echtgenoot. Deze toebedeling vindt plaats ongeacht de wijze van ontbinding aan de met naam genoemde echtgenoot of aan zijn erfgenamen. 31 A fortiori kan het dus ook gaan over de ontbinding van de huwelijksgemeenschap door wijze van echtscheiding. Deze werkwijze staat in contrast met het klassieke verblijvingsbeding waarbij de gemeenschap (in volle eigendom) toekomt aan de overlevende echtgenoot waarbij duidelijk een overlevingsvoorwaarde opgenomen is. 32 De klassieke verblijvingsbedingen vervallen indien er een echtscheiding of scheiding van tafel en bed plaatsvindt. 33 Er is dus duidelijk een verschil in voorwaardelijkheid. Bij het klassiek verblijvingsbeding is er een dubbele voorwaardelijkheid aanwezig: de uitwerking ervan is afhankelijk van de volgorde van overlijdens en van de oorzaak van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel. 34 Bijgevolg is bij de uitwerking ervan sprake van een overlevingsvoorwaarde. 35 Deze overlevingsvoorwaarde is echter niet van toepassing op de sterfhuisclausule zodat wanneer de in het beding aangeduide echtgenoot eerst sterft, de volledige nalatenschap volgens de gewone devolutie zal overgaan op de erfgenamen. Zo kan het dus gebeuren dat de andere echtgenoot uiteindelijk niks verkrijgt en er sprake is van een ongewenst nihilbeding. Er moet derhalve voorzichtig worden omgesprongen met de sterfhuisclausule. 28 S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , A-L. VERBEKE & R. BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, A-L.VERBEKE & R. BARBAIX, Nijvelse rechtbank bevestigt de onbelastbaarheid van het sterfhuisbeding, TEP 2012, S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , Cass. 23 november 2001, EJ 2002, 27, met noot K. VAN WINCKELEN.; R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, C. DECKERS, J.DE HERDT en N. GEELHAND, (Fiscale) successieplanning in extremis in Vlaanderen, Brussel, Larcier, 2008, H. CASMAN en A.VERBEKE, Een bijzonder geval: de sterfhuisconstructie in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, IV,Vermogensplanning met effect na overlijden. Langstlevende, Brussel, Larcier, 2006, 99.; Huwelijksvermogensstelsels. Civielrechtelijk en fiscale aspecten van de clausule Het gemeenschappelijk vermogen komt toe aan de vrouw, ongeacht de oorzaak van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel. Dossier 4374 in Verslagen en debatten. Comité voor Studie en Wetgeving, Brussel, Bruylant, 2006, Bespreking,

12 In praktijk kan er verder ook een onderscheid gemaakt worden tussen drie soorten bewoordingen van clausules die opgenomen worden: - (1) Het gemeenschappelijk vermogen wordt voor het geheel in volle eigendom toebedeeld aan de man/vrouw ongeacht op welke grond/ om welke reden of oorzaak (door overlijden of door echtscheiding) het huwelijksvermogensstelsel wordt ontbonden. En; - (2) In geval van ontbinding van het huwelijk door overlijden wordt het gemeenschappelijk vermogen toebedeeld aan de vrouw/man (of zijn/haar erfgenamen) of; - (3) Het gemeenschappelijk vermogen komt bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel in zijn totaliteit toe aan de vrouw/man, ongeacht de oorzaak van ontbinding, behalve als het huwelijk door overlijden van de vrouw/man wordt ontbonden: dan wordt het bij gelijke delen verdeeld. 38 Ondanks de eerder aangehaalde nadelen mogen ook de voordelen van de sterfhuisconstructie niet onderschat worden. Zoals eerder aangekaart werd bij het verblijvingsbeding, situeren de voordelen zich op twee vlakken: zowel burgerrechtelijk als fiscaalrechtelijk. Burgerrechtelijk kan men ook hier onderstellen dat indien men onder de grenzen van artikel 1464 tweede lid en 1465 BW blijft, en dus de plafonds van de huwelijksvoordelen respecteert, de verkrijging reserve-proof 39 is en dus niet aan eventuele inkorting kan onderworpen worden. Aangezien het fiscaal recht het burgerrechtelijk volgt is deze kwalificatie ook belangrijk om een heffingsgrondslag uit te maken in de belastingheffing via het wetboek van Successie. 40 Fiscaalrechtelijk kan er aangevoerd worden dat er een groot voordeel voortspruit uit de sterfhuisclausule, daar de clausule niet op voorwaarde van overleven werd bedongen en dienvolgens geen successierechten verschuldigd zijn op basis van artikel 5 W.Succ. Dit principe wordt verduidelijkt aan de hand van de volgende voorbeeldschets. 1 Voorbeeldschets Ine en Jan zijn reeds vijf jaar gelukkig gehuwd onder het wettelijk stelsel. Verder hebben ze een dochter, Louise. Als een donderslag bij heldere hemel wordt het familiegeluk van het gezin verstoord. Na een bezoek aan de dokter krijgt Jan te horen dat hij nog maar een zestal maanden te leven heeft. Aangezien Jan de verzorgende gedachte ook wil uitspelen na zijn dood besluit hij samen met zijn vrouw een sterfhuisclausule op te nemen bij een wijziging van het huwelijkscontract. Het volledige gemeenschappelijke vermogen van euro wordt wegens gebrek aan heffingsgrondslag belastingvrij verkregen door de vrouw en is zoals eerder werd beschreven ook reserve-proof. Dat wil 38 J. DU MONGH, Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden, T.Not. 2007, E. SPRUYT, Cassatie aanvaardt sterfhuisclausule, Juristenkrant 2011, L. WEYTS, Kanttekening: de sterfhuisclausule: plechtig ten grave gedragen., RW 2012,

13 zeggen dat het niet aanrekenbaar is op de fictieve massa en de dochter haar inkortingsrechten niet kan uitoefenen. Daardoor wordt dus de inmenging van het kind vermeden. Zij zal later dan het vermogen verkrijgen bij wijze van het uitgesteld wettelijk erfrecht en daar euro successierechten op betalen indien het vermogen ongewijzigd blijft. Stel dan dat de administratie het geweer van schouder verandert en wel van mening zou zijn dat art 5 W.Succ. kan toegepast worden of de administratie haar laatste wapen erbij haalt: de antimisbruikbepaling, dan zijn er fiscaal gezien aanzienlijke gevolgen. Het financieel kostenplaatje zal dan voor de vrouw aanzienlijk oplopen aangezien art 5 W.Succ. stipuleert dat er successierechten verschuldigd zijn op het deel dat meer is dan de helft van de huwelijksgemeenschap. De kost van de successierechten stijgt dus beduidend tegenover de situatie waarbij de sterfhuisclausule wel mag toegepast worden. De kosten zullen dan hetzelfde zijn als wanneer men ervoor opteert om een verblijvingsbeding (in volle eigendom) op te nemen. Zo zal de echtgenote op grond van artikel 5 W.Succ successierechten verschuldigd zijn op de helft ervan, namelijk euro. Op basis van de tarieven in (oud) artikel 48 W.Succ. 41 zijn er dan euro successierechten verschuldigd. Indien de langstlevende echtgenote dan komt te sterven zal het kind nog eens euro successierechten betalen op het gehele gemeenschappelijk vermogen indien dit nog steeds tot de nalatenschap van de vrouw behoort. 1.1 Aanmerkingen bij dit voorbeeld Er moet volgens de literatuur aangemerkt worden dat de sterfhuisclausule enkel voordelig is indien de langstlevende echtgenoot die tevens de verkrijger zal zijn van het gehele gemeenschappelijke vermogen zelf aan successieplanning doet. 42 Zo kan de langstlevende echtgenoot ervoor opteren om deze goederen weg te schenken. Hiervoor wordt best een onderscheid gemaakt tussen roerende en onroerende goederen 43 gezien de verschillende tarieven inzake schenkingsrechten. Het voorbeeld toont aan dat de sterfhuisclausule zowel vanuit fiscaal als civielrechtelijk perspectief een handige vermogensplanningstool in extremis vormt. 44 Deze twee zienswijzen worden verder uitgediept. Ook de verschillende arresten omtrent de diverse visies uit de rechtspraak komen verder uitgebreid aan bod. 41 Artikel VCF e.v. 42 N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, A. CULOT, De sterfhuisclausule bijna dood?- Noot bij Cassatie 10 december 2010, Not. Fisc. M. 2011,

14 2 De sterfhuisclausule en haar varianten De sterfhuisclausule zal zich in praktijk in differente vormen voordoen. Men onderscheidt de gewone sterfhuisclausule en verder de uitgebreide sterfhuisclausule. Het onderscheid tussen deze twee vormen vindt men terug in de meeste rechtsleer 45 en wordt ook bijgetreden door het Hof van Cassatie De gewone sterfhuisclausule Bij de gewone sterfhuisclausule zal het gehele gemeenschappelijk vermogen toekomen aan een met naam genoemde echtgenoot en zal de overlevingsvoorwaarde niet spelen. Dit is de clausule die voorheen werd uiteengezet. Er is bij deze vorm dan ook geen sprake van een surplus aangezien er vooraf geen inbreng uit het eigen vermogen van één van de echtgenoten plaatsvindt. Bij deze variant van de sterfhuisclausule bevat het vermogen dus enkel aanwinsten. Bijgevolg werd oorspronkelijk aangenomen dat er geen juridische kapstok was om de sterfhuisclausule aan op te hangen. Er werd immers netjes langs artikel 5 W.Succ. om gepasseerd door het gebrek van overlevingsvoorwaarde in de clausule De uitgebreide sterfhuisclausule De uitgebreide vorm van de sterfhuisconstructie zal zich normalerwijze in twee stappen voordoen. Tijdens de eerste stap zal de terminaal zieke echtgenoot een eigen goed of goederen inbrengen in het gemeenschappelijk vermogen. Deze stap zal geschieden aan de hand van een huwelijkscontract, aangezien er geen registratierechten verschuldigd zijn op een inbreng van eigen goederen in de huwgemeenschap. 48 Tijdens de tweede fase worden deze goederen dan toegekend aan de partner. 49 Oorspronkelijk werd gesteld dat er ook op deze vorm variant van de sterfhuisclausule geen successierechten konden geheven worden wegens het gebrek aan juridische kapstok. 50 Na verloop van tijd werd deze versie van de sterfhuisclausule door de fiscus geviseerd met onder andere haar beslissing van 6 december De administratie poogde met deze beslissing namelijk het deel 45 R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, 44; L. WEYTS, Kanttekening: de sterfhuisclausule: plechtig ten grave gedragen., RW 2012, 930.; 46 Cass. 10 december 2010, EE/ , 47 L. WEYTS, Een toebedeling van de gemeenschap aan slechts één echtgenoot: is dit een ontsnappingroute aan artikel 5 W.Succ. of is het een veilig pad?, T. Not K. VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, E. SPRUYT, Cassatie aanvaardt sterfhuisclausule, Juristenkrant 2011, C. DECKERS, J.DE HERDT en N. GEELHAND, (Fiscale) successieplanning in extremis in Vlaanderen, Brussel, Larcier, 2008, Adm. Besl. 6 december 2004, nr. E.E./ , 10

15 boven het plafond van art. 1464, lid 2 B.W. te belasten als een schenking van toekomstige goederen. Op deze discussie wordt later 52 in deze masterproef dieper ingegaan. 3 Evaluatie voordelen en nadelen van de sterfhuisclausule Het is van groot belang om een afweging te maken tussen de voor-en nadelen van de sterfhuisclausule in het kader van de prioriteiten van de rechtsonderhorige die het beding eventueel wenst toe te passen Voordelen De voordelen van de sterfhuisclausule zijn alom bekend. Zowel op fiscaal vlak waarbij de successierechten aanzienlijk kunnen gereduceerd worden aangezien voorbij artikel 5 W.Succ. gepasseerd wordt door de overlevingsvoorwaarde niet op te nemen in de clausule. Maar ook op civielrechtelijk vlak speelt er een zekere verzorgingsgedachte mee. Men kan via deze constructie namelijk voor een welbepaalde zekerheid zorgen ten gunste van één welbepaalde echtgenoot. De techniek is ook constructief indien er geen gemeenschappelijke afstammelingen zijn. In dat geval zal de verzorgingsgedachte van groter belang zijn dan de aanzienlijke kostprijs die de erfgenamen (vb. neven en nichten) van de langstlevende echtgenoot zullen voorgeschoteld krijgen bij zijn of haar overlijden. 54 Ook de voordelen die gepaard gaan met de kwalificatie als huwelijksvoordeel mogen zeker niet naar de achtergrond geschoven worden. 3.2 Nadelige effecten van de sterfhuisclausule Toch zijn er enkele nadelen verbonden aan de clausule die men bij het sluiten ervan in overweging moeten nemen Uitgesteld kostenplaatje Zo kan men tot de conclusie komen dat de successierechten enkel uitgesteld zullen worden, maar uitstel betekent geen afstel. De erfgenamen van de begunstigde echtgenoot, die het gehele gemeenschappelijke vermogen in volle eigendom verkreeg, zullen namelijk successierechten verschuldigd zijn op de nalatenschap van de overleden begunstigde echtgenoot. Men kan dus spreken van een zeker uitstel van executie waarbij de successierechten die de kinderen van de echtgenoot die het gemeenschappelijk vermogen verkreeg een zwaardere successieheffing zullen ondergaan 52 Hoofdstuk 3, Deel N. GEELHAND DE MERXEM, Huwelijksvoordelen: geen verboden erfovereenkomst en nog adviseerbaar., TEP 2011, N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010,

16 aangezien deze welbepaalde echtgenoot niet eerder deze successierechten verschuldigd was. 55 Het voordeel dat de langstlevende echtgenoot hier verkrijgt kan de kinderen ervan dus letterlijk duur komen te staan. 56 Het is bijgevolg dan ook aangewezen dat de langstlevende echtgenoot ook al de nodige successieplanning verricht om zo de kosten die op de schouders van de kinderen vallen te reduceren Rechtsonzekerheid Door de verandering van houding 59 van de fiscus is het best mogelijk dat de sterfhuisclausule in de toekomst wel belast kan worden. De successierechten zullen dan geheven worden op nalatenschappen die openvallen op een welbepaalde datum. Normalerwijze zal echter wel de nonretroactiviteit spelen zoals het de vuistregels van de fiscale wet betaamt. Menig rechtsleer stelde dat er orde op zaken was gesteld met het arrest van het Hof van Cassatie van 10 december Door het arrest werd besloten dat de sterfhuisclausule, eender welke variant, niet belastbaar was. Ook civielrechtelijk werd er één en andere verduidelijkt. 63 De aanvallende houding van de fiscus zorgt daarentegen niet voor een optimale rechtszekerheid Met de jongste administratieve beslissing 64 en nieuwe anti-misbruikbepaling wordt naar mijn mening alweer duidelijk dat de sterfhuisclausule zich reeds in comateuze toestand op het sterfbed bevindt Verkeerde echtgenoot ontvangt het vermogen Een ietwat ongelukkige inschatting kan plaatsvinden wanneer de foute echtgenoot eerst komt te sterven. 65 Voorgaande situatie kan zich voordoen indien de in het beding met naam genoemde echtgenoot eerst overlijdt. Deze situatie is niet zo ondenkbaar. Zo kan bijvoorbeeld een 55 N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, D. MICHIELS, Fiscale aspecten van huwelijkscontracten, T. Not. 2007, N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, C. DECKERS, J. DE HERDT & N.GEELHAND, (Fiscale) successieplanning in extremis in Vlaanderen. Naar een nieuw concept inzake fiscale successieplanning, TEP 2008, Adm. Besl. 15 juli 2011, nr. E.E/ , Rep. RJ S 5/04; 60 A-L. VERBEKE, De sterfhuisclausule in het licht van rechtszekerheid, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid, Lirias 2010, S. VAN CROMBRUGGE, De grondregels van het Belgisch fiscaal recht, Kalmthout, Biblio 2007, 20. e.v. 62 Cass. 10 december 2010, E.E/ , 63 Cass. 10 december 2010,E.E/ , G. DEKNUDT, Noot: de sterfhuisclausule volledig onbelast volgens het Hof van Cassatie. Ook gevolgen voor lang leef al bedingen (?)!, 2010, 173, Cass. 10 december 2010, NFM 2011, 175, nr. 21, concl. D. THIJS 64 Bes. 15 juli 2011, nr. E.E/ , Rep. RJ S 5/04; VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, 7. 12

17 verkeersongeluk al snel roet in het eten gooien. Welnu, als men dan op voorhand een sterfhuisclausule afgesloten had brengt dit aanzienlijke implicaties met zich mee. 66 Op deze manier zal de langstlevende echtgenoot namelijk niets in volle eigendom uit het gemeenschappelijk vermogen verkrijgen. Het gehele gemeenschappelijke vermogen zal namelijk in blote eigendom toekomen aan het kind, terwijl de langstlevende enkel het vruchtgebruik verkrijgt. Ook financieel zijn de gevolgen niet te onderschatten, aangezien de successierechten zullen geheven worden op het geheel van het gemeenschappelijk vermogen en niet op de helft ervan zoals het geval zou geweest zijn zonder sterfhuisbeding Het risico dat deze sterfhuisclausule fout afloopt mag dan ook psychologisch niet onderschat worden. 69 Men kan zich daarom beter indekken tegen het risico door een verzekering af te sluiten of het optioneel maken van het sterfhuisbeding N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, C. DECKERS, J. DE HERDT & N.GEELHAND, (Fiscale) successieplanning in extremis in Vlaanderen. Naar een nieuw concept inzake fiscale successieplanning, TEP 2008, K. VERHAEGHE, De sterfhuisclausule anno Een palliatieve clausule?, 2012, N. GEELHAND DE MERXEM, Het sterfhuisbeding. Fiscale aspecten, in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE, Handboek estate planning bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010,

18 Hoofdstuk 2 Burgerrechtelijke analyse Deel 1 Relevantie van de kwalificatie als huwelijksvoordeel Wat is nu het belang van een kwalificatie als huwelijksvoordeel? De interesse in de huwelijksvoordelen is zowel burgerrechtelijk als fiscaal geïnspireerd. Het is namelijk zo wanneer een clausule civielrechtelijk als huwelijksvoordeel beschouwd wordt, het een verkrijging onder bezwarende titel uitmaakt. 71 Hierdoor ontsnapt de desbetreffende clausule aan de regels van schenking. De verkrijging zal daardoor niet behoren tot de fictieve massa en is dus immuun voor de reserve van de kinderen. 72 De fictieve massa vormt namelijk de berekeningsbasis voor het voorbehouden erfdeel van de reservataire erfgenamen. Bijgevolg is de sterfhuisclausule dus beschermd tegen aanspraken van reservatairen 73 en wordt ze in de literatuur ook wel reserve-proof 74 genoemd. Kinderen kunnen dan ook hun erfrechtelijke reserve niet inroepen. 75 Deze regeling is van toepassing tot aan het plafond zoals deze bij wet is vastgelegd. 76 Deel 2 Wat is een huwelijksvoordeel? Een huwelijksvoordeel wordt door Hélène Casman omschreven met de volgende bewoordingen: Een overeenkomst is een huwelijksvoordeel wanneer het gaat om een verrijking die de echtgenoot verkrijgt uit de werking, samenstelling of verdeling van het huwelijksvermogensstelsel waardoor (alle) aanwinsten aan die echtgenoot worden toegekend. 77 Dit is de ruime omschrijving van de huwelijksvoordelen die door menig andere auteurs en rechtspraak gevolgd wordt. 78 Voorgaande definitie wordt ook aangenomen door het Hof van Cassatie in het gekende mijlpaalarrest omtrent de sterfhuisclausule. 79 Met aanwinsten beoogt de wetgever goederen die de echtgenoten door en tijdens het huwelijk, vanaf de aanvang van het huwelijk, samen en door directe en indirecte gezamenlijke inspanningen hebben opgebouwd. Het gaat meer specifiek om goederen die tijdens het 71 A-L. VERBEKE & H. CASMAN, Wat is een huwelijksvoordeel?, Not. Fisc. M 2005, A-L. VERBEKE & R. BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, A-L. VERBEKE & H. CASMAN, Wat is een huwelijksvoordeel?, Not. Fisc. M 2005, A-L. VERBEKE & H. CASMAN, Wat is een huwelijksvoordeel?, Not. Fisc. M 2005, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, De grenzen gesteld zoals in artikel 1464 en 1465 BW. 77 S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , G. VAN OOSTERWYCK, Huwelijksvoordelen en contractuele erfstelling, TPR 1985, M. PUELINCKX- COENE, Op zoek naar de draad van Ariadne in het doolhof van beschikkingen tussen echtgenoten, TBBR 1992, 26.; Antwerpen 5 oktober 2004, NFM 2004, 268, noot A. VERBEKE; R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, 5., Arbitragehof 170/2005, d.d. 23 november Cass. 10 december 2010, G. DEKNUDT, Noot: de sterfhuisclausule volledig onbelast volgens Hof van Cassatie. Ook gevolgen voor langst leef al bedingen (?)!, TFR 2011,

19 huwelijk ten bezwarende titel verkregen werden. 80 Voorgaande verrijking mag echter niet onderworpen zijn aan de regels van schenking 81 en bovendien staat de kwalificatie ervan volledig los van de subjectieve intenties van de beide echtgenoten. De objectieve bedoeling van het gehuwd koppel heeft dus geen invloed op de kwalificatie van het stelsel. Huwelijksvoordelen die beoogd worden met deze definitie houden onder andere de huwelijksvoordelen in die hun oorsprong vinden in de samenstelling van het huwelijksvermogensstelsel. De wetgever viseert hierbij bedingen die voorzien in een uitbreiding van het gemeenschappelijk vermogen. Een voorbeeld hiervan vormen bedingen die voorzien in een inbreng in het gemeenschappelijk vermogen. 84 Een tweede soort van huwelijksvoordelen kan men eveneens afleiden uit de algemene definitie en heeft betrekking op huwelijksvoordelen die ontstaan zijn uit de werking van het huwelijksvermogensstelsel. Deze spruiten voort uit de optie voor een specifiek stelsel. Zo kan men ervoor opteren om ongelijk iets te verkrijgen dat later bij de vereffening van het gemeenschappelijk vermogen gelijk verdeeld zal worden. 85 De huwelijksvoordelen die ontstaan zijn uit de vereffening of verdeling van het huwelijksvermogensstelsel vormen de derde soort. Zij hebben betrekking op bedingen van vooruitmaking en eveneens op deze van ongelijke verdeling zoals het verblijvingsbeding. Deze vormen dan ook de huwelijksvoordelen sensu stricto. 86 Een belangrijk aspect van een huwelijksvoordeel is dat het steeds ten bezwarende titel is. Dit stelde onder andere Hélène Casman in haar proefschrift 87 over de huwelijksvoordelen. De reden hiervoor is dat er een strekking is in de literatuur die het huwelijksvoordeel beschouwt als een onderdeel van een kanscontract door de overlevingsvoorwaarde die opgenomen werd. Aangezien er bij het sluiten van 80 R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, 55.; A.S., DE LOORE, De mogelijkheid om het keuzebeding betreffende het gemeenschappelijk vermogen aan te wenden voor het eigen vermogen, Ugent , J. DU MONGH, Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden, T.Not. 2007, A. VERBEKE, Step: huwelijksvoordelen een tweede belangrijk mijlpaalarrest, TEP 2008, S. VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , 60 e.v. 84 R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, G. VAN OOSTERWYCK, Huwelijksvoordelen en contractuele erfstellingen, TPR 1985, ; A.S., DE LOORE, De mogelijkheid om het keuzebeding betreffende het gemeenschappelijk vermogen aan te wenden voor het eigen vermogen, Ugent , H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Antwerpen, Kluwer 1976, 96-97; A. VERBEKE, Het algemeen kader der huwelijksvoordelen in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010,

20 overeenkomst sprake is van een evenwicht van de kansverdeling en een aleatoir karakter zal het voordeel ten bezwarende titel zijn. 88 Zij komt tot deze conclusie aan de hand van verschillende theorieën die uiteindelijk huwelijksvoorden in dezelfde bezwarende richting uitwijzen. 89 Casmans visie over het kanselement wordt echter niet bijgetreden door R. BARBAIX. In haar visie poneert zij namelijk dat er geen sprake moet zijn van een kanselement om een huwelijksvoordeel te definiëren. Zij preciseert dit door aan te merken dat er bij lezing van de wettelijke bepaling kan aangemerkt worden dat een huwelijksvoordeel niet enkel kan voortkomen uit een beding van ongelijke verdeling, maar ook uit de wijze waarop het gemeenschappelijk vermogen samengesteld wordt Uitzonderingen huwelijksvoordelen onder bezwarende titel De objectieve kwalificatie van een huwelijksvoordeel als aangegaan onder bezwarende titel werd echter gelimiteerd door drie wettelijke bouwstenen: artikel 1458 lid 2 BW, artikel 1464 lid 2 BW en artikel 1465 BW. Deze drie bepalingen bevatten het antwoord op de vraag hoe huwelijksvoordelen sensu stricto moeten gekwalificeerd worden. 91 De wetgever stipuleert dat het bij deze gevallen niet om een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel gaat, maar wel om een voordeel dat beschouwd moet worden als schenking. 92 Het zal bij deze gevallen in praktijk gaan over de situaties waarin het plafond zoals gestipuleerd in art lid 2 BW, artikel 1464 lid 2 BW en artikel 1465 BW overschreden wordt. Dit plafond bestaat uit het voordeel (de aanwinsten) en de helft van de waarde van de eigen goederen die door de andere echtgenoot in de gemeenschap worden gebracht. 93 Deze grens zoals verankerd in de voorgaande wetsartikelen 94 zal vrij hoog vastgelegd worden aangezien het acceptabel is om een verregaande bescherming te bieden aan de langstlevende echtgenoot en de kinderen te laten wachten op hun erfdeel tot het overlijden van voorgaande langstlevende echtgenoot. 95 Met andere woorden genieten de kinderen hier dus van aan uitgesteld erfrecht. Een andere courante situatie doet zich voor wanneer er niet-gemeenschappelijke kinderen zijn uit een vorig huwelijk. Deze omstandigheden werden door de wetgever opgenomen onder artikel 1465 BW. In dit geval zal het voorheen besproken plafond verlaagd worden naar de helft van de aanwinsten H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Antwerpen, Kluwer 1976, ; A. VERBEKE, Het algemeen kader der huwelijksvoordelen in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, H. Casman verwijst in haar werk o.a. naar Prof J. Carbonnier, P. Robert en R. Saleilles. 90 R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, A-L., VERBEKE & H. CASMAN, Wat is een huwelijksvoordeel?, Not. Fisc. M 2005, S., VANDEN DAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis , Art lid 2 BW en Art 1458 lid 2 BW 95 A.-L. VERBEKE & R. BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, J. DU MONGH, Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden. T.Not. 2007,

21 Deze bescherming van de reservataire erfgenamen valt te verklaren door het feit dat deze kinderen geen uitgesteld erfrecht 97 hebben ten aanzien van de langstlevende echtgenoot. 98 De andere helft van de aanwinsten en de niet-aanwinsten zullen dan gecategoriseerd worden onder de onvolkomen huwelijksvoordelen die vervolgens aanrekenbaar zullen zijn op de fictieve massa en verder in aanmerking komen voor inkorting. 99 Er wordt in artikel 1465 B.W. niet verwezen naar verkrijgingen die al dan niet als schenkingen worden beschouwd, maar louter de inkorting wordt ter sprake gebracht. Wat zich boven het plafond bevindt zal beschouwd worden als schenking, maar het is in werkelijkheid geen echte schenking. 100 De goederen zullen enkel voor de werking van de reserve aan de fictieve massa toegevoegd worden. 101 Bovendien kan hetgeen dat afwijkt van de gelijke verdeling in aanmerking komen voor een vordering tot inkorting in natura. 102 Verder wordt vaak het wederkerigheidselement opgenomen als bijkomende kenmerk van een huwelijksvoordeel. De vraag luidt dan ook of een wederkerigheidselement essentieel is om van een huwelijksvoordeel te kunnen spreken. Ook hierop luidt het antwoord volgens R. BARBAIX eerder ontkennend. 103 Wat zeker kan gesteld worden is dat de heersende opvatting over de huwelijksvoordelen vrij ruim is. Zo kunnen sinds het arrest van 5 oktober te Antwerpen huwelijksvoordelen niet enkel meer hun toepassing vinden in gemeenschapsstelsels, maar ook in stelsels van scheiding van goederen. Het is namelijk gekend dat een ruime meerderheid de opvatting heeft om een uniforme toepassing van de huwelijksvoordelen van toepassing te laten zijn in de toekomst. 105 Er is echter ook tegenkanting op deze gedachtegang. Zo becommentarieert F. BUYSSENS dat het meegaan met de tijd met een evoluerende rechtspraak (namelijk de progressieve interpretatiemethode) zorgt voor rechtsonzekerheid bij de reservataire erfgenamen die hun traditionele reserves verloren zien gaan op grond van deze interpretatietechnieken. Hij deelt deze mening bovendien ook voor de toepassing van de huwelijksvoordelen voor ongehuwde samenwonenden. Door deze analogische toepassingen van 97 R. BARBAIX, Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht in Koekoekskinderen, HEP Bijzonder Deel 2, Brussel, Larcier, 2009, J. DU MONGH, Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden. T.Not. 2007, A-L., VERBEKE & R., BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, A-L., VERBEKE & R., BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, A-L., VERBEKE & R., BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, J. DU MONGH, Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden, T.Not. 2007, R. BARBAIX, Het sterfhuisbeding. Civielrechtelijke aspecten in R. BARBAIX, N. GEELHAND en A. VERBEKE, Handboek Estate planning. Bijzonder deel 4: huwelijksvoordelen, Brussel, Larcier, 2010, Antwerpen 5 oktober 2004, Not. Fisc. M. 2004, 270, noot A. Verbeke. 105 A-L. VERBEKE & R. BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011,

22 de wetgeving probeert men te vermijden dat het discriminatiebeginsel geschonden wordt. F. BUYSSENS stelt daar echter tegenover dat de grenzen van het burgerlijk recht dat dwingend is niet overschreden mogen worden. 106 C. DE WULF wil zich eveneens eerder aansluiten bij deze restrictieve interpretatie van het begrip der huwelijksvoordelen. 107 De vraag is nu of de sterfhuisclausule en zijn uitgebreide variant werkelijk een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel uitmaken. Het is zinvol om eerst na te gaan of het verblijvingsbeding een huwelijksvoordeel uitmaakt en dan over te stappen op de kwalificatie van de sterfhuisclausule zelf. Deel 3 Beding van ongelijke verdeling: wanneer (g)een huwelijksvoordeel? Art BW stelt dat echtgenoten kunnen overeenkomen dat in geval van ontbinding van het huwelijk door het overlijden van een der echtgenoten, het gemeenschappelijk vermogen in ongelijke delen zal worden verdeeld of geheel aan een der echtgenoten zal verblijven. 108 Voorgaand artikel wordt verder uitgediept in artikelen 1461 BW en 1464 BW. Artikel 1461 BW bepaalt meer specifiek dat het verblijvingsbeding van het gemeenschappelijk vermogen niet als schenking moet beschouwd worden, maar als huwelijksvoorwaarde. Met andere woorden gaat het hier meer bepaald over een huwelijksvoordeel dat ten bezwarende titel is. 109 De handeling is geen schenking, zelfs al is er hier sprake van een verrijking met een vrijgevigheidskarakter. Deze conclusie kan men afleiden uit het feit dat de kwalificatie als huwelijksvoordeel objectief dient te gebeuren. Door deze kwalificatie kunnen de reservataire erfgenamen dan ook hun recht tot inkorting niet uitoefenen. Het hoeft dan ook weinig betoog dat de kwalificatie onder bezwarende titel door de echtgenoten een bijzonder gegeerde titel is. 110 Artikel 1458 BW tweede lid handelt over de vooruitmaking en wordt op gelijkaardige wijze geformuleerd. Het luidt namelijk als volgt: Vooruitmaking wordt niet beschouwd als een schenking maar als een huwelijksovereenkomst. Zij wordt echter wel als een schenking beschouwd ten belope van de helft, indien zij tegenwoordige of toekomstige goederen tot voorwerp heeft die de vooroverleden echtgenoot in het gemeenschappelijk vermogen heeft gebracht door een uitdrukkelijk beding in het huwelijkscontract. Enkel de combinatie van een inbreng met een beding van vooruitmaking, ongelijke 106 F. BUYSSENS, Onenigheid in de rechtsleer over de sterfhuisclausule: kunnen we de loopgraven verlaten?, T. Fam. 2011, C. DE WULF, Een kritische doorlichting van recente rechtspraak en rechtsleer in verband met de sterfhuisclausule., T. Not., A-L., VERBEKE & H. CASMAN, Wat is een huwelijksvoordeel?, Not. Fisc. M 2005, A-L., VERBEKE & R., BARBAIX, De sterfhuisclausule springlevend, TEP 2011, S. VANDENDAELEN, De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed, Jura Falconis 2008, 62 18