Samenvattende tabel basismobiliteit Weekdagen 9-16 / uur. Weekend 8-23 uur 5 ritten/uur 4 ritten/uur 3 ritten/uur 500 m

Transcriptie

1 Het openbaar vervoer in Vlaanderen. BIJLAGE Deze notitie is een samenvatting van het rapport van Transtec Benchmark ov Vlaanderen. Beleid, cijfers, trends, analyses en succesfactoren, april 2006 (bijlage, in deze notitie aangehaald als Transtec). Dit rapport is in opdracht van het Ministerie voor Verkeer en Waterstaat, Adviesdienst Verkeer en Vervoer geschreven. Deze samenvatting gaat alleen over het streek- en stadsvervoer per bus en niet over de trein. Verder wordt in deze notitie op een aantal punten een aanvulling gegeven of er wordt een kanttekening geplaatst bij de bevindingen van Transtec. Dit wordt duidelijk aangegeven o.a. door middel van bronvermeldingen. 1. Organisatie en beleidsdoelstellingen Vlaanderen kent een opdrachtgever voor het stads- en streekvervoer per bus: het Vlaams Gewest en een opdrachtnemer: De Lijn. De aandelen van De Lijn zijn voor het grootste gedeelte in handen van het Vlaams Gewest (71,4%). Daarnaast hebben nog provincies (10,61%); gemeenten (17,7%) en een bijna verwaarloos deel particulieren aandelen van De Lijn. Voor het vervoer heeft het Vlaams Gewest een beheersovereenkomst gesloten met De Lijn. De Lijn voert ca. 50% van het stads- en streekvervoer zelf uit, de andere 50% wordt via aanbesteding aan onderaannemers gegund. In Vlaanderen is basismobiliteit voor iedere burger het uitgangspunt voor het openbaar vervoerbeleid. Bij wet (Decreet op de Basismobiliteit) is het minimumniveau van openbaar vervoer voor iedereen vastgelegd. Dit is geoperationaliseerd in normen waaraan het minimumaanbod moet voldoen. Grootstedelijk > Stedelijk Kleinstedelijk Buitengebied Weekdagen 6-9 /16-18 Samenvattende tabel basismobiliteit Weekdagen 9-16 / uur Weekend 8-23 uur 5 ritten/uur 4 ritten/uur 3 ritten/uur 500 m 4 ritten/uur 3 ritten/uur 2 ritten/uur 500 m 3 ritten/uur 2 ritten/uur 1 ritten/uur 650 m 2 ritten/uur 1 ritten/uur 1 ritten/2 uur 750 m Max. halteafstand Deze basismobiliteit mag ingevuld worden met iedere vorm van openbaar vervoer inclusief vraagafhankelijk lijngebonden openbaar vervoer (belbus 1, aanmeldtijd minimaal twee uur van 1 Bij minder dan gemiddeld acht reizigers per rit wordt er een belbus ingezet. Belbussen rijden van uur. Gemiddelde bezetting per belbus tussen 2,5 en 3,4 reizigers (Verslag Commissie voor Openbare Werken, Mobiliteit en energie, Vlaams Parlement, 11 mei 2006). 1

2 te voren), behalve in de spits in (groot)stedelijke gebieden. Volgens het Jaarverslag van de Lijn 2005 zal eind procent van de Vlamingen beschikken over basismobiliteit 2. Ter vergelijking als in de drie concessiegebieden waarover de provincie Noord-Holland de bevoegdheid heeft zowel het lijngebonden vervoer als de OV-Taxi wordt meegenomen dan scoren deze concessiegebieden met ingang van 1 januari % met uitzondering van Noord-Holland Noord omdat Texel geen OV-Taxi heeft. 2. Tarieven en derde betalersysteem De tarieven in Vlaanderen liggen een stuk lager dan in Nederland en de tariefstructuur is veel eenvoudiger. Er bestaan in Vlaanderen maar een paar kaartsoorten en abonnementen (zie bijlage 2 voor overzicht Nederlandse kaartsoorten en abonnementen). Het Vlaams Gewest heeft het stads- en streekvervoer voor allerlei doelgroepen ook gratis of goedkoper gemaakt (zie Transtec, pagina 31 voor een overzicht). Veel aangehaald hier in Nederland is het feit dat alle 65-plussers gratis gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer. Zij hoeven daarvoor geen enkel handeling te verrichten, hun abonnement wordt automatisch opgestuurd als ze 65 worden. Veel opzien baart verder het fenomeen dat personen of gezinnen die hun auto van de hand doen hiervoor in de plaats een gratis openbaar vervoerkaart krijgen voor drie jaar. Dit zijn er inmiddels ca Hiervan zegt 80% ook na afloop van de drie jaar geen nieuwe auto meer te kopen. 3 Derdebetalers bestaan uit lokale overheden, scholen of werkgevers die meebetalen aan de abonnementen, scholieren of werknemers. Er bestaan vijf derde betalersystemen waar gemeenten een beroep op kunnen doen, met elk een andere manier van tegemoetkoming van de gemeente in de betaling van de kosten. De eerste drie systemen betreffen abonnementen, kaarten en biljetten. Systeem vier gaat over gratis netabonnementen voor bepaalde leeftijdscategorieën, zoals de 60-plussers of de min-18-jarigen. Systeem vijf is expliciet gratis openbaar vervoer binnen de gemeente. Meest bekende voorbeeld in Nederland van het derde betalersysteem is Hasselt. Het convenant tussen de Hasseltse gemeente (België) en de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn om gratis openbaar vervoer te bieden, is onlangs verlengd tot Voor de invoering maakten niet meer dan 1000 reizigers dagelijks gebruik van de stadsbus. Begin 2002 was dit aantal gestegen tot meer dan Uit onderzoek blijkt dat vooral bezoekers van de wekelijkse markten en de twee ziekenhuizen de gratis bus weten te vinden. Bij een spectaculaire stijging van de vraag, zoals in Hasselt, is echter extra financiering nodig omdat de vervoerder aanzienlijk meer personeel en bussen moet inzetten. In 2006 heeft Hasselt miljoen gereserveerd op de begroting voor het gratis openbaar vervoer. Overigens kent ook Nederland ook derde betalers. Vier gemeenten langs de spoorlijn Almelo- Mariënberg betalen sinds 1998 mee aan de exploitatie van die spoorlijn (gezamenlijk ,- per jaar). De gemeente Den Haag gaat ,-- meebetalen aan de HSL-Zuid om een snelle 2 De Lijn, 15 Jaar Mobiliteit. Jaarverslag Enquête onder 622 deelnemers in

3 verbinding te krijgen met Brussel. Op Ameland bekostigen Arriva, ondernemers en de gemeente het gratis openbaar vervoer voor 65-plussers. Overheden, vervoerders en werkgevers betalen de gratis OV-pas bij wegwerkzaamheden. 3. Vervoercijfers Het aanbod stads- en streekvervoer uitgedrukt in voertuigkilometers- is in Vlaanderen sterk gestegen de laatste jaren. Maar Vlaanderen moest van ver komen. Op dit moment is het aanbod per inwoner gelijk aan dat in Nederland: ca. 30 km. per inwoner. Wat betreft reizigersaantallen en reizigerskilometers is het niet eenvoudig om een vergelijking te maken tussen Vlaanderen en België. De Lijn telt geen reizigerskilometers maar telt reizigers. Nederland telt reizigerskilometers. In Vlaanderen wordt een groot deel van de reizigers echter niet per reis geteld maar reizigers worden forfaitair toegerekend aan abonnementhouders (ca. 77% van de reizen wordt gemaakt door abonnementhouders). Een abonnement staat voor een bepaald aantal reizigers: 90 reizigers per maand (dat zijn er dus drie per dag) als de abonnementhouder in de stad woont en 52 reizigers als de abonnementhouder in de streek woont. Voor de speciale abonnementen die bedrijven inkopen voor al hun werknemers (ongeacht of zij reizen met het openbaar vervoer) geldt een toerekening van 30 reizigers als de abonnementhouder in de stad woont en 17 reizigers als de abonnementhouder in de streek woont. 4 Alleen degenen die een gratis abonnement hebben, worden geteld per overstap (een gratis abonnement moet ontwaard worden bij iedere instap). Ook reizigers die op losse kaartjes reizen, worden per overstap geteld. Per overstap tellen, houdt in dat een reiziger die driemaal overstapt, als drie reizigers wordt geteld; reist hij op dezelfde wijze heen en terug dan wordt hij geteld als zes reizigers. Er lijkt een enorme groei te zijn in het aantal reizigers de afgelopen jaren in Vlaanderen maar vanwege de manier waarop de reizigers worden geteld en vanwege de forfaitaire toedeling van aantallen reizigers aan abonnementhouders is de conclusie gerechtvaardigd dat de reizigersaantallen die door de Lijn worden opgegeven veel te hoog zijn. Ook in België worden er vraagtekens geplaatst bij de aantallen reizigers die De Lijn opgeeft. 5 Overigens wordt ook bij De Lijn nagedacht over de invoering van een nieuw systeem om reizigers te tellen. De Lijn kijkt naar het Vlaams Gewest voor de financiële middelen hiervoor die geraamd worden op 60 miljoen. In Nederland worden de reizigerskilometers bepaald op basis van reizigersonderzoek en verkochte kaarten. Transtec komt door middel van allerlei berekeningen tot de conclusie dat het gebruik van het stads- en streekvervoer in Nederland en Vlaanderen per inwoner in 2004 ongeveer gelijk was (zie Transtec, paragraaf 8.5 kopje Vlaanderen in relatie tot Nederland). 4. Financiering 4 Vlaams Parlement, antwoord op vraag nr. 34 van 25 november Zie o.a. verslagen van vergaderingen van de commissie voor Openbare Werken, Mobiliteit en Energie van en van het Vlaams Parlement. 3

4 Het Vlaams Gewest betaalt jaarlijks aan De Lijn een exploitatiebijdrage. Daarbovenop komen nog allerlei bedragen voor projecten in het kader van de basismobiliteit en geld voor investeringen in materieel, busstations, remises e.d. In 2006 ontvangt De Lijn van het Vlaams Gewest 710,5 miljoen 6 aan subsidie van het Vlaams Gewest. Hiervan is ca. 75 miljoen voor de investeringen in materieel e.d. De inkomsten uit reizigersopbrengsten zijn 115 miljoen 7. In de reizigersopbrengsten zitten ook de bijdragen van de derde betalers. Omdat dit in de meeste gevallen gemeenten zijn, betekent dit dat er nog meer overheidsgeld gaat naar De Lijn dan het hierboven genoemde bedrag van 710,5 miljoen. De kostendekkingsgraad van De Lijn is dan ook heel laag: ca. 14%. In Nederland is de gemiddelde kostendekkingsgraad ca. 40%. Infrastructuur In Vlaanderen lopen de investeringen in infrastructuur voor het openbaar vervoer achter. Op de begroting van het Vlaams Gewest voor 2006 is 18 miljoen gereserveerd voor doorstromingsmaatreglen. Dit geld wordt aangewend voor verkeerslichteninstallaties, vrije busbanen e.d.. In Vlaanderen lopen ze erg achter op Nederland wat betreft doorstromingsmaatregelen voor het openbaar vervoer. In de jaren is totaal 84 km vrije busbaan gerealiseerd. Bij vrije busbaan gaat het niet om een busbaan zoals de Zuidtangent maar om busstroken of eenrichtingsstraten waar de bus in de tegenrichting kan rijden. Ter illustratie de 24 km busbaan van de Zuidtangent kostte inclusief viaducten en twee tunnels 260 miljoen= 11,31 miljoen per km. Kwaliteit In de beheerovereenkomst met De Lijn is opgenomen dat zij iedere twee jaar een klanttevredenheidsonderzoek doet onder ca reizigers. Daarnaast laat De Lijn vanaf 2006 continue onderzoek door een bureau naar klanttevredenheid. In Nederland wordt er ieder jaar een landelijk face-to-face onderzoek gehouden onder ca reizigers in 76 onderzoeksgebieden op 241 knooppunten naar de klanttevredenheid. Zoals ook Transtec meldt, is het niet mogelijk om de resultaten van Vlaanderen met Nederland te vergelijken. In Vlaanderen rijdt nog relatief oud materieel. Bij De Lijn zijn is ca. 16% van de 12-meter bussen ouder dan twaalf jaar. In de concessie Noord-Holland Noord mogen bussen niet ouder zijn dan twaalf jaar en moet de gemiddelde leeftijd zeven jaar zijn. In Haarlem/IJmond en Gooi en Vechtstreek is het hele wagenpark nieuw. 6 Begroting Vlaams Gewest Jaarverslag De Lijn

5 KENGETALLEN VLAANDEREN NEDERLAND/NOORD-HOLLAND (excl. ROA) VLAANDEREN NEDERLAND NOORD-HOLLAND Aantal inwoners 6 miljoen 16 miljoen 1,3 miljoen Aantal auto s per 1000 inwoners 478 (2003) Huishoudens met minimaal 1 auto 80% 55,9% (2003) Aantal auto s per huishouden 1,2 (2004) 0,96 (2005) Aandeel auto in woon-werkverkeer 70% bestuurder 4% (passagier)(2001) 52% (bestuurder) 6% (passagier) (2005) Aandeel fiets in woon-werkverkeer 9,8% 12,9% Subsidie overheid aan OV stad- en streek 710 miljoen (+ derdebetalers) 1,15 miljard Reizigersopbrengsten 115 miljoen (= incl. derdebetalers) 803 miljoen (excl. CVV en incl. SOVkaart) Bedragen excl. CVV/boot: NHN: 18 miljoen GV: 8,5 miljoen H/IJ: 14,5 miljoen Bedragen excl.cvv/boot NHN: 10,9 miljoen GV: 4,9 miljoen H/IJ: 14,2 miljoen Kostendekkingsgraad 8 14% 41% NHN: 38% GV: 37% H/IJ: 49% 8 Kostendekkingsgraad is eigenlijk een oneigenlijk begrip. Omdat de kosten van de vervoerbedrijven te benaderen, worden de subsidies en de reizigersopbrengsten bij elkaar opgeteld om de kostendekkingsgraad te bepalen. In feite gaat het niet om een kostendekkingsgraad maar om de verhouding tussen overheidsbijdrage en reizigersbijdrage. 5

6 Bijlage 2: Tarieven en kaartsoorten in Nederland Strippenkaarten 2-strippenkaart 1,60 3-strippenkaart 2,40 8-strippenkaart 6,40 stedelijke dagkaart vol-tarief 6,40 landelijke dagkaart vol-tarief 12,80 stedelijke dagkaart reductie-tarief 3,20 landelijke dagkaart reductie-tarief 6,40 15-strippenkaart vol-tarief 6,70 15-strippenkaart reductie-tarief 4,40 45-strippenkaart 19,80 Tarieven NVB 2006 Zomerzwerfkaart (actieperiode 1 juni t/m 31 augustus 2006) Vol-tarief 8,90 Reductie-tarief 5,90 AbonnementenVol-tariefReductie-tarief weekabonnement 1-ster 10,60 7,00 weekabonnement 2-ster 18,20 12,00 weekabonnement 3-ster 27,15 17,95 weekabonnement 4-ster 23,50 weekabonnement 5-ster 29,40 weekabonnement 6-ster 35,30 weekabonnement N(et) 41,45 maandabonnement 1-ster 35,10 23,15 maandabonnement 2-ster 59,55 39,30 maandabonnement 3-ster 88,50 58,40 maandabonnement 4-ster 117,80 77,75 maandabonnement 5-ster 146,70 96,85 maandabonnement 6-ster 175,85 116,05 maandabonnement N(et) 208,50 137,60 Jaarabonnementen zijn 10x de prijs van een maandabonnement Stads- en streekkaarten in combinatie met NS-abonnementen maandabonnement 1-ster 25,50 maandabonnement 2-ster 38,00 maandabonnement 3-ster 51,50 jaarabonnement 1-ster 274,00 jaarabonnement 2-ster 411,00 jaarabonnement 3-ster 537,50 Stads- en streekkaarten in combinatie met NS-netkaart OV-dagkaart 5,00 Maandkaart 62,50 6

7 Het NS-deel en het stads- en streekdeel zijn uitgevoerd als één kaart, zonder stamkaart. De stads- en streekkaarten moeten worden beschouwd als een 1-; 2- of 3-sterabonnement, waarbij de centrumzone de zone met het station is: 1-ster = zone met station; 2-ster = zone met station + 1 aangrenzende zone in alle richtingen; 3-ster = zone met station + 2 aaneengrenzende zones in alle richtingen. Stads- en streekdeel OV-Jaarkaart in combinatie met NS-netabonnementen 1 persoon 494,50 2 personen 566,50 3 personen 591,00 4 personen 606,00 5 personen 618,00 6 of meer personen 630,00 Bedrijven 577,50 Stads- en streek(plus)deel in combinatie met NS-Zomertoerkaart 2 personen 11,50 3 personen 16,50 BuurtbuskaartenVol-tariefReductie-tarief 1 rit 1,60 1,00 4 ritten 4,90 2,90 10 ritten 11,40 6,70 Naast deze NVB-tarieven en kaartsoorten bestaan er nog allerlei regionale tarieven en kaartsoorten zoals bijvoorbeeld in de provincie Noord-Holland o.a.: 1- en 2-euro kaartjes Nitelinerkaart en tarief OV-Taxi voltarief, reductietarief en Wvg-tarief Buzzer Titel:Nota PS-cie. WVV, agendapunt 10f. (Notitie Vlaanderen) Datum: Nummer:10f 7